Paylaşım Yap

Bilim Terimleri Sözlüğü

Evrim Ağacı Bilim Terimleri Sözlüğü, bilim dünyasında sıkça kullanılan terimlerin anlamlarını ve açıklamalarını içerir.

A B C Ç D E F G H I İ J K L M N O Ö P Q R S Ş T U Ü V W X Y Z #
Hipertrofi

Hücrelerin daha çok çalışması, uyarılması veya hastalıklarla oluşan büyüme türü. Basitçe hücre büyümesi olarak bilinir. Genellikle iskelet kası veya kalp kasında görülür. Sağlıklı ve sağlıksız olan türleri mevcuttur.[1][2]

İngilizce: Hypertrophy

Kaynaklar

  1. J. Chertoff. Muscular Hypertrophy: The Science And Steps For Building Muscle. (26 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 6 Şubat 2024. Alındığı Yer: Healthline | Arşiv Bağlantısı
  2. N. Frey, et al. (2003). Cardiac Hypertrophy: The Good, The Bad, And The Ugly. Annual review of physiology, sf: 45-79. doi: 10.1146/annurev.physiol.65.092101.142243. | Arşiv Bağlantısı
Hibrit

Farklı tür, cins veya ailelerden olan ebeveynlerin çiftleşerek oluşturdukları yavru. Doğal veya yapay yollarla oluşabilirler. Ebeveynlerin genetik farklılıklarına bağlı olarak yavrunun hayatta kalıp üreme ihtimali değişiklik gösterebilir. Hibrit canlılar genetik çeşitlilik sağlamaları sebebiyle evrimde hayati bir rol oynarlar. "Melez" olarak da bilinirler.

İngilizce: Hybrid

Kaynaklar

  1. Britannica. Hybrid. Alındığı Tarih: 25 Ocak 2024. Alındığı Yer: Britannica | Arşiv Bağlantısı
Halüsinasyon

Kişinin, hiçbir uyarıcı nesne veya durum olmadan gerçek olmayan şeyleri duyduğu, kokladığı, gördüğü veya tattığı durum. "Varsanı" ismiyle de bilinmektedir.

İngilizce: Hallucination

Kaynaklar

  1. NHS. Hallucinations And Hearing Voices. Alındığı Tarih: 3 Ekim 2023. Alındığı Yer: NHS | Arşiv Bağlantısı
Hafefobi

Dokunma korkusu. Yunancada "dokunma" anlamına gelen ἁφή ("haphḗ") ve "korku" anlamına gelen φόβος ("phobos") kelimelerinden oluşmaktadır.

İngilizce: Haphephobia
Hipotonik

Hücrenin bulunduğu ortamın konsantrasyonunun kendisinden düşük olması. Yunanca "arasında, az ve altında" anlamına gelen "hypo" ile "gerilebilen" anlamına gelen "tonikos" kelimelerinden gelmektedir.

İngilizce: Hypotonic
Hemoliz

Kırmızı kan hücrelerinin hücre zarının yıkılması durumu. İngilizce "hemolysis" olan bu kelimede "hemo" kan, "lysis" ise kırılma demektir.

İngilizce: Hemolysis
Hemofobi

Kan korkusu olarak bilinen, Yunancada "kan" anlamına gelen αἷμα ("haima") ve "korku" anlamına gelen φόβος ("phobos") kelimelerinden oluşan bir terim.

İngilizce: Hemophobia
Hacimsel şişe

Belirli derişimde ve standart çözelti hazırlamak amacıyla laboratuvarlarda kullanılan cam malzeme. Hacimleri genellikle 1 mL ile 1.000 mL arasındadır.

İngilizce: Volumetric flask

Kaynaklar

  1. Balıkesir Üniversitesi. Laboratuvar Malzemeleri. Alındığı Tarih: 7 Ağustos 2023. Alındığı Yer: Kimya Balıkesir Üniversitesi | Arşiv Bağlantısı
Hız

Hareketli cisimlerin birim zamanda yaptığı yer değiştirmedir. Vektörel bir büyüklük olup "" ile gösterilir. Hızın SI birimi "m/s"dir. Bunun yanında "km/h" ve "cm/s" gibi birimler de kullanılabilir. Hızın matematiksel formülü şu şekildedir:

Bu formüldeki "" hızı, "" yer değiştirmeyi, "" ise aradan geçen zamanı gösterir. Yer değiştirme bir cismin son konumundan ilk konumunun çıkarılmasıyla bulunur. Ayrıca hız vektörel bir büyüklük olduğundan dolayı artı ya da eksi işaretli olabilir.

İngilizce: Velocity

Kaynaklar

  1. Encyclopedia Britannica. Velocity. (6 Mayıs 2023). Alındığı Tarih: 14 Haziran 2023. Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica | Arşiv Bağlantısı
Hertz

Uluslararası Birimler Sisteminde (SI) frekansın birimidir. Saniyede bir döngü ya da salınım anlamına gelir. "Hz" ile gösterilir ve birimi s-1'dir. İsmini, radyo dalgaların varlığını kanıtlayan Alman fizikçi Heinrich Hertz'den alır.

İngilizce: Hertz

Kaynaklar

  1. Encyclopedia Britannica. Hertz. Alındığı Tarih: 10 Mayıs 2023. Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica | Arşiv Bağlantısı
Hipotonik Çözelti

Hücre öz suyuna göre yoğunluğu daha az olan çözeltilerdir.[1][2] Eğer bir bitki hücresi hipotonik bir ortama konulursa, hücre şişerek turgor durumuna geçer. Hayvan hücresi ise aşırı su alımına bağlı olarak patlayabilir. Bu durum sitolojide hemoliz olarak adlandırılır. Hayvan hücrelerinin yoğunluğu, saf suyun yoğunluğundan fazla olduğundan, saf su içerisine konmaları durumunda da hemolize uğrayabilir. Bu nedenle çoğu hayvan hücresi mikroskop altında incelenirken izotonik ortam sağlayan %0,9 NaCl (sodyum klorür) çözeltisiyle beraber incelenir.

İngilizce: Hypotonic Solution

Kaynaklar

  1. M. J. Lopez, et al. (2022). Physiology, Osmosis. StatPearls [Internet]. | Arşiv Bağlantısı
  2. Khan Academy. Unit: Cell Structure And Function. Alındığı Tarih: 28 Ocak 2023. Alındığı Yer: Khan Academy | Arşiv Bağlantısı
Hipertonik Çözelti

Hücre öz suyuna göre yoğunluğu daha fazla olan çözeltilerdir.[1] Bir alyuvar hücresini herhangi bir hipertonik çözeltiye yerleştirirken, hücreden çözeltiye serbest su hareketi olacaktır. Bu hareket ozmoz yoluyla gerçekleşir, çünkü hücrede çözeltiden daha fazla serbest su bulunur. Bir hücre hipertonik ortama yerleştirildiğinde su kaybederek büzüşür. Bu genel süreç plazmoliz olarak bilinir.

İngilizce: Hypertonic Solution

Kaynaklar

  1. M. J. Lopez, et al. (2022). Physiology, Osmosis. StatPearls [Internet]. | Arşiv Bağlantısı
Hipokampus

Duyguların oluşumunda, bellekte, uzaysal navigasyonda görev alan beyin bölgesidir. Beynin zeka açısından en önemli bölgelerinden biridir.

İngilizce: Hippocampus
Hiperkalkuli

Matematiksel hesaplamalar yapma yeteneğinin, genel nüfusun matematiksel öğrenme yeteneğinden ve okul performansından önemli ölçüde üstün olduğu bir zihinsel gelişim durumu.

