Bilim Terimleri Sözlüğü

B Faktörü: Bir fungal uyumsuzluk faktörü. Basidiomycetes türü Schizophyllum commune 'de bulunur (bağışıklık sisteminin B faktörü ile karıştırılmamalıdır).
B Hücreleri: Adaptif bağışıklığın bir parçası olarak antijen spesifik hümoral bağışıklıktan sorumlu olan lenfositlerin büyük bir ailesi. Onların antijen reseptörleri yüzey immünoglobülinleridir (antikorlar).…
B Vitamini: Büyüme, gelişme ve pek çok vücut fonksiyonunda kullanılır.Herbert, Victor (1 September 1998). "Vitamin B-12: Plant sources, requirements, and assay". Am. J. Clin. Nutr. 48 (3): 852–8. PMID 3046314. Archived…
Bademcik: Dilin kaidesinde ve yutağın başlangıç bölgesinde yer alan lenf dokusu.KAROL, S., SULUDERE, Z., AYVALI, C. 2007, Biyoloji Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
Bağ kuramı: Kavramsal öğrenmenin iki kavram arasında yer alan pekiştirilmiş tekrarlardan oluştuğunu ifade eden öğrenme kuramıdır.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları, Doğan Cüceloğlu (2010)
Bağımlı değişken: Bağımsız değişkende olan değişiklikler sonucunda (ya da onunla birlikte) ölçülebilen farklılıklar gösteren değişkendir.Psikolojik denemelerde bağımsız değişken genellikle bir uyarıcıya verilen tepkidir.İnsan…
Bağımsız dağılım ilkesi: Mendel'in İkinci Yasası olarak da bilinen bu yasa, farklı genlerin üreme hücrelerinin oluşması sırasında birbirinden bağımsız olarak ayrıldığını söyler. Çeşitliliğin temel sebeplerinden biridir.
Bağımsız değişken: Deneyicinin denetimi altında olan ve etkisi gözlenmek için değerleri değiştirilen faktördür.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları, Doğan Cüceloğlu (2010)
Bağlanma: İki birey arasında yer alan olumlu duygularla yüklü ilişki oluşumudur. Bu tür ilişkiler genellikle çocuk, ana-baba, kardeşler ve yakın arkadaşlar arasında olur.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları,…
Bağlantı dengesi: Eğer bir popülasyon içerisindeki belli lokuslardaki belli genotipler, başka bir lokustaki diğer genotipterden bağımsız olarak olarak aktarılıyorsa, popülasyon bağlantı dengesindedir. Evolutionary…
Bağlantı dengesizliği: Eğer bir popülasyon içerisindeki belli lokuslardaki belli genotipler, başka bir lokustaki diğer genotiptere bağımlı olarak olarak aktarılıyorsa, popülasyon bağlantı dengesinde değil demektir.Evolutionary…
Bağlantı dengesizliği katsayısı (D): Bir lokusta bulunan genotipin, bir başka lokusta bulunan genotip ile ne kadar rastgele olmadan ilişkili olduğunu hesaplamayı sağlayan bir değerdir.Evolutionary Analysis by Scott Freeman, Jon Herron (2001)
Bağlılık: İki birey arasında yer alan olumlu duygularla yüklü ilişki durumudur. Bu tür ilişkiler genellikle çocuk, ana-baba, kardeşler ve yakın arkadaşlar arasında olur.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları,…
Bajosin Epoku: Günümüzden 170.300.000 ile 168.300.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Bajocian.html
Baki: Günümüzde varlığını koruyabilmiş türlerdir.Evolutionary Analysis by Scott Freeman, Jon Herron (2001)
Bakteri: Toprakta, suda, canlılarda bulunan, mayalanmaya, çürümeye ya da hastalıklara yol açan, küresel, silindirimsi ya da kıvrık biçimde olan, çok basit yapılı, bölünme yoluyla çoğalan, klorofilsiz, prokaryotik…
Bakteriyofaj: Bir bakteriyi enfekte eden virüs.
Balon Balığı (Pufu): Balon balığı, Fugu rubripes, aslında insan genomuyla aynı sayıda gen içerir ama genomu insan genomundan sekiz kat daha kompakttır. (3 Gb'ye kıyasla yaklaşık 400 Mb).
