Hayat, sağ elini kullanmayı tercih eden ("sağlak") insanlar için tasarlanmıştır. Çünkü popülasyonun %85-90 civarı, sağ elini kullanmaktadır; geriye kalan %10-15'lik kesim sol elini kullanmayı tercih eder ("solak"). İyi ama neden? Bunu belirleyen ne? El tercihi, hangi faktörlerden etkilenerek oluşuyor? Bu yazımızda, el tercihi ya da ellilik olarak bilinen bu konuya ve bunun evrimine değineceğiz.

Ellilik (el tercihi, el kullanımı) olarak bilinen ve halk arasında genelde "sağlaklık ve solaklık" olarak kullanılan bu kavramın ne yazık ki evrensel ve net bir tanımı bulunmamaktadır. Ancak sıklıkla başvurulan tanımı üzerinden gidecek olursak, bir insanın günlük yaşantısı içerisinde öncelikli olarak tercih ettiği el ve ayak kullanımıdır. Yani bir şeye uzanmak için genellikle sağ elinizi kullanıyorsanız "sağlak", sol elinizi kullanıyorsanız "solak" olarak bilinirsiniz. Aynı durum ayaklar için de geçerlidir, ancak burada sadece el olarak bahsedeceğiz.

Pennsylvania Üniversitesi Perelman Tıp Fakültesi'ndeki araştırmacılar, belirli mevsimsel grip virüslerine daha önce maruz kalan bireylerin H5N1 kuş gribi virüsüne karşı çapraz reaktif bağışıklık geliştirdiğini ortaya koydu.^[1] Çalışmada, 1968'den önce dolaşan mevsimsel grip virüsleriyle (H1N1/H2N2) karşılaşan yaşlı yetişkinlerin, H5N1'e bağlanan antikor düzeylerinin daha yüksek olduğu gözlendi. Nature Medicine dergisinde bugün paylaşılan bulgulara göre, genç yetişkinler ve çocuklar, kuşlar ve sığırlarda yayılan mevcut H5N1 suşuna tam uyumlu olmasa bile bu aşılardan önemli ölçüde fayda sağlayabilir. Mikrobiyoloji Profesörü ve çalışmanın kıdemli yazarı Dr. Scott Hensley, şunları aktarıyor:

H5N1 virüsleri yıllardır kuşlar arasında dolaşımdaydı, ancak 2.3.4.4b clade adı verilen yeni bir varyant yakın zamanda ortaya çıktı ve sığır popülasyonlarına yayıldı. Günümüzdeki H5N1 suşu, insan üst solunum yolu reseptörlerine etkin şekilde bağlanamıyor. Ancak memelilerdeki yaygın dolaşım, virüsün insan solunum yolu hücrelerini enfekte etmesini kolaylaştıracak ve bulaşıcılığını artıracak mutasyonlara yol açabilir. Böyle bir senaryoda, H5N1 insandan insana yayılma yetisi kazanabilir.

Modern bilim çerçevesinde evrimin nasıl gerçekleştiğini çok net bir şekilde bilmekteyiz. Ancak her bilim dalında olduğu gibi, oldukça iyi bildiğimiz süreçleri daha yakından inceledikçe, onlara dair çok daha ilginç ve ilk bakışta gözden kaçabilecek detayları keşfetmeye başlarız. İşte evrimsel biyoloji dahilinde Moleküler Evrimin Nötral Teorisi ya da kısaca Nötral Teori olarak bilinen teori, bu ilginç detayların en önemlilerinden birisidir. Ayrıca bu teori, Evrim Teorisi dediğimiz teorinin tek taraflı bir teorik altyapıdan gelmediğini, çok sayıda teorinin bir araya gelip, bir bütün olarak çalışarak, canlıların bugünkü çeşitliliğine nasıl ulaştığını açıklamamızı mümkün kıldığını göstermektedir. Bu da, Evrim Teorisi'nin bu kadar güçlü bir teori olmasının nedenlerinden sadece bir tanesidir.