İngilizce: Hypercalculia
Hipersalivasyon

Siyalore ya da hipersiyaloz olarak da bilinen hipersalivasyon, kelimenin tam anlamıyla aşırı tükürük akışı anlamına gelir. Ayrıca tükürük klirensinin azalmasından da kaynaklanabilecek ağızdaki tükürük miktarının artması olarak tanımlanmıştır.

İngilizce: Hypersalivation
Hematojen

Kan veya bileşenlerinin bir veya daha fazlasının üretimiyle ilgili; kandan kaynaklanan. Kan yoluyla dağılan veya dağıtılan; kan yoluyla bulaşan.

İngilizce: Haematogenous
Habenular çekirdekleri

Memelilerde medial ve lateral çekirdeklerden oluşan ve dorsal diensefalonda (ara beyin) yer alan habenular çekirdekler; korku, kaygı, isteksizlik, ödül, ağrı, uyuşturucu bağımlılığı, uyku, üreme ve saldırgan davranışlar gibi durumları modüle eder.[1] Habenular çekirdekler, nöromodülatör sistemler, özellikle dopamin ve serotonin sitemleri üzerindeki etkileri yoluyla davranışsal seçimlerde önemli rol oynar.[2] Epifiz bezi ile gelişen bu yapının uyku benzeri durumlarda vücut hareketlerini baskılayarak enerji tüketimini en aza indirmeye yardımcı olduğu düşünülür.[2]

İngilizce: Habenular nuclei

Kaynaklar

  1. S. Roberson, et al. (2017). Development And Connectivity Of The Habenular Nuclei. PubMed, sf: 107-115. doi: 10.1016/j.semcdb.2017.10.007. | Arşiv Bağlantısı
  2. O. Hikosaka. (2010). The Habenula: From Stress Evasion To Value-Based Decision-Making. Nature Reviews Neuroscience, sf: 503-513. doi: 10.1038/nrn2866. | Arşiv Bağlantısı
habilitasyon

Habilitasyon, Asya ve Avrupa ülkelerinin bazılarında, en yüksek dereceli akademik bir prosedür olarak tanımlanabilmektedir. Aday, üniversite tarafından belirlenmiş olan araştırma, ileri eğitim gibi belirli kriterleri yerine getirmiş olmalıdır. Geçerli olduğu ülkelerde ilgili kriterleri yerine getiren kişiler, "Privatdozent" unvanını almakta ve bu unvan, kısaca PD Dr. olarak gösterilmektedir.

İngilizce: habilitation

Kaynaklar

  1. wikipedia. Habilitation. (13 Ocak 2022). Alındığı Tarih: 13 Ocak 2022. Alındığı Yer: wikipedia | Arşiv Bağlantısı
Hava Kütlesi

Genellikle tutarlı bir sıcaklık veya su buharı içeriğine sahip, bazen yüzlerce veya binlerce kilometre kareyi kaplayan büyük hacimli havadır. Hava kütleleri genelde kıtasal, arktik veya tropikal gibi kaynak türlerine göre sınıflandırılır. Hava kütleleri veya diğer hava sistemleri, jet akımları ve atmosfer basınçtaki farklılıklarla Dünya yüzeyine yönlendirilir.

İngilizce: Air Mass

Kaynaklar

  1. M. Cappucci. Explainer: Winds And Where They Come From. (22 Ocak 2018). Alındığı Tarih: 15 Aralık 2020. Alındığı Yer: Science News for Students | Arşiv Bağlantısı
Hava Basıncı

Hava moleküllerinin, atmosferin içinde bulunan maddelere hava ağırlığından dolayı uyguladığı kuvvettir. 0°C'de ve deniz seviyesinde standart olarak 76 cmHg olarak ölçülür. 76 cmHg, yaklaşık 1 atmosferik basınç birimine (atm) ve 101325 Pascala eşdeğerdir.

İngilizce: Air Pressure
Holosen

Hololsen (11.650-günümüz) bir jeolojik devre ismidir. Diğer bir adı "Antroposen" olan ve Pleyistosen'den sonra, yaklaşık 11.650 yıldan önceden günümüze kadarki zaman dilimini kapsayan jeolojik zamanın adıdır. Pleyistosen ile birlikte Kuvarter Dönemi'ni oluşturur.

İngilizce: Holocene

Kaynaklar

  1. K. M. Cohen, et al. (2018). The Ics International Chronostratigraphic Chart. Stratigraphy, sf: 199-204. | Arşiv Bağlantısı
Hemoglobin

Hemoglobin, birçok hayvanın kanındaki demir içeren protein. Omurgalıların kırmızı kan hücrelerinde (eritrositler) oksijeni dokulara taşımada görevlidir. Hemoglobin, oksijen ile dengesiz, geri çevrilebilir bir bağ oluşturur. Yükseltgenmiş durumda oksihemoglobin denir ve parlak kırmızıdır; İndirgenmiş durumda mor mavi olur.

İngilizce: Hemoglobin

Kaynaklar

  1. Brittanica. Hemoglobin. (13 Mart 2021). Alındığı Tarih: 13 Mart 2021. Alındığı Yer: Brittanica | Arşiv Bağlantısı
Hidrojen Bağı

Hidrojen bağı, elektronlar için yüksek afiniteye sahip bir çift atom arasında bulunan bir hidrojen atomunu içeren etkileşim; böyle bir bağ, iyonik bir bağ veya kovalent bağdan zayıf ancak van der Waals kuvvetlerinden daha güçlüdür. Hidrojen bağları, farklı moleküllerin atomları arasında veya aynı molekülünün farklı bölgelerinde olabilir. Yapısındaki hidrojen bağları sebebiyle su, kendi büyüklüğündeki bir molekül için beklenenden çok daha geniş sıvı faz yelpazesine sahiptir. Doğrusal protein molekülündeki amino asitler arasındaki hidrojen bağları, proteninin işlevsel konfigürasyonuna katlanma şeklini belirler. DNA'nın iki ipliği üzerindeki nükleotidlerdeki azotlu bazlar (sitozinli guanin çiftleri, timinli adenin) arasındaki hidrojen bağları, genetik bilginin aktarımı için çok önemli olan çift sarmal yapısına neden olur.

İngilizce: Hydrogen Bond

Kaynaklar

  1. Britannica. Hydrogen Bonding. (2 Haziran 2021). Alındığı Tarih: 2 Haziran 2021. Alındığı Yer: Britannica | Arşiv Bağlantısı
Hipofiz Bezi

Beynin alt kısmında bulunan bezelye büyüklüğünde küçük bir organdır. Vücudun "ana bezi" olarak, bir çok hormon üretir. Ürettiği hormonlar vücuttaki diğer bezleri uyararak hormon salgılanmasına neden olur. Hipofiz bezi birçok farklı hormon yapar.

