"Mantık hatası" kalıbı, tıpkı "teori" sözcüğü gibi günümüzde, günlük dilde farklı, bilimde ve felsefede ise farklı anlamlarda kullanılan bir kalıptır. Günlük yaşantımızda genellikle anlayamadığımız ya da anlayamayacağımız kadar karmaşık olan olaylar için “Bu işte bir mantık hatası var.” deriz. Ancak bilim dünyasında mantık hataları, günlük dildeki kullanımı kapsamakla birlikte, burada göreceğiniz gibi çok daha geniş bir alanı içine almaktadır.

Mantık Hatası (İng: "Logical Fallacy"), isimden de anlaşılabileceği gibi, temel olarak, mantıklandırma sürecinde yapılan her türlü hata anlamına gelmektedir. Ancak mantık hataları, olgusal (gerçeksel) hatalardan (İng: factual error) farklıdır. Örnekleyelim:

(...)

Pandemi yüzünden market raflarının temel ürün ve malzemelerden yoksun olduğu 2020 yılını düşünün. Orta Amerika ormanlarında yaşayan kuşlar için, orman arazilerinin kahve tarlalarıyla işgal edilmesi, esasen tercih ettikleri yiyeceklerin “raflarını boşaltıyor” ve hayatta kalmak için diyetlerini ve yaşam alanlarını değiştirmeye zorluyor.

Aralarında Prof. Dr. Çağan Şekercioğlu'nun da bulunduğu Utah Üniversitesi'nden araştırmacılar tarafından yürütülen yeni bir çalışma, kuşların tüylerinden izlenebilen diyetlerinin anlaşılmasına işaret eden verilerini ve hareket kayıtlarını araştırarak, kuşların kahve tarlalarında ormanlardan çok daha az omurgasız yediğini ortaya koyuyor ve beslenme seçeneklerini önemli ölçüde etkilediğini öne sürüyor. Çalışmanın baş yazarı ve Utah Üniversitesi Biyolojik Bilimler Fakültesi’nde ekoloji ve ornitoloji profesörü olan Prof. Dr. Çağan H. Şekercioğlu anlatıyor: "Gezegen üzerindeki artan insan ekolojik etkisi, özellikle habitat kaybı ve iklim değişikliği yoluyla, kuşların beslenmelerini de genellikle olumsuz etkiler" diyor. Şekercioğlu, "Böcekler ve diğer omurgasızlar gibi temel beslenme kaynaklarındaki düşüşler de dahil olmak üzere bu olumsuz değişiklikler, özellikle hızla büyüyen genç bireylerin hayatta kalma sürelerinin azalmasına yol açabilir ve bu yetersiz beslenen kuşların popülasyonunun azalmasına ve kayıplarına yol açabilir." diye eklemektedir.^[1]

(...)

"Higgs Parçacığı" veya yanıltıcı bir şekilde "Tanrı Parçacığı" olarak da bilinen Higgs Bozonu, parçacık fiziğinin temelinde yer alan Standart Model kapsamındaki temel parçacıklardan biridir. Temel parçacıkların, Alan Teorisi çerçevesinde tanımlanan Higgs Alanı'yla kuantum düzeyde etkileşmesi sonucunda üretilir. Standart Model'de Higgs Parçacığı, sıfır spin değerine ve çift (pozitif) pariteye sahip olan, elektrik yükü veya renk yükü bulunmayan, kütleyi taşıyan skaler bir bozon olarak tanımlanır.

Yirminci yüzyılın ikinci yarısında bilim insanları, Evren'in Büyük Patlama'yla ortaya çıktığına neredeyse kesin gözüyle bakıyorlardı. Büyük Patlama, modern kozmolojik teoriler ışığında, maddenin aşırı yoğun ve sıcak bir noktadan genişlemesi sonucu Evren'imizin oluşmasını mümkün kılan âna verilen isimdir. Diğer bir deyişle Büyük Patlama, "etraf" diye adlandıracağımız uzay-zaman düzlemini ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda "patlama" benzetimi tamamen hatalıdır; çünkü Evren'in başlangıcında, günümüzden aşina olduğumuz türden bir patlama sonucu ortaya çıkan ve şarapnel parçaları gibi etrafa saçılan bir şey yoktur. Şeyler ve onların bulunduğu uzay-zaman dokusu, bu süper-hızlı genişleme ile oluşmaya başlamıştır.

(...)

