Soru & Cevap

Büyük Patlama, uzay-zamanın var olmaya başladığı bir ân olduğu için, Büyük Patlama'dan öncesi diye bir kavramdan söz etmemiz de mümkün değil.

Bizler, akan bir zaman algısına sahip olduğumuz için, zamanın bir noktada başlaması ve öncesinden söz edememek zihnimizi fazlasıyla zorlamaktadır. Ancak Görelilik Teorisi çerçevesinde, zamanın bizim alışageldiğimiz gibi düzenli akan bir olgu olmadığını anladığımız zaman, Büyük Patlama ânına yaklaştıkça zamanın anlamını neden yitirdiğini anlamamız da mümkün olabilir.

Bir cismin kütlesi ve hızı, onun deneyimlediği zaman algısını etkilemektedir. Örneğin Dünya etrafında dönen uyduların düzenli olarak iç saatlerini düzenlemeleri gerekir, çünkü bu yüksek irtifada dönen uyduların deneyimlediği zaman algısı, Dünya'da bizlerin deneyimlediği zaman algısından farklıdır. Bu fark, Dünya'nın kütleçekiminin gezegenin yüzeyi ile uyduların döndüğü yükseklikte farklı olmasıdır. Bizim için zaman, uydularınkine göre daha yavaştır. Bu fark çok küçüktür; ancak yeterince uzun süre geçince bu fark birikerek anlamlı bir boyuta ulaşmaktadır. Benzer şekilde, devasa kara deliklerin olay ufkuna yaklaşan bir gözlemcinin zaman algısı değişecektir.

Bu durumda, Evren'deki bütün malzemenin tekil bir noktaya sıkıştırıldığı Büyük Patlama ânında, bildiğimiz anlamıyla zamandan söz etmemiz imkansızlaşmaktadır. Öyle ki, bu ân içerisinde bildiğimiz fizik kuvvetleri de anlamını tamamiyle yitirmektedir. Hatta temel fizik kuvvetlerinin ne zaman birbirinden ayrışıp, anlamlı birer doğa yasası haline geldiklerini bile tespit edebilmekteyiz. Yani fizik kuralları, Büyük Patlama ânına yaklaştıkça değişmektedir.

Bu nedenle Büyük Patlama ânından önce ne olduğunu sormak, kuzey kutbunun daha kuzeyinde (veya güney kutbunun daha güneyinde) ne olduğunu veya doğmadan önce ne/nerede olduğunuzu sormaya benzer. Kutup noktaları, gezegenimizin yapısal varlığının uç noktalarıdır; kuzey-güney kavramları bu varlığın yapısına göre belirlenir. Sizin varlığınız, babanızın spermi ve annenizin yumurtasının birleşmesi ile başlar, onunla tanımlanır. Bundan önce "siz" diye bir kavram bulunmuyordu. Benzer şekilde, Büyük Patlama ânından önce de Evren veya zaman gibi kavramlar bulunmuyordu. Dolayısıyla olmayan bir şeyin "öncesini" sormak anlamsız olmaktadır.

Evrimsel olarak canlılık güneşe göre gelişmiş olduğu için sirkadiyen ritm bütün canlılarda vardır tek hücreliler dahil.

Insan türü için sirkadiyen ritmin bir bölümü de, güneşin dalga boyunu algılama ve günün saatine göre hormonal üretimde bulunmadir. Güneş ışınlarının dalga boyu, beyin tarafından analiz edilerek sadece günün saati değil, konum vs gibi bilgilerin de analiz edildiğine dair veriler söz konusu. Sirkadiyen ritme gore hormonal salinim, alinan işığın dalga boyuna gore yapilmakta. (Kisa süreli isiktan mahrum kalma durumunda standart surec bir sure devam eder.)Işte bu evrimsel süreç açısından güneş ışığını doğrudan almak bir ihtiyaç. Gözlük, güneş ışığını dalga boyunu değiştirir. Sadece gözlük değil, sıradan bir cam, pencere vs de işığın kırılmasına ve dalga boyunun değişmesine neden olur. Gece lamba kullanmak da aynı şekilde sirkadiyen ritmi bozar.

