Yeni geliştirilen bir tedavi yöntemi, tip-1 diyabet hastalarının insülin enjeksiyonlarına olan ihtiyacını ortadan kaldırabilir.

Bilim insanları, 20 Haziran tarihli New England Journal of Medicine dergisinde yayımlanan bir rapor ile laboratuvarda yetiştirilen pankreas hücrelerinin tek bir infüzyonu ile hastaların vücutlarının ihtiyaç duydukları tüm insülini üretebildiğini bildirdi. Tedaviden bir yıl sonra, 12 katılımcıdan 10'unun ek insüline ihtiyacı kalmadı.

Karanlık bir odanın penceresinden önünüzdeki çalılığa baktığınızı düşünün. Çalılığın arasında bir şekil fark ettiniz ve bu şeklin bir dinozor olduğunu düşünmeye başladınız. Görmüş olduğunuz objenin bir dinozor hologramı olmadığını veya başka bir eşyayı bir dinozora benzetmediğinizi nereden bilebilirsiniz? Gerçekten bir dinozorun çalılığın içinde olduğundan nasıl emin olabilirsiniz?

Diyelim ki yanılıyoruz ve karşımızda bir dinozor olmadığı halde dinozor olduğunu kabul etmiş olalım. Bu yanlış kabulün nedeni dışarıdan zihnimize etki eden şeylerle mi (ortamdaki ışığın saydamlığı, tüketilen ilaç vb.) yoksa bizzat bizim zihinsel süreçlerimizle mi ilişkilidir?

Büyük Göller (İng: "Great Lakes"), Kuzey Amerika'da, Kanada-ABD sınırında bulunan, birbirine bağlı 5 tatlısu gölünden oluşuyor. Bu göller topluluğu, Dünya'daki tatlı su havzasının %21’ini oluşturuyor ve gezegenimizdeki en büyük tatlı su havzası olarak biliniyor. ABD ve Kanada’daki bu göller (Superior, Michigan, Huron, Erie ve Ontario gölleri), civarında yaşayan yaklaşık 40 milyon insana çeşitli ekosistem hizmetleri sağlıyor.

Ticari denizcilik, ticari balıkçılık ve hobi balıkçılığı endüstrisi için oldukça önemli olan bu göller, haliyle istilacı türler gibi dış tehditlere de fazlasıyla maruz kalıyor. Bu beş büyük gölde bildiğimiz yaklaşık 180 ayrı, göle özgü olmayan, dışarıdan tanıtılmış tür bulunuyor. Daha da önemlisi, Kanada ve ABD’de bilimsel camia ne kadar iyi olursa olsun, bu göllerin biyolojik çeşitliliğini anlamak adına çalışmalar yeni yeni yapılmaya başlandı.

İnisiyasyon (kabul töreni), sözlük anlamı olarak, özel bir seremoni ile bir kimseyi resmi olarak bir gruba tanıtma ya da bir genci yetişkinliğe hazırlama anlamına gelmektedir.^[1] İnisiyasyon ritüellerinde kişi, ritüelin yapıldığı zamana kadarki bir süreci (doğum, ergenliğe erişme, evlenme, ölüm vs.) tamamlamış olup yapılan ritüelle birlikte yaşamında yeni bir aşamaya geçmektedir. Bundan dolayı inisiyasyon törenleri, insan hayatlarının spesifik dönemlerinde gerçekleşmektedir. Bu durum ise inisiyasyon ritüellerinin değerini arttırmaktadır.

Bu tarz ritüellerin uygulanmasında toplumdan topluma farklılıklar görülebilir. Bu farklılıkların en temel sebepleri arasında coğrafya, iklim, mensup olunan din ve etkilenilen kültürler yer almaktadır. "İlkel" olarak adlandırılan toplumlardan günümüzün "modern" toplumlarına değin çeşitli değişimlere uğramasına karşın, inisiyasyon ritüellerinin izlerini bugün bile hemen hemen her toplumda görmekteyiz. Daha "modern" toplumlarda süregelen bu törenlere örnek olarak bebek vaftizini veya sünnet uygulamasını örnek olarak gösterebiliriz.