Hipofiz bezinin ön (anterior) kısımnıda salgılanan hormonlar aşağıdaki gibidir:[1]

  • PRL (Prolaktin) 
  • GH (Büyüme Hormonu veya Somatotropin)
  • ACTH (Adrenokortikotropik Hormon)
  • TSH (Tiroid Uyarıcı Hormon)
  • LH (Luteinleştirici hormon)
  • FSH (Folikül Uyarıcı Hormon)
  • MSH (Melanosit Uyarıcı Hormon)

Hipofiz bezinin arka kısımında salgılanan (ve hipotalamaus tarafından üretilen) hormonlar aşağıdaki gibidir:

  • ADH (Vazopressin)
  • Oksitosin

 

İngilizce: Pituitary Gland

Kaynaklar

  1. The Pituitary Foundation. Your Hormones. Alındığı Tarih: 20 Ağustos 2022. Alındığı Yer: The Pituitary Foundation | Arşiv Bağlantısı
Hormon

Hormonlar, vücudun kimyasal habercileridir ve endokrin sistemin bir parçasıdır. Endokrin bezleri, vücudumuzun büyük sistemlerinin çoğunun dokularına ve organlarına kan akışı olan hormonlar üretir. Endokrin sistem, kalp atış hızını, metabolizmayı, iştah, ruh hali, cinsel fonksiyon, üreme, büyüme ve gelişme, uyku döngüsü gibi şeyleri kontrol eder.

İngilizce: Hormone

Kaynaklar

  1. Hormone Health Network. Glands & Hormones A-Z. (2 Ekim 2021). Alındığı Tarih: 2 Ekim 2021. Alındığı Yer: Hormone Health Network | Arşiv Bağlantısı
Hipotalamus

Hipotalamus, beyin bölgesinin talamusun altına uzananan ve üçüncü serebral ventrikül zeminini oluşturan yapı. Hipotalamus beynin ayrılmaz bir parçasıdır. Beynin altından çıkıntı yapan küçük koni biçimli bir yapıdır. Hipotalamus, otonom sinir sisteminin birçok fonksiyonu için bir kontrol merkezidir ve hipofiz beziyle olan karmaşık etkileşiminden dolayı endokrin sistemi üzerinde etkisi vardır.

İngilizce: Hypothalamus

Kaynaklar

  1. R. D. Utiger. Hypothalamus. (5 Ağustos 2018). Alındığı Tarih: 5 Ağustos 2018. Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica | Arşiv Bağlantısı
His Demeti

Sağ atriyumdaki atriyoventriküler düğümden septum aracılığıyla sağ ve sol ventriküle geçen ve kalp atışının normal düzenini korumasına yardımcı olan koruduğu modifiye edilmiş özellemiş kas demeti.

İngilizce: Bundle of His

Kaynaklar

  1. Merriam Webster. Bundle Of His. (1 Temmuz 2021). Alındığı Tarih: 1 Temmuz 2021. Alındığı Yer: Merriam Webster | Arşiv Bağlantısı
Hayatta Kalan Suçluluğu

Hayatta kalan suçluluğu; başkalarının hayatta kalamadığı fakat kendilerinin kurtuldukları bir durumdan sonra hissettikleri hayatta kalarak yanlış birşey yaptığını hissetme duygusudur. Savaştan sağ çıkan kişiler, doğal afetten kurtulanlar, salgın hastalıktan kurtulanlar, ailesi ya da arkadaşları arasında intihar edenler arasında rastlanır. Bu durumun rastlanması kişinin psikolojik profiline bağlıdır.

İngilizce: hayatta-kalan-suclulugu

Kaynaklar

  1. Gift From Within. Gift From Within - Ptsd Resources For Survivors And Caregivers. (13 Mart 2021). Alındığı Tarih: 13 Mart 2021. Alındığı Yer: Gift From Within | Arşiv Bağlantısı
Hareket Körlüğü

Akinetopsia ya da diğer adıyla hareket körlüğü nörofizyolojik bir rahatsızlıktır. Hasta bu rahatsızlıkta görüş açısı içindeki hareketsiz objeleri görmesinde bir sorun olmamasına rağmen hareketleri algılayamaz. Bu rahatsızlığın farklı dereceleri vardır ve hiç bir türlü hareket algılayamamaya kadar uzanır. 

Herhangi bir tedavisi ve çözümü yoktur. 

 

İngilizce: hareket-korlugu

Kaynaklar

  1. R. H. Hess, et al. (2021). The “Motion-Blind” Patient: Low-Level Spatial And Temporal Filters. The Journal of Neuroscience, sf: 1628-l640. | Arşiv Bağlantısı
Hemofili

Bir veya birden fazla kan pıhtılaşma faktörlerinin oluşmadığı X'e bağlı genetik çekinik rahatsızlık. En küçük kesiklerde bile devam eden kanama görülür. İç kanamadan dolayı şişen eklemler sık rastlanan bir sorundur.

İngilizce: hemofili
Haployetersizlik

Diploit organizmalarda, bir genin sadece bir fonksiyonel grubunun taşınması, diğerinin mutasyonla susturulması. Tek kopyayla üretilen protein miktarı normal fenotip için yetersiz olduğundan anormal bir fenotipe yol açar. İnsanlarda bir çoğu otozomal dominant hastalıkta görülür.

İngilizce: haployetersizlik

Kaynaklar

  1. W. S. Klug, et al. (2005). Concepts Of Genetics. ISBN: 9780131918337. Yayınevi: Benjamin-Cummings Publishing Company.
Huntington hastalığı

İnsanlarda en gecikmiş başlangıçlı ve en değişken yaşlı hastalık. Otozomal baskındır. Serebral korteks (beyin korteksi)'in ön loblarını etkiler. On yıldan uzun süreyle artarak devam eden hücre ölümü gözükür. Hücre ölümünün kötüye gidişi; kontol edilemeyen hareketler, zihinsel kötüleme ve sonunda ölüm gözükür. Genellikle 30-50 yaşları arasında ilk semptomlar gözükür. 

İngilizce: huntington-hastaligi

Kaynaklar

  1. R. L. Kotpal. (2021). Concepts Of Genetics. Yayınevi: Rastogi Publications.
Heterokromatin

Genetik olarak etkileşime girmeyen, çokça boyanan, geç kopyalanan kromozom kısımları.

İngilizce: heterokromatin

Kaynaklar

  1. W. S. Klug, et al. (2005). Concepts Of Genetics. ISBN: 9780131918337. Yayınevi: Benjamin-Cummings Publishing Company.
H maddesi

Kırmızı kan hücrelerinin yüzeyinde bulunan, A ve/veya B antijenlerinin eklenebildiği karbonhidrat yapı. Bir ekleme yapılmaması halinde kan grubu O olur.

İngilizce: h-maddesi

Kaynaklar

  1. W. S. Klug, et al. (2005). Concepts Of Genetics. ISBN: 9780131918337. Yayınevi: Benjamin-Cummings Publishing Company.
Hopanoit

Bazı bakterilerde bulunan; katı düzlemsel moleküller ökaryotlardaki sterollerin yapısal analoğudur. (Sterol; ökaryot zarlarını güçlendiren yapılar)

İngilizce: hopanoit

Kaynaklar

  1. T. D. Brock, et al. (2005). Brock Biology Of Microorganisms. ISBN: 9780132192262. Yayınevi: Benjamin-Cummings Publishing Company.
Hatalı uygulama

Bilgisizlik, deneyimsizlik ya da ilgisizlik nedeni ile bir hastanın zarar görmesi, hekimliğin kötü uygulanmasıdır, hekim hatasıdır. Hekimin tedavi sırasında standart, güncel uygulamayı yapmaması, beceri eksikliği veya hastaya tedavisini vermemesiyle oluşan hasardır.

İngilizce: hatali-uygulama

Kaynaklar

  1. Türk Tabipleri Birliği. Türk Tabipleri Birliği Hekimlik Meslek Etiği Kuralları. (13 Mart 2021). Alındığı Tarih: 13 Mart 2021. Alındığı Yer: Türk Tabipleri Birliği | Arşiv Bağlantısı
Histidin

Doğadaki 20 aminoasitten biridir, proteinlerin yapısına katılır.