Gün içerisinde doğrudan ışığa maruz kaldığımız zamanlar dışında kesinlikle güneş gözlüğünü unutmak gerekiyor. Genellikle kozmetik nedenlerle ihtiyaç duyuluyor göz çevresi kirisikligi ya da aksesuar olarak. Özellikle sahte gözlük kullanımı, UV ışınlara gözleri açmak olacağı için daha ciddi bir sorun.

Güneş gözlüğü kullanımını sınırlamak, mavi ışık filtrelerini ekranlara evdeki ışıklara koymak, sabah erken saatte güneş doğmadan gökyüzüne bakmak (pencere arkasından değil dogrudan) sirkadiyen ritm i doğru kurmaya yarayacaktır.

Konuyu ticaretini yapan kişilerden değil medikal arka planını gözeten otörlerden ogrenmek daha dogru olacaktir her konuda oldugu gibi.

1800'lü yılların ortalarında James Clerk Maxwell bugün Maxwell denklemleri adını verdiğimiz denklemlerini yayınladı. Bu denklemler boş uzayın, vakumun, elektromanyetik özelliklerini açıklıyordu. Ve Maxwell kütlesiz olan elektromanyetik radyasyonun hızının ışık hızıyla aynı olabileceğini düşünmüştü. Bugün biliyoruz ki ışık da bir elektromanyetik dalgadır ve Maxwell'in bu denklemleri sayesinde ışık hızını, evrendeki diğer sabitlere dayanarak hesaplayabiliyoruz. Bilim insanları bu durumu sınamak için birçok deney yaptılar. Örneğin bazı cisimlerden lazerin yansımasını hesapladılar veya Albert Einstein'ın genel görelilik teorisi ile kütleçekiminin (kütleçekimi de cisimleri ışık hızında etkiler) gezegenler üzerindeki etkilerinin hızını hesapladılar. Bu deneyler sonucunda da tüm deneylerin sonucunun Maxwell denklemlerine uyduğunu gözlemlediler. Neyse ki ışık hızının hikayesi burada bitmiyor.

Kuantum alan teorisi evrenin, vakumun, düşündüğümüz kadar boş olamayacağını söyler. Boşluk olarak düşündüğümüz alanda anlık bir şekilde varolan ve anında yok olan parçacıklarla doludur. 3. kaynaktaki gifi izleyebilirsiniz. Bazı araştırmacılar bu parçacıkların ışık hızını etkileyebilecceğini düşünüyor ve ışık hızının hiçbir zaman sabit olamayacağını savunuyorlar.

Araştırmalarım sonucunda ilginç bir bilgiyle karşılaştım sizinle de paylaşmak isterim. Günümüzde kullandığımız metreyi de ışık hızına bağlı olarak tanımlamışız. Yani metrenin tanımı şu şekilde: Işık hızının saniyenin 1/299.792.458'inde aldığı yol.

Umarım yardımcı olabilmişimdir. Yararlandığım kaynakları alta bırakıyorum. Detaylı bilgi almak isterseniz okuyabilirsiniz.

