Paylaşım Yap

Bilim Terimleri Sözlüğü

Evrim Ağacı Bilim Terimleri Sözlüğü, bilim dünyasında sıkça kullanılan terimlerin anlamlarını ve açıklamalarını içerir.

A B C Ç D E F G H I İ J K L M N O Ö P Q R S Ş T U Ü V W X Y Z #
Yamyamlık

Bir türün bireyinin, kendisi ile aynı türden olan bir başka bireyi gıda olarak tüketmesi davranışı. "Kanibalizm" de denmektedir. Türün bireylerinin tamamında kaniballik görülebilirken, başka bir türde ise bireylerden sadece bazılarında kaniballik görülebilir.

İngilizce: Cannibalism
Yavru kıyımı

Bir canlının, aynı türdeki bir başka yavruyu öldürmesi davranışı. Aslanlarda sık görülen bir davranıştır. Dişi aslanlar, yavruları sütten kesilmeden tekrar yavru verebilmek için çiftleşmezler. Bu durumda erkek aslan, çiftleşip yavru yapabilmek adına kendisine ait olmayan yavruyu öldürebilir.

İngilizce: Infanticide

Kaynaklar

  1. S. Freeman, et al. Evrimsel Analiz. ISBN: 978-605-5829-53-7. Yayınevi: Palme Yayıncılık. sf: 414-415.
Yeni Genel Katalog

Danimarkalı astronom John Louis Emil Dreyer tarafından 1888 yılında derlenen gök cisimleri listesidir. İçerisinde, gökadalardan süpernova kalıntılarına ve bulutsulardan yıldız kümelerine kadar 7.840 nesne bulunmaktadır.

İngilizce: New General Catalogue
Yoğunluk

Yoğunluk, diğer adıyla özkütle, belirli sıcaklık ve basınç koşullarında birim hacimdeki madde miktarıdır. Madde için ayırt edici bir özelliktir. SI birimi kg/m3'tür. veya harfi ile gösterilir.

İngilizce: Density

Kaynaklar

  1. Vikipedia. Yoğunluk. (21 Nisan 2020). Alındığı Tarih: 21 Nisan 2020. Alındığı Yer: Vikipedi | Arşiv Bağlantısı
Yumurta

Yumurta, biyolojide, dişi üreme hücresi. Botanikte, yumurta bazen makrogamet olarak da adlandırılır.

İngilizce: Egg

Kaynaklar

  1. Britannica. Egg. (20 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 20 Kasım 2020. Alındığı Yer: Britannica | Arşiv Bağlantısı
Yumurtalık

Yumurtalıklar dişi gonadlarıdır - başlıca dişi üreme organlarıdır. Bu bezlerin üç önemli fonksiyonu vardır: hormon salgılamak, yumurtaları korumak ve muhtemel döllenme için yumurta üretmek. İnsanlarda dişiler genellikle iki yumurtalıkla birlikte doğarlar. Ergenlik öncesi, yumurtalıklar sadece uzun doku demetleridir. Dişi olgunlaştıkça, yumurtalıkları da olgunlaşır. Olgun yumurtalıklar bir üzüm büyüklüğündedir.

Kadınların ömür boyu yetecek yumurtalıklar ile doğduğu düşünülüyor fakat Edinburgh Üniversitesi Biyoloji Bilimleri Okulu tarafından yapılan bir araştırma, kemoterapinin yeni yumurta gelişimini tetikleyebileceğini gösterdi. 

Yumurtalıklar, kadın üreme hormonları olan östrojen ve progesteronu ve relaxin ve inhibitin adı verilen ve daha az miktarda salgılanan iki hormonu üretirler. 

Aynı zamanda yumurtalıklar, menstürel döngü sırasında bir veya bazen daha fazla yumurta salınmasını sağlar. Bu işleme yumurtlama denir. 