İngilizce: histidin

Kaynaklar

  1. A. R. Goldfarb, et al. (2021). The Ultraviolet Absorption Spectra Of Proteins. Elsevier BV, sf: 397-404. doi: 10.1016/S0021-9258(19)52465-6. | Arşiv Bağlantısı
Hipertansiyon

Kronik olarak sistolik ve diyastolik arteriyel kan basınçlarının yüksek seyretmesi durumudur.Normal bir insanda sistolik kan basıncı (SKB) 120mmHg'nin; diyastolik kan basıncı (DKB) 80mmHg'nin altında olması beklenir. Hipertansiyon, belirtilen bu değerlerin üzerinde olan kan basınçlarını genel olarak ifadesidir. Hipertansiyon, Prehipertansiyon (SKB'nin 120-139 ya da DKB'nin 80-89mmHg'nin üzerinde olması, Evre 1 Hipertansiyon (SKB'nin 140-159 ya da DKB'nin 90-99mmHg'nin üzerinde olması) ve Evre 2 Hipertansiyon (SKB'nin ≥160 ve üstü ya da DKB'nin ≥100mmHg olması) olarak üç evrede sınıflanır.** 

İngilizce: hipertansiyon

Kaynaklar

  1. Nhlbi. The Seventh Report Of The Joint National Committee On Prevention. (2 Haziran 2021). Alındığı Tarih: 2 Haziran 2021. Alındığı Yer: Nhlbi | Arşiv Bağlantısı
  2. Nhlbi. The Seventh Report Of The Joint National Committee On Prevention. (2 Haziran 2021). Alındığı Tarih: 2 Haziran 2021. Alındığı Yer: Nhlbi | Arşiv Bağlantısı
Homunkulus

Bilimsel çalışmalarda, insanı çeşitli özellikleri bakımından temsil eden model insan-benzeri gösterimlerin genel adıdır. En meşhuru sinirbilimcilerin beynin en üst tabakası olan neokorteksi ve bu bölgedeki beyin alanlarının vücut organlarına dağılımını göstermek için yaptıkları homunkulustur. Bu gösterimde bir organın yapısı ne kadar büyükse, beyinde yer ettiği alan da o kadar büyüktür. 

İngilizce: homunkulus
Homozigot

Kromozomlarda verilen bir alel çifti veya serisi bakımından aynı genleri taşıyan bireylerdir. Homozigotlar, belli bir özellik bakımından sadece tek tip gamet meydana getirirler ve bu nedenle de saf olarak görülürler.

Ayrıca Bakınız: Heterozigot

İngilizce: Homozygous

Kaynaklar

  1. K. Ateş. (2009). Dünü Ve Bugünüyle Evrim Teorisi. ISBN: 9789756106532. Yayınevi: Evrensel Basım Yayın.
Homeostazi

En genel tabiriyle "denge" olarak bilinmektedir. Ayrıca şu şekillerde tanımlanabilir:

  1. Vücudun iç çevresinin sabitliğinin devamı
  2. Dış ortamın bozucu etkisine rağmen organizmanın iç ortamının sabit tutulması veya korunması olayı
İngilizce: homeostazi

Kaynaklar

  1. K. Ateş. (2009). Dünü Ve Bugünüyle Evrim Teorisi. ISBN: 9786054156085.
Holotip

İlk örnek. İlk tanım yapılırken seçilen tek örnek.

İngilizce: holotip

Kaynaklar

  1. K. Ateş. (2009). Dünü Ve Bugünüyle Evrim Teorisi. ISBN: 9786054156085.
Heterozigot

Belli bir alel çifti ya da alel serisi bakımından birbirine benzemeyen genlerin bulunduğu kromozomları taşıyan bireylerdir.

Ayrıca Bakınız: Homozigot

İngilizce: Heterozygous

Kaynaklar

  1. K. Ateş. (2009). Dünü Ve Bugünüyle Evrim Teorisi. ISBN: 9789756106532. Yayınevi: Evrensel Basım Yayın.
Hemostaz

Kendi kendine olabilecek bir kanamayı önleyen veya herhangi bir nedenle başlayan bir kanamayı durduran süreçlerin tümüdür. Damar bütünlüğünün bozulmasına bağlı olarak meydana gelen kanamanın durmasıdır.

İngilizce: hemostaz

Kaynaklar

  1. K. Ateş. (2009). Dünü Ve Bugünüyle Evrim Teorisi. ISBN: 9789756106532. Yayınevi: Evrensel Basım Yayın.
HIV

Açılımı "Human Immunodeficiency Virus" olan HIV, AIDS'e neden olan bir virüstür. Türkçe'ye "İnsan Bağışıklık Yetmezlik Virüsü" olarak çevirilebilir. İlk olarak 1981 yılında tanımlanmıştır.

HIV biyolojik sınıflandırmaya göre Retroviridae familyasının Lentivirüs cinsi içerisine girer. Retrovirüslerin karakteristik enzimi olan ters transkriptaz enzimi ile RNA'sını DNA'ya çevirebilmektedir.

İngilizce: hiv

Kaynaklar

  1. K. A. Borchardt, et al. (1997). Sexually Transmitted Diseases. ISBN: 9780849394768. Yayınevi: CRC Press.
  2. World Health Organization. Hiv/Aids. (2 Ekim 2021). Alındığı Tarih: 2 Ekim 2021. Alındığı Yer: World Health Organization | Arşiv Bağlantısı
Heterodont

Çeşitli amaçlar için farklılaşmış değişik biçimli dişlere sahip olan. 

İngilizce: heterodont

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hemosöl

Eklem bacaklılarda gerçek sölomun yerine geçen ve içinde kanın dolaştığı geniş boşluk.

İngilizce: hemosol

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Heterodimerik

Proteinin birbirinin aynı olmayan iki polipeptit zincirinden oluşması hali.

İngilizce: heterodimerik

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Heteroblasti

Birbirine benzemeyen hücrelerden meydana gelme.

İngilizce: heteroblasti

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hetero

Yunanca "diğer" anlamına gelen ön ek. 

İngilizce: hetero

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hemikriptofit

Tomurcukları toprak seviyesinde olan rozet şeklindeki bitkiler ile iki yıllık bitkiler.

İngilizce: hemikriptofit

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hipodermis

Deri altı katı. Dermis katının altındaki yağ dokudan zengin gevşek bağ dokudan yapılmış kat.

İngilizce: hipodermis

Kaynaklar

  1. D. Chabner. (2013). The Language Of Medicine [With Medical Terminology Online Access Code]. ISBN: 9781455728466. Yayınevi: Saunders.
Hafıza

Öğrenilen bilgileri depolamaya ve istenildiği zaman kullanmaya olanak sağlayan yetenektir.

İngilizce: hafiza

Kaynaklar

  1. D. Cüceloğlu. (2021). İnsan Ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları. Yayınevi: Remzi Kitabevi.
Haller organı

Kenelerde, konukçu hayvanın bulunmasına yarayan, yağ asitlerine duyarlı kimyasal almaçtır.

İngilizce: haller-organi

Kaynaklar

  1. A. Demirsoy. (1999). Yaşamın Temel Kuralları.
Hibrit bölge

Türleşmiş, farklılaşmış popülasyonların birbirleriyle çiftleştikleri coğrafi bölgelerdir. Türleşme tamamen gerçekleşmediği için veya farklı tür olmalarına rağmen türlerin modern tür tanımı dahilinde çiftleşebilmeleri sonucunda oluşur. Bu alanda bol miktarda farklı türlerin çiftleşmesi sonucu oluşan melez birey bulunur.