Barr Cisimciği: Keşfi yapan Murray Barr'dan adını alan, somatik memeli dişi hücrelerindeki inaktif X kromozomudur. Normalde sadece dişi hücrelerde görülür. Dozaj telafisi (dosage compentastion) denilen sürecin sonucudur.
Barremiyan Epoku: Günümüzden 129.400.000 ile 125.000.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Barremian.html
Bartonyan Epoku: Günümüzden 40.400.000 ile 37.200.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Bartonian.html
Başarı testi: Toplama ve çıkarma gibi belirli becerileri ölçmeyi amaçlayan testtir.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları, Doğan Cüceloğlu (2010)
Başarma gereksinmesi: Mükemmelliyet standartlarına ulaşmak ve aşmak gereksinmesidir.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları, Doğan Cüceloğlu (2010)
Basil: Çubuk biçiminde bakteri.Madigan M; Martinko J (editors). (2005). Brock Biology of Microorganisms (11th ed.). Prentice Hall. ISBN 0-13-144329-1
Basit taşıma: Prokaryotlardaki 3 taşıma sisteminden biri. (Diğer ikisi; ABC Taşıma sistemi ve Grup Yer Değiştirme) Sadece zar boyunca uzanan proteinlerden oluşur.E. coli'de laktoz; lak permaz ile taşınır.Brock Biology…
Basımlama: Kuluçkadan sonra yumurtadan yeni çıkan bir kuşun, örneğin ördeğin, çevresinde ilk yürüyen nesneyi takip etmeye başlaması ve bu nesneye bağlanmasıdır.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları, Doğan…
Baskiryan Epoku: Günümüzden yaklaşık olarak 323.200.000 ile 315.200.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir. Bu zaman aralığı, çok önemli değişimler göstermemekle birlikte, farklı kaynaklarda biraz daha…
Baskın alel: Çekinik alelin varlığını baskılayan alele.Palomar
Baskın genetik varyasyon: Genlerin ekleyici etkisine bağlı olmaksızın popülasyondaki bireylerin birbirlerinden olan farklılıklarıdır. Baskınlık bunun bir örneğidir. Evolutionary Analysis by Scott Freeman, Jon Herron (2001)
Baskın ölümcül alel: Belirli bir genin tek kopya olması durumunda ölümcül olması durumu. Bu tarz alelelere az rastlanır; çünkü bu alellerin popülasyonda varolması için hastalığı gösteren bireylerin ölümcül alelin etkilerini…
Başlangıç kompleksi: RNA polimeraz-II, halihazırda bulunan veya genel transkripsiyon ya da başlangıç faktörleri (TFII ya da IF/elF), başlatıcı, hızlandırıcı ve susturu elemanlardan oluşmuş, transkripsiyonun başlangıç alanında…
Başlangıçtan Gen Tahmini: Genlerin fonksiyonuna veya organizmanın genetiğine dair herhangi bir bilgi olmamasına rağmen, belirli genleri tespit etmek için kullanılan bir işlemsel biyoloji tekniğidir. Bu başarılabilmektedir, çünkü…
Başlatıcı: Gen ifade sürecinde RNA polimeraz için başlangıç bağlanma noktasıdır. DNA yazılımı sırasında RNA polimeraz ve diğer görevli proteinler (transkripsiyon faktörleri) ilk olarak genin 5' ucundaki başlatıcıya…
Bastırma: Hoş olmayan düşünce ve duyguları bastırıp, düşünmeme ve bilinç altına itme eğilimidir.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları, Doğan Cüceloğlu (2010)
Bateman eğimi: Üreme başarısının, eş bulma başarısıyla olan ilişkisini gösteren grafikteki en uyum doğrusunun (best fit line) eğimidir. Cinsel seçilimin gücünü ölçer.Evolutionary Analysis by Scott Freeman, Jon Herron…