 

İngilizce: Ovaries

Kaynaklar

  1. A. Bradford. Ovaries: Facts, Function & Disease. (20 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 20 Kasım 2020. Alındığı Yer: LiveScience | Arşiv Bağlantısı
Yüz Körlüğü

Prosopagnosia da denen bu rahatsızlığa sahip kişiler aile bireylerinin, partnerlerinin ya da arkadaşlarının yüzlerini tanıyamazlar. 

İngilizce: yuz-korlugu

Kaynaklar

  1. Faceblind. Understanding Prosopagnosia. (20 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 20 Kasım 2020. Alındığı Yer: Faceblind | Arşiv Bağlantısı
  2. O. Sacks, et al. (1998). The Man Who Mistook His Wife For A Hat And Other Clinical Tales. ISBN: 9780684853949. Yayınevi: Touchstone.
Yanlış Ortaklık Etkisi

Başka insanlarla; davranış, tutum, inanç bakımından benzerliklerinin abartılması durumudur.

Yapılan bir araştırmada Ross ve iş arkadaşları öğrencilere kampüs içerisinde "Joe'nun Yerinde Yemek Yiyin" yazılı bir pankart taşımalarını istedi.

Bunu kabul edenlerin 62% si diğer insanlarında kabul edeceğini,

Kabul etmeyenlerin 67%'si de diğer insanların kabul etmeyeceğini söyledi.

Changingminds.org,. (2016). False Consensus Effect. Retrieved 20 January 2016, from

İngilizce: yanlis-ortaklik-etkisi

Kaynaklar

  1. Changing Minds. False Consensus Effect. (20 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 20 Kasım 2020. Alındığı Yer: Changing Minds | Arşiv Bağlantısı
Yer etkisi

Genenin genom içindeki yer değişimine bağlı olarak genin ekspresyonundaki değişim.

İngilizce: yer-etkisi

Kaynaklar

  1. W. S. Klug, et al. (2005). Concepts Of Genetics. ISBN: 9780131918337. Yayınevi: Benjamin-Cummings Publishing Company.
Yüzme kesesi

Birçok kemikli balıkta çeperi sindirim kanalı ile aynı yapıda, içi hava ve diğer gazlarla dolu olan, hidrostatik denge, solunum, ses çıkarma ve ses almada görevli yapı.

İngilizce: yuzme-kesesi

Kaynaklar

  1. B. Pelster. (2001). The Generation Of Hyperbaric Oxygen Tensions In Fish. Physiology, sf: 287-291. doi: 10.1152/physiologyonline.2001.16.6.287. | Arşiv Bağlantısı
Yağ asidi

Esterlerle bileşik yapıp yağ molekülü meydana getiren kimyasaldır.

İngilizce: yag-asidi

Kaynaklar

  1. Department of Chemistry. Main Index. (20 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 20 Kasım 2020. Alındığı Yer: Department of Chemistry | Arşiv Bağlantısı
Yanılsama

Algılanan ilişkilerle gerçekte olan ilişkilerin birbirine uymamasıdır.Kısa algılanan bir çizgi, gerçekte algılama alanında bulunan diğer çizgilerle aynı uzunlukta olabilir.

İngilizce: yanilsama

Kaynaklar

  1. D. Cüceloğlu. (2010). İnsan Ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları. Yayınevi: Remzi Kitabevi.
Yer değiştirme

Bir mutasyonun sabitlenmesidir. Var olan bir alelin yerini bir başkasının almasını da kapsar.

İngilizce: yer-degistirme

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Yaşlılık

İlerleyen yaşa bağlı olarak üreme performansının, fizyolojik fonksiyonların ve hayatta kalma başarısının düşmesidir.

İngilizce: yaslilik

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Yumru Kök

Patates gibi bazı bitkilerin özellikle besin depolama amacıyla kullandığı şişkin yer altı gövdesi.

İngilizce: yumru-kok

Kaynaklar

  1. R. Viola, et al. (1994). Effect Of Temperature On Pathways Of Carbohydrate Metabolism In Tubers Of Potato (Solanum Tuberosum L.). Plant Science, sf: 135-143. doi: 10.1016/0168-9452(94)90201-1. | Arşiv Bağlantısı
Yaklaşık nedenleme

Özelliklerin fizyolojik ve moleküler olarak nasıl çalıştığının açıklanması işidir.