Birçok insan uçak penceresinden bakarak bile, yani yaklaşık 10.000 metre yüksekten bile Dünya'nın küreselliğini az çok kestirebilecektir. Ancak merak etmiş olabilirsiniz, yerden ne kadar yükseğe çıkarsak Dünya'yı tam bir bilye olarak görebilirsiniz?

Bunun için kesin bir mesafe yoktur; çünkü bu birazcık görüş alanınıza ve "bilye"den kastınızın ne olduğuna bağlıdır. Gözünüzün dibindeki bilye de "bilye"dir, vücudunuzdan 15 santimetre uzakta tuttuğunuz bilye de "bilye"dir; ancak ikincisi daha net ve güzel gözükür.

(...)

Vücut geliştirme, vücuttaki kas ve tendonları kademeli bir şekilde artan dirence maruz bırakarak, yani giderek daha ağır yükler altına sokarak, iskelet kaslarının büyüklüğünü ve gücünü arttırmayı hedefleyen bir güç antrenmanıdır.

Çoğu durumda bu gelişmeyi sağlamak için, kütleçekim kuvvetinden faydalanılır: Büyük kütleler, Dünya'ya doğru daha büyük bir kuvvetle çekildiği için, bu kütlenin altına giren veya onu kaldırmaya çalışan kişiler daha büyük bir ağırlık kuvveti hissederler. Bir dambıl veya halterin yaptığı, kişinin kaslarıyla dengelemeye çalışacağı büyük bir kütle (dolayısıyla yere doğru büyük bir ağırlık kuvveti) görevi görmesidir. Düzenli olarak bu tür bir yük altına giren kaslar, burada detaylarını izah ettiğimiz fizyolojik süreçlerden geçerek irileşir ve güçlenirler.

(...)

Kime filozof denir? Bu soru, temel bir problemi yansıtmıyor olması bakımından önemsiz görünebilir; fakat en nihayetinde, felsefi bir problemin takibi sonucunda elde kalan son soru da budur. Filozof, her şeyden önce düşüncenin kendisinden mükelleftir.

Sahi, filozof ne iş yapar? Bu soru, felsefi bir problemin "ne"liği üzerine soruşturma yürüten felsefe takipçisinin eninde sonunda kendisine sormaktan kendini alıkoyamayacağı, yol üstü ve uğrak bir sorudur. Filozof, düşüncenin sınırlarını zorlamayı arzu eder. Bilgi üzerine gerçekleşen bu tutkulu yolculuk, bazı zamanlar dogma bir fikirde saplanıp kalabilir. İnsanlık tarihini incelemeyi amaçlayan filozof için de durum bundan farklı değildir. Neredeyse tüm insanlık tarihine refakat eden bir olguya filozofun bakış açısı da, biraz önce sözü edildiğinden farklı olmamalıdır. Sözü edilen olgu, dinin kendisidir.

(...)

Çocuklar bir ailenin geleceği ve servetidir. Her aile bir çocuğu olsun ister. Bir anne babanın çocuğunun olması sevgilerini birleştirip harcayacak fırsatlarının olmasıdır.

Hal böyle olunca zamanımızın ebeveynleri çocuklarına yeterince sevgi yerine aşırısına kaçıyorlar. Peki, aşırısına kaçınca ne olur dediğinizi duyar gibiyim. Her şeyin aşırısının zararlı olduğu gibi sevginin de aşırısı zararlı. Sevgiyi o kadar abarttık ki koskocaman yedi – sekiz ya da daha büyük çocuklara yemeği ebeveynleri kendileri yediriyorlar. Bu hareketleri çocukları tembelliğe ve görev bilincinin yok olmasına doğru itekleme adımlarından biri oluyor.

(...)

Toplumların refah düzeyi ve yaşam kalitesi ülke ekonomisinin gelişmesi ile yakından ilgilidir. Bu da izlenen ekonomi politikalarının yanı sıra diğer sosyal alanlardan da etkilenir.

Ülke ekonomilerinin durumunu gösteren çok sayıda endeks vardır.^[1] Bunların çoğu toplumun dar bir kesimini veya yalnız bazı uzmanları ilgilendirirken, "kişi başına düşen milli gelir" (Kişi Başı GSYH) ve "gelir dağılımı" (GINI Endeksi) halkın refah düzeyini göstermeleri açısından çok önemli ve tüm toplumu ilgilendiren iki endekstir.

(...)