Eskiden yaşamış varlıkların korunmuş kalıntıları, işaretlerine (İng: "impression)" ve izlerine (İng: "trace") fosil denir. Örneğin ölmüş bir canlıdan arta kalan kemikler, iskeletler, ayak izleri, sürünme izleri, reçine içinde korunmuş parçaları ve daha nice kalıntı fosil olarak değerlendirilebilir. Fosiller, evrim tarihini anlamamızı sağlayan veri hatlarından önemli bir tanesi olduğu için, evrimsel biyolojide, genel olarak bilim tarihinde ve evrene bakış açımızda büyük değişimler yaratmıştır.

Dünya'daki canlılık tarihi boyunca biriken fosillerin tamamına fosil kaydı adını vermekteyiz; çünkü fosil kaydı, gezegenimizdeki yaşamın adeta bir anı defteri gibidir. Bu defterin farklı sayfaları, yaşam tarihinin farklı noktalarına denk gelir. Daha eski sayfaları açarak, daha eski fosillerden gelen verilerle Dünya'mızın daha eski tarihini keşfedebiliriz. Yakın zamanlara gelerek, bu katmanlardan çıkarılan fosillerin modern türlerin yakın akrabalarına dair bıraktığı izleri öğrenebiliriz.

İnsan Papilloma Virüsü ya da kısaca HPV, insan türünün gördüğü cinsel yolla en sık bulaşan hastalıktır. AIDS'e neden olan HIV ile "uçuk" veya "herpes" olarak da bilinen HSV'den farklıdır. Bunu şöyle söyleyebiliriz: HPV öylesine yaygın bir virüstür ki, şu anda Dünya üzerinde cinsel olarak aktif olan her kadın ve her erkek hayatlarının bir evresinde bu virüsü mutlaka kapacaktır!

Ancak tabii ki, HPV'nin birçok farklı türü olmasından ötürü, her birinin tehlike arz etme miktarı farklıdır. Bunlardan bazıları cinsel organlara zarar verirken, kimisi vajinal kansere ve penis kanserine bile neden olabilmektedir. Neyse ki aşı teknolojimiz sayesinde HPV'yi önlemeyi başarabiliyoruz.

Elbette evrimsel biyoloji söz konusu olduğunda, soruların ucunun Tanrı inancına ve dinlere gelmemesi oldukça zor. Doğadaki evrim yasasının her ne kadar kütleçekimi yasasından veya kimyasal maddelerin tepkime dinamiklerini belirleyen yasalardan hiçbir farkı olmasa da ve her ne kadar Evrim Ağacı olarak biz, bugüne kadar bütün konuları bilimsel bir çerçeveden ele alıp, şahsi inançlara yönelik yorumlardan kaçınmış olsak da, ister istemez okurlarımız bizim halk arasında yaygın olarak Tanrı inancını bilimsel olarak nasıl izah edebileceğimizi, tanrıların, dinlerin ve bu inançların spesifik argümanlarının gerçeklik payı olup olmadığını ve Tanrı/din kavramını var oluşun neresine yerleştirmemiz gerektiğini soruyorlar.

Ne yazık ki bu soruların hepsinin cevabını veremeyiz; çünkü... Bilmiyoruz. Hatta halk arasında yoğun bir kamplaşma olsa da ve tutkuyla savunulan argümanlar/iddialar aksi yönde bir izlenim verse de, tarafların hiçbirinin yukarıdaki soruların nihai ve gerçek yanıtlarını bilmediğini de rahatlıkla iddia edebiliriz. Dolayısıyla biz, bu konuda bilimsel olarak sonlandırılmamış bir tartışmayı Evrim Ağacı olarak sonlandırma iddiasında olamayız - bugüne kadar hiç olmadık da. Ancak şunu yapabiliriz: İnsanı ve Evren'i tamamen doğal bir varlık olarak gören bilimin, "Eğer Evren bir süperbilinç tarafından var edilmediyse ve insan da dahil her şey doğal süreçlerle var olduysa, insanlar arasında görülen dini inançları ve Tanrı kavramlarını bilimsel ve doğal olarak nasıl izah edebiliriz?" sorusuna verdiği yanıtları size aktarabiliriz. Bu yazıda da yapacağımız bu olacak.

Tekinsiz Vadi (İng: "Uncanny Valley"), insani özellikler gösteren yapay bir robot, actroid veya insanımsı bir görselin insanda uyandırdığı tiksinti ve korku hislerini ifade eden bir terimdir. Bu terim ilk kez Japon robot bilimci Masahiro Mori tarafından 1970 yılında yayınlanan bir makalede ortaya atılmıştır. Mori, bu fenomeni "ürkütücülük vadisi" anlamına gelen "bukimi no tani genshō" olarak tanımlamıştır. 1978'de yazar Jasia Reichardt, Robotlar: Gerçek, Kurgu ve Tahmin adlı kitabında terimi "Tekinsiz Vadi" olarak tercüme etmiştir. Mori konuyla ilgili ufuk açıcı makalesinde şöyle söylemektedir:

Tekinsiz Vadi, Mori'nin çalışmalarından ortaya çıkmış bir kavram olsa da Mori'nin bu durumun varlığını fark eden ilk kişi olmadığını belirtmek gerekir.