Bir fosilin filogenetik ağaçta yerinin belirlenebilmesi için öncelikle o fosilin ne fosili olduğunun belirlenmesi gerekmektedir. Fosilin türünün belirlenmesine kadar ilerleyen kimlik tespiti öncelikle morfolojik özelliklere bakılarak başlar. Çeşitli bilim dallarından fosil bilimciliğe geçiş yapmış bilim insanları bilgileri doğrultusunda fosilin dış görüntüsü incelerler. Ancak buradaki dış görüntüsü sözünün basit bir olay olduğunu düşünmemek lazım zira konu hakkında bilgi sahibi olmayan bir insanın fark edemeyeceği ancak bir fosil bilimciye göre bariz bir şekilde ortada olan farklılar mevcuttur. Buna örnek vermek gerekirse reçine içinde iyi durumda saklanmış bir peygamberdevesi fosilini söyleyebilirim. Fosil morfolojisi alanında uzman birisi olmadığım için bahsettiğim peygamberdevesi fosilini günümüzde yaşayan bireylerden ayırt edememiştim. Ancak sonrasında yapılan açıklamalarda böceğin pençe boyu, kanat yapısı, bacak uzunluğu gibi bir çok etken olduğunu ve bunu fark edemememin normal olduğunu anladım. Burada işin içine uzmanlık giriyor, bir fosil bulunduğu zaman bilim insanları çeşitli gözlemler yaparak söz konusu canlının türüne kadar tanımlayabilirler. Yeni bir tür söz konusu olduğunda ise yine gözlemlere başvurulur. Zaten o canlının belli bir takson basamağına kadar yerini belirleyebilirler buradan sonrası ise yeni bir tür olup olmadığını anlamak için "Diğer türlerde bir arada bulunmayan özellikler bu türde bir arada mı, normalde bir arada olan özellikler bu türde yarı eksik veya tamamen eksik mi?" tarzı düşünceler ile gözlemler yapılır ve yeni canlı tanımlanır.

Yakın dönem fosillerinden genetik materyaller de elde edilebilmektedir. Bu durumda ise iş iyice kolaylaşmakta ve yapılan karşılaştırmalar sonucu canlının kimliği tespit edilebilmektedir. Ayrıca fosillerin belli yöntemlerle ne kadar eski olduğu tespit edilebilir. Bu yaş hesaplaması da bu canlıların evrimsel süreçteki yerlerini bulmamıza yardımcı olur.

Diyelim ki elimizde bir fosil var. Bu fosili incelediğimizde uzuvları ve bir omurgası olduğunu görüyoruz. Yani canlı omurgalı bir hayvan. Biraz daha incelediğimizde ön uzuvlarının kanat şeklinde olduğunu görüyoruz bu durumda canlının kanatlara sahip olduğunu düşünebiliriz. Yani canlı kuş olabilir, bir çeşit uçan memeli olabilir... Bu şekilde canlının yerini arayacağımız alanı daraltmış olduk. Ağız ve diş yapısını incelediğimizde ağzının gaga şeklinde olduğunu fark ediyoruz. Demek ki bu bir kuş olabilir. Süreç bu şekilde uzar gider

Ben bu konunun uzmanı olmadığım için burada çok yüzeysel şekilde bir süreç yazdım. Asıl uzmanlar incelemelerini yaparken kafatası ölçümleri, uzuvların ölçümleri, parmak yapısı, diş yapısı ve daha bir çok ince ayrıntıya girerek işlerini yaparlar.Yukarıda peygamberdevesi örneğinde de belirttiğim gibi bizim fark edemeyeceğimiz ancak uzmanlar için ayırt edici özellikler var ve bu özellikler önemli roller oynuyorlar. Çünkü türler arası farklılaşma çok ufak özellikler ile de sağlayabilmekte. Doğada bu şekilde karıştırılan çok canlı var. En basitinden oluklu kertenkelelerin yılan sanılmasını örnek verebilirim. Bilmeyen bir göz için iki canlı da uzuvsuz uzunlamasına bir vücut yapısına sahip ve aynı sanılabilir lakin bu iki canlı grubu çok farklıdır.

Evrim Ağacı makalesini PDF olarak da indirebilirsiniz. Makaleye girdiğinizde (şimdi sol tarafta yer alan) panelde "Yazdır" tuşuna basıp Yazdırma seçeneğini "PDF olarak kaydet" olarak seçerseniz PDF olarak kaydedebilirsiniz.

Ayrıca makale arşivi 2016 yılında E-Pub olarak yayınlanmış. "Düzenli Yazı Dizileri" kısmında "11. Sinirbilim ve Beyin" olarak bulabilirsiniz. Ancak 4 yıl öncesinden kalma olduğu için güncel olmayabilir. O kısmını bilemeyeceğim.

Arşive buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.