Soru & Cevap

Doğada sadece kaslı olmak gibi bir özellik avantajlı değildir. Avantajlar, o türün kendi genetik altyapısı, oluşan çevresel baskılar ve tarihsel geçmişi çerçevesinde şekillenir.

Hiçbir canlı, ihtiyacından fazla beyne sahip değildir. Elbette çevre şartları değiştikçe, var olan çeşitlilik içerisinde en uyumlu beyin yapısına (ve zeka miktarına) sahip olanlar hayatta kalacak ve üreyecek, gelecek nesiller de kaçınılmaz olarak bu uyumlu bireylerden daha fazla sayıda bulunduracaktır; dolayısıyla tür evrimleşecektir.

Öyleyse, insan bu kadar ileri bir beyne sahip olabildiğine göre, böyle bir beyin ve zekaya evrimsel geçmişinde herhangi bir zaman aralığında ihtiyaç duymuş olmalıdır. İşte bilimsel yöntemlerle konu incelendiğinde, bu ihtiyaçların nelerden kaynaklandığı, yani insanın evrimsel sürecin pahalılıktan ötürü engellediği beyin büyümesini nasıl aştığını görebilmekteyiz. Aramamız gereken şudur: İnsan, öyle bir süreçten geçmiş olmalı ki, büyük beynin getirdiği faydalar, zararlardan fazla olmalıdır. Böylece takas ilkesinin temel koşulu sağlanmış olur ve beyin süreç içerisinde, milyonlarca yılda evrimleşebilir.

İşte bu noktada karşımıza beynin evrimleşebilmesine izin veren, hatta bunu zorlayan, birbirinden ayrılamaz ve bir arada bulunmak zorunda olan en az altı neden çıkmaktadır:

El-Göz Koordinasyonu

Karşıt Başparmak

İletişim Becerileri (Sosyal Yaşantı)

İki Ayak Üzerinde Duruş (Bipedalizm)

Cinsel Seçilim

Et Tabanlı Diyete Geçiş

Burada tekrar etmemiz gereken nokta, insanın zekasının evrimleşebilmesi için bunların bir arada ya da çok dar aralıklarla üst üste çevresel koşul olarak bulunmuş olmasının gerekliliğidir.

Bu altı faktörün olması, her zaman yeterli değildir. Çünkü ilk olarak, bu sayılanlardan çok daha fazlası, belki daha ikincil faktörler olarak insan evrimine etki etmiştir. İkincisi, bunların zamansal sırası da önem arz eder. Örneğin insan evriminde orman yaşantısından savanalara inmek çok önemli bir basamaktır ve çok ciddi çevresel değişim, dolayısıyla çevresel baskılar getirir. Böylesine bir değişimin, yukarıdaki faktörlerin etkisi altında sağlanması, matematiksel olarak nadir gerçekleşecek bir durumdur. Bu, insanda gerçekleşmiştir. Dolayısıyla insanın zekası evrimleşmiştir. Diğer hayvanlarda diğer kombinasyonlar, bizde hiç var olmayan çevresel baskılarla birlikte etki etmiştir ve o hayvanları ayırt edici özellikler evrimleşmiştir. Her tür, kendi evrimsel geçmişi içerisinde değerlendirilmelidir.

Davranışların fizyolojik bir altyapısı her zaman var. Yani öfke kontrolü problemi ile hipertansiyon, şeker hastalığı, kalp hastalığı riski arasında bir korelasyon gözleniyor. Bunlardan sorumlu bazı genler bile belirtilmiş. Ebeveynlerinizden bu genleri almanız mümkün.

Davranış deyince tabi kültür de işin içine giriyor. Kültürel davranışların aktarımı biraz daha karmaşık. Burada sadece dikey bir genetik aktarım değil, yatay aktarım (sınıf arkadaşınız, komşunuz, öğretmeniniz gibi her gün gördüğünüz kişiler) ve eğik aktarım (uzaktan da olsa etkilendiğiniz aile büyükleri, hala, dayı..) olabiliyor. Yani bir insanın davranış konusunda kimi rol model alacağını tespit etmek güç. Fakat kültürel davranışların dahi genetik aktarılması mümkün. Buna bir örnek insanların avcı-toplayıcılıktan yerleşik düzene geçip tarım toplumuna evrilmesiyle birlikte, evcilleştirip yetiştirdikleri hayvanların sütleriyle beslenmesinin sonucunda, süt şekerini parçalayan enzimlerin birçok insanda yetişkinlikte de salgılanması verilebilir. Çünkü normalde süt bebeklikte içilir ve sütten kesildikten sonra bu enzimler de salgılanmaz. Ama sürekli süt içme davranışı yetişkinlerde de bu enzimlerin salgılanmaya devam etmesi şeklinde genetik bir aktarıma sebep olmuş.

Sitede bir yazıyı okurken bu soru dikkatimi çekti ve bir bakayım dedim neymiş. Zaten güzelce cevaplanmış ama, verilen fosili merak ettim neymiş diye ve çok tuhaf bir durumla karşılaştım. Şöyle bir fosil verilmiş:

Klasik, zoraki bir benzetme, zaten anlatmış Ufuk Derin. Yani yukarıdaki iki görselde kafatası yapıları ve yüzgeçler arası oranlar bile benzeşmiyor her şeyden önce... Eğer ki ihtiyoloji üzerine özelleşmiş bir paleontolog değilseniz, sadece genel hatlara bakarak tür tayini yapacak donanımda değilsiniz demektir. İki türün birbirine benziyor olması, aynı türler oldukları anlamına gelmez. Örneğin, yukarıdaki fosilden yola çıkarak uçan balık fosillerinin ve iskeletlerinin o şekilde olması gerektiğini düşünebilirsiniz. Çünkü bilmeyen bir göze kabaca aynı gözükürler. Ama modern bir uçan balık iskeleti böyle gözükür:

Scientarium

Uçan balıklara ait en eski fosillerse şöyle gözükür:^[1]

Proceedings of the Royal Society B

Birden hiç de benzer olmadıkları anlaşıldı, değil mi? İşte tam da bu nedenle fosilden modern türe atlama gafletine düşmemelisiniz.

