Evrimsel süreçle ilgili anlaşılması en güç kavramlardan biri, bir özelliğin nasıl değiştiği ve türlerin nasıl farklılaştığıdır. Örneğin ortalama boyu 20 santimetre olan bir canlının boyu nesiller içerisinde nasıl 2 katına, 40 santimetreye çıkabilir? Daha kritik bir soru, eğer ki popülasyon içerisinde yeterince çeşitlilik olmaması durumunda, bu tür bir evrimin gerçekleşip gerçekleşemeyeceğidir. Yani boy ortalaması 20 santimetre olan bir popülasyonun içerisindeki en uzun bireyler 22 santimetreyse ve daha uzun bireyler yoksa, nasıl olur da popülasyonun boy ortalaması 40 santimetreye çıkabilir? Diyelim ki yeterli çeşitlilik var, bu durumda evrim nasıl meydana gelir? İşte bu makalemizde bu konuları inceleyerek, evrensel olarak evrimin nasıl işlediğini anlamanızı sağlamayı hedefleyeceğiz. Eğer ki bu yazımızı tam olarak sindirebilirseniz, evrimin nasıl işlediğini ileride karşınıza çıkabilecek herhangi bir örnek dahilinde, rahatlıkla yorumlayabileceğinizi umuyoruz. Fakat bu yazıyı okumadan önce, evrimin temel mekanizma ve işleyişini öğrenmek adına bu dizimizin ilk yazısı olan "Evrim'in İşleyişi - 1: Genel Kavramlar, Mekanizmalar ve Yöntemler" başlıklı makalemizi okumanızı tavsiye ederiz. Hemen konuya girelim:

Evrimin nasıl meydana geldiği üzerinde kafa yorarken insanların düştüğü temel hatalardan birisi, evrimi türümüz üzerinden düşünmektir. Esasında bunu elbette yapabilirsiniz, zira insan türleri de evrimsel süreç sonunda var olmuş hayvan türleridir; ancak insan üzerinde düşünmenin ufak bir sıkıntısı vardır: türümüz, vahşi doğadan izole bir yaşam stiline geçtiği ve buna adapte olduğu için, istisnasız olarak geriye kalan tüm türlerin geçirdiği evrimsel değişimlerden bir miktar uzaklaşmıştır. Elbete türümüz halen, her nesilde evrim geçiriyor; ancak söz konusu Homo sapiens olduğunda bu evrim daha çok mikroevrim düzeyinde, fiziksel değişimlerin çok çok daha yavaş yaşandığı bir evrim olmakta. Bu yüzden bir türün dış görünümünün evrim sebebiyle değişimi görülmek isteniyorsa, insan türü üzerinden gitmek pek de mantıklı bir "ilk adım" olmayacaktır. Yine de, bu konuyla ilgili olarak "İnsanların evrimi sona mı ermiştir? İnsan üzerinde Evrim Mekanizmaları nasıl işler?" başlıklı makalemizi okuyarak, bu yazımızda vereceğimiz örnekleri nasıl insanlara genişletebileceğinizi öğrenebilirsiniz. Uzun lafın kısası, tıpkı genetik deneylerinde yaptığımız gibi, gözlemlemek istediğimiz unsuru (evrimi) kolaylıkla görebileceğimiz, uygun bir model organizma seçmek, incelememizin kolay ve sıkıntısız gerçekleşebilmesi için önem arz eder. Bu sebeple, insan gibi bir tür üzerinden evrimi incelemek yerine, vahşi yaşam dahilinde bulunan bir türü ele almak çok daha kolay olacaktır.

Endosimbiyotik Teori (veya Simbiyogenez Teorisi), biz insanların da dahil olduğu, daha karmaşık yapılı hücrelere, çekirdeklere ve zarlı organellere sahip olan ökaryotların; daha basit yapılı, çekirdeksiz ve zarlı organelleri bulunmayan bakteriler ve arkeler gibi prokaryotlardan nasıl evrimleştiğini anlamamızı sağlayan bilimsel bir teoridir.

Endosimbiyotik Teori'ye ökaryotik zarlı organeller, aslen bağımsız prokaryotlar olarak yaşamını sürdüren varlıklardı; ancak evrimsel süreçte bir noktada daha iri prokaryotlar tarafından endositoz (ya da daha spesifik olarak, fagositoz) yoluyla hücre içine alındıklarında, tam olarak sindirilemediler; bunun yerine, o hücreyle "kaynaştılar" ve bir "ağ kurdular". Böylece zarlı organellere sahip olmayan prokaryotlardan, zarlı organellere sahip ökaryotlar evrimleşmiş oldu.