İngilizce: hibrit-bolge

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Homeoplazi

Karşılıklı evrim, paralellik ya da tersine dönme sonucunda, farklı türlerde bulunan karakterler arasındaki benzerliktir. 

İngilizce: homeoplazi

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Hemeotik bölgeler

Çok hücreli bir embriyo içerisinde, ürünlerinin yer bilgisini sağladığı genlerdir. Yapının oluşumunda neyin nerede olacağını belirleyen genlere denir.

İngilizce: hemeotik-bolgeler

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Histogram

Ele alınan örnek bir grup içerisindeki çeşitliliği gösteren çubuklu tablodur. Her bir çubuk, birey sayısını, bireylerin frenkansını belirli bir değer veya değer aralığıyla gösterir. 

İngilizce: histogram

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Haplodiploidi

Erkeklerin döllenmemiş, haploid (tek set kromozomlu) yumurtalardan gelişip, dişilerin döllenmiş, diploid (çift set kromozomlu) yumurtalardan geliştiği üreme sistemidir. 

İngilizce: haplodiploidi

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
h2

h2, kalıtılabilirliğin dar anlamlı bir göstergesidir.

İngilizce: h2

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
Hetangiyan Epoku

Günümüzden 201.300.000 ile 199.300.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.

İngilizce: hetangiyan-epoku
Heksoz

Altı karbonlu monosakkarit.

İngilizce: heksoz

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hekzapod

Altı bacağı olan.

İngilizce: hekzapod

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hemal yay

Kuyruk omurlarında her omur merkezinin ventralinde kuyruk atardamarı ve toplardamarlarını koruyan yay.

İngilizce: hemal-yay

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  2. geol.umd.edu. Honr219D. (13 Mart 2021). Alındığı Tarih: 13 Mart 2021. Alındığı Yer: geol.umd.edu | Arşiv Bağlantısı
Hemal kanal

Hemal yayların meydana getirdiği ve içinden kan damarları geçen kanal.

İngilizce: hemal-kanal

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hemeritrin

Molekülünde "hem grubu" bulunmayan fakat demir bulunan, bazı solucanlarda ve deniz omurgasızlarında görülen bir solunum pigmenti.

İngilizce: Hemerythrin

Kaynaklar

  1. S. Karol, et al. (2010). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hematopoiez

Ana hücrelerden kan hücrelerinin oluşumu.

İngilizce: hematopoiez

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hematoksilin

Bakkam ağacı (Haematoxylin campechianum) gövdesinden elde edilen ve doku kesitlerinin boyanmasında yaygın bir şekilde kullanılan doğal bir boya.

İngilizce: Hematoxylin

Kaynaklar

  1. S. Karol. (1998). Biyoloji Terimleri Sözlüğü.
Hematoloji

Kan ve kan oluşumunu inceleyen bilim dalı.

İngilizce: hematoloji

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hematofagus

Kanla beslenen.

İngilizce: hematofagus

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hematokrom

Bazı kırmızı alglerde bulunan karotenoit pigment.

İngilizce: hematokrom

Kaynaklar

  1. C. Ayvalı, et al. (2007). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Haterviyan Epoku

Günümüzden 132.900.000 ile 129.400.000 yıl öncesi arasını kapsayan jeolojik zaman dilimidir.

İngilizce: haterviyan-epoku
Haplotip

Genetik olarak bağlanmış gen gruplardaki alellerin belirli kombinasyonları. Bu gruplar aynı kromozomdaki birbirine yakın bölgelerde yer alan genlerin kodlanmasıyla oluşur. CmACS-7 deki tanımlanmış haplotip;

İngilizce: haplotip

Kaynaklar

  1. Kerchner. Haplotype (Ht) Vs. Haplogroup (Hg). (13 Mart 2021). Alındığı Tarih: 13 Mart 2021. Alındığı Yer: Kerchner | Arşiv Bağlantısı
Haploit numarası (n)

Mayozdan sonraki gametlerin kromozom numaraları. İnsanlarda haploit sayısı 23 tür.

İngilizce: haploit-numarasi-n

Kaynaklar

  1. Nature. Haploid. (13 Mart 2021). Alındığı Tarih: 13 Mart 2021. Alındığı Yer: Nature | Arşiv Bağlantısı
H-2 kompleksi

Faredeki ana doku uyuşması kompleksi (MHC). İlk MHC 1937'de Peter Gorer tarafından keşfedildi. H-2 Kompleksi

İngilizce: h-2-kompleksi
Hücre kültürü

Hayvan ya da bitki dokularının canlılardan çıkarılıp, uygun besi ortamlarında ve uygun yaşam koşullarında (Hayvan hücreleri için 37 santigrat sıcaklıkta %95 hava %5 CO2 ortamda) büyümelerine devam etmesine olanak sağlayan hücre topluluklarıdır. Laboratuvarda in vitro ortamda yapılan bu düzene hücre kültürü denir. 

İngilizce: hucre-kulturu
Haldane Hipotezi

Y kromozomu üzerindeki düşük rekombinasyon seçimi diğer kromozomlar üzerinde rekombinasyon oranlarında pleyotropik azalmaya neden olur. Bu yüzden heterogametik cinsiyetlerde (insanlarda erkek kelebeklerde dişi) rekombinasyon oranı azdır.

İngilizce: haldane-hipotezi

Kaynaklar

  1. J. B. S. Haldane. (2021). Sex Ratio And Unisexual Sterility In Hybrid Animals. Journal of Genetics, sf: 101-109. | Arşiv Bağlantısı
Holosen epoku

12.000-11.500 yıl öncesinden günümüze kadar gelen ve şu anda da süren jeolojik zaman dilimidir.

"International Stratigraphic Chart". International Commission on Stratigraphy.

İngilizce: holosen-epoku
Haeckel biyogenetik kuralı

Ernst Haeckel tarafından 1874 yılında öne sürülen bu kural ontogeni ile filogeni arasındaki ilişkiyi açıklar. Buna göre ontogeni filogeniyi tekrarlar. Yani bir canlının embriyolok dönemdeki gelişimi, atalarının evrimsel geçmişindeki değişimlerini tekrarlar. Bu kural bazı disiplinlerce kabul görmüş veya genişletilmiştir. Biyoloji, antropoloji ve gelişim psikoloji bu disiplinlerden bazılarıdır.

İngilizce: haeckel-biyogenetik-kurali

Kaynaklar

  1. E. Haeckel. (2021). The Riddle Of The Universe At The Close Of The Nineteenth Century.
Hayvanlar

Taksonomide bir alem. Bütün hayvanlar Animalia denilen (Hayvanlar) aleminin üyesidir. Bu alemde prokaryotik canlılar ya da protistler bulunmaz. Hayvanlar aleminin bütün bireyleri çok hücreli ve heterotroftur (gerekli besinleri almak için doğrudan veya dolaylı olarak diğer canlılara bağlılar).

Hayvan hücreleri bitki hücrelerinde bulunan hücre duvarından yoksunlardır. Süngerler hariç hayvanların vücutları dokulara dönüşmüş hücrelerden oluşur. Her doku belli ölçüde özelleşerek spesifik görevleri yerine getirir. Çoğu zaman bu dokular daha da özelleşerek organları oluştururlar. Çoğu hayvan, bitkiler ve diğer organizmalara kıyasla daha karmaşık ve hızlı hareket etme yeteneğine sahiptir.

