Şeffaf Taraklı Denizanaları, Dünya üzerindeki en basit canlılardan birisidir. Buna rağmen etkileyici bir sinir sistemine sahiptirler. Mart 2015'te Londra'da gerçekleştirilen bilimsel bir konferansta sunulan tartışmalı bir makale, bu canlıların sinirlerinin Dünya'daki diğer hiçbir canlıdakine benzemediğini ileri sürüyor. Bu da, nöronların evrimsel süreçte birden fazla defa evrimleşmiş olabileceği anlamına geliyor.

Aslında nöronların birden fazla defa evrimleşmiş olduğu fikri 1 asırdır biyologları ikiye bölmekte olan bir iddiadır. En son olarak, Duke Üniversitesi'nden Erich Jarvis, Mart 2015'te Kraliyet Cemiyeti'nde yapılan toplantıda bizlerin özel olup olmadığımıza dair sorular sordu. Eğer ki sinir hücreleri gezegenimiz üzerinde birden fazla defa evrimleştiyse, Evren'in bir başka noktasında da evrimleşmiş olma ihtimalleri çok yüksek.

Beyin, vücudumuzdaki en karmaşık organdır - sürekli olarak çevreden gelen veriyi emer, yorumlar ve hareketimize, düşüncelerimize, davranışlarımıza ve duygularımıza rehberlik eder. İnsanlar etrafımızı saran çevre hakkında temel bir ortak algıya sahip olsalar da (yani mesela "buz soğuktur", "ateş sıcaktır", "bıçaklar keskindir" gibi) - her birimiz, çevreden bize gelen ve işlediğimiz bilgilerin benzersiz bir yorumunu geliştiririz. Örneğin, iki kişi aynı yemeği tattıktan, aynı sesi duyduktan veya ortak bir sosyal etkileşimden ayrıldıktan sonra çok farklı tepkiler verebilir, çok farklı şeyler hissedebilir.

Boston Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü'nde yardımcı doçent olan Jerry Chen, beynin sinirsel kodunu araştırıyor. Duyusal işleme, karar verme, öğrenme ve hafıza gibi bilişsel işlevleri kontrol eden genetik ve elektriksel etkiler arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamayı hedefliyor. Şöyle diyor:^[1]

Ülkemizi dünyada en fazla sağır kedinin olduğu ülke olarak rahatlıkla adlandırabiliriz. Bu durum son derece üzücüdür. Bunun en büyük sebebi ise, beyaz kıllara sahip kedilerin bir nevi milli kedi olarak, ayrı bir ırkmış gibi lanse edilmesi ve üretilmesidir. Fakat insanlarımız sağırlığı unutup, kedinin hayatını ve sağlığını görmezlikten gelmektedirler. Anadolu coğrafyası içindeki beyaz kedilerimiz, renkli olanlarıyla genetik olarak hiçbir farkı olmamasına karşın; ülkemizde sanki ayrı, özel bir ırkmış gibi gösterilmiştir.

Renkli kedilerde sağırlığa yaygın olarak rastlanmazken, bizler beyaz kedilerimizi, bilinçsizce bir arada çiftleştirerek bu soruna neden olmuşuzdur. Yetiştiriciler dışında, Ankara Hayvanat Bahçesi ve Van Üniversitesi sağırlığa rağmen, üretime senelerdir devam etmektedirler. Bu yazının yazıldığı sıralarda Ankara Hayvanat Bahçesi hiçbir önlem almamıştır ve yapılan araştırmada 9 kediden 7’sinde kısmi sağırlığa rastlanılmıştır (Tike, 2009). Van 100. Yıl Üniversitesi ise sağırlık üzerine, ciddi bir bilimsel test yapmadan üretimlerine onlarca yıldır devam etmişlerdir. Medyada kedilerinin sadece %2-3 oranında sağır olduğundan bahsetmişlerdir, fakat bu inandırıcı olmamakla beraber, genetik olarak imkansızdır.

Avusturyalı hayvan davranış bilimcisi (etolog) Karl Ritter von Frisch, 1927 yılında "Aus dem Leben der Bienen" (Dans Eden Arılar) adlı kitabını yayınladığında çağdaşları tarafından kuşku ile karşılanmıştı. Oysa kendisini tam anlamıyla çağının ötesinde bilimsel çalışmalar yürüten bir bilim insanıydı ve arılarda koku duyusu, görsel algı, yön bulma, polarize ışık ile konumlandırma, güneş takibi, iç saat, manyetik alanın petek örümüne etkisi ve düşey (ya da yerçekimi) algısı üzerine muhteşem çalışmalar yapmıştı. İlkin biraz anlaşılamamış olsa da tekrarlanan denylerle haklılığı pekişen von Frisch, büyük buluşundan 46 yıl sonra, 1973'te Fizyoloji alanında Nobel ödülüne layık görülmüştür.

