Soru & Cevap

Merhabalar. Konu hakkında 1998 yılından bir makale buldum sizinle de paylaşmak isterim.

Melatonin hormonu beyinde yer alan epifiz bezi tarafından salgılanır. Bu hormon özellikle gece salgılanır ve ışığa maruz kalınması durumunda bu hormonun salgılanma hızı düşer. Melatoninin ilgi çekici bir diğer özelliği ise bu hormonun kanser oluşumuna karşın koruyabilme özelliğinin olması. Kör insanların çoğunluğu ışığa neredeyse hiç maruz kalmadıkları için bu bireylerde melatonin salgılanma hızı hiç düşmez. Dolayısıyla bu bireylerde kanserin görülme olasılığının daha düşük olması beklenir.

Bu makalede elde edilen sonuç ise kör insanlarda kanser (kanserin türü fark etmeksizin) görülme olasılığı görme engeli bulunmayan bireylere göre daha az olduğu keşfedilmiş. Bu durumun başlıca sebebinin yüksek derecede melatonin salgılanması olduğu düşünülüyor. Tabii başka sebepleri de olabilir.

öncelikle üzerinde uzlaşılması gereken şey Evrimin bir amaç değil süreç olduğudur. ikinci şey ise canlı varlıkların hiç biri içerisinde bulundukları sürecin farkında değil - yani evrimin farkında değil. Böyle bir süreç olduğunu iddia eden ise insanoğlu. İnsanlar (daha doğrusu bilim insanları) her şeyi gözleyip, kategorize edip, sınıflandırmayı, belli bir düzene oturtmayı severler, çünkü insan beyninin işleyişi buna yatkın. Biz insanlar baktığımız şeyde bir düzen görmeye meyilliyiz, o yüzden bulutlara bakınca değişik değişik şekillere benzetiriz.

Evrime gelecek olursak: canlılar açısından her şeyi 2 temel unsura indirgeyebiliriz; hayatta kalmak ve neslini devam ettirmek. Bu 2 temel unsuru da etkileyen en önemli şey çevresel koşullardır - hava sıcaklığı, ortamın kurak veya sulak olması, gıda bolluğu veya yokluğu, yaşam alanında yırtıcıların bulunması veya bulunmaması, yaşam alanının başka türde canlılarla paylaşılması...bu gibi bir çok etken çevresel koşulları oluşturur.

Bir türün bireyleri genetik olarak birbirlerine çok benzer olsalar da bireyler arasında ufak tefek farklılıklar vardır. İşte bu farklılıklar yukarıda örneklerini verdiğim çevresel koşullarda değişim meydana geldiğinde bir avantaj veya dezavantaj olarak bireye/bireylere etki eder. Örneğin söz konusu bireylerden biri çok tüylüdür, hava sıcaklıklarında ani bir düşüş bu çok tüylü birey için avantaj haline gelir, tüysüz-az tüylü olanlar ölebilir veya neslini devam ettiremez, öte yandan tüylü olanlar yaşayıp çoğalmaya devam ederler. Veya tüysüz olanlar bu soğuk ortamdan daha sıcak ortamlara göç ederken tüylü olanlar soğuk ortamda kalırlar, ve binlerce yıl sonra tüylü ve tüysüz bireyler ayrı türler haline gelir. Bu son derece basit bir şekilde, hiç detaylara girmeden Evrim sürecini anlatan bir örnek. Görüldüğü gibi sürecin hiç bir yerinde akıl, mantık veya özel bir seçim söz konusu olmadı, evrim hiç bir şeye karar vermedi, hiç bir şeyi görmedi ve hiç bir şeyi anlamadı. Her şey tamamen türün bireylerinin farklılıklarının değişen koşullar karşısında avantaja/dezavantaja dönmesine göre şekillendi. İngilizce de buna "survival of the fittest" - "en uygun olanın hayatta kalması" deniyor. Yani değişen koşullar sonucunda, bu yeni koşullarda hayatta kalan bireyler, soylarını devam ettirip genlerini sonraki kuşaklara aktarırlar, genetik farklılık miktarı arttıkça artık o grup yeni bir tür haline gelmiş olur. Bu şekilde biriken farklılıklar, değişimler bizim isimlendirmemizle Evrim sürecini oluştururlar.

Bu konuda Yunuslara bakabiliriz. Biraz tartışmalı olsa da yunusların birbirlerini isimleri ile çağırdığına yönelik iddialar var.