Tam sayısı bilinmemekle birlikte yaklaşık 9 ila 10 milyon hayvan türünün dünyada yaşadığı tahmin edilmektedir. Birkaç hücreli hayvanlardan, mavi balinalar ve dev kalamarlar gibi birkaç ton ağırlığındaki organizmalara kadar geniş bir yelpazeye sahiptir.

İngilizce: Animalia

Kaynaklar

  1. P. Myers. Animalia. (7 Mart 2021). Alındığı Tarih: 7 Mart 2021. Alındığı Yer: Animal Diversity Web | Arşiv Bağlantısı
Hamiltonın Fedakarlık Teorisi

Hamilton'a göre genetik olarak birbirlerine benzeşen ve yakın olan bireylerin başkalarına oranla birbirleriyle daha çok karşılıklı yardımlaşır. Eğer akrabalarına yardım eden canlı birey, yardım etme etkinliğini destekleyen ve teşvik eden genlere sahipse, onun akrabaları da muhtemelen bu genlere sahip olacak ve böylece bu aleller aktarılabilecektir. Buna dair klasik bir örnek, arılar ve karıncalar gibi sosyal yaşamlı böceklerdir. Kolonideki işçi böcekler asla üremezler ama bunun yerine genetik olarak onlara benzeyen kraliçenin üreyebilmesi için çalışarak yardımda bulunurlar.

İngilizce: hamiltonin-fedakarlik-teorisi

Kaynaklar

  1. E. O. Wilson, et al. (2005). Eusociality: Origin And Consequences. Proceedings of the National Academy of Sciences, sf: 13367-13371. doi: 10.1073/pnas.0505858102. | Arşiv Bağlantısı
  2. H. K. Reeve, et al. (2007). The Emergence Of A Superorganism Through Intergroup Competition. Proceedings of the National Academy of Sciences, sf: 9736-9740. doi: 10.1073/pnas.0703466104. | Arşiv Bağlantısı
Hardy-Weinberg kuralı

Gen frekanslarının hesaplanması için İngiliz matematikçisi Harold Hardy ve Alman Wilhelm Weinberg'in 1908 yılında geliştirdiği formül, kararlı popülasyonlar için geçerlidir. Bu kararlılıktan kasıt seçilim, göç, cinsel seçilim ve mutasyon etkilerinin göz ardı edilmesi ve popülasyonun sonsuz büyüklükte olduğunun varsayılmasıdır. Bu ideal durum, gerçek hayatta neredeyse hiç görülmez, çünkü bu kuvvetlerin hepsi, farklı şekillerde canlılar üzerine her an etki eder. Bu teorik dengeye göre, p baskın karakteri, q çekinik karekteri temsil etmek üzere bir karakterden sorumlu allellerin toplamı 1'e eşittir. Popülasyonda bireylerin frekansı p ve q alellerini taşıyan sperm ile yine aynı alelleri taşıyan yumurtanın döllenmesi sonucu bulunur. Yani p2+2pq+q2=1 olur.

Bir populasyonun frekans dağılımının tablosu: 

İngilizce: hardy-weinberg-kurali

Kaynaklar

  1. W. E. Castle. (2010). The Laws Of Heredity Of Galton And Mendel, And Some Laws Governing Race Improvement By Selection. JSTOR, sf: 223. doi: 10.2307/20021870. | Arşiv Bağlantısı
Heteroz

Daha az güçlü homozigot ebeveynlerden oluşan heterozigot dölün alışılmışın dışında bir gelişim, güç gösterip, daha sağlıklı olması.

İngilizce: heteroz
Hamilton kuralı

William Hamilton'ın akraba seçilimi konusunda ileri sürdüğü kuraldır. Hamilton akrabalar için fedakarlık gerektiren durumları matematiksel ifadeye dökmüştür. Fedakarlık gerektiren bir harekette "c" fedakarlık yapanın ödediği bedel,"r" akrabalık derecesi ve "b" fedakarlık sonucu olası kazanç olmak üzere: 

C < R * B  ise bu hareket akraba seçilimi için yararlı bir harekettir.

 

İngilizce: Hamilton's rule

Kaynaklar

  1. W. D. Hamilton. (1964). The Genetical Evolution Of Social Behaviour. I. Journal of Theoretical Biology, sf: 1-16. doi: 10.1016/0022-5193(64)90038-4. | Arşiv Bağlantısı
Hypotrich

Eşeyli üreyen veya bölünerek çoğalan Ciliate takımına ait bir protozoa. Eşeyli üremesi konjugasyon veya gamet füzyonu dolayısıyla olabilir.

İngilizce: Hypotrich

Kaynaklar

  1. A. Fleury. (1988). The Use Of Correlated Ultrastructural And Morphogenetic Characters In Evolutionary Taxonomy Of Hypotrich Ciliates. Biosystems, sf: 309-316. doi: 10.1016/0303-2647(88)90027-5. | Arşiv Bağlantısı
Hipotez

Kanıtlanmamış ancak test edilebilir bilimsel önerme. Test edilmiş, yanlışlanamamış, başka bilim insanlarınca da kontrol edilmiş ve yeniden yanlışlanamamış olan hipotezler, teorilerin inşasında kullanılır. Doğada kendini tekrar eden ve uzun vadede değişmeyen "doğa yasaları" ("bilimsel gerçekler") ile teorik açıklamaları birbirine bağlamak için hipotezler kullanılır. Hipotezlerin doğruluğu ispatlanınca teori olmaz. Teorilerin doğruluğu ispatlanınca kanun olmaz. Teoriler, doğadaki olguların neden ve nasıllarını açıklamak için kullanılan kapsamlı bilimsel önermelerdir. Hipotezler, bu önermelerin alt birimleridir ve teoriye güç katarlar. Doğada "kanun" olan olgulara rastlamayız, zira hiçbir şey "kesin doğru" olamaz, her şey değişmeye açıktır. Doğa gerçekleri (bilimsel gerçekler) kimi zaman kanunlar olarak geçerler. Ancak bunlar da, "neden" ve "nasıl" sorularının cevabını vermezler, "ne" sorusuna cevap verirler. Doğa yasalarını (bir nevi "kanunları") sorgulayan önermelere hipotez, bu hipotezleri bir arada barındıran bilimsel açıklamalara ise teori denir. Bu sebeple, bilimsel önermelerin en üst düzeyi teorilerdir.

İngilizce: Hypothesis

Kaynaklar

  1. Merriam Webster. Hypothesis. (1 Temmuz 2021). Alındığı Tarih: 1 Temmuz 2021. Alındığı Yer: Merriam Webster | Arşiv Bağlantısı
Htf adacıkları

Genomun metile edilmemiş, CpG bakımından zengin bölümleri. %80’i genel olarak temel genler olmak üzere, genlerde ve çevrelerinde bulunur. MHC genlerinin çoğunun Htf adacıklarının yakınlarında olmadığı tespit edilmiştir. 

İngilizce: Htf Islands
Homozigotluk haritası

Çekinik hastalıkların ortaya çıkması, bir allelin iki kopyası olmasını gerektirir. Bağlardaki bir dengesizlik sebebiyle hastalık taşıyan bölgeyi saran lokuslar homozigot olma eğilimindedir. Hastalık taşıyan bireylerde homozigot bölümler bulmak, hastalık geninin yerinin tespit edilmesinde yardımcı olur. Bu yöntem Homozigotluk haritası olarak bilinmektedir.

