Dünya’mızın düz değil de geoit (kutuplardan basık, ekvatordan şişkin) şekilde olduğu yüzyıllar boyunca bilinmesine karşın, günümüzde “Düz Dünyacılar” (İng.: Flat Earthers) denen bir kesim hâlen görülmektedir. Bu kişilerin bazıları Dünya’nın düz olduğuna inanmadıkları hâlde insanlarla alay etmek için bu tarz iddiaları yayabilirler; ancak bunların haricinde uzun yazılar, hesaplamalar ve videolar hazırlayıp, ortada bir “NASA komplosu” olduğuna inanıp sanki her birimiz aktör Jim Carrey’nin başrolde oynadığı The Truman Show (1998) filmindeki karaktermişiz gibi iddialarında ciddi olan insanlar da bulunmaktadır. İddialarını desteklemek amacıyla komplo teorilerine dikkat çekmeleri haricinde, bazılarının dinî referanslara da dayandıkları görülebilir. Yani kutsal görülen kitapların (Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an-ı Kerim gibi) Dünya’nın düz olduğunu belirten ayetlere sahip olduklarını iddia ederler.

Daha rahat okunabilmesi için yazının devamında “Düz Dünya” için DD ve “Küresel Dünya” için KD kısaltmalarını kullanacağız. Öncelikle, DD iddialarını gündeme getiren ve güncel tutan çalışmalardan birine bakış atalım:

Manchester Üniversitesi'nden araştırmacıların keşfettikleri yeni bir fosilin analizi, sulardan karalara geçen evrimsel süreçte yürümenin evrimine ait önemli bir keşfe imza atıldığını ortaya çıkardı.

Yaşam Bilimleri Fakültesi'nden Dr. Robert Sansom'ın analiz ettiği, günümüzden 370 milyon yıl önce denizlerde yaşamış olan Euphanerops cinsi çenesiz balığa ait fosilde çift halinde yüzgeçler tespit edildi. Bu fosil yüzgeçler, bacaklar ve kollar gibi uzuvların ilk defa görüldüğü organizma olma özelliğini taşıyor. 

Egzersiz sonrası toparlanmayı hızlandırmak için kas esnetmenin değeri ya da değersizliği konusunda ciddi bir kafa karışıklığı var gibi görünüyor. “Esneme laktik asidi temizler!” ve buna benzer pek çok iddia ortalıkta dolaşıyor. Bunların herhangi biri doğru mu? Bir bakıma öyle.

Egzersiz sırasında kaslar çalışmaya zorlanır. Bu çalışma sırasında yakıt tüketilir, atık ürünler oluşur ve kas liflerinin yapısı çok sayıda mikro yırtık nedeniyle bozulur. Kıyaslama yapmak gerekirse bir ziyafet düşünün; yemek yenilir, çöp birikir (peçeteler, tavuk kemikleri vb.) ve masa düzeni bozulur. Bir sonraki ziyafetten önce, yiyeceklerin yeniden stoklanması, çöplerin temizlenmesi ve masaların yeniden kurulması gerekir. Kaslar için bir sonraki etkinliğe hazırlanma sürecine "iyileşme" denir. Bu süreçte kas, ağrı olmadan tam işlevine geri döner.

Muhtemelen zaten bildiğiniz gibi boşanmalar giderek yaygınlaşıyor. Wang ve Schofer, 2018’de yaptıkları çalışmada, 1970’li yıllardan bu yana dünyada boşanma oranının iki katından fazla arttığı sonucuna ulaştılar. Araştırmacılara göre Kuzey Avrupa ve Batı Avrupa boşanma oranlarının en yüksek olduğu yerler. Bunun dışında Kanada’da, Avustralya’da ve Yeni Zelanda’da da dünya ortalamasının çok üzerinde oranlar mevcut. Uzak Doğu ve Orta Doğu ülkelerinde ise oranlar giderek artmasına rağmen, dünyanın geri kalanına göre hâlâ oldukça düşük.

Aynı araştırmada, bir ülkedeki boşanma oranını en fazla etkileyen faktörün ekonomik gelişmişlik düzeyi olduğu sonucuna ulaşıldı. Buna göre kişi başına düşen milli gelir arttıkça boşanma oranı da artıyor. Boşanma ile en ilgili görünen toplumsal bazdaki diğer değişkenler ise eğitim seviyesinin yüksek olması, kadının çalışma hayatında olması, dindarlığın daha düşük olması ve sosyal aktivizm.

Çoğu insan için Evrim Teorisi'nin tartışmaya yer bırakmaz şekilde ortaya koyduğu türler arası kuzen-ata ilişkisi, anlaması güç kavramlardan birisidir. Halbuki sadece kendi ailelerimize bile bakarak bu evrimsel olguyu algılamamız mümkündür. Bu makalemizde, türler arası akrabalık ilişkilerinden ziyade, tür içerisindeki akrabalık ilişkilerine odaklanacağız. Bu makaleyi, buradaki makalemiz gibi bazı diğerleriyle birleştirerek analiz edecek olursanız, var olmuş, var olan ve var olacak tüm türlerin birbirleriyle nasıl akraba olduğunu anlamanız mümkün olacaktır. Gelin şimdi sizi soy hattınız içerisinde son derece ilginç bir yolculuğa çıkaralım. Bu süreçte, evrimsel biyoloji ile ilgili birçok kavramı analiz etme ve anlama fırsatı bulacağınızı umuyoruz. Hikayeyi birinci tekil şahıs olarak anlatacağız, çünkü bu hikaye Wait But Why isimli bilim sitesinin kurucusu Tim Urban'ın soy ağacı tarihine yaptığı bir yolculuğa dayanıyor. Ondan öğreneceğimiz çok şey var, dolayısıyla hemen başlayalım:

Büyüklerimden yalnız 89 yaşındaki babaannem hayatta: Nana...

Türlerin evrimini genellikle birbirinden ayrışık (izole) olaylar olarak düşünmeye meyilliyizdir. Örneğin insanların evrimini, diğer türlerle karşılıklı olarak pek düşünmeyiz. Ancak av-avcı ilişkisi gibi bariz ekolojik ilişkilerin olduğu durumlarda türler arası ilişkilerin evrimsel süreç üzerindeki etkisini fark etmeye başlarız. Halbuki aynı ekolojik bölgeyi dolduran türler, birbirleriyle doğrudan rekabet halinde olmasalar bile, birbirlerinin evrimini etkileyebilirler. ABD'nin Texas eyaletinin batısında yetiştirilen pamukları etkileyen tarım zararlılarının evriminin, aynı bölgede yetiştirilen şaraplık üzümlerin yaşamı üzerindeki etkisi, bunun ilginç örneklerinden birisidir.

Texas'ın Yüksek Düzlükler olarak bilinen batı bölgesinde yaşayan Andis Applewhite, ailelerinden gelen geleneği sürdürerek tarlalarında pamuk ve buğday yetiştiriyor. Ancak bu geleneği kırmak istemesi sonucu, tarlanın bir kısmına "kabarne fran" ("cabarnet frank") şaraplarının yapımında kullanılan siyah üzümlerden ekmeye karar verdi. Ancak toprakların verimliliğinde ve üzümün sağlığında hiçbir sorun olmamasına rağmen, daha bugüne kadar hiçbir sene üzüm alamadı! Dahası, üzümler ezilip bükülerek ölüyorlar. Üstelik Applewhite, bu sorunla yüzleşen tek çiftçi de değil.