Bateman Prensibi: Bu prensibe göre dişi bireyler yavru oluşumunda erkeklerden daha fazla enerji harcarlar. Bundan dolayı kadınların erkeklerle yarışında mecburi bir kısıtlama vardır. Yani erkekler enerjilerini daha farklı…
Bathonyan Epoku: Günümüzden 168.300.000 ile 166.100.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Bathonian.html
Baz: Suda çözününce dışarıya hidroksil (OH) iyonu veren bileşiktir.Chemistry, 9th Edition. Kenneth W. Whitten, Larry Peck, Raymond E. Davis, Lisa Lockwood, George G. Stanley. (2009) ISBN 0-495-39163-8. Page…
Beijerinck Prensibi: Mikrobiyolog Martinus Beijerinck tarafından öne sürülen bir prensiptir. Mikrobiyal ekoloji üzerinde çalışan Beiderinck'e göre her şey her yerdedir; çevre seçer. Yani seçilim sadece makro düzeyde değil…
Bekçi Genler: İnaktif hale getirildiğinde direkt olarak tümörleri teşvik etmeyen bir gen sınıfı; Bunun yerine, inaktivasyonu genetik dengesizliklerle sonuçlanır ve tüm genleri etkileyen mutasyon oranının artmasına…
Belleğe yardımcı teknikler: Bildiğimiz materyallerle yeni öğrenmekte olduğumuz materyali ilişki içine sokarak bellekte daha iyi tutmaya yardımcı olan tekniklerdir.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları, Doğan Cüceloğlu…
Bellek: Öğrenilen bilgileri depolamaya ve istenildiği zaman kullanmaya yarayan yetenektir.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları, Doğan Cüceloğlu (2010)
Bellek genişliği: Bir tek takdimden sonra bireyin tekrar edebildiği maddelerin (harf, sayı, kelime) sayısıdır. Ortalama bellek genişliğinin 5-9 arasında olduğu kabul edilmektedir.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları,…
Bencillik: Bir bireyin uyum başarısının arttığı, diğerinin ise azaldığı, bireyler arası etkileşimlerdir.Evolutionary Analysis by Scott Freeman, Jon Herron (2001)
Benlik bilinci: Kendimizle ilgili bütün düşünceler, algılamalar, duygular ve değerlendirmelerin tümünün etkileşiminin sonucunda doğan algıdır. İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları, Doğan Cüceloğlu (2010)
Bergmann yasası: Şekil olarak benzer iki gövdeden daha büyüğünün hacim başına daha düşük yüzey alanına sahip olduğunu ve bu nedenle kütle başına ısı kaybının daha az olduğunu; böylece büyük gövdelilerin daha soğuk…
Berriasyan Epoku: Günümüzden 145.000.000 ile 139.800.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Berriasian.html
Besin kütleleri: Karbonhidrat, lipit ve proteinden oluşan ve mutualist avcılara besin olarak sunulan yoğun, çok hücreli yapılar.
Besin zinciri: Canlı organizmaların beslenme alışkanlıkları arasındaki ilişkilerin gösterildiği bir tablodur.Elton, C. S. (1927). Animal Ecology. London, UK.: Sidgwick and Jackson. ISBN 0-226-20639-4.
Besiyeri: Mikroorganizmaları laboratuvar ortamında büyütmek için kullanılan besin solüsyonu.Brock Biology of Microorganisms, Sayfa 121, ISBN-13; 978-0-321-73551-5
Beta Yaprak: Proteinlerin düzlemsel sekonder yapı elemanı. İki farklı polipeptit zincirindeki omurga atomlarının veya tek katlanmış bir zincirin kesimleri arasındaki hidrojen bağıyla oluşturulur.
Biejernik Prensibi: Biejernik'in mikrobiyel ekoloji prensibi de denir Herşey heryerdedir; çevre seçer.