İngilizce: Homozygosity mapping

Kaynaklar

  1. A. Hopwood. (2021). Methods In Microbiology By David.
Homotalik

Kendi de dahil olmak üzere benzer bir soydan gelen canlılarla eşeyli olarak üreyebilen organizma. Fungi, alg, bitkilerde yaygın olarak görülür.

İngilizce: Homothallic

Kaynaklar

  1. T. M. Schmidt. (2019). Encyclopedia Of Microbiology. ISBN: 9780128117378. Yayınevi: Academic Press.
Homolog kromozomlar

Anne ve babadan gelen kromozomların çift halinde gözlendiği durum. Mayoz bölünme esnasında çift olarak hareket ederler. Homolog kromozomlar aynı gen aralığına sahip olup farklı aleller olarak bulunurlar.

İngilizce: Homologous chromosomes

Kaynaklar

  1. N. A. Campbell. (2002). Biology. ISBN: 9780805366242. Yayınevi: Benjamin-Cummings Publishing Company.
Homoloji

Ortak bir atadan kalıtımın sebep olduğu benzerlik. Memelilerin arka bacakları örnek gösterilebilir. Homoloji, ortoloji (türler arası) ya da paraloji (tür içi) sebebiyle olabilir.

İngilizce: Homology
Homeobox (HOX) genleri

Transkripsiyon faktörleri sınıfında bir DNA-bağlayıcı altsınıf oluşturan, korunan bir protein dizisi. Metazoalarda (insan da dahildir), vücudun ön-arka (anterior-posterior) düzlemindeki organ ve yapıların dizilimlerini kontrol eder. Hangi organın, nerede olacağına karar veren genlerdir.

İngilizce: Homebox Genes
Hominid

Hominidae ailesinin bir üyesi.Hominidae ailesinin üyelerinin her biridir. Şempanzeler ve bonobolar (Pan), goriller, (Gorilla), insanlar (Homo) ve orangutanlar (Pongo) cinsi hayvan türlerini içerisinde barındırır.

 

Kaynaklar:

1. Alexander, R. D. (1990). "How did humans evolve? Reflections on the uniquely unique species". University of Michigan Museum of Zoology Special Publication (University of Michigan Museum of Zoology) (1): 1–38.

2. Groves, C. P. (2005). Wilson, D. E.; Reeder, D. M. eds. Mammal Species of the World (3rd ed.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. pp. 181–184. OCLC 62265494. ISBN 0-801-88221-4.

İngilizce: Hominidae

Kaynaklar

  1. D. E. Wilson, et al. (2005). Mammal Species Of The World. ISBN: 9780801882210. Yayınevi: JHU Press.
  2. R. D. Alexander. How Did Humans Evolve? Reflections On The Uniquely Unique Species. (2 Ekim 2021). Alındığı Tarih: 2 Ekim 2021. Alındığı Yer: | Arşiv Bağlantısı
HLA kompleksi

İnsanlardaki esas doku uyuşumu kompleksi. (Bkz: Major Histokompatibilite Kompleksi, MHC) 1999 yılında bir HLA haplotipi tamamen analiz edilmiştir.

İngilizce: HLA Complex

Kaynaklar

  1. A. V. S. Hill, et al. (1991). Common West African Hla Antigens Are Associated With Protection From Severe Malaria. Nature, sf: 595-600. doi: 10.1038/352595a0. | Arşiv Bağlantısı
Holandrik (Erkek-soylu) gen

Y kromozomunda taşınan ve böylelikle babadan oğula aktarılan gen.

İngilizce: Holandric

Kaynaklar

  1. E. Jablonka, et al. (2014). Evolution In Four Dimensions. ISBN: 9780262322676.
Histon deasetilaz

Histonlardaki asetile edilmiş lisin kalıntılarının deasetilasyonunun transkripsiyonel baskılanmasına katkıda bulunan bir enzim.

İngilizce: Histone Deacetylase

Kaynaklar

  1. M. Dokmanovic, et al. (2007). Histone Deacetylase Inhibitors: Overview And Perspectives. Molecular Cancer Research, sf: 981-989. doi: 10.1158/1541-7786.MCR-07-0324. | Arşiv Bağlantısı
Histon kodu hipotezi

Özel kümeler halinde bulunan modifiye edilimiş histon kalıntılarının, başka kromatin parçalarıyla olan spesifik etkileşimlerinden doğan eşsiz biyolojik sonuçları düzenlediğini öne süren hipotez.

İngilizce: Histone code Hypothesis

Kaynaklar

  1. T. Jenuwein, et al. (2001). Translating The Histone Code. Science, sf: 1074-1080. doi: 10.1126/science.1063127. | Arşiv Bağlantısı
Histon

DNA’nın etrafına sarılan ve kromozoma yapısal destek veren bazik protein. Yüksek arginin/lisin içeriğine sahiptirler. DNA’yı paketleyip düzenleyerek nükleozom ismi verilen birimlere ayırırlar. Histon genleri poli-adenin kuyruğunu kodlamaz. Bütün ökaryotik hücre çekirdeğine, kromatinlerde DNA çift ipliği ile beraber nükleozomların yapısına giren H1, H2A, H2B, H3, H4, H5 tipleri bilinmektedir. Prokaryotların bazılarında da histon-benzeri proteinler bulunur.

İngilizce: Histone

Kaynaklar

  1. B. E. Bernstein, et al. (2005). Genomic Maps And Comparative Analysis Of Histone Modifications In Human And Mouse. Elsevier BV, sf: 169-181. doi: 10.1016/j.cell.2005.01.001. | Arşiv Bağlantısı
HFR (Yüksek frekanslı rekombinasyon)

Kromozomuna F faktörü entegre edilmiş bakteri hücresi.

İngilizce: High Frequency Recombination
Heterozigot avantajı

Aşırıbaskınlık. Bir dengeleyici seçilim çeşididir. Bu durumdaki türlerin bazı özelliklerinin genetik temeli açısından heterozigot olan bireyler, homozigot baskın veya homozigot çekinik genotipe sahip bireylerden avantajlı olurlar. Belirli bir lokusta bulunan heterozigot genotipin, homozigot genotipten daha yüksek uyum başarısına sahip olması durumudur.

İngilizce: Heterozygous Advantage

Kaynaklar

  1. J. C. Herron, et al. (2006). Evolutionary Analysis. ISBN: 9780132275842. Yayınevi: Prentice Hall.
  2. D. J. Penn, et al. (2002). Mhc Heterozygosity Confers A Selective Advantage Against Multiple-Strain Infections. Proceedings of the National Academy of Sciences, sf: 11260-11264. doi: 10.1073/pnas.162006499. | Arşiv Bağlantısı
Heterozigotluk

Diploit bir organizmanın tek bir lokusunda iki farklı allel bulunması durumu. Anne ve babadan farklı alleller gelmesinin bir sonucudur.

İngilizce: Heterozygosity

Kaynaklar

  1. H. F. Lodish, et al. (2003). Molecular Cell Biology. ISBN: 9780716743668. Yayınevi: W. H. Freeman.
Heterotalik

Yalnızca başka bir çeşit çiftleşme/uyum tipiyle üreyen bir canlıyla eşeyli üreyebilen organizmalardır.

Fungi, alg ve bitkilerde yaygın olarak rastlanır.