Ama tuhaf olan bu değil, tabii ki uçan balıklar da diğer bütün türler gibi evrimleşti, bunun tartışılabilir bir tarafı yok günümüzde. Ama bunu net bir şekilde göstermek için, en tepede fosili verilen canlının hangi türe ait olduğunu bulmaya karar verdim. Çünkü dikkat edin, hiçbir zaman tür isimleri verilmiyor bu tür evrim karşıtı sitelerde. Çünkü gösterdikleri türlerin ezici çoğunluğu modern türlerle alakası olmayan, ata veya kuzen türler... Zaten verilen bilgilere dikkat: Kretase Dönem'e, Lübnan'ın Hjoula kentinden çıkarılmış. Ama tür ismi ne? Bilmiyoruz.

Neyse, biraz arama yaptığımda, fosil sergileri açan evrim karşıtlarının bu fosilleri elde etmekte kullandığı sitelerden birini bulmayı başardım. Başka siteler de var. Ama hepsi birbirinden bilgileri kopyalayıp yapıştırmış gibi gözüküyor. Hepsi Lübnan'ın Hjoula kentinden çıkarılmış, hepsi Kretase döneme ait. Ve tür adı da verilmiş: Exceotoides minor.

Güzel. Merak ettim ve bakayım akademik literatürde ne var diye araştırmaya başladım. Sıfır sonuç çıktı. Biraz daha eşeleyince, oldukça şaşırtıcı bir sonuçla karşılaştım: Bırakın akademik literatürü, Google'ın hiçbir yerinde bu türe ait hiçbir bilgi yok! Sadece birbirinden kopyala yapıştır yapan fosil siteleri ve Pinterest çıkıyor. Eğer bilgi bulabilen olursa, buyursun paylaşsın.

Bu oldukça ilginç, çünkü bir fosil türün (hele ki uçan balıklar gibi sıra dışı türlerin fosillerinin) araştırılmaması imkansız. Hem araştırılmadıysa, tür ismini kim verdi, değil mi?

Uçan balıklara (Exocoetidae ailesi) bakacak olursanız, Exceotoides diye bir cinsin zaten var olmadığını görüyorsunuz. 4 alt aile ve 7 cins var:

• Subfamily Exocoetinae Risso, 1827
• Genus Exocoetus Linnaeus, 1758
• Subfamily Fodiatorinae Fowler, 1925
• Genus Fodiator D.S. Jordan & Meek, 1885
• Subfamily Parexocoetinae Bruun, 1935
• Genus Parexocoetus Bleeker, 1865
• Subfamily Cypsellurinae Hubbs, 1933
• Genus Cheilopogon Lowe, 1841
• Genus Cypselurus Swainson, 1838
• Genus Hirundichthys Breder, 1928
• Genus Prognichthys Breder, 1928

Bunlar arasından ismi en yakın olan, Exocoetus cinsi. Bunların da 5 türü var. Hepsi modern türler; yani yaşıyorlar.

Kimi zaman tür isimleri değişir falan, bu normaldir ama hiçbir kaynak çıkmıyor olması aşırı şaibeli. Bu fosil tam olarak neye ait, nereden çıkarıldı, kim çıkardı, nasıl incelendi? Bilmiyoruz.

Bu arada, Kretase Dönem'e ait (145-66 milyon yıl öncesine ait) uçan balık fosillerinin olması aşırı normal, çünkü en eski uçan balıklar Orta Triyasik Dönem'e (247-237 milyon yıl öncesine) ait olan Potanichthys xingyiensis türüne ait fosiller (yukarıda göstermiştim). Balıklar, 530 milyon yıl önce evrimleşmeye başlayan bir sınıf, dolayısıyla uçan balıkların ilk atalarının bu kadar eski olmasında anormal hiçbir durum yok. Bu, 3.2 milyar yıl öncesine ait bakteri fosili bulup da, "Bakın bakteriler hiç değişmemiş." demek kadar anlamsız bir argüman. 3 milyar yıldır bakterilerin (ve fosillerinin) olması, bakterilerden köken alan ve ayrılan dalların evrimleşmediği anlamına gelmiyor. Birkaç yüz milyon yıldır uçan balıkların olması, modern uçan balıkların hiç değişmediği veya o atalardan farklılaşmadığı anlamına gelmiyor.

Velhasıl kelam, tamamen rastgele bir şekilde ilgimi çeken bu fosilin gerçekliği ve hangi türe ait olduğu bile son derece şaibeli; kaldı ki evrimsel değişimin yaşanıp yaşanmadığına yönelik sadece fotoğrafa bakarak herhangi bir fikir verebilsin...

Ah bu arada... Merak edenler için, akademik literatürde "Uçanbalıkların (Teleostei:Exocoetidae) Moleküler Sistematiği: Epipelajik Bölgede Evrim" başlıklı bir makale var ve bu balıkların evrimsel tarihlerini aydınlatıyor.^[2] Yani evet, elbette uçan balıklar da evrimleşti; merak edenler de bunun detaylarını bulabilirler.