Bileşik göz: Eklembacaklılarda bulunan ve "ommatidium" adlı birçok organın birleşmesiyle meydana geldiği için bu adla anılan bir göz çeşididir. Ommatidiumların sayısı ne kadar fazlaysa, görme işlevi de o denli gelişmiştir.…
Bilinemezcilik: Agnostisizm. Nesnelerin kendilerinin hiçbir zaman bilinemeyeceğini ileri süren anlayış. Bilinemezcilik deyimi, asıl anlamında, İngiliz düşünürü David Hume'la Alman düşünürü Immanuel Kan'ın öğretilerini…
Bipolar: İki uçlu - iki kutuplu olma durumudur.Buna sinirlerden bir örnek verilebilir: Nicholls, John G.; A. Robert Martin, Bruce G. Wallace, Paul A. Fuchs (2001). From Neuron to Brain. Sunderland, Mass:…
Birincil cinsiyet oranı: Nüfus içinde erkeklerin kadınlara oranıdır. Birincil cinsiyet oranı memelilerde genellikle yüzde 1 den fazladır. İnsanlarda 100 kadın için 110-160 arası erkek olduğu tahmin edilmektedir.www.uwyo.edu/dbmcd/popecol/feblects/lect10.html
Birincil Protein Yapısı: Birincil yapı proteini oluşturan amino asit dizilimidir. Birincil yapı yalnızca amino asitleri birbirine bağlayan kovalent bağı içerir. Proteinin kimyasal / biyolojik özellikleri, üç boyutlu veya üçüncül…
Birlik direnci: Bir bitkinin farklı bir bitki türüyle yakın konumsal birlik içinde bulunması nedeniyle edindiği savunma faydaları.
Birlik hassaslığı: Bir bitkinin farklı bir bitki türüyle yakın konumsal birlik içinde bulunması sonucunda daha fazla otçulluğa maruz kalması.
Birlikte evrim: Birlikte yaşayan bazı canlılar, uzun zamanda birbirlerine olan bağımlılıkları artacak şekilde evrimleşmişlerdir. Bu olaya ko-evrim ya da birlikte evrim adı verilir.Arıkuşları ile kuşlarla döllenen bitkilerin…
Biseksüel: Duygusal ve cinsel olarak hem kendi cinsine hem de karşı cinse ilgi duyan bireylere verilen ad. American Psychiatric Association
Bistüri: Genelde laboratuarda kullanılan bir tür bıçak.Sinnott, M. and Wall, D. (2007) "’SCALPEL SAFETY’: How safe (or dangerous) are safety scalpels?" International Journal of Surgery 6(2):176-177
Bitki direnci: Otçulluğu kısıtlayarak veya engelleyerek otçulların bitki uyum başarıları üzerindeki olumsuz etkilerini azaltan bitki stratejisi.
Biyoinformatik: Biyolojik bilginin, bilgisayar ile toplanması, yönetilmesi ve analiz edilmesi ile ilgilenen biyoloji disiplini.
Biyokültürel evrim: Doğal seçilimin etkilerinin kültürel buluşlardan etkilendiğini söyleyen insan evrimi modeli. Kültür biyolojik olmayan adaptasyonlar sayesinde çevresel stresi azaltabilir ve evrime yön verebilir. Bu durumda…
Biyokütle: Belli bir habitatta bulunan organizmaların toplam kütlesidir.milyon km²gram(kuru)/m²/yılmilyar ton/yılkg(kuru)/m²milyar tonyılTropik yağmur ormanı17.02,20037.4045.00765.0020.45Tropik muson ormanı7.51,60012.0035.00262.5021.88Ilıman…
Biyom: Çevrebilim terimi olarak biyom; biyosfer içerisindeki bitki örtüsü ve iklim özelliklerinin aynı olduğu geniş bölümlerdir. Genelde ekosistem ile eş anlamlı kullanılır.Tatlı su balıklarının yaşadığı bazı…
Biyosfer: Okyanuslar ve atmosfer de dahil olmak üzere, canlıların yaşadığı yeryüzü katmanıdır. Biyosferin sınırları, yukarıda atmosferin üst kısmı ile aşağıda yaşamın buluınmadığı ilk kaya katmanı arasıdır.Şekilli…
Böbreküstü bezleri: Böbreklerin üzerinde yer alan bir çift endokrin bezidir.İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları, Doğan Cüceloğlu (2010)
