Çağdaş doğa bilimlerinin temelindeki değişikliklerin, varlığımızın temellerindeki değişmelerin bir belirtisi sayılabileceğini her zaman dile getirmişizdir. Bu değişiklikler, birçok noktada, gerek düşünce alışkanlıklarımızla yaşayışımızdaki değişmede, gerek savaş ve devrim gibi dış yıkımlarda kendini göstermektedir. Doğa bilimlerinin durumundan başlayarak hareketli temellere doğru, adım adım ilerlemek istenirse, tarihte insan bu dünya üzerinde ilk kez tek başına, dostsuz, düşmansız kalmıştır dersek, koşulları fazla basitleştirmiş olmayacağımızı sanıyoruz. İnsanın dış tehlikelere karşı yaptığı savaş bakımından, bilindik bir gerçektir bu. Geçmişte yabanıl hayvanlar, hastalıklar, açlık, soğuk ve başka doğa güçleri insanın gözünü yıldıran tehlikelerdi ve her teknik gelişme bu savaşta insanın durumunu güçlendiren bir ilerleme oldu. Dünya nüfusunun gitgide yoğunlaştığı bir çağda, yani çağımızda, yaşama olanaklarının sınırlanması ile ilgili tehlikeler her şeyden önce dünya nimetleri üzerinde hak isteyen başka insanlardan da geliyor. Ama burada tekniğin gelişmesi zorunlu bir ilerleme sayılamaz. “İnsan tek başına kalmıştır” sözünün teknik çağda daha geniş bir anlamı var. Eskiden, insan doğayla karşı karşıyaydı: Doğaüstünde yaşayan her çeşit canlıyla birlikte bir ülkedeydi ve kendi yasalarıyla yaşardı. İnsan şöyle veya böyle ona uymak zorundaydı. Bugünse, insan eliyle baştan başa değişmiş bir dünyada yaşıyoruz. Her yerde onun yarattığı şeyleri görüyoruz. Günlük hayatta kullanılan araçlar, makineyle hazırlanan yiyecekler, insan elinin değiştirdiği doğa görünümleri. Öyle ki, insan artık yalnız kendi kendisiyle karşılaşır olmuştur. Bu oluşmanın gerçekleşmekten uzak olduğu bölgeler var şüphesiz. Ama insan kaçınılmaz şekilde bir gün doğaya tamamen egemen olacaktır.

Bu yeni durum, bugünkü doğa biliminde en açık biçimiyle görünmektedir. Yukarıda da dediğimiz gibi, modern doğa bilimleri bize şunu gösterir: Maddenin, başlangıçta son nesnel gerçek sayılan parçacıklarına artık “kendinden” bir şey gözüyle bakamayız; bunlar zaman ve uzay içinde nesnel olarak saptanamazlar ve elimizde bilim konusu olarak yalnız bu parçacıklar üstüne bilgimiz var. Buna göre, atomlarla onların “kendinden” yani deneysel gözlemden bağımsız, hareketlerine ait bilgi, araştırma konusu olmaktan çıkmıştır artık. Biz, daha çok şimdi, insanla doğa arasındaki karşılıklı konuşmanın -ki bilim bunun bir parçasıdır- tam ortasındayız. 

(...)

Fosiller, evrim tarihini keşfetmenin en heyecan verici yöntemlerinden birisidir. Bugüne kadar keşfedilen on binlerce fosil, evrim tarihindeki birçok detayı aydınlatmakla birlikte, istisnasız olarak her biri, evrimsel biyolojinin öngörülerini doğrulayacak kanıtlar olarak kayda geçmiştir. Bu açıdan evrimsel biyoloji ile, fosilleri gün yüzüne çıkan paleontoloji ve antropoloji arasında çok yakın bir ilişki olduğu söylenebilir. Evrimsel biyoloji, türlerin tarihini aydınlatma konusunda bakmamız gereken detaylar açısından yön gösterir, paleontoloji ve antropolojinin çıkardığı fosiller, evrimsel öngörüleri sınamak adına bu potansiyel fosilleri arar ve bulur. Tabii ki fosil araştırmalarının tek amacı evrimsel geçmişi aydınlatmak değildir; türlerin biyolojisine, fizyolojisine, anatomisine yönelik birçok detayı keşfetmemizi ve bir yerde "kendimizi daha yakından tanımamızı" da sağlar.

Dünya’nın yüzeyi sabit gibi görünse de geçen 4,6 milyar yıl içerisinde ciddi ölçüde değişmiştir. Dağlar oluşmuş ya da aşınmış, kıtalar ve okyanuslar kaymış ve Dünya kimi zaman çok soğuk ve tamamen buzlarla kaplı kimi zaman da daha sıcak ve buzların yok olduğu dönemler geçirmiştir. Bu değişiklikler o kadar yavaş gerçekleşir ki bir insanın yaşamı boyunca fark edilemezler, ancak şu anda bile Dünya’nın yüzeyi hareket etmekte ve değişmektedir. Bu değişiklikler olurken, organizmalar evrim geçirmiş ve bazılarının kalıntıları fosil olarak korunmuştur.