İngilizce: yaklasik-nedenleme

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Yöntemsel doğalcılık

Bilim insanlarının büyük bir çoğunluğu tarafından kabul edilen, doğal olayların yalnızca doğal nedenlerden kaynaklandığı görüşüdür. 

İngilizce: yontemsel-dogalcilik

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Yaşam tarihi

Bir bireyin ömrü içerisinde zaman ve enerjisini nasıl ve ne için kullandığını gösteren şablondur. Evrimsel ekonomi, türün nasıl evrimleşeceğiyle doğrudan ilgili olduğundan, bireylerin yaşam tarihi de evrimsel süreçler ile doğrudan ilişkilidir. Zaman ve enerjinin kullanımına büyüme, onarım, yenilenme, yıkım, üreme, vb. olay ve olgular dahildir.Evrimsel önemini yitirmiş organların körelmesi, bir bireyin yaşam tarihinin en önemli unsurlarındandır. Körelmenin sebebi, işe yaramayacak bir organın zigottan ölüme kadarlık ömür içerisinde üretilmesinin, büyütülmesinin, korunmasının, vb. süreçlerin son derece masraflı ve gereksiz olmasıdır. Bu yüzden, genetik yapısından ötürü bu gereksiz yapıları en az üreten, bunlara en az enerji ve zaman harcayan bireyler, en "körelmiş" şekilde üretebilen bireyler, evrim ekonomisi bakımından avantajlı konuma geçerler. Bu yüzden seçilim süreçleri, bu bireylerden yana işler. Nesilden nesle bu gereksiz yapılar körelir ve hatta yok olur.

İngilizce: yasam-tarihi

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Yatay gen transferi

Evrim Ağacı'nın farklı dalları arasında, yani farklı türler arasında, özellikle virüsler veya bakteriler sebebiyle genetik materyalin taşınmasıdır. Genetik çeşitliliğe önemli katkılar sağlar. Farklı türler arasındaki gen alışverişine denir.

İngilizce: Horizontal Gene Transfer

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Yarı ömür

Radyoaktif elementlerin atomlarının bozunması sırasında, başlangıç miktarının yarısına kadar düşmesi için gereken süredir.Karbon-14 radyoaktif elementinin yarı ömrü 5715 yıldır. Dolayısıyla, Karbon-14 metodu kullanılarak günümüzden en fazla yaklaşık 50.000 yıl öncesine kadar tarihlendirme yapabiliriz.

İngilizce: yari-omur

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Yönlü seçilim

Bu tip seçilim türünde, bir popülasyonun belli bir özelliği artış ya da azalış yönünde bir seyir izler. Popülasyonun ortalama özellik değerlerinde düzenli bir değişime neden olabilir.Bir popülasyonda küçük vücuda sahip olmak direk uyum başarısını arttırıyorsa, her nesilde daha küçük bireyler seçilecek, evrim belli bir yöne doğru ilerleyecektir. 

İngilizce: yonlu-secilim

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Yipresiyan Epoku

Günümüzden 55.800.000 ile 48.600.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.

İngilizce: yipresiyan-epoku
Yeni Dünya Maymunları

Yeni Dünya Maymunları geniş aralıklı burun deliklerine sahiptir ve Merkez ile Güney Amerika`da yaşarlar. Ayrıca Yeni Dünya Maymunları 55 milyon yıl önce Eski Dünya Maymunları ile ortak bir atadan ayrılmıştır.

Marmosetgiller, kapuçingiller, gece maymunugiller, örümcek maymunugiller, sakigiller olmak üzere sınıflara ayrılırlar.

İngilizce: yeni-dunya-maymunlari
Yarıbaskınlık

Nesiller boyunca akrabalar arası çiftleşme (hibritleşme) sonucunda, popülasyondaki çekinik bir alelin, baskınmış gibi ortaya çıkmasıdır.