---

Yunuslar çıkardıkları tiz sesler ve tıkırtılarla ne söylüyor olabilir? Yunusların birbirlerini tanımak için kullandıkları “imza ıslıkları” üzerinde yapılan yeni bir çalışma, bu sorunun cevabının "isimler" olduğunu iddia ediyor!

Seslenişlerin "isim" olarak nitelendirilmesi ve yunusların birbirlerini "insan benzeri" şekilde çağırması, bilim insanları arasında bir tartışma konusu; ancak sonuçlar, bunun olabileceğini destekler nitelikte. Sonuçta, hayvan davranışı jargonunu kullanacak ve insana uyarlayacak olursak, insanlar da arkadaşlarını genellikle "kendilerine has vokal imzaları kopyalayarak" selamlarlar. İskoçya'daki St. Andrews Üniversitesi’nden biyolog Stephanie King şöyle söylüyor:

Yunuslar bu ıslıkları belirli bir bireyle buluşmak istedikleri zaman kullanıyor. Bu, arkadaşça ve samimi bir işaret.

İmza ıslıkları yunuslara anneleri tarafından öğretiliyor. Bu sonuçlar, yakında, bu ıslıkların yunus isimlerine kanıt olarak sunulmasını sağlayabilir. Fakat bu ıslıkların işlevi ve özellikle de yunusların birbirlerinin ıslıklarını neden kopyalama eğiliminde oldukları gibi konularda cevaplanmayı bekleyen birçok soru var: Kuşların alan hakimiyeti için şarkılarını eşleştirmesi gibi bir mücadele mi söz konusu? Yoksa erkek bireylerin diğer erkekler tarafından korunan dişilere kur yapmasını sağlayan aldatıcı kopyalanmış sinyaller mi? Ya da birbirini tanıyan bireyler arasında bilgi aktarımını sağlayan diyalog benzeri bir yapı mı?

Ses Kayıtları ve İsim Analizi

Bu olasılıkları araştırmak için King ve Janig’in takımı Sarasota Yunus Araştırma Programı tarafından kaydedilen çeşitli kayıtları analiz ettiler. Bu program Florida’da çiftler halinde yakalanan yunusların bir süre belirli bir alanda tutulup araştırmacılar tarafından fotoğraflanmasını ve incelenmesini sağlıyor.

Yakalanan yunuslar birbirlerini göremiyor; ancak birbirini duymaya ve iletişim kurmaya devam ediyordu. King ve Janig’in analizleri yunusların zaman zaman imza ıslıklarını kullandıklarını gösterdi. Yunuslar bu ıslıkları annelerine, yavrularına veya dost erkeklere söylemeye meyilliydiler. Yunuslar bu ıslıkları tıpkı sokakta birbirini gören iki arkadaşın buluşmak için birbirine seslenmesi gibi, sadece tanıdıkları yunuslarla bağlantıyı koparmamak için kullanıyorlar. Ayrıca, ıslıkların kopyalanması tam değil; fakat çağrının başı ve sonundaki değişimler çağrıya, "kopyalayanın kimliği" gibi ekstra bilgiler katıyor olabilir.

Öğrenilmiş Sinyaller ile Referansiyel İletişim

Bu olasılık yunuslarda dilbilimcilerin deyimiyle öğrenilmiş sinyaller ile referansiyal iletişimin olabileceğine bir ipucu. Yani yunuslar içgüdüsel olarak seslenmektense, duyduğu sesleri öğrenerek iletişim kuruyor olabilirler. Şimdiye kadar sadece bunun insanlar tarafından yapıldığı biliniyordu. King şöyle diyor:

Biz, dili öğreniriz ve nesnelerle ilişkilendiririz. Bunu, yakalanan yunus ve gri papağanlarda da gözledik. Fakat bu henüz herhangi bir türün doğal iletişim sisteminde gözlenmedi. Biz, onların doğal ortamlarında bunu yaptığını söylemiyoruz; ancak kesinlikle bu konuyu araştırmalıyız.

Bazı Uzmanlar Şüpheli

Daha önce yunusların ses imzalarının isimlerini çağrıştırıyor olabileceği konusundaki görüşlere karşı çıkan Durham Üniversitesi’nden araştırmacı Robert Barton, yunuslardaki iletişim yöntemlerine gereğinden fazla anlam yüklemeye karşı uyarıda bulundu. Ayrıca Sarasota projesinde yakalanan yunusların birbirlerinin imzalarını kopyaladıklarını; fakat bunu seyrek olarak gerçekleştirdiklerinin üzerinde duruyor.