Bal arıları, hep birlikte ve iletişim içinde çalışan, koloniler halinde varlıklarını sürdüren canlılardır. Koloniler içerisinde iş bölümü vardır ve yaşa bağlı olarak işçi arılar önce kovan içindeki görevlerde çalışırken daha sonra "tarlacı" dediğimiz ünvanı alırlar ve kovana su, nektar, polen gibi kaynakları getirirler.

Doğada neredeyse hiçbir olgu, son haliyle, birdenbire var olmaz. Her zaman daha eski, daha basit, daha başka nedenlerle var olan unsurların dönüşümüyle yeni yapıların geliştiğini görürüz. İnsanı "insan" yapan en sıra dışı unsurlardan biri gibi gözüken mizah ve espri anlayışı da bundan muaf değildir. Mizahın yazılı kökenlerini, profesyonel "jestçilerin" ve "şaka kitapları"nın olduğu Antik Yunan'a kadar takip etmek mümkündür. Hatta MÖ 460'ta doğmuş olan Demokritos, "gülen filozof" olarak anılırdı; çünkü oldukça espritüel biriydi ve çağdaşlarının "aptallıklarına" gülmesiyle bilinirdi.^[1] Ama mizahın kökenleri orada durmaz. Avustralya Aborijinleri'ne yönelik antropolojik çalışmalar, mizahın Homo sapiens içindeki kökenlerinin en az 35.000 yıllık olduğunu düşündürmektedir. Fakat karşılaştırmalı etoloji (hayvan davranışları) çalışmalarından gelen veriler, mizahın davranışsal kökenlerini Homo sapiens türünden çok daha öncesine, günümüzden yaklaşık 16-10 milyon yıl öncesine dayanıyor olabileceğini göstermektedir.^[2][3]

Mizahın evrimsel kökenlerini anlamak için, onun davranışsal öncülleri ile davranışsal ardıllarını incelemek gerekmektedir: Espri ve şaka gibi tüm bileşenleriyle bir arada değerlendirilebilecek olan "mizah" kavramının öncülü; sözlerle veya davranışlarla icra edilen soyut bir oyundur. Mizahın kalbinde yer alan espri veya şakanın kendisi, birbiriyle bağdaşmaz gibi gözüken unsurları barındıran bir bağlama veya bağlamlara sahiptir. Çözümlenmesi gereken bir bilinmezi barındırır (size anlatılmaya yeni başlanan bir fıkrayı düşünün) veya sıra dışı bir fiziksel davranışı barındırır (bir "eşek şakası"nı düşünün). Bu bilinmezlik ve bağdaşmazlık, kişide psikolojik bir gerilime neden olur. Ancak mizahın az önce tanımladığımız oyuncu doğası içerisinde, esas mesaj (İng: "punchline") verildiğinde ve espri patlatıldığında veya fiziksel şaka sonlandığında, bağdaşmaz bağlam da çözüme kavuşur ve şakanın hedefindeki kişi, gerilimin ortadan kalkmasıyla genellikle güler veya kahkahaya tutulur. İşte bu duygusal iniş çıkışlar, sosyal hayvan türlerini birbirine bağlayan önemli bir davranış kalıbına karşılık gelir. Dolayısıyla mizahın kökenlerinin sırları, insan-harici sosyal hayvanlardaki oyun, mizah algısı ve kahkaha davranışlarında yatar. Bu yazımızda, bu faktörlere, bunların evrimine ve modern mizah ile ilişkisine bir bakış atacağız.

Matematik, her ne kadar çok zor bir uğraş olsa da, herkesin gücünü ve güzelliğini takdir edebileceği bir yapıdır. Aslen miktar, yapı, uzay ve değişim gibi olguları araştırmakta kullanılan matematiğin tam bir tanımını yapmak gerçekten çok zordur.

Hepimizin bildiği gibi matematik, sayılarla ve sembollerle uğraşır. Bunları kullanarak, Evren'de var olan ve hatta var olmayan (veya var olsa da, matematikteki gibi idealize olmayan) yapı, olay, olgu ve süreçleri tanımlamakta ve izah etmekte kullanılır. Örneğin matematikte türev kavramı Evren'deki değişim olgusunun karşılığıdır.

Ülkeler, 2 dünya savaşının geride bıraktığı tahribatla baş ederken, 1950'li yılların başında yeni bir kriz patlak verir: Sanayileşme. Atom bombasının icadının zemin hazırladığı bu fenomene, Amerika, gümüş bir tepsi içinde sunduğu "Amerikan rüyası" şablonuyla ön ayak olur. Böylece Amerikan toplumu, çok geçmeden küreselleşecek tüketim çılgınlığı çarkına, diğer ülkelerden önce katılır. Baskıcı ve sansür yanlısı bu sistem karşısında, devletin dayattığı sanayi çarkında "bir dişliden ibaret" olmayı kabullenemeyen bir grup arkadaş ise bir araya gelerek "Beat" topluluğunu oluşturur.