Yapay zeka algoritmaları, her geçen günle birlikte sağlık sektörünün her alanına girmeye devam ediyor. Meme kanseri görüntülemelerinde, klinik notlar alınmasında, sağlık sigortalarının yönetiminde ve hatta "sanal hemşireler" yaratmakta veya doktor-hasta diyalogları oluşturmakta kullanılıyorlar. Bazı şirketler bu araçların tıp sektörünü daha verimli hale getireceğini, doktorlar ve diğer sağlık çalışanlarının yüklerini hafifleteceğini iddia ediyor.^[1] Ancak bazı uzmanlar bu araçların şirketlerin iddia ettiği kadar düzgün çalıştığından şüpheli.

İnsanlara benzer şekilde metin üretebilmek üzere muazzam büyüklükte veriyle eğitilen büyük dil modelleri (LLM'ler) gibi yapay zeka araçları, ancak aldıkları eğitim kadar kaliteli sonuçlar verebilirler. Oysa tıbbi alanda LLM'lerin yetkinliğini ölçmek için kullanılan metrikler tıp fakültelerinin sınavlarına dayanmaktadır. Hatta sağlık sektöründe kullanılan yapay zeka araçlarını değerlendiren bir çalışma, bu modellerin sadece %5'inin gerçek hastalardan elde edilen verilerle eğitildiğini göstermektedir.^[2] Dahası, birçok çalışma dil modellerini test etmek için tıbbi bilgilerle ilgili sorular sormakla yetinmiştir. Çok az çalışma modellerin gerçek hayatta şimdiden üstlendiği reçete yazma, konuşma özetleme veya hastalarla konuşma gibi görevlerin ne kadar iyi yapıldığını incelemiştir.

Koku alma (olfaksiyon), uzun zamandır incelenen biyolojik bir süreçtir. Bu sürece dair düşünsel kökenler, Antik Yunan filozofları Demokritos ve Epikuros'a kadar dayanır; bu düşünürler, evrendeki her şeyin atomlardan oluştuğu anlayışı çerçevesinde koku algısını da atomik parçacıkların duyusal organlara temas etmesiyle açıklar.^[1] Demokritos’un atomik teorisinin savunucuları, tatlı kokulu maddelerin atomlarının yumuşak yapılı; kötü kokulu maddelerin de burnu rahatsız edecek şekilde sert ve çıkıntılı yapıda olduğunu öne sürmüşlerdir.^[2]

Romalı filozof Lucretius (MÖ 50) ise ünlü eseri De Rerum Natura'da kokunun parçacıklar halinde yayıldığını, farklı hayvanların koku algılama yeteneklerinin birbirinden farklı olduğunu ve nesneler bozulduğunda, yandığında veya kırıldığında koku yaymaya daha eğilimli olduğunu öne sürmüştür. Ayrıca her koku parçacığının kendine özgü bir şekli olduğunu, kokuyu algılayan alıcılar (reseptörler) ve sinir yollarının bu şekillerle uyumlu olduğunu ve böylece kokunun algılandığını belirtir. Tabi moleküler reseptörleri modern anlamda tanımlamamıştır. Bu noktada Lucretius'un felsefi bir benzetme yaptığını belirtmek olanaklıdır. Aynı molekülün farklı alıcılarda farklı biçimlerde algılanmasının, o molekülün bu yolaklara girişinin niteliğiyle açıklanabileceğini; dolayısıyla bir kişi tarafından acı olarak algılanan bir koku parçacığının başkası tarafından tatlı olarak algılanabileceğini vurgular.^[3]

Öylece yatıp dinlendiğiniz bir sırada kalbinizin birdenbire sıkıştığı oldu mu? Hayır, hayır, korku veya heyecan duyduğunuzdaki gibi histen bahsetmiyorum. Gerçek anlamıyla kalbiniz hizasında, sanki göğsünüze bıçak saplanıyormuş gibi bir his yaşadığınız oldu mu? 