Biyolojideki güncel anlamıyla evrim, genellikle bir popülasyonun zaman içerisinde biyolojik çeşitlilik oranındaki değişiklikler anlamına gelir. Evrim, tek bir yazı ile enine boyuna değinilmeyecek kadar geniş bir konu olduğu için, bu yazının başlıca amacı, daha derin tartışmaların bulunduğu diğer yazı bağlantılarıyla birlikte evrimdeki güncel meselelere geniş bir bakış açısı sağlamaktır. Bu yazı, evrimin tanımları üzerine kısa bir araştırmayla başlayıp evrimin farklı modlarının ve ilişkili felsefi sorunların irdelenmesiyle devam eder. Daha sonrasında, özellikle bu ansiklopedide verilen konulara odaklanılarak evrim felsefesindeki diğer konuların bir özetiyle sonlanır.

Bu yazının başında verilen evrim tanımı fazlasıyla geneldir. Literatürde, bazılarının bu genel tanımlamayla uyuşmadığı daha spesifik tanımlar da vardır. Birkaç örnek verelim.

Birçok ebeveyn, çocuklarından birinin neden diğerlerine göre duygusal olarak daha sıkıntıda göründüğünü merak eder. Birleşik Krallık'ta yapılan yeni bir araştırma, bu farklılıkların olası bir temelini ortaya koyuyor.

Psychological Science dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre, evlerini kardeşlerine kıyasla düzensiz, dağınık, telaşlı olarak algılayan ergenler, erken yetişkinlik dönemlerinde daha fazla ruh sağlığı sorunu ve davranışsal sorunlar yaşıyor.^[1]

Kelebekler üzerinde yapılan ve Communications Biology dergisinde yayınlanan yapay zeka destekli bir araştırma, dişi kelebeklerin pek incelenmemiş evrimini ele alıyor.^[1] Bu çalışma, evrim teorisinin kurucuları Charles Darwin ve Alfred Russel Wallace arasındaki arasındaki bir tartışmayı inceliyor.

Darwin, erkeklerin daha çok çeşitlilik gösterdiğini düşünüyordu. Çünkü dişiler genellikle eşlerini erkeklerin görünüşüne göre seçiyordu. Wallace ise cinsiyetler arasındaki farklılıkların en büyük nedeninin doğal seçilim olduğunu düşünüyordu.

Eğitim, teknoloji ve teknikteki gelişmeler devam ederken kırılması "imkânsız" rekorları kırmaya ne kadar yakınız? Geçtiğimiz aylarda bir cumartesi sabahı Manhattan'da bir otelin balo salonunda bulunan Noah Lyles, telefonundan hesap makinesini açtı ve türümüzün atletik performansının üst sınırını hesaplamaya çalıştı.

Lyles, bugüne kadar Dünya üzerinde yaşamış milyarlarca insan arasında iki kişi hariç hepsinden daha hızlı koşmayı başarabildi. Yakında bu iki kişiyi de saf dışı bırakacağından emin. Jamaikalı Usain Bolt'un dünyanın en hızlı 200 metre yarışında ilk yarıyı kaç saniyede tamamladığını hesap makinesine yazdı. Ardından da kendi en iyi 200 metre koşusunun ikinci yarısını koşma süresini ekledi. Bu hesaplamadan sonra şunları söyledi:

Yeni yapılan bir çalışma, insanların %70'inin bilim haberlerinin sadece başlıklarını okuduktan sonra, içeriğe hiç bakmaksızın yorum yaptıklarını gösterdi. Çoğunun yaptığı tek şey, başlığı okumak, "paylaş" butonuna basmak ve sonrasında, söyleyeceği bir şey varsa yorumlara girişmek... 

Yeni yapılan bir çalışma, insanların %70'inin bilim haberlerinin sadece başlıklarını okuduktan sonra, içeriğe hiç bakmaksızın yorum yaptıklarını gösterdi. Çoğunun yaptığı tek şey, başlığı okumak, "paylaş" butonuna basmak ve sonrasında, söyleyeceği bir şey varsa yorumlara girişmek...

Carl Stewart, üst düzey bir İngiliz marketinde bir kalıp mavi Stilton peyniri bulduğu için çok heyecanlandı. Bu zengin tatlı, kremsi peyniri avcunun içine koydu ve hemen bir fotoğrafını çekip, çoğunlukla uyuşturucu satıcıları tarafından kullanılan, şifrelenmiş bir mesajlaşma uygulamasında paylaştı.

39 yaşındaki Stewart'ın farkında olmadığı şey, o fotoğrafı paylaştığı anda, kendini polise teslim ediyor olduğuydu.