Kuşağın başlıca kurucuları, 1940'ların başında Columbia Üniversitesi’ndeki bir edebi toplulukta tanışan Jack Kerouac ve Allen Ginsberg'dır. Lucien Carr, John Clellon Holmes ve Neal Cassidy de aslen bu topluluğunun asil üyelerinden olmalarına karşın, Kerouac ve Ginsberg kadar ün salamamışlardır.

İdam cezası son derece maliyetli, tartışmaya açık ve kamplaşmaya sebep olan bir meseledir. Bu nedenle, eğer gerçekten yaşam kurtardığı gösterilemiyorsa, açıkça yürürlükten kaldırılması gerekir. Avrupa Birliği ve dünyadaki 101 ülkede zaten kaldırılmıştır. Peki idam cezası sahiden de yaşam kurtarır mı? Bu konuya dair önemli noktaları ve eldeki delilleri inceleyelim.

Kimileri idam cezasının caydırıcı olup olmamasıyla ilgili sorunun teorik bir mesele olarak tartışmaya açılabileceğini düşünüyor: Onlara göre idam cezası, diğer cezalardan daha ağır olduğuna göre, daha az cinayete yol açmalıdır. Ancak öyle görülüyor ki bu iddia modern idam cezasının kompleks yapısını büyük oranda gözden kaçırmaktadır. Öncelikle, kuramsal yaklaşım bize, devlet eliyle gerçekleştirilen infazların bir gösteri hâline gelmesinin, marjinal bireylerin kendi şikâyet ve öfkelerinin benzer bir misillemeyi hak ettiğini düşünerek aynı türden şiddet eylemlerine yönelip yönelmediğini söylemiyor. Her ne kadar başka suçlular idam cezası uygulandığından ötürü suçtan caydırılmış olsa da bu yolla önüne geçilen suçların, olası vahşileştirme etkisinden (devlet eliyle cinayetin suç işleme eğilimli kişileri vahşice düşünmeye motive etmesi) daha ağır basıp basmayacağı sorusu hâlâ ortada kalıyor.

Egzersiz sonrası toparlanmayı hızlandırmak için kas esnetmenin değeri ya da değersizliği konusunda ciddi bir kafa karışıklığı var gibi görünüyor. “Esneme laktik asidi temizler!” ve buna benzer pek çok iddia ortalıkta dolaşıyor. Bunların herhangi biri doğru mu? Bir bakıma öyle.

Egzersiz sırasında kaslar çalışmaya zorlanır. Bu çalışma sırasında yakıt tüketilir, atık ürünler oluşur ve kas liflerinin yapısı çok sayıda mikro yırtık nedeniyle bozulur. Kıyaslama yapmak gerekirse bir ziyafet düşünün; yemek yenilir, çöp birikir (peçeteler, tavuk kemikleri vb.) ve masa düzeni bozulur. Bir sonraki ziyafetten önce, yiyeceklerin yeniden stoklanması, çöplerin temizlenmesi ve masaların yeniden kurulması gerekir. Kaslar için bir sonraki etkinliğe hazırlanma sürecine "iyileşme" denir. Bu süreçte kas, ağrı olmadan tam işlevine geri döner.

Renk; Güneş'ten gelen beyaz ışığın belirli dalga boylarına göre kırılmasıyla oluşan, insan gözüyle görülebilen elektromanyetik radyasyondur.^[1] Günlük dildeyse renk, herhangi bir nesnenin ton, hafiflik ve doygunluk açısından tanımlanabilen yönü olarak da tanımlanabilir. Cisimlerin rengi; ışık emiciliği, ışık yansıtıcılığı ve emisyon spektrumu gibi fiziksel özelliklere göre belirlenir. Renkleri araştıran bilim dalına "kromatik", "kolorimetri" veya basitçe "renk bilimi" denir.

Bir ışık demeti, frekanslarına ya da dalga boylarına göre sıralanırsa ışık tayfı ya da "elektromanyetik spektrum" denilen bir grafik elde edilir (aşağıda). Bu grafikte ölçü birimi olarak metrenin milyarda biri olan nanometre (nm) veya "metre" (m) kullanılır. Bu grafiğin insan gözü tarafından algılanabilen kısmı, yani görünür ışık aralığı, dalga boyu 390 ile 700 nanometre arasında olan dalgalardır. Bu "görünür ışık", tayfın ortalarında yer almaktadır. Bu görünür aralıkta, en yüksek frekanslı ışık dalgaları mor görünürken, en düşük frekanslılar kırmızı görünür. Aradaki frekanslarda turuncu, sarı, yeşil, mavi, lacivert renkler görülebilir.^[6]