İngilizce: yaribaskinlik

Kaynaklar

  1. M. T. Dorak. Clinical Genetics. (20 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 20 Kasım 2020. Alındığı Yer: Dorak.info | Arşiv Bağlantısı
  2. Dictionary. Quasidominance. (20 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 20 Kasım 2020. Alındığı Yer: Dictionary | Arşiv Bağlantısı
Yapay seçilim

İstenen karakterleri taşıyan canlıların, bir diğer canlı tarafından (genelde insan tarafından) seçilerek bunlardan döl alınması. Pratik olarak bakıldığında, insanoğlunun evrim üzerinde sahip olduğu bir çeşit kontrol yöntemi. Bitkilerde hastalıklara karşı dirençli ve fazla ürün veren türler; sığırlarda da çabuk büyüyen ve fazlaca et ya da süt veren türler bu yapay seçilim yöntemiyle elde edilebilir.

İngilizce: Artificial Selection

Kaynaklar

  1. J. Z. Wilczynski. (2020). On The Presumed Darwinism Of Alberuni Eight Hundred Years Before Darwin. Journal Article, sf: 459-466. | Arşiv Bağlantısı
Yapay döllenme

Cinsel birleşme dışında, başka bir yolla, genellikle deneysel olarak spermlerin vajinaya iletilmesidir. Bu yöntem, seçkin bir erkekten çok sayıda yavru alınmasına yaradığı için hayvancılıkta çok kullanılmaktadır. İnsanlarda da, cinsel iktidarsızlık ve kısırlık tedavisinde, sınırlı da olsa bu yöntemden yararlanılabilir.

İngilizce: Artificial Fertilization

Kaynaklar

  1. Centers for Disease Control and Prevention. Centers For Disease Control And Prevention. (20 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 20 Kasım 2020. Alındığı Yer: Centers for Disease Control and Prevention | Arşiv Bağlantısı
  2. WebMD. Infertility And Artificial Insemination. (20 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 20 Kasım 2020. Alındığı Yer: WebMD | Arşiv Bağlantısı
Yanal çizgi

Balıklarda ve kuyruklu sürüngenlerde vücudun yan tarafında çukurlar ya da kanallar biçiminde görülen bir duyu hücreleri sistemidir. Bu organlar muhtemelen avlanan balıkların ve gruplarının sudaki hareketlerinden oluşan, alçak frekanslı titreşimleri algılarlar.Aşağıdaki görselde bir köpek balığına ait yanal çizgi duyu organı görülmektedir.

İngilizce: Lateral line

Kaynaklar

  1. T. Pitcher, et al. (1976). A Blind Fish Can School. Science, sf: 963-965. doi: 10.1126/science.982056. | Arşiv Bağlantısı
Yalancı meyve

Bir çiçeğin yumurtalık haricindeki, bir başka bölümünün gelişmesi ile oluşan etli yerdir. Böyle meyvelerin etli bölümleri çiçek sapı, çiçek tablası, hatta çiçek örtüsü (çanakyapraklar ya da taçyapraklar) gibi parçaların gelişmesi ile ortaya çıkarlar. Elma, armut ve ayva örnek olarak verilebilir. Bir elmanın yenen bölümü etlenmiş çiçek tablasıdır. Tohumları içeren yumurtalık ise meyvenin ortasında bulunur; bu bölüm yenmez.

İngilizce: Pseudocarp (False Fruit)

Kaynaklar

  1. Your Dictionary. Fruit Definitions. (20 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 20 Kasım 2020. Alındığı Yer: Your Dictionary | Arşiv Bağlantısı
Yalancı ayak (Psödopod)

Akyuvarlar ile amipler gibi bazı birhücrelilerin, özellikle protozoanın kök-ayaklılar sınıfındaki birhücrelilerin hareketini sağlayan sitoplazma çıkıntılarıdır. Hücre içi basıncı nedeni ile esnek hücre zarında bir yöne doğru bir çıkıntı oluşur. Hücrenin protoplazması bu çıkıntıya doğru akar; orada toplanır. Sonra buna benzer bir çıkıntı başka bir yöne doğru gelişir; protoplazma bu kez o yöne doğru sürüklenerek akar; ardından hücre toparlanır.