Genel evrimsel süreci bilirsiniz, biz de bolca anlattık. Evrimin tamamını iki büyük aşamaya ayırmak mümkündür: Çeşitlilik Mekanizmaları ve Seçilim Mekanizmaları. İlki, popülasyon içinde durmaksızın çeşitlilik yaratan mekanizmalardır. Bunlar arasında mutasyonlar, kromozom çaprazlanması (crossing-over), yatay gen transferi gibi birçok mekanizma bulunur. Bunlar gerçekleştikçe, popülasyon içindeki genlere yeni varyantlar (çeşitler) katılır veya var olan varyantlar birbirleriyle karışır. Bu varyantlar, genler ve bu genlerin değişimi/karışımı yoluyla oluşur. Böylece popülasyon içi çeşitlilik dağılımı rastgele bir şekilde değişir. Ancak bu rastgeleliği eleyip, düzenli bir forma sokan ikinci basamak Seçilim Mekanizmaları'dır. Söz konusu var olan ve durmaksızın değişen çeşitlilik, çevresel etmenlere karşı her an sınava tabi tutulur. Kimi çeşitlilik, diğerlerine göre daha avantajlıdır ve o çeşitliliğe sahip bireylerin daha kolay hayatta kalmasına ve/veya daha kolay üremesine yardımcı olur. Böylece bu çeşitliliğe rastgele bir şekilde sahip olan bireyler daha kolay hayatta kalır ve/veya ürerler; bu sırada da kendilerini avantajlı kılan genleri gelecek nesillere daha sık aktarırlar. Bazı genlerden doğan bazı varyantlar ise, popülasyonun içinde bulunduğu çevre şartlarında diğer bireylere göre daha dezavantajlı konumda kalırlar. Bunlar ya daha az hayatta kalır ve/veya ürerler, ya da hiç hayatta kalamaz ve/veya hiç üreyemezler. Bu durumda, onları zayıf kılan dezavantajlı genler de gelecek nesillere ya hiç aktarılmaz ya da daha seyrek aktarılır. Böylece bu şekilde bol çeşitli varyantlar arasından, içinde bulunulan çevreye en uyumlu olan varyantların sayısı her nesilde birazcık artar; uyumsuz olanların sayısı ise her nesilde birazcık azalır. Böylece canlıların popülasyonunun geneli, çevrelerine giderek daha uyumlu hale gelecek biçimde değişir.

Çocuklarınıza ve biraz çaba sarf ederek kedilerinize tuvalet eğitimi verebilirsiniz. Anlaşılan o ki, tuvaleti kedilerden bile iyi kullanan bir ahır hayvanı olabilir.

Cell dergisinde yayınlanan bir çalışma, genç buzağılara da belirlenen alanlara dışkılama ve idrar yapma eğitiminin başarılı bir şekilde verilebileceğini ortaya koydu.^[1] Araştırmacılar, daha geniş bir ölçekte genişletilirse, bu uygulamanın, tarımın en kirli sera gazı ve kirlilik sorunlarından biri olan amonyak atığının kontrolünde büyük bir etkisinin olabileceğini düşünüyor. Araştırmanın yazarlarından, hayvan psikoloğu ve Çiftlik Hayvanı Biyolojisi Enstitüsü’nde Araştırmacı olan Jan Langbein şöyle diyor:

16 Ocak 2003 tarihinde Doğu Standart Saati ile 10:39'da Columbia uzay mekiği Florida'daki Kennedy Uzay Merkezi'ndeki 39A pistinden havalandı. Kalkıştan bir buçuk dakika sonra, 81.7'inci saniyede, turuncu dış tanktan bir parça yalıtım köpüğü koptu ve saatte en az 640 km/saat hızla yörünge aracının sol kanadının ön kenarına çarptı. Columbia, sorunsuz bir şekilde yörüngeye doğru tırmanmaya devam etti.

Köpük çarpması canlı olarak gözlemlenmedi. Ancak mekik Dünya yörüngesine girdikten sonra NASA'nın fırlatma görüntülerini rutin olarak incelemesi sırasında kanadın isabet aldığı ortaya çıktı. Fırlatma sırasında köpük çarpması o kadar da nadir görülen bir olay değildi ve bu nedenle, mekik programı yöneticileri, Columbia'nın yörüngedeki fotoğraflarını çekip de olası bir hasarı görsel olarak değerlendirmeyi gerekli görmedi. Bunun yerine NASA'nın Enkaz Değerlendirme Ekibi köpük çarpmasını matematiksel olarak modelledi, ancak mekiğin kanadının durumu hakkında kesin bir sonuca ulaşamadı. Bunlar ışığında, göreve devam edildi.

Yüksek entropi (kaos, düzensizlik) değerine sahip durumlar istatistiki olarak desteklenmektedir. İstatistiki olarak desteklenen olayların gerçekleşmesi daha muhtemeldir. Dağınık bir odanın düzenli/toplu bir odadan daha yüksek bir entropisi bulunur. Bunu geriye çevirmenin veya bulunduğu durumda tutmanın tek yolu, sistemin dışından sisteme enerji ilave etmektir. Diğer bir deyişle, odanızı düzenli olarak toplamak için enerji sarf etmeniz gerekir.

ANCAK… Düzensiz bir oda, bir noktadan sonra maksimum düzensizliğe ulaşacaktır. Sürekli olarak toplanma konusunda başarısız olunan bir oda, bu noktadan sonra daha fazla düzensiz hale gelemeyecektir. Dolayısıyla, bu odayı bulunduğu durumda tutmak için daha fazla enerji sarf etmeniz de gerekmeyecektir.