1933 Üniversite Reformu ile Türkiye’ye gelen yabancı profesörlerden biri de Viyana Çevresi’nin önde gelen temsilcilerinden olan Hans Reichenbach’tır. (1891-1953) 1938 yılına kadar İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nde görev alan Reichenbach, ülkemizde bulunduğu süre içerisinde felsefe tarihi, bilim tarihi ve sembolik mantık dersleri vermiştir. “Felsefe ve Tabiat İlimleri”, “Tabiat Kanunu Meselesi”, “Descartes ve Rasyonalizm”, ”Hume ve Tecrübecilik”, “Kant ve İntikat Felsefesi” ve “İlmi Felsefenin Bugünkü Meseleleri” başlıklı bildirilerini Üniversite Konferansları içerisinde sunmuştur.

Bu çalışmalar dışında, Amerika’ya gittikten sonra yayınladığı Experience and Prediction (Deney ve Öndeyi, 1938) adlı eserini ise Türkiye’de iken hazırladığı düşünülmektedir. Reichenbach, İstanbul Üniversitesi’nde verdiği lojistik dersleriyle Türkiye’deki mantık çalışmalarında yeni bir dönemin öncüsü olmuştur. Reichenbach 12 Nisan 1936’da Einstein’a bir mektup yazmış ve Amerika’ya gidebilmesinde kendisinde yardımcı olup olmayacağını sormuştur. Aşağıda Türkçesini paylaştığımız bu mektup, Amerikalı bilim insanı ve tarihçi Arnold Reismen’ın 2007 yılında Epistemologia’da yayınladığı “He Raplaced Ottoman Theology With Modern Philosophy in Turkey: Hans Reichenbach in Exile from Nazi Rule: 1933-1938” başlıklı makalede yer almaktadır. Kısa olmakla birlikte, içeriğiyle çok ilgi çekici olan ve bazı açılardan döneme ışık tutan bu mektubu, Einstein’ın cevabı ile birlikte siz okuyucuların ilgisine sunuyoruz:

(...)

Günümüzde dünya çapında tüketilen besin maddelerinden birisi de baldır. Balın insan tarafından tüketilmesinin on bin yıl öncesine kadar dayandığı düşünülmektedir; çünkü tam olarak tarih verilemese de İspanya Valencia'daki bir mağarada M.Ö. 6000 yılına tarihlendirilen bir duvar resminde bal üreten arılar ve o balı toplayan tarih öncesi bir insan resmedilmiştir. Dünya Gıda ve Tarım Örgütü'nün (FAO) 2019 yılı arıcılık verilerine göre Türkiye, bal üretiminde ikinci sırada bulunmaktadır.

Arıların polenlerini ve nektarlarını topladığı bitkilere göre balın çeşidi değişebilmektedir. Bu yazımızda da balın bir çeşidi olarak nitelendirilen ve toksik etkisi ile tarihte adından sıkça bahsedilen deli baldan (İng: "mad honey") bahsedeceğiz.

(...)

İnsanlar, diğer insanların yüzlerinde enfeksiyon izlerini tespit etmek konusunda sıra dışı bir yeteneğe sahipler; hasta olan kişiler, hastalığın çok erken evrelerinde olsalar bile!

"Yapma ya!" diyerek bunun bariz bir şey olduğunu düşünebilirsiniz. Nihayetinde kim grip olan birinin kırmızı burnunu ayırt edemez ki? Ama İsveç'teki Karolinska Enstitüsü'nden John Axelsson ve ekip arkadaşlarının yaptığı çalışmaya göre, burada sözünü ettiğimiz şey, bundan çok daha hassas bir beceri. Hatta bizim hasta yüzleri tespit etme konusundaki becerimiz o kadar hassas ki, bazı insanlar diğerlerinin hasta olduğunu, o kişinin kendisi fark etmeden bile tespit ediyor olabilir!

(...)

Her ne kadar doğaya yönelik algı larımız kişiden kişiye değişiklik gösterebilse de, doğadaki simetri ve estetik olgusu göz ardı edilemez bir gerçektir. Bir kelebeğin kanadından, bir tavus kuşunun kuyruğuna kadar, estetik anlamda insanların gözüne güzel gözüken oluşumları ilk etapta oluşmaya iten ve daha sonra da doğal seçilim in acımasız rekabetinde canlıya tutunmasını sağlayan temel neden ya da ilke nedir?

Elbette cevap, cinsel seçilimdir. Her ne kadar canlılar amansız bir hayatta kalma mücadelesi verse de, bir yandan da hayatta kalabilenler arasında bir üreme savaşı süregelmektedir. Sadece hayatta kalma başarısı konusunda değil, aynı zamanda hem hayatta kalıp, hem de üreyebilme konusunda başarılı olanlar seçilir ve çoğalırlar. Böylece kendilerini her iki açıdan da avantajlı kılan genleri gelecek nesillere daha çok aktarırlar. İşte hayatta kalma konusu çerçevesinde şekillenen seçilime "doğal seçilim", üreme mücadelesi çerçevesinde şekillenen seçilime "cinsel seçilim" adını vermekteyiz. Ancak cinsel seçilim, son derece geniş bir kavram. Bu kavram içerisindeki spesifik bir alt başlık, güzellik ve estetik kavramını daha iyi anlamlandırabilmemizi sağlayabilir: Handikap İlkesi.

(...)

Karın calar da insanlar gibi özgürlükleri için savaşıyor! 15.000 karın ca türün arasından köle-yapıcı (İng: "slave-maker") olarak bilinen 50 tanesi, türünün devamı için başka bir karın ca türünü baskı altına alır. Köleleştirilen karın calar ise özgürlükleri için savaşmak zorundadır. Charles Darwin’in Türlerin Kökeni'nde "sıra dışı ve dehşet verici" olarak tanımladığı karın calardaki köleleştirme içgüdüsü, uzun yıllardır bilim insanlarının ilgisini çekmektedir.

Köle-yapıcı karıncaların hepsi Myrmicinae alt familyasındaki Formicoxenus cinsine aittir. Bu cinsin aile ağacına bakarak, karıncalarda köleleştirmenin bağımsız olarak altı farklı soydan evrim leştiği düşünülse de, evrim in nasıl bir süreç izlediği hala net olarak bilinmiyor.

(...)