İngilizce: Pseudopod

Kaynaklar

  1. P. J. M. V. Haastert. (2011). Amoeboid Cells Use Protrusions For Walking, Gliding And Swimming. PLOS ONE, sf: e27532. doi: 10.1371/journal.pone.0027532. | Arşiv Bağlantısı
Yakınsak evrim

Aralarında hiçbir doğrudan evrimsel bağ bulunmayan (ata-torun ilişkisi bulunmayan) canlıların, geçirdikleri evrim sonucu birbirlerine benzer özellikler kazanmalarıdır. Genellikle benzer çevrelerde, benzer koşullar altında yaşama sonucunda, Doğal Seçilim'in etkisiyle kazanılan özelliklerdir.Yunuslar, bir memeli olmalarına rağmen, milyonlarca yıldır denizel ortamda yaşıyor olmalarından ötürü, balıklara benzer bir vücut yapısı evrimleştirmişlerdir. Balıklar ile denizel memelilerin vücut yapılarının birbirine benzemesi, yakınsak evrime bir örnektir.

İngilizce: Convergent evolution
Yabani tip

Bir türün doğadaki tipik, alışılagelmiş, yaygın fenotipidir. Tükettiğimiz, yapay seçilim ile üretilen, genetik müdahalelerden geçen muzdan farklı olarak gerçekte muzun yabani tipi çok sayıda sert tohumlara sahiptir.

Yabani ve Kültür MuzuPromusa
İngilizce: Wild Type

Kaynaklar

  1. L. Daniel, et al. (1998). Genetics: Principles And Analysis. Yayınevi: Jones and Bartlett Publishers.
Yaşayan fosil

Eski çağlardan günümüze büyük yapısal değişikliklere uğramadan soyunu devam ettiren canlılardır. Geçmişte kitlesel yok oluş dönemlerinden geçmiş ve yakın akraba oldukları türlerin soyları tükenmiştir.

At Nalı Yengeci , Timsah, Sölekant

Geniş liste için tıklayın.

İngilizce: Living fossil

Kaynaklar

  1. D. Zuccon, et al. (2006). Nuclear And Mitochondrial Sequence Data Reveal The Major Lineages Of Starlings, Mynas And Related Taxa. PubMed. | Arşiv Bağlantısı
  2. S. McLoughlin, et al. (2005). Ancient Wollemi Pines Resurgent. American Scientist. | Arşiv Bağlantısı
Yetişkin

Latincede adultus kelimesinden köken alan bu sözcük, insanların genellikle cinsel üreme yaşına gelmesiyle edindikleri yaş durumuna işaret eder. Yetişkin, erişkin olarak kullanılır. Psikolojide ise, doğru zamanda, doğru şekilde davranmanın öğrenildiği zamana denk gelir.

İngilizce: Adult

Kaynaklar

  1. S. Akkaynak. (1975). Solunum Hastalıkları. ISBN: 00000. Yayınevi: Güneş Kitabevi Ltd. Şti.
Yanallaşma

Beynin iki yarım küresinin (hemisfer) birbirinden farklı fonksiyonları gerçekleştirmek amacıyla özelleşmesi.

Aşağıdaki görselde, insan beyninde yanallaşma örnekleri verilmektedir:

Sol beyin genel olarak işlemsel/sözel hafızayı barındırır, konuşma, sağ el becerisi, sağ kulaktaki duyma tercihi, dili anlama, matematiksel kabiliyet, sağ görsel alan buradan kontrol edilir.

 Sağ beyin genel olarak şekil hafızasına sahiptir, sol elin kontrolü, sol kulaktaki duyma tercihi, müziksel beceriler, yüzlerin ve şekillerin algılanması, sol görsel alan buradan kontrol edilir.

İngilizce: Lateralization

Kaynaklar

  1. A. Campbell, et al. (2008). Biology: Concepts And Connections. ISBN: 9780321489845. Yayınevi: Benjamin Cummings.
Yanallaşma
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close