(...)

Boğaziçi Üniversitesi Bilişim Kulübü (COMPEC) tarafından bu sene 8.'si düzenlenen Boğaziçi Bilişim Ödülleri’nde Evrim Ağacı, ''Yılın En İyi Bilgilendirme Kanalı'' kategorisinde aday gösterildi! Geçtiğimiz sene de aynı ekip tarafından "Yılın En İyi İçerik Sitesi" kategorisinde aday gösterilmiştik.

Bu bizim için çok onur verici bir durum; çünkü verilecek olan ödül falan bir yana, bilime yönelik çalışmaların bir yerlerde ilgi çektiğini görmek, bu tarz kıymetli ödüllere aday gösterilecek kadar insanların radarına girebilmek, bizler için en büyük ödül aslında. 

(...)

Hoşgörü paradoksu, tolerans (hoşgörü) konusunda sınırsız olan bir toplumun hoşgörülü olma niteliğinin, bir süre sonra hoşgörüsüz kişiler tarafından elimine edileceğini öngören sosyal bir paradokstur. Bir diğer deyişle bu paradoks, diğerlerini baskılamaya meyilli faşizm gibi akımların durdurulabilmesi için belli bir sınır aşıldıktan sonra hoşgörüden feragat edilmesi gerektiğine işaret etmektedir.

Paradoksun temelinde, insanların daha hoşgörülü bir dünyada yaşama arzusu yatar. Ancak her toplumda hoşgörüye daha açık ve daha kapalı insanlar vardır. Hoşgörülü olanlar, argümanları gereği, kendilerine karşı hoşgörüsüz olanlara da hoşgörü göstermek zorundadırlar; ancak hoşgörüsüz bireyler, yine tanım gereği, hoşgörülü bireylere karşı hoşgörülü olmak zorunda değildirler. Buna bağlı olarak, hoşgörülü bir toplum yaratmak isteyenler ne kadar uğraşırlarsa uğraşsınlar, hoşgörüsüz düşünce akımları, kendilerine gösterilen hoşgörüyü kötüye kullanacak ve kendi hoşgörüsüz fikirlerinin etkisini arttırmaya çalışacaklardır. Bu akımlar güç kazandıkça, tanım gereği, kendilerine hoşgörülü olanları da baskılamaya başlayacaklardır. Buna bağlı olarak hoşgörülü bir dünya isteyen insanlar, kendilerinin baskılandığı bir dünyayla karşılaşacaklardır. Ne var ki bu gidişatı önlemek için hoşgörüsüz olanlara hoşgörü göstermemeyi seçerlerse, bu sefer de hoşgörülü bir dünya yaratma arzusuyla ters düşüyor gibi gözüken bir davranış sergilemiş olacaklardır. İşte bu davranışsal çelişki, bir paradoksa işaret etmektedir.

(...)

2020 İzmir Depremi sonrasında yaygın olarak paylaşılan bazı sosyal medya içerikleri, deprem sırasında yere çöküp, cenin pozisyonunda vücudu küçük bir şekilde kapatıp, masa gibi bir cismin ayağına tutunmayı öneren Çök Kapan Tutun Tekniği yerine, ev içinde yatak veya dışarıda araba gibi bir cismin yanına yatıp, üzerinize düşen cisimlerin bu cisme çarparak çapraz bir şekilde devrilmesiyle oluşan boşluğa sığınmanızı tavsiye eden Hayat Üçgeni Tekniğinin uygulanmasını savunmaktadır.

Bu paylaşımlar, sadece Hayat Üçgeni Tekniği'ni önermekle kalmamakta, ülkemizden AFAD ve AKUT da dahil olmak üzere, Dünya'nın en önde gelen arama-kurtarma ekiplerinin önerdiği Çök Kapan Tutun Tekniği'nin uygulanmasının ölümcül bir hata olduğunu ileri sürmektedir. Bir deprem sırasında uygulanması gereken doğru teknik nedir?

(...)

Rüyaları anlamadan önce, "uyku" dediğimiz biyolojik olayın ne olduğunu, ne zaman, nasıl ve neden evrimleştiğini anlamamız gerekiyor. Bu yazı içinde o yazımıza bir miktar referans bulacaksınız; anlam bütünlüğü açısından öncelikle buradaki yazımızı okumanızı tavsiye ederiz.

Rüyalar, uykulardan söz edip de değinmeden geçemeyeceğimiz bir olgudur. Dolayısıyla bu konuda bazı temel bilgilere yer verip, konu hakkındaki bazı ilginç gerçeklerden bahsetmenin faydalı olacağını düşünüyoruz. Rüyalar öylesine ilgi çekici, öylesine ürkütücü ve öylesine etkilidir ki, insanlık tarihinde rüyalarla ilgili anlatı ve izlere Milattan Önce 3100’lü yıllarda Sümerlerde ve M.Ö. 2000’lerde Antik Mısır’da rastlayabiliyoruz. 

(...)

