Saflaştırma ve ayrıştırma işlemleri, saf olarak elde edilmek istenen maddenin belirli tekniklerle, saf olmayan karışımdan elde edilmesi için kullanılır. Saflaştırmanın gıda mühendisliğinden farmasötiğe, petrol endüstrisinden suyun saflaştırılmasına kadar birçok alanda uygulaması vardır. Bunun yanında kullanılan teknikler, temelde benzer bir mantığa sahiptir.

Saflaştırma işlemleri, ister mikron düzeyinde boyuttaki bir hücreden nanogramlarla ölçülen DNA'nın saflaştırılması olsun, ister tonlarca litre suyun su arıtma tesislerinde saflaştırılması olsun, bir ürünün elde edilmesinde kullanılan ilk ve en önemli adımdır. Bilim insanları, bir organik ya da inorganik maddenin kantitatif ve kalitatif özelliklerini incelemek için o maddenin tamamen saflaştırılmış olmasını isterler çünkü herhangi bir bulaşkan deneyin doğruluğunu saptırır. Buna ek olarak gıda ve su üretiminde yeterli ve kaliteli düzeyde saflaştırmalar, tüketilen maddenin içerisinde sağlığa zarar verecek herhangi bir mikroorganizma veya inorganik çevre kaynaklı bulaşkanın olmamasını garanti eder. Çoğu durumda, özellikle yakıtlar için, bir madde ne kadar saf ise işlevi doğrultusunda sağladığı yarar o kadar fazla olacaktır. Tüm bu saflaştırma işlemleri genelde uzun zaman alır ve maliyetlidir fakat sonuç olarak her biri gereklidir.

Bazılarımız kış günlerinde daha fazla uyku ihtiyacı duyar, daha düşük enerjili ve depresif bir ruh hali içinde olur. Peki bunun duygu durum düzenleyici bir hormon olan “serotonin” ile ilgili olduğunu biliyor muydunuz? “Mutluluk hormonu” olarak da bilinen serotonin uyku durumumuzu düzenler ve ayrıca besinleri sindirmemize yardımcı olur. Dilerseniz, bu hormonun evrimsel geçmişine bakarak kış depresyonunun nereden kaynaklandığını anlamaya çalışalım.

Serotoninin öncüsü niteliğindeki “triptofan”, ilkin tek hücreli canlılarda ve bitki sistemlerinde güneş ışığından enerji elde etmede kullanılan bir amino asittir. İnsan vücudunda triptofan üretilmez, ancak biz onu et ve balık gibi birtakım besinler aracılığıyla alırız. Beynimiz triptofanı serotonin yapımında kullanır. Triptofanın diğer bir türevi olan “melatonin” ise insan beyninde serotonin alıcısını harekete geçirdiği için uyku-uyanıklık döngüsünde aktif rol oynar. Kış aylarında güneş ışığının azalması ile birlikte beyinde serotonin seviyesi düşerken melatonin seviyesi artar. Yani, gün ışığının yeterli olduğu zamanlarda biyolojik saatimiz normal seyrinde olduğu için kendimizi daha iyi ve işlevsel hissederiz, az olduğunda ise artan melatonin seviyesiyle beraber kendimizi uyuşuk ve uykulu hissetmeye eğilim gösteririz. Bu sebeple, kış depresyonu ve benzeri rahatsızlıkların tedavisinde ışık terapisi ya da serotonin seviyesini artırıcı ilaçlar uygulanır.

MS 200’lerde kendilerine demir ve sedeften diş yapan insanlar, günümüzde de birçok tıbbi ve endüstriyel soruna doğadan esinlendikleri malzeme ve yöntemlerle cevap bulmaya çalışıyorlar. Milyonlarca yıldır yaşanan evrimsel süreç, dünyamızı olağanüstü etkileyici bir malzeme geliştirme laboratuvarı haline getirdiğinden bilim insanları bu konuda hiç ilham kaynağı sıkıntısı yaşamıyorlar.

Midyelerin su altında kayalara tutunmak için ürettikleri yapışkanı inceleyen bilim insanları, yumuşak dokuları ve kırık kemikleri yapıştırmada kullanılmak üzere sentetik midye tutkalı üretmeye çalışıyorlar.

Serkan Anılır'ın ismini belki gazetelerden ve bazı bilim dergilerinden duymuşsunuzdur. Bir aralar çeşitli illerde bilim konuşmaları yapan, uçuk kaçık bilim projeleriyle halkı heyecanlandıran, hatta NASA'nın ilk Türk astronotu olduğunu iddia ederek ün yapan bir şahıstı. Detaylarını makalemizde vereceğiz; ancak Serkan Anılır'ın hayatı, edebiyat ve bilimin en tehlikeli düşmanlarından birisi olan veri uydurma ve aşırma (intihal) suçlarının en ilginç örneklerinden birisidir. Serkan Anılır'ın yaptıkları, bir insanın kariyerini intihal ve yalanlarla nasıl yerle bir edebileceğinin en ilgi çekici örneğidir. Çünkü Anılır'ın hayatında yaşananlar, sadece 1-2 çalışmanın sağdan soldan aşırılması değil, koca bir kariyerin yalanlar ve intihaller üzerine kurulu olmasının bir örneğidir. 

Texas Tech Üniversitesi'nde aldığım "Mühendislik Pratiği ve Araştırmalarında Etik" isimli doktora dersinin dönem projesi olarak Serkan Anılır ile ilgili internette yer alan bilgileri bir araya getirerek bir derleme yapmak ve hayatın her alanında etiğin ne kadar büyük öneme sahip olduğunu göstermek istedim. Bu araştırma makalesi, bu ders için yaptığım araştırmaların ve analizlerin bir sonucudur. 

Diyelim ki bir akşam vakti işten veya okuldan evinize dönüyorsunuz, ve köşeyi döndünüz... Siz köşeyi döner dönmez karşınızda tasması olmayan, kocaman, hırlayan ve size doğru koşan bir köpek görüyorsunuz... O an ne hissederdiniz? Kanınızın bacaklarınızdan çekildiğini, sesleri ve görüntüleri daha net algıladığınızı, kalbinizin giderek hızlandığını ve bedeninizde normalden daha fazla bir enerji olduğunu fark edersiniz, yani korkuyu iliklerinize kadar hissedersiniz.

Bütün bunları sağlayan şey vücudunuzun tehlike karşısında beyninizin hipotalamus bölgesinde aktif edilen acil durum sistemidir. Bu sistem devreye sokulduğunda vücudunuz savaş veya kaç tepkisi denilen bir tepkiyi oluşturmak, eğer mümkünse tehlikeyle savaşmak veya olabildiğince hızlı bir şekilde oradan kaçmak için bazı süreçlere girer: adrenalin, nöradrenalin ve kortizol gibi stres hormonları salgılanır, kalp atışları hızlanır, kan basıncı ve solunum artar, karaciğer daha fazla şeker üretmeye başlar; sindirim, üreme ve bağışıklık sistemi faaliyetleri yavaşlatılıp enerjinin çoğu beyne ve kaslara iletilir...^[1] O an başınızı daha sıcak hissetmeniz beyne giden kan miktarının artmasından kaynaklanır.