Bilim Terimleri Sözlüğü

Bir türün bireyinin, kendisi ile aynı türden olan bir başka bireyi gıda olarak tüketmesi davranışı. "Kanibalizm" de denmektedir. Türün bireylerinin tamamında kaniballik görülebilirken, başka bir türde ise bireylerden sadece bazılarında kaniballik görülebilir.

Bir canlının, aynı türdeki bir başka yavruyu öldürmesi davranışı. Aslanlarda sık görülen bir davranıştır. Dişi aslanlar, yavruları sütten kesilmeden tekrar yavru verebilmek için çiftleşmezler. Bu durumda erkek aslan, çiftleşip yavru yapabilmek adına kendisine ait olmayan yavruyu öldürebilir.

Danimarkalı astronom John Louis Emil Dreyer tarafından 1888 yılında derlenen gök cisimleri listesidir. İçerisinde, gökadalardan süpernova kalıntılarına ve bulutsulardan yıldız kümelerine kadar 7.840 nesne bulunmaktadır.

Yoğunluk, diğer adıyla özkütle, belirli sıcaklık ve basınç koşullarında birim hacimdeki madde miktarıdır. Madde için ayırt edici bir özelliktir. SI birimi kg/m3'tür. veya harfi ile gösterilir.

Yumurta, biyolojide, dişi üreme hücresi. Botanikte, yumurta bazen makrogamet olarak da adlandırılır.

Yumurtalıklar dişi gonadlarıdır - başlıca dişi üreme organlarıdır. Bu bezlerin üç önemli fonksiyonu vardır: hormon salgılamak, yumurtaları korumak ve muhtemel döllenme için yumurta üretmek. İnsanlarda dişiler genellikle iki yumurtalıkla birlikte doğarlar. Ergenlik öncesi, yumurtalıklar sadece uzun doku demetleridir. Dişi olgunlaştıkça, yumurtalıkları da olgunlaşır. Olgun yumurtalıklar bir üzüm büyüklüğündedir.

Kadınların ömür boyu yetecek yumurtalıklar ile doğduğu düşünülüyor fakat Edinburgh Üniversitesi Biyoloji Bilimleri Okulu tarafından yapılan bir araştırma, kemoterapinin yeni yumurta gelişimini tetikleyebileceğini gösterdi. 

Yumurtalıklar, kadın üreme hormonları olan östrojen ve progesteronu ve relaxin ve inhibitin adı verilen ve daha az miktarda salgılanan iki hormonu üretirler. 

Aynı zamanda yumurtalıklar, menstürel döngü sırasında bir veya bazen daha fazla yumurta salınmasını sağlar. Bu işleme yumurtlama denir. 

Prosopagnosia da denen bu rahatsızlığa sahip kişiler aile bireylerinin, partnerlerinin ya da arkadaşlarının yüzlerini tanıyamazlar. 

Başka insanlarla; davranış, tutum, inanç bakımından benzerliklerinin abartılması durumudur.

Yapılan bir araştırmada Ross ve iş arkadaşları öğrencilere kampüs içerisinde "Joe'nun Yerinde Yemek Yiyin" yazılı bir pankart taşımalarını istedi.

Bunu kabul edenlerin 62% si diğer insanlarında kabul edeceğini,

Kabul etmeyenlerin 67%'si de diğer insanların kabul etmeyeceğini söyledi.

Changingminds.org,. (2016). False Consensus Effect. Retrieved 20 January 2016, from

Genenin genom içindeki yer değişimine bağlı olarak genin ekspresyonundaki değişim.

Birçok kemikli balıkta çeperi sindirim kanalı ile aynı yapıda, içi hava ve diğer gazlarla dolu olan, hidrostatik denge, solunum, ses çıkarma ve ses almada görevli yapı.

Esterlerle bileşik yapıp yağ molekülü meydana getiren kimyasaldır.

Algılanan ilişkilerle gerçekte olan ilişkilerin birbirine uymamasıdır.Kısa algılanan bir çizgi, gerçekte algılama alanında bulunan diğer çizgilerle aynı uzunlukta olabilir.

Bir mutasyonun sabitlenmesidir. Var olan bir alelin yerini bir başkasının almasını da kapsar.

İlerleyen yaşa bağlı olarak üreme performansının, fizyolojik fonksiyonların ve hayatta kalma başarısının düşmesidir.

Patates gibi bazı bitkilerin özellikle besin depolama amacıyla kullandığı şişkin yer altı gövdesi.

Özelliklerin fizyolojik ve moleküler olarak nasıl çalıştığının açıklanması işidir.

Bilim insanlarının büyük bir çoğunluğu tarafından kabul edilen, doğal olayların yalnızca doğal nedenlerden kaynaklandığı görüşüdür. 

Bir bireyin ömrü içerisinde zaman ve enerjisini nasıl ve ne için kullandığını gösteren şablondur. Evrimsel ekonomi, türün nasıl evrimleşeceğiyle doğrudan ilgili olduğundan, bireylerin yaşam tarihi de evrimsel süreçler ile doğrudan ilişkilidir. Zaman ve enerjinin kullanımına büyüme, onarım, yenilenme, yıkım, üreme, vb. olay ve olgular dahildir.Evrimsel önemini yitirmiş organların körelmesi, bir bireyin yaşam tarihinin en önemli unsurlarındandır. Körelmenin sebebi, işe yaramayacak bir organın zigottan ölüme kadarlık ömür içerisinde üretilmesinin, büyütülmesinin, korunmasının, vb. süreçlerin son derece masraflı ve gereksiz olmasıdır. Bu yüzden, genetik yapısından ötürü bu gereksiz yapıları en az üreten, bunlara en az enerji ve zaman harcayan bireyler, en "körelmiş" şekilde üretebilen bireyler, evrim ekonomisi bakımından avantajlı konuma geçerler. Bu yüzden seçilim süreçleri, bu bireylerden yana işler. Nesilden nesle bu gereksiz yapılar körelir ve hatta yok olur.

Evrim Ağacı'nın farklı dalları arasında, yani farklı türler arasında, özellikle virüsler veya bakteriler sebebiyle genetik materyalin taşınmasıdır. Genetik çeşitliliğe önemli katkılar sağlar. Farklı türler arasındaki gen alışverişine denir.

Radyoaktif elementlerin atomlarının bozunması sırasında, başlangıç miktarının yarısına kadar düşmesi için gereken süredir.Karbon-14 radyoaktif elementinin yarı ömrü 5715 yıldır. Dolayısıyla, Karbon-14 metodu kullanılarak günümüzden en fazla yaklaşık 50.000 yıl öncesine kadar tarihlendirme yapabiliriz.

Bu tip seçilim türünde, bir popülasyonun belli bir özelliği artış ya da azalış yönünde bir seyir izler. Popülasyonun ortalama özellik değerlerinde düzenli bir değişime neden olabilir.Bir popülasyonda küçük vücuda sahip olmak direk uyum başarısını arttırıyorsa, her nesilde daha küçük bireyler seçilecek, evrim belli bir yöne doğru ilerleyecektir. 

Günümüzden 55.800.000 ile 48.600.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.

Yeni Dünya Maymunları geniş aralıklı burun deliklerine sahiptir ve Merkez ile Güney Amerika`da yaşarlar. Ayrıca Yeni Dünya Maymunları 55 milyon yıl önce Eski Dünya Maymunları ile ortak bir atadan ayrılmıştır.

Marmosetgiller, kapuçingiller, gece maymunugiller, örümcek maymunugiller, sakigiller olmak üzere sınıflara ayrılırlar.

Nesiller boyunca akrabalar arası çiftleşme (hibritleşme) sonucunda, popülasyondaki çekinik bir alelin, baskınmış gibi ortaya çıkmasıdır.

İstenen karakterleri taşıyan canlıların, bir diğer canlı tarafından (genelde insan tarafından) seçilerek bunlardan döl alınması. Pratik olarak bakıldığında, insanoğlunun evrim üzerinde sahip olduğu bir çeşit kontrol yöntemi. Bitkilerde hastalıklara karşı dirençli ve fazla ürün veren türler; sığırlarda da çabuk büyüyen ve fazlaca et ya da süt veren türler bu yapay seçilim yöntemiyle elde edilebilir.