Bölgeye özgü mutagenez: Belirli bir gende spesifik silinmeleri, eklemeleri veya yer değiştirmeleri in vitro şekilde oluşturmak için rekombinant DNA teknolojisinin kullanımıdır. Bu teknik sayesinde herhangi bir…
Bölgeye Özgü Rekombinasyon: İki belirli ancak homolog olmak zorunda olmayan DNA dizileri arasındaki değişimdir.http://www.degruyter.com/view/j/bchm.2000.381.issue-9-10/bc.2000.103/bc.2000.103.xml
Bölünmezcilik: Atomculuk ya da Atomizm olarak da bilinin. Evrenin bölünmez parçaların (atom) kümelenmesinden meydana geldiğini ileri süren öğretidir. Antik Çağ düşünürleri Empedokles, Anaksagoras ve "Abdera düşünürleri"…
Bombay fenotipi: ABO kan grubu antijen sistemini etkileyen nadir bir durum. Bu fenotipi gösteren bireylerin genotipleri ifade edilememiş A ya da B allelerini bulunduruyor. Fakat kırmızı kan hücreleri bu antijeni…
Boreyal Çağı: Günümüzden 9.000 ile 7.500 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://dsc.discovery.com/news/2008/02/13/beringia-native-american.html
Boş hipotez: Bir deney veya gözlemin, yapılabilecek en basit varsayımlara dayanarak sonuçlarına dair çıkarımlar içeren hipotez türleridir. Genellikle boş hipotezlerde, popülasyon içerisindeki değişimlerin var olmadığı,…
Boş model: Bir araştırmacının boş hipotez geliştirebilmesi amacıyla yaptığı basit ve açık varsayımların toplamıdır.Evolutionary Analysis by Scott Freeman, Jon Herron (2001)
Bozucu seçilim: Bir özelliğin ekstrem (uç) değerlerinin avantajlı olması, ancak ortalama değerlerinin dezavantajlı olması sonucu oluşan seçilim tipidir. Fenotipik varyasyonu arttırıcı ve türleşmeyi hızlandırıcı etkisi…
Bozucu seçilim: Bir özellik için uçlardaki özelliklerin seçilmesi ve ortada kalan özelliğe karşı olunması.2 alelle kontrol edilen bir özellik için çekinik ve baskın homozigot genin tercih edilmesi ve heterozigota karşı…
Bubonik salgın: Yersinia pestis bakterisinin yol açtığı son derece bulaşıcı bir hastalık. Enfekte olmuş bir insanın ya da başka bir hayvanın kanından kene aracılığı ile bulaşır. Belirtileri; yüksek ateş, kasıklarda,…
Budacılık: "Aydınlanmış" anlamına gelen Sanskritçe "buda" deyimiyle anılan Siddharta Gautama'nın Hindistan'ın kuzeydoğu kesiminde kurduğu, bugün bütün Asya'ya yayılmış gizemsel felsefe sistemi ve dinin adıdır. MÖ…
Budizm: "Aydınlanmış" anlamına gelen Sanskritçe "buda" deyimiyle anılan Siddharta Gautama'nın Hindistan'ın kuzeydoğu kesiminde kurduğu, bugün bütün Asya'ya yayılmış gizemsel felsefe sistemi ve dinin adıdır. MÖ…
Bulmer Etkisi: Seçilim sürdükçe genetik çeşitlilik azalır, çünkü çeşitlilik doğa tarafından seçilip azaltılır. Bu azalma ebeveylerin populasyona göre fenotip çeşitlilik miktarı ile doğru orantılıdır. Çeşitliliği artışı…
Buluşsal Yöntemler: Bilgisayarcılıkta hatasıza yakın sonuçlar elde etmek amaçlı, bir program tarafından yapılan tahminlere verilen isim. Filogenetik ve hesaba dayalı biyolojide yaygın olarak kullanılmaktadır.
Burdigaliyan Epoku: Günümüzden 20.430.000 ile 15.970.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Burdigalian.html
Büyük insansı maymunlar: Hominidae ailesinin üyelerinin her biridir. Şempanzeler ve bonobolar (Pan), goriller, (Gorilla), insanlar (Homo) ve orangutanlar (Pongo) cinsi hayvan türlerini içerisinde barındırır. İnsan (Homo…
Büyüme Hormonu (Somatotropin): Büyüme hormonu, hipofizin bezinin ön lobundaki somatotroflar tarafından sentezlenen ve salgılanan yaklaşık 190 amino asitten oluşan bir proteindir. Büyüme ve metabolizma da dahil olmak üzere…

Bilim Terimleri Sözlüğü

Bize Ulaşın