Bilim insanları, Dünya atmosferinin yaklaşık 2,5 milyar yıldır oksijen bakımından zengin olduğuna inanıyor ve bu durumun fotosentez yapabilen mikroorganizmaların nispeten hızlı artışından kaynaklandığını düşünüyor. Tokyo Üniversitesi'nden araştırmacıların da yer aldığı bir ekip, bu sürecin önünü açan öncü oksijenlenme olaylarını veya kısa süreli oksijen artışlarını açıklayan bir mekanizma ortaya koyuyor.

Communications Earth & Environment dergisinde yayımlanan bulgular, volkanik aktivitenin oksijenlenmeyi hızlandıracak şekilde koşulları değiştirdiğini ve bu kısa süreli oksijen artışlarının da bu sürecin gerçekleştiğini gösteriyor.^[1]

Bu yazımızda kaotik sistemlere örnek vermeye devam edeceğiz. Önceki yazımızda fiziksel bir örnek olan elektronik sistemlerde kaosu incelemiştik. Şimdi ise başka bir disiplin olan biyolojiden, kaotik davranış sergileyen, bir canlı grubuna ait popülasyondaki büyümede meydana gelen kaotikliği ele alacağız.

Biyolojik sistemlerde kaotikliği ilk defa inceleyen, biyolog R. M. May’dir. Kendisi 1970’lerin ortasında kompleks/ karmaşık davranış sergileyen biyolojik sistemlerin matematiksel bir modelini oluşturmuştur. Popülasyondaki canlıların sayısını zamana göre değişimini incelemiş ve 1976 yılında bunu bir makale olarak Nature dergisinde yayınlamıştır. Bu olay, aslında kaotik sistemlerin ilgiyi çekmeye başladığı bir dönüm noktasıdır. Çünkü basit ve karmaşık denklemlere sahip olmayan sistemlerde de hatta canlı maddelerde de kaotikliğin olabileceği ortaya konulmuştur.

Sinirli Erkek Sendromu (İng: "Irritable Male Syndrome" , IMS) erkeklerde hormon seviyelerindeki dalgalanmalarla ilişkili olarak ortaya çıkan sinirlilik, depresif ruh hali, anksiyete ve genel huzursuzluk belirtileri ile karakterize edilen bir durumdur. Sendromun temelinde testosteron seviyelerindeki ani değişimler ve bu değişimlerin sinir sistemi üzerindeki etkileri yatmaktadır.

Testosteron seviyelerindeki dalgalanmaların erkek bireylerin psikolojik stres tepkileri üzerinde etkili olabileceğini gösteren çalışmalar bulunmaktadır.^[34] Bu durum, testosteronla ilişkili semptomların yalnızca biyolojik değil, aynı zamanda psikososyal faktörlerle de bağlantılı olabileceğine işaret etmektedir. Jed Diamond, IMS'nin yalnızca biyolojik faktörlere değil, aynı zamanda psikososyal etkenlere de bağlı olduğunu şu sözlerle ifade ediyor:^[25]

Kaliforniya San Diego Üniversitesi'nden mühendisler, kanserle savaşan ilaçları doğrudan metastatik tümörlere ulaştırmak için akciğerlerde yüzebilen mikrorobot adı verilen küçük robotlar üretti. Science Advances dergisinde yayınlanan makalenin sonuçları fareler için umut vericiydi. Araştırmacılar farelerin akciğerlerine sıçramış tümörlerin büyümesini ve yayılmasını engellemeyi başardı.^[1]

Biyoloji ve nanoteknolojiyi ustalıkla birleştirmek için Kaliforniya San Diego Üniversitesi Jacobs Mühendislik Okulu'ndan Aiiso Yufeng Li ile Kimya ve Nano-mühendislik Bölümü'nde profesör olan Joseph Wang ve Liangfang Zhang'ın laboratuvarları ortak bir şekilde çalıştı.

Sağlığımız ve her türlü teknolojimiz de dahil olmak üzere sahip olduğumuz hemen hemen her şeyi bilime ve onu icra eden bilim insanlarına borçluyuz. Dünü değiştiren, bugünü şekillendiren ve yarını tasarlayanlar onlar. Onlara verilen değer, bu değerin niteliği ve içeriği gibi konular son derece tartışmalı olsa da, yeryüzünde saygıyı en fazla hak eden çalışma sahalarının başında bilimsel araştırma sahaları geldiği kuşkusuz. Onları daha iyi anlamalı, daha fazla desteklemeli, daha fazla el üzerinde tutmalıyız.

Bunu bireysel seviyede tutarak yapmak mümkün olduğu gibi, bilim insanı popülasyonlarını analiz ederek de tespitlerde bulunmak mümkün. Örneğin, hangi bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik (BTMM) alanları revaçta? Neden? Bunların trendleri nelerdir, ne yönlere doğru gitmektedir? Bu gidişatı etkileyen toplumsal faktörler nelerdir? Bu toplumsal faktörler, o alanlarda yapılan tanıtımlardan ne kadar etkilenmektedir? İnsanlar tercihlerini bilinçli ve öz deneyimlerine dayanarak mı, yoksa sağdan soldan duyduklarına dayanarak mı yapmaktadırlar? Ülkelerin ve hükümetlerin farklı bilim dallarına yaklaşımları nelerdir? Bunların her biri büyük sorulardır ve bilimin evrimini anlamamız açısından büyük öneme sahiptir.