Hatta şöyle dersek daha iyi anlayabilirsiniz: Öyle bir acı ki, nefesinizi içinize çektikçe şiddeti artıyor. Hatta acı nedeniyle derin bir nefes alamıyorsunuz. Daha da büyük bir acıyı göze alarak derin bir nefes aldığınızda bazen geçebiliyor. Ama geçmeyebiliyor da ve boşuna acı çekmiş oluyorsunuz. Buna rağmen kimi zaman dakikalarca süren ve nefes almanıza bile engel olan acı, geldiği gibi bir anda gidiyor. Hatta gidişi sırasında acının neredeyse gerilmiş bir yayın gevşemesi gibi sıcak bir rahatlık hissi verdiğini, "pıt" diye bir iç ses ile birlikte yok olduğunu deneyimlemiş de olabilirsiniz. 

"Düşünüyorum, öyleyse varım!" sözünü duymayanımız yoktur. Bu açıdan filozof yönüyle tanıdığımız Rene Descartes, bir noktada "girişik" diyebileceğimiz; felsefe, matematik ve bilimle uğraşmaktaydı. Yaşadığı dönemde ayrı olarak ele alınan geometri ve cebiri birleştirerek analitik geometriyi ortaya koydu.

Descartes 1643 yılında Bohemya prensesi Elizabeth Stuart'a yazdığı bir mektupta, düzlemde birbirine teğet ve ayrık iç mekanlara sahip dört daire için dört yarıçapı birbirine bağlayan bir ilişkiden bahsetmiştir. Bu ilişki, dört eğriliği birbirine bağlayan bir ikinci dereceden denklem olarak yazılabilir.^[1]

2025 yazında "Kimya" üzerine gerçekleştirilecek olan 74. Lindau Nobel Ödüllü Bilim İnsanları Toplantısı için kayıtlar başlamışken, bu yazıda sizlere 73. Lindau Nobel Ödüllü Bilim İnsanları Toplantısı'ndan, bu toplantıya nasıl katıldığımdan ve kendi hikayemden yola çıkarak sonraki toplantılara siz genç bilim meraklılarının nasıl katılabileceğinden bahsedeceğim.

Yıllar yıllar önce henüz bir Fizik lisans öğrencisi olarak vizelerle ve finallerle boğuşurken, bir gün Almanya-İsviçre sınırındaki küçük bir şehir Lindau'da, Nobel Ödüllü Anton Zeilinger ve Serge Haroche ile kuantum fiziğini derinlemesine tartıştığımız bir panele panelist olarak davet edilip Kuantum Dalga Denklemini tartışacağım; akşamında ise bir başka Nobel Ödüllü fizikçi Duncan Haldane ile bira tokuşturup, 37 Nobel Ödüllü fizikçiyle bilim ve eğlence ve dans dolu bir hafta geçireceğimi, ayrıca 1955 yılından sonra ilk defa tekrar imzalanan nükleer silahlanma karşıtı Mainau Deklarasyonu'nu imzalayacağımı tahmin edemezdim.

Klasik mekanik veya Newton fiziği, makroskobik boyutlardaki cisimlerin hareketleri, davranışları ve bu cisimler etkiyen kuvvetleri, hem deneysel hem de matematiksel olarak inceleyen ve araştıran fizik dalıdır. Klasik mekanik, bilim insanlarının sadece birkaç denklem kullanarak havada uçan bir topun hareketini ve bir mıknatısın çekimini tanımlayabilmesini ve Ay tutulmalarını tahmin edebilmelerini sağlamaktadır.

Klasik mekanik çoğu "normal" veya "klasik" nesnenin davranışlarını tam olarak açıklar. Bir nesnenin "normal" veya "klasik" kabul edilebilmesi için: