Evrim Ağacı Bilim Terimleri Sözlüğü
- T Hücreleri: T-hücresi reseptörü (TCR) kompleksi ve CD3 yüzey markörü ile bulunduran, T lenfositlerinin bir alt grubu. T hücreleri CD4+ yardımcı T hücreleri, CD8+ sitotoksik ve baskılayıcı T hücreleri, gruplarına…
- Taklit: Bir canlı türünün başka bir canlı türünü morfolojik ya da davranışsal olarak taklit etmesi. Sesiidae ailesinden Podosesia syringae türü kül güveleri, sıradan eşekarılarını fiziksel olarak taklit edecek…
- Takson: Taksonomide, organizma gruplarının her birine verilen isimdir. Çoğulu taksa (İng: taxa) olarak bilinir.de Queiroz, K & J Gauthier (1990). "Phylogeny as a Central Principle in Taxonomy: Phylogenetic…
- Taksonomi: Geniş anlamda sınıflandırma bilimi. Daha detaylı bir tanımlama ise; yaşayan ve yok olmuş organizmaların sınıflandırılması-yani biyolojik sınıflandırma. Terim, Yunanca taxis ("düzenleme")…
- Taksonomik hiyerarşi: Sınıflandırma bilimi dahilinde, canlıların dikey bir hiyerarşi içerisinde sınıflandırılmasıdır. Günümüzde oldukça detaylı bir hiyerarşi kullanılmaktadır. En genel hatlarıyla, aşağıdan (spesifikten) yukarıya…
- Talasemi: Bir grup genetik olarak kalıtılan anemi; narin hemoglobinlerin oluşur ve kolayca parçalanır. Talaemi Güneydoğu Asya ve Akdeniz havzasında yaygın olarak görülür. Bu bireyler sıtmaya karşılık bağışıklık…
- Tamamlayıcı baz çiftleri: DNA molekülünün veya DNA-RNA ikiliğinin karşılıklı uçlarında, hidrojen bağlarıyla birbirleriyle eşleşen nükleotitlerdir. Sitozin (C), Guanin (G) ile tamamlayıcıdır, Adenin (A) ise Urasil (U) ve Timin…
- Tanetiyan Epoku: Günümüzden 58.700.000 ile 55.800.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Thanetian.html
- Tanı: Doğada, herhangi bir şeyin nedenini tanımlama işidir. Genellikle hastalıkların tanımlanması olarak kullanılır.Berkow R., The Merck/Manual, Tehşis/ Tedavi El Kitabı (3. Baskı) Merk yayıncılıki İstanbul,1987.
- Tanımlanma: bkz. Genomik tanımlanma
- Tanrıtanımazlık: Ateizm. Dünyayı, dünyanın kendisiyle açıklayan ve bu nedenle Tanrı inancını kesin olarak reddeden tüm dünya görüşlerinin tanımandığı sıfattır.Dünü ve Bugünüyle Evrim Teorisi, Evrensel Basım Yayın
- Tarihin-Sonu İlüzyonu: Tarihin Sonu İlüzyonu psikolojik bir ilüzyondur. Her yaştan insanın, kişisel olarak geliştiğini ve ileriki zamanlarda ciddi ölçüde büyümeyeceğini ya da olgunlaşmayacağını düşünmesidir. Bakış açılarının…
- Tarsal: Ayak bileği kemiklerine ait.KAROL, S., SULUDERE, Z., AYVALI, C. 2007, Biyoloji Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
- Taşıyıcı proteinler: Çözünen bir kimyasalın konsantrasyon farkına zıt yönde taşıyan, hücre zarında bulunan proteinler.Brock Biology of Microorganisms, p. 82, ISBN-13: 978-0-321-73551-5
- TATA Kutusu: RNA polimeraz II'nin bağlandığı ökaryotik genlerin transkripsiyon başlatma alanının 25 ila 35 bp yukarısında bulunan kısa nükleotid dizisi. Konsensus dizisi 5'-TATAA / TAA-3 'dir.…
- Tay-Sachs hastalığı: Otozomal resesif kalıtımı vardır. Ölümcül yağ-metabolizması hastalığı. Anormal bir enzim içerir; Heksosaminidaz A. Yeni doğanlar ilk bir kaç ay fenotip olarak normal gözükür. Daha sonraları gelişimsel…
- Tayga: Sibirya bölgesinde iğne yapraklı bitkilerin oluşturduğu orman.KAROL, S., SULUDERE, Z., AYVALI, C. 2007, Biyoloji Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
- TCA Döngüsü: Trikarboksilik asit döngüsü (Krebs döngüsü olarak da bilinir). Hayvan ve bitki hücrelerinin mitokondrilerinde gerçekleşen aerobik hücresel solunum (enerji üretimi) ile ilgili önemli bir metabolik yol.…
- Tek biçimcilik: İlk olarak modern jeolojinin babası olarak bilinen James Hutton tarafından ileri sürülen, günümüzde bir doğa yasası olarak kabul gören, günümüzdeki süreçlerin benzerlerinin geçmişte de işlediği ve gelecekte…
- Tek delikliler: Tek delikliler oldukça değişik hayvanlardır. Sadece iki tip tek delikli vardır; ekidna ve ornitorenk. Sıcak kanlı, tüylüler ve memeliler gibi yavrularını sütle beslerler. Onları değişik kılan…
- Tek ebeveynli disomi: Bir ebeveynden karşılık gelen homologun kaybıyla, diğer ebeveynden gelen bir kromozomun her iki homologunun katılımı. Mol gebelik, ebeveyin disomi bozukluğudur.http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10797485http://omim.org/entry/608149
- Tek Kullanımlık Soma Teorisi: 1977'de, Thomas Kirkwood adlı bir istatistikçi tarafından ortaya atılan, organizmaların yalnızca üreme faaliyetleri ile organizmanın üreme-olmayan yönlerinin korunması (soma) arasında bölünmesi gereken…
- Tek Nükleotit Çokbiçimliliği (TNÇ): DNA kodundaki tek bir nükleotitin değişimidir. Genetik çeşitliliğin istikrarlı bir şekilde sağlanmasına katkı sağlayan en yaygın değişimlerdendir ve genelde çift-alelik olarak oluşur. TNÇ, sessiz (fenotipte…
- Tekevcikli: Tipik olarak bitkilerde görülür. Erkek ve dişi organların tek bir bireyde, bir arada bulunması durumu anlamında kullanılabildiği gibi, erkek ve dişiye ait olan çiçek yapılarının aynı bireyde bulunması…
- Tekrarlanan evrim: Morfolojik olarak benzer yapıların, evrim tarihi içerisinde, birbirinden bağımsız olarak tekrar tekrar evrimleşmesidir.A Dictionary of Ecology | 2004 | MICHAEL ALLABY
- Tekrarlayan DNA: Kromozom DNA'sının anlamı olmayan DNA zinciri parçalarıdır. Normalde herhangi bir işlevleri yoktur; ama kromozoma başlık oluşturarak (capping) kopyalamanın ardından gerçekleşebilecek genetik bilgi kayıplarını…
- Teleoloji: Teleoloji, Yunanca telos (amaç) sözcüğünden, doğanın işleyişinin arkasında bir amaç ya da tasarım olduğunu düşünce biçimi.
- Teleonomi: Organizmanın başarısına katkıda bulunan bütün yapılar, bütün edimler ve bütün etkinlikleri kapsayan düzenek/düzen. Teleonomi, "amaca uygunluk" gibi keyfi bir tanımdan doğan ve bilim felsefesi tartışmalarında…
- Teleost: İyi bir biçimde gelişmiş kemiklere sahip olan kemikli balıklardır.http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15674378
- Telomer: Ökaryotik kromozomların sonunda ardarda tekrarlanan dizilerden oluşur. Kromozomlar, hücrenin her bölünmesinde yaklaşık 100bp kaybeder. Telomeraz enzimi kayıp bazları ekleyebilir. Telomer, doğrusal kromozomların uçlarında…
- Telomeraz: RNA molekülü (hTR) içeren ters transkriptaz (hTERT) telomer de tandem tekrarlanması için şablon olarak işlev görür. Her hücre, bölünmesi sonrası uzunluğunu korumak için telomer sentezler. Bu, embriyonik…
- Telosentrik kromozom: Sentromer kromozomun bir ucuna çok yakın olduğu için sopa şeklinde olan kromozom. p kolu bulunmaz. Bu cins kromozom insanlarda bulunmaz.
- Tepal: Bir çiçekte sepal (çanak yapraklar) ve petal (taç yapraklar) ayrımı yapılamıyorsa, çiçek örtüsünü oluşturan kısımlar tepal olarak adlandırılır. Monokotil (tek çenekli) ve bazı "ilkel" dikotil (çift çenekli)…
- Tepki normu: Bir genotip tarafından gösterilen fenotipik esneklik şablonudur.Evolutionary Analysis by Scott Freeman, Jon Herron (2001)
- Teratojen: Seks hücrelerinde mutasyon oluşumuna sebep olan mutajen. Bu mutasyonlar kalıtılabilir. Vücüt hücrelerinde oluşan mutasyonlar kalıtılamaz fakat kanser oluşturabilir. Palomar.edu
- Ters özgecilik: Farklı zamanlarda, iki birey arasında görülen uyum başarısı değişimidir.Evolutionary Analysis by Scott Freeman, Jon Herron (2001)
- Ters transkriptaz: RNA yapısını kalıp olarak kullanarak DNA sentezini gerçekleştiren polimeraz enzimi.Telomeraz enziminde bulunan terz transkriptaz sayesinde DNA dizinin sonunda tamamlanamayan kısımlar (telomer uçları),…
- Tersinim: Sonradan evrimleşen bir özelliğin, evrimsel süreç içerisinde, atasal formuna geri dönmesidir.Evolutionary Analysis by Scott Freeman, Jon Herron (2001)
- Testiküler kadınsallık: Y kromozomu üzerindeki SRY geninin eksikliğinden kaynaklanan interseks biçimi. Bu özelliğe sahip olan ve XY seks kromozomunu taşıyan bireyler, androjen hormonuna karşı yeterli tepki veremediklerinden…
- Testis: Testis, hayvanlarda, sperm ve erkek hormonları olan androjenleri üreten organ. İnsanlarda testisler iki tanedir ve oval şekilindedir. Bunlar, penisin hemen arkasında ve anüsün…
- Testosteron: Testosteron, cinsel ve üreme gelişiminde önemli olan bir erkek cinsiyet hormonudur. Kadınlar yumurtalıklarda ve adrenal bezlerde testosteron üretir fakat seviyesi erkeklerin yaklaşık onda biri…
- teta(q): Rekombinasyon kesri (Popülasyon Genetiği'nde)
- Tetrapolar: Basidiomycete'in çiftleşme tiplerini açıklarken haploid misel arasındaki dört farklı etkileşim biçimini tanımlamak için kullanılır. Bu mantarların iki çiftleşme lokusu vardır ve dört derecede…
- Tetris Etkisi: Tetris Etkisi (Tetris Sendromu); insanların bir aktiviteye çok fazla zaman harcaması sonucu bu aktivitenin düşüncelerini, zihinsel imajını ve hayallerini etkilemesi durumudur. İsmini, bilgisayar oyunu…
- Thagomizer: Stegosauridlerin kuyruğunun ucunda, yırtıcılara karşı savunma aracı olarak kullanılan 4-10 adet kemiksi çıkıntı. 1982'de Gary Lanson adında bir karikatürist tarafından ilk defa kullanılmıştır.…
- Ti (tümör tetikleyici) plazmid: Genellikle bitki genetik mühendisliğinde vektör olarak kullanılan Agrobacterium tumefaciens'in plazmid DNA'sıdır. Bu plazmid, bitki hücrelerini enfekte edip tümör oluşmasınına neden olur.http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1166964/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/genome?db=genome&cmd=Retrieve&dopt=Overview&list_uids=15251http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3017694
- Tiamin: Sencer, E ve Orhan, Y(2005). Beslenme, İstanbul Medikal Yayıncılık, İstanbul.
- Tiroid Bezi: Tiroid bezi boyundaki kelebek şeklindeki bir endokrin bezdir. Dolaşım sistemine salınan iki hormon üretir: tiroksin (T4) ve triiodotironin (T3). Bu hormonlar, vücudunuzdaki tüm hücrelerin normal şekilde…
- Titonyan Epoku: Günümüzden 152.100.000 ile 145.000.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Tithonian.html
- Tohum: Ekildiğinde yeni bir bitki haline gelecek döllenmiş ve olgun bir yumurta. Besleyici hücre olan endospermi (ya da perisperm) içerir ve genelde bir tane döllenmiş ovum (embryo) bulundurur.
- Topoizomeraz: Bir topolojik formdan digerine DNA'yı dönüştüren enzimlerin bir sınıfıdır. DNA replikasyonunda bükümlü DNA nın dönerek açılmasını kolaylaştırır. DNA'nın topolojisinde görülen bir izomeraz enzimidir. İlk…
- Torasik: Göğüs ve göğüs kafesini kapsar, bunlarla ilişkili yapıları kastetmek için kullanılır.
- Tornasyan Epoku: Günümüzden yaklaşık olarak 358.900.000 ile 346.700.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir. Bu zaman aralığı, çok önemli değişimler göstermemekle birlikte, farklı kaynaklarda biraz daha…
- Torsin Epoku: Günümüzden 182.700.000 ile 174.100.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Toarcian.html
- Tortoniyan Çağı: Günümüzden 11.608.000 ile 7.246.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0031018210007091
- Trans-etkili gen: Farklı bir kromozom üstündeki başka bir gen ile hareket ya da işbirliği eden gendir.http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1474041/http://europepmc.org/abstract/MED/2990040/reload=0;jsessionid=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1365-2958.1991.tb00728.x/abstract
- Transdüksiyon: Bir bakterinin DNA'sının, bir diğer bakteriye, genellikle bir virüs aracılığıyla bulaşması, geçmesi durumudur. Kalıtsal maddelerde özel bir çeşit yeniden düzenleme (Genlerde Yeniden Düzenleniş) durumudur.…
- Transfeksiyon: Ökaryotik hücre içindeki serbest DNA'ya yabancı DNA eklenmesidir. Bakteri genetiğinde, transformasyon olarak adlandırılır.http://www.transfection.ws/nanoparticle_based_transfection_reagentshttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC430836/
- Transferin: Kan plazmasında bulunan demir taşıyıcı protein.KAROL, S., SULUDERE, Z., AYVALI, C. 2007, Biyoloji Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
- Transformasyon: Bakteriyel dönüşümlerde, DNA parçalarının çözünür biçimlerinin içinde bir bakteriden diğerine gen transferi anlamına gelir; kötü niyetli dönüşümlerde ise, normal hayvan hücre dönüşümü düzensiz büyümeye…
- Transgenik: Başka türlerin genleri kendilerine bulaşmış olan organizmalardır. Genler, türler arasında yatay gen transferi ile, virüsler aracılığıyla taşınabilir. Aynı zamanda laboratuvar ortamında transgenik…
- Transkripsiyon: DNA'nın RNA polimeraz tarafından mRNA formatına dönüştürülmesidir. Gen ifadesinin ilk adımıdır.
- Transkripsiyon başlama konumu: mRNA sentezinin başladığı gen pozisyonu.Bu akış yönünde 5 UTR olarak anılan translasyon başlama bölgesine giden konum.Eldra P. Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin.Biology, 8th Edition, International…
- Transkripsiyon birimi: Öncü kodon ve sonlandırma kodonu arasında uzanan DNA bölgesihttp://www.wisegeek.com/what-is-a-transcription-unit.htm
- Transkripsiyon faktörleri: Transkripsiyon başlama düzenlenmesine kontrol elemanlarını bağlayarak ve RNA polimerlerinin hareket etmesine izin vererek direk olarak katılan proteinlerdir. Transkripsiyon faktörü genlerin transkripsiyonunu…
- Transkriptoma: Herhangi bir zamanda, hücre popülasyonu olarak ifade edilen bütün genlerin kimlik ve ekspresyon seviyesini gösterir.Wang Z, Gerstein M, Snyder M. (2009). RNA-Seq: a revolutionary tool for transcriptomics. Nature…
- Translasyon: Protein yapımında, RNA dizisini aminoasit zincirine dönüştürme işlemi.Translasyon metionin (AUG) içeren kodon ile başlar. Protein sentezini sonlandırmada mRNA üzerinde 3 kodon etkili olur…
- Translokasyon: Kromozomlar (genellikla karşılıklı olanlar) arasındaki kromozomal metaryalin aktarımıdır.