"Neden", aslında bilim içerisinde "tehlikeli" bir sorudur. Çünkü bu soruyla sadece neden-sonuç ilişkileri sorgulanmaz, amaç-sonuç ilişkileri de sorgulanabilir. Bilim, neden-sonucu inceleyen felsefe türüdür. Amaç-sonuç, bilimle aynı kefeye konulamayacak kadar daha güvenilmez (ve çoğu zaman dayanaksız ve hatalı) olan, bilim-harici felsefe türlerinin ilgi alanıdır. Bilim içerisinde "neden" sorusu, çoğu zaman "nasıl" sorusu ile harmanlanmış haldedir. Ancak aynı zamanda Evren'de ve dolayısıyla doğada "nasıl" sorusunun cevapları, genellikle aynı zamanda "neden" sorusunun da yanıtıdır. 

Evrimsel biyolojinin "neden" sorusuna cevap verebilmek konusundaki başarısı, bunun en güzel örneğidir: Bir çitanın neden hızlı koşabilecek yapıda olduğunu, onun evrim tarihi sayesinde cevaplayabiliriz. Peki "çita" olarak tanımladığımız olgu, "hızlı" sıfatı ile tanımlanabilir olmak zorunda mıydı? Yani "çitaların özü hızlı mıdır?" Bir diğer şekilde soracak olursak: "Çitalar, evrimsel nedenlerle hızlanmışlar, evet; ancak çitalar neden hızlıdır?"

(...)

Rio de Jenario'da bulunan Brezilya Ulusal Müzesi'nde (Museu Nacional) çıkan bir yangın, 200 yıldır ayakta duran binayı neredeyse tamamen yok etti. Binayla birlikte, 200 yıldır toplanan verilerin de büyük bir kısmı yok olmuş oldu. Yangınla ilgili olarak, müzenin maddi yardım taleplerini reddeden federal devlet suçlanıyor. Müze, yangından sadece birkaç hafta önce özel bir bankadan almak zorunda kaldığı borç ile yangın söndürme sistemlerini yenilemeye hazırlanıyordu; ancak geç kalındı.

Yangın, müzenin kapalı olduğu Pazar günü başladı ve neyse ki hiçbir can kaybına neden olmadı. Ne var ki müzenin "canı" konumunda olan eserlerin ne kadarının kurtarılabileceği hakkında pek bir tahmin bulunmuyor. Müze koleksiyonunda bulunan 20 milyondan fazla eserin büyük kısmının yok olduğu tahmin ediliyor.

(...)

Kırmızı et tüketimi ile kanser arasında bağlantı olduğu iddiası oldukça tartışmalı olsa da, uzun dönem kırmızı et tüketiminin bağırsak kanseri gelişiminde az da olsa dikkate almaya değer bir artışa neden olduğu konusundaki kanıtlar ikna edici boyuttadır. Ancak bilim insanları, her ne kadar birçok hipotez geliştirmiş olsalar da, bugüne kadar bir türlü bu bağlantının nedenlerini ortaya koyamıyorlardı. Fareler üzerinde yapılan bir araştırma, nihayet bu ilişki hakkında bize bazı bilgiler verebilir.

Araştırmacılar kırmızı ette yüksek miktarda bulunan belirli bir şekerin, enflamatuar savunma tepkisine neden olabileceğini ve bunun da kanserleri tetikleyebileceğini gösterdiler. Dahası, bu şekere uzun dönem maruz kalan farelerde spontane kanser oluşumunda ciddi miktarda artış gözlendi. Araştırma sonuçları Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde yayınlandı.

(...)

Akdeniz tipi iklim bölgeleri (AİB) beş kıtaya yayılmıştır: Afrika, Avustralya, Avrupa, Kuzey Amerika ve Güney Amerika. Bitki örtüsü (yakıt) büyümesini sağlayan serin ve yağışlı kışlar ve bitki örtüsünün tutuşabilirliğini artıran sıcak ve kuru yazlar ile karakterize edilen, güçlü bir mevsimsel iklimi paylaşırlar. Buna bağlı olarak, ekolojik ve evrimsel süreçler ile insan toplumları, Akdeniz tipi iklim bölgelerinin çoğunluğunda, ateş tarafından güçlü bir şekilde şekillendirildi.

Daha yakın zamanlarda, peyzaj ve iklimde yaşanan insan kaynaklı değişimler, yangın rejimlerinde ve dolayısıyla Akdeniz tipi iklim bölgelerinin beşinde de sosyo-ekolojik etkilerinde güçlü değişikliklere yol açmıştır. Son yıllarda artan nüfus, vahşi yaşam alanı ile kentsel alan arayüzüne (veya kısaca "VKA", yaban hayatı alanları ile kentsel alanların iç içe bulunmasını ifade eder) milyonlarca yeni insan ile barınak getirdi ve şiddetli yangın dönemlerinde ısınma ve kuruyan iklimler ve buna artı olarak meydana gelen tutuşmalar (çoğunlukla antropojenik), ekstrem orman yangını olaylarının (kısaca "EOO") yaygınlığının artmasına neden oldu. Ekstrem yangın olayları da, genellikle çok geniş yanan alanlara ve insan yaşamı ve onun varlıkları üzerinde önemli etkilere neden oldu.

(...)