King ve Janik, Barton’un bu düşüncesinin kopya ıslıkların anlamlı olduğunu, yani sadece seçilen bir bireyle özel bir iletişim için kullanıldığını desteklediğini düşünüyor. Barton’a göre, bu olayın diğer açıklamaları da eşit derecede olası. Buna, kopyalamanın aşırı sınırlı bir öneme sahip olması da dahil.

Barton, yunusların referansiyel iletişimi konusunda birçok şeyin mümkün olduğunu söylüyor, fakat şimdiye kadar yapılan deneylerle ellerinde bu yorumlar için çok az delilleri olduğunu da ekliyor. Dalhousie Üniversitesi’nden birbirileriyle isim benzeri yapıları kullanarak iletişim kuran sperm balinaları üzerinde çalışan biyolog Shane Gero’ya göre, yunus seslenişleri doğası üzerindeki tartışmalar hayvan davranışları alanında tarihsel gerginlikleri yansıtmaktadır.

Davranış Bilimlerinin Tarihsel Sarkacı

Yüzyıl önce insan benzeri özellikler hayvanlara fazlasıyla atfedilirdi. 20. Yüzyıl'da bilimsel sarkaç geriye giderek hayvanların akılsız varsayıldığı noktaya geldi. Çünkü o dönemde hayvanların yetenekleri kontrollü deneylerle ispatlanamıyordu. Yunuslar da dahil olmak üzere bu deneylerin yapılması lojistik olarak zor, bunun sonucu olarak hayvan zekası küçümsenmiş olabilir. Bizim balina ve yunuslardaki karmaşık düşüncelerin resmen farkında olmamamız bunun onlarda olmadığı anlamına gelmez. Zengin sosyal yaşamları ve bilişsel kapasiteleri göz önünde bulundurulduğunda, bu hayvanlar için isim kullanımı kesinlikle mantıksız değildir. Gero, şöyle söylüyor:

Geriye bu çağrıların nasıl algılandığı kalıyor. Bu çağrılardan herhangi bir anlam çıkarmak zor. Yunusların çağrıları kopyalaması ve çağrıları kopyalayan yunuslar bir anlam taşıyor mu?

King ise bu konuyu hala deneysel olarak çalışmaları gerektiğini ve bu yüzden konunun ilgi çekici olduğunu düşünüyor.

Evrimi hikaye şeklinde, sade ve somut anlatmakta fayda var. Her dönem (yumuşakçalar, balıklar, sürüngenler...) ayrı bir hikaye olabilir. Hikayeyi "filler çok yiyecek bulmuşlar, büyümüşler; ayılar kutuplara gitmişler, beyazlaşmışlar; kurtların arasından uysal olanlarını seçmişiz, köpekler ortaya çıkmış" şeklinde somutlaştırmak mümkün. Dinozor meraklısı ise daha da iyi. Dinozorlar da başka türlerin arasında ufak bir gruptan türediler, onlar gidince memeliler aynı şekilde gelişti vs.

Bir yandan da mitolojiyle karşılaşmalarına hazırlık olarak, gene masalları ve diğer hikayeleri kullanabilirsiniz. Çok katı olmamak lazım o konuda; çocuklar fanatizme de meyilli olabiliyor, çünkü bildikleriyle kimliklerini ayırmakta, özellikle akranlarla çatıştıklarında, zorlanıyorlar. Aynı gerçekliğe birkaç farklı açıdan bakılabileceğini farkında olmadan öğreniyorlar. Sonuçta mitoloji ve din, sanat ve dilin gelişmesine çok katkı sağladı. Bunlara da duyarlı yetişmek, iletişim ve yaratıcılık konusunda önemli. Temel referans bilim olmaya devam eder.

İş Bankası Yayınları'ndan çıkan konuya yakın kitapları tavsiye edebilirim. Doğrudan evrimle ilgisi olması gerekmiyor. Hatta tersine, evrimle ilgili gelişimi (protoceratops'ların triceratops'a ve başka türlere dönüşmesi vb.) kitapları incelerken kendiniz kurabilirsiniz. Yakın coğrafyada yaşayanların akrabalığı (leopar-kaplan, aslan-jaguar, zebra-eşek vb.) ve türlerin yayılması da ilginç birer hikaye olabiliyor.

"Birçok taksonda, daha küçük ve hareketli gametleri üreten cinsiyet, daha büyük ve daha az hareketli gametleri üreten cinsiyete göre ebeveyn bakımına daha az yatırım yapma eğilimindedir. Tüm memeli türlerinin %90’ından fazlasında yavruya erkek tarafından yapılan yatırım, gebeliğin başladığı noktada bitmektedir ve erkek bundan sonrasında ebeveyn bakımına dahil olmamaktadır. Erkek bir memeli, üreme başarısını çoğunlukla dişilerle çiftleşme fırsatlarını maksimize etmeye çabalayarak ve bunun için rakip erkeklerle şiddetli bir rekabete girerek arttırabilir.