- Transpirasyon: Bitkilerin stomalar aracılığı ile su kaybetmesi.KAROL, S., SULUDERE, Z., AYVALI, C. 2007, Biyoloji Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
- Transposaz: Transpozon yerleştirmesini katelize eden enzimdir.
- Transpozon: DNA sentezi ve transpoz içeren bir mekanizma tarafından genomun içinde hareket eden uzun bir mobil DNA elemanıdır. Kromozomlar üzerinde rastlantısal olarak sıçrayabilen ve yer değiştirebilen yapılardır.…
- Transversiyon: Bir pürin bazının pirimidin bazıyla veya tam tersi yer değiştimesiyle oluşan mutasyondur.
- Triploblast: 3 temel embriyonik hücre katmanını da (endoderm, mezoderm, ektoderm) oluşturan hayvanlar için kullanılır.Evolutionary Analysis by Scott Freeman, Jon Herron (2001)
- Trivers-Willard hipotezi: Doğum sonrası ebeveyn bakımı uzun süren bireylerde çevre şartlarına göre yavru bakımında bir önyargı oluşur. Eğer çevre şartları kısıtlı ise ebeveynler türün devamı için dişi bireylere önem verecektir.…
- Trizomi: Belirli bir kromozomda 3 kopya bulunmasıdır. En yaygın trizomi 21. kromozomdadır. 18. kromozomda da mümkündür.http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1801507/
- Trombosit: Trombosit, kan pıhtılaşmasında önemli bir rol oynayan ve kemik iliğinde üretilen küçük kan bileşenleridır. Trombositlerin temel işlevi yaralı kan damarlarındaki kanamayı durdurmaktır. Memelilerde trombositler…
- TSH: TSH (Tiroid Uyarıcı Hormon), tiroid işlevini kontrol eden bir hormondur. Hipofiz bezi tarafından üretilir. Tiroid bezini, triiodotironin (T3) ve tiroksin (T4) hormonlarının üretmesi için uyarır. Bu…
- Tümör: Herhangi bir sınırlama veya sonlanma göstermeyen, konak canlının kontrol mekanizmaları dışında hareket eden, kontrolsüz hücre çoğalmasıyla ortaya çıkan anormal bir doku kitlesidir. Neoplazinin tıp dilinde…
- Tümör baskılayıcı genler: Hücre döngüsü kontrol noktalarını düzenleyen ve apoptozis sürecini başlatan genlerdir. Tümör baskılayıcı genler tarafından kodlanan proteinler DNA hasarına ya da dış çevreden gelen büyümeyi baskılayan…
- Tür: Biyolojik sınıflandırmanın en küçük taksonomik birimidir. Kesin sınırlarla çizilmiş bir tanımı bulunmamaktadır ve birden fazla tanımı yapılmaktadır. En yaygın olan "üremeye dayalı biyolojik tür tanımına"…
- Türleşme: Evrimsel süreç içerisinde, çeşitli izolasyon mekanizmaları dahilinde birbirinden ayrılan, eskiden aynı türe ait olan popülasyonların, farklı evrim mekanizmalarının farklı etkileri altında, nesiller içerisinde…
- Turonin Epoku: Günümüzden 93.900.000 ile 89.800.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Turonian.html
- Tutumluluk: Özellikle bilimsel araştırmalarda ve felsefi irdelemlerde, olası birden fazla açıklama veya şablondan, en az varsayıma dayananını ve en az karmaşık olanını tercih etme prensibidir.Evolutionary Analysis…