Cinsel birleşme dışında, başka bir yolla, genellikle deneysel olarak spermlerin vajinaya iletilmesidir. Bu yöntem, seçkin bir erkekten çok sayıda yavru alınmasına yaradığı için hayvancılıkta çok kullanılmaktadır. İnsanlarda da, cinsel iktidarsızlık ve kısırlık tedavisinde, sınırlı da olsa bu yöntemden yararlanılabilir.

Balıklarda ve kuyruklu sürüngenlerde vücudun yan tarafında çukurlar ya da kanallar biçiminde görülen bir duyu hücreleri sistemidir. Bu organlar muhtemelen avlanan balıkların ve gruplarının sudaki hareketlerinden oluşan, alçak frekanslı titreşimleri algılarlar.Aşağıdaki görselde bir köpek balığına ait yanal çizgi duyu organı görülmektedir.

Bir çiçeğin yumurtalık haricindeki, bir başka bölümünün gelişmesi ile oluşan etli yerdir. Böyle meyvelerin etli bölümleri çiçek sapı, çiçek tablası, hatta çiçek örtüsü (çanakyapraklar ya da taçyapraklar) gibi parçaların gelişmesi ile ortaya çıkarlar. Elma, armut ve ayva örnek olarak verilebilir. Bir elmanın yenen bölümü etlenmiş çiçek tablasıdır. Tohumları içeren yumurtalık ise meyvenin ortasında bulunur; bu bölüm yenmez.

Akyuvarlar ile amipler gibi bazı birhücrelilerin, özellikle protozoanın kök-ayaklılar sınıfındaki birhücrelilerin hareketini sağlayan sitoplazma çıkıntılarıdır. Hücre içi basıncı nedeni ile esnek hücre zarında bir yöne doğru bir çıkıntı oluşur. Hücrenin protoplazması bu çıkıntıya doğru akar; orada toplanır. Sonra buna benzer bir çıkıntı başka bir yöne doğru gelişir; protoplazma bu kez o yöne doğru sürüklenerek akar; ardından hücre toparlanır.

Aralarında hiçbir doğrudan evrimsel bağ bulunmayan (ata-torun ilişkisi bulunmayan) canlıların, geçirdikleri evrim sonucu birbirlerine benzer özellikler kazanmalarıdır. Genellikle benzer çevrelerde, benzer koşullar altında yaşama sonucunda, Doğal Seçilim'in etkisiyle kazanılan özelliklerdir.Yunuslar, bir memeli olmalarına rağmen, milyonlarca yıldır denizel ortamda yaşıyor olmalarından ötürü, balıklara benzer bir vücut yapısı evrimleştirmişlerdir. Balıklar ile denizel memelilerin vücut yapılarının birbirine benzemesi, yakınsak evrime bir örnektir.

Bir türün doğadaki tipik, alışılagelmiş, yaygın fenotipidir. Tükettiğimiz, yapay seçilim ile üretilen, genetik müdahalelerden geçen muzdan farklı olarak gerçekte muzun yabani tipi çok sayıda sert tohumlara sahiptir.

Eski çağlardan günümüze büyük yapısal değişikliklere uğramadan soyunu devam ettiren canlılardır. Geçmişte kitlesel yok oluş dönemlerinden geçmiş ve yakın akraba oldukları türlerin soyları tükenmiştir.

At Nalı Yengeci , Timsah, Sölekant

Geniş liste için tıklayın.

Latincede adultus kelimesinden köken alan bu sözcük, insanların genellikle cinsel üreme yaşına gelmesiyle edindikleri yaş durumuna işaret eder. Yetişkin, erişkin olarak kullanılır. Psikolojide ise, doğru zamanda, doğru şekilde davranmanın öğrenildiği zamana denk gelir.

Beynin iki yarım küresinin (hemisfer) birbirinden farklı fonksiyonları gerçekleştirmek amacıyla özelleşmesi.

Aşağıdaki görselde, insan beyninde yanallaşma örnekleri verilmektedir:

Sol beyin genel olarak işlemsel/sözel hafızayı barındırır, konuşma, sağ el becerisi, sağ kulaktaki duyma tercihi, dili anlama, matematiksel kabiliyet, sağ görsel alan buradan kontrol edilir.

 Sağ beyin genel olarak şekil hafızasına sahiptir, sol elin kontrolü, sol kulaktaki duyma tercihi, müziksel beceriler, yüzlerin ve şekillerin algılanması, sol görsel alan buradan kontrol edilir.