Buna karşılık bir dişi için genellikle üreme başarısını arttırmak, çiftleşme fırsatları için direkt rekabetten ziyade, yavrusunun yaşaması ve yetişkinliğe ulaşması için gereken kaynakları ve korumayı güvence altına almasına daha çok bağlıdır. Bu durum, dişinin, erkeğin yapamadığı gebelik ve emzirmeye çok fazla zaman ve enerji harcadığı memeli türlerinde açıkça görülür.

Beklendiği gibi, insanlarda erkekler dişilere göre eş bulmak için daha direkt ve şiddetli bir rekabete girmekte, dişiler ise erkeklere göre daha fazla bakım sağlamaktadır."

Yazılarla ilgili sorularınızı zaten şu anda da sorabiliyorsunuz. "Yazılarımıza Yönelik Sorular" kategorisi bunun için var. İçeriğin en altında "Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz." bölümüne tıklayarak da sorabilirsiniz o yazı ile ilgili sorularınızı.

İçeriğe yorum yapma kısmını yapacaklarını sanmam. Yazıları yoruma açık yaparlarsa yorumları o içeriğe giren herkes görecek. Kaynaklı, kaynaksız, doğru ya da yalan bilgi, reklam, hakaret gibi birçok tarzda yorum gelecek. O sebeple sadece bilimi aktarmak adına makalelerini yoruma açacaklarını sanmıyorum. Hatta ben kendi açıklamalarını da koyayım:

"Evrim Ağacı yazılarına neden yorum yapamıyoruz?

Sosyal medya ile hayatlarımıza iyice girmiş olan "yorum" kavramı, çok ciddi yanlış bilgilerin, sahte haberlerin ve çarpık iddiaların geniş kitlelere ulaştırılmasının önünü açan bir uygulama. Sosyal medya firmaları bunu "insanlara özgürlük verme" adı altında kâr maksimizasyonu, platforma bağımlılık ve reklam gösterim sayılarını arttırma amacıyla kötüye kullanmaktalar. Biz, internet kullanıcıları arasındaki (en azından bilimsel) fikir alışverişinin yorum sistemleri üzerinden değil, bilimsel metodolojiye ve görüş bildirimine çok daha uygun sistemler aracılığıyla yapılması gerektiği kanaatindeyiz. Bu nedenle Evrim Ağacı'ndaki sistemlerimizi bu metodolojiyi yansıtacak biçimde pekiştiriyoruz. Bunun bazı örneklerini Soru & Cevap Platformu'muzda görebilirsiniz; okurlarımızın içeriklerle ve birbiriyle düzgün ve koordineli bir şekilde etkileşmesini mümkün kılacak ek sistemlerimiz de yolda!"

Yazılarla ilgili yorumlar ve bilimseverlerle sohbet için Discord gibi platformlar daha iyi bir seçim olacaktır. Evrim Ağacı Discord: https://discord.gg/GbdD64q

Bohr atom modeli rutherforad atom modeline göre oldukça üstün tarafları olsa da bu kuramında eksik yönleri vardır.Bu modelin açıklayamadığı olayları listeleyelim.

1)Elektronun, maddesel olarak kabul edilmiştir.Dalga-parçacık ikiliği (De Broglie Hipotezi) göz önüne alınmamıştır.

2)Elektronlar çekirdek etrafında dairesl yörüngede dolaştığını söylemiştir.Oysa elektronlar eliptik yörüngede dolanır.

3)Yalnızca tek elektronlu sistemlerin spektrumlarını açıklar.He+ ,H,Li+2 atomların sistemlerini açıklamaktadır.Çok elektronu bulunan elementlerde elektronların çekirdekle ve birbirleri ile, elektriksel ve manyetik etkileşimleri hesaba katılmamış ve açıklanamamıştır.

4) Spektrum analizlerinde bazı çizgilerin parlaklığının diğerlerinden daha fazla olması, Bohr tarafından açıklanamamıştır.

5)Manyetik alanın emüsyon spektrumuna etkisini açıklayamamıştır

Eksiklikleri olsa da Bohr Kuramı modern atom fiziğine geçiş aşaması olarak ele alınmaktadır.

Günümüzde modern atom teorisiyle açıklanmaktadır atomun yapısı. Aşağıya 2 kaynak bıraktım bununla ilgili