İngilizce: Heterothallic

Kaynaklar

  1. K. Jeon. (2021). International Review Of Cytology. ISBN: 978-0123645890. sf: 1-58.
Hetero Nükleroprotein Parçacıkları (hnRNP)

Çekirdekteki kalıp DNA’dan hemen sentezlenen RNA ürünü. (DNA benzeri RNA veya dRNA da denir) Bu RNA türü çok kısa bir yarı-ömre sahip olmakla beraber, oldukça heterojenik ve büyüktür. hnRNA’lar çekirdekten ayrılmadan önce mRNA sentezlemek üzere işlemden geçer.

İngilizce: hnRNP

Kaynaklar

  1. S. Piñol-Roma, et al. (1993). Hnrnp Proteins:localization And Transport Between The Nucleus And The Cytoplasm. Trends in Cell Biology, sf: 151-155. doi: 10.1016/0962-8924(93)90135-N. | Arşiv Bağlantısı
Heterogametik cinsiyet

İki farklı eşey kromozomuna sahip cinsiyet.

İnsan ve Drosophilada erkekler (XY), kuş, güve, bazı balık ve amfibiyanlarda ise dişiler heterogametik olan cinsiyettir (ZW).

İngilizce: Heterogametic Sex

Kaynaklar

  1. R. C. King, et al. (2007). A Dictionary Of Genetics. ISBN: 9780195307610. Yayınevi: Oxford University Press.
Heterokaryon

Birden fazla genetik olarak farklı çekirdeğe sahip hücre. Fungal (heterokaryon) uyumsuzluk çeşitleri birebir aynı olduğu takdirde, fungilerde doğal olarak gözlemlenen bir durumdur.

İngilizce: Heterokaryon

Kaynaklar

  1. J. C. Correll. (1989). Heterokaryon Self-Incompatibility In Gibberella Fujikuroi (Fusarium Moniliforme). Mycological Research, sf: 21-27. | Arşiv Bağlantısı
Hermafroditlik

Tek bir canlının hem erkek, hem de dişi cinsel organlarına sahip olması durumu. Birçok omurgasız canlı ve bitkide rastlanan bir durumdur. Etimolojik olarak, Yunan mitolojisinde haberleşme tanrısı olan "Hermes", ve güzellik tanrıçası olan "Afrodit" isimlerinin birleşiminden köken alır.

İngilizce: Hermaphroditism

Kaynaklar

  1. D. Sadava, et al. (2009). Life: The Science Of Biology.. ISBN: 131908821X. Yayınevi: W. H. Freeman. sf: 907.
Hemizigoz

Bir alelin homolog karşılığının olmaması durumu. Erkeklerdeki X kromozomunda meydana gelmiş mutasyonlar veya gen kaybı bu duruma örnek gösterilebilir. 

İngilizce: Hemizygous

Kaynaklar

  1. C. Pujol. Drug Resistance Is Not Directly Affected By Mating Type Locus Zygosity In Candida Albicans. (17 Nisan 2003). Alındığı Tarih: 7 Mart 2021. Alındığı Yer: NCBI | Arşiv Bağlantısı
Helikaz

DNA polimeraz replikasyon çatalındaki görevine başlamadan önce DNA sarmalının açılmasında görevli enzim.

İngilizce: Helicase

Kaynaklar

  1. M. E. Fairman-Williams, et al. Sf1 And Sf2 Helicases: Family Matters. (22 Nisan 2010). Alındığı Tarih: 7 Mart 2021. Alındığı Yer: NCBI | Arşiv Bağlantısı
Heterokroni

Canlıların embriyonik safhadan erişkin safhaya geçiş süreçlerinde diğer (yakın) türlerden canlılara göre zamansal farklılıklar yaşanması. Evrim ağacı silsilesinde bazı anatomik özellikler atalara (veya karşılaştırma yapılabilecek yakın akraba diğer çağdaş türlere) göre daha erken ya da daha geç ortaya çıkabilir, daha hızlı ya da daha yavaş gelişebilir; gelişmesini daha erken ya da daha geç bitirebilir. Bu tür değişimlerin geneline heterokroni denir. Canlıların vücutlarındaki oranlar başta olmak üzere, dik ya da dört ayak üstünde yürümesi gibi pek çok özgün özelliği etkiledikleri düşünülmektedir. 

Embriyonik gelişim insanda 8 hafta sürerken yakın primat akrabası şempanzede bu süre 2 haftadan ibarettir. Buna karşılık insan gebeliği şempanze gebeliğinden 4 hafta uzun sürmektedir. Toplam gebelik süresinde 4 hafta artış ve embriyonik dönemin 6 hafta uzaması sonucu arada 2 haftalık fark oluşur. Bu yüzden fetal dönem insan gebeliğinde şempanzeninkine göre 2 hafta daha kısadır. Embriyonik dönemin insanda uzun olması beyin gelişimi açısından avantaj sağlarken şempanzenin uzun fetal dönemi beyin gelişimini kısmen baskılar fakat şempanze yavrusunun doğumdan sonra daha kolay kendine yetebilecek hale gelmesi için insana göre fazladan 2 hafta gelişim sağlar. Aradaki zamansal farklar (heterokroni) iki yakın tür arasında bilişsel yeteneklerin farklılaşmasına ve fiziksel görünümün belirgin şekilde değişmesine sebep olur.

İngilizce: Heterochrony

Kaynaklar

  1. Miami Üniversitesi. Timing Is Everything: Morphogenesis, Heterochrony And Evolution. Alındığı Tarih: 7 Mart 2021. Alındığı Yer: University of Miami | Arşiv Bağlantısı
Heterotrof

Dış beslenen canlılar, kendi besinini kendi üretemeyen, yaşamak için ototroflardan ya da diğer heterotroflardan besin alması gereken canlılardır. Hayvanlar, mantarlar ve bakterilerin büyük bir bölümü bu gruba girmektedir.

İngilizce: Heterotroph

Kaynaklar

  1. L. Klappenbach. A Glossary Of Zoology Terms. (28 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 28 Şubat 2019. Alındığı Yer: Thought Co | Arşiv Bağlantısı
Habitat

Grup olarak veya yalnız yaşayan canlıların doğal yaşam alanlarıdır.

Büyük habitatlar içerisinde küçük habitatlar bulunabilir. Japon balıkların habitatı tatlı sular, bağırsak kurtlarınınki ise bağırsaklardır.

İngilizce: habitat

Kaynaklar

  1. UCMP Berkeley. Ucmp Glossary: Ecology. (18 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 18 Şubat 2019. Alındığı Yer: UCMP Berkeley | Arşiv Bağlantısı
Homolog genler

Aynı atasal kökenden gelen ve farklı organizma türlerinde bulunabilen genler. Farelerde göz oluşumunda yer alan Pax6 geni ve bu genin şekildeki gibi sırasıyla; sinek, köpek balığı, mürekkep balığı ve yassı solucan gibi diğer canlılarda bulunan yüksek benzerlikteki homolog dizileri aşağıda verilmiştir. 

İngilizce: Homologous genes

Kaynaklar

  1. B. Levin, et al. (2009). The Population And Evolutionary Dynamics Of Homologous Gene Recombination In Bacteria. PLOS Genetics. | Arşiv Bağlantısı
  2. Berkeley.edu. Understaind Evolution. (30 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 30 Aralık 2018. Alındığı Yer: Berkeley Edu | Arşiv Bağlantısı
Homotaşi

Belli gen bölgelerinin evrimsel süreç içindeki değişim hızlarının aynı kalması durumudur. 

 

İngilizce: Homotachy

Kaynaklar

  1. M. Philippe. Heterotachy And Functional Shift In Protein Evolution. (29 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 29 Aralık 2018. Alındığı Yer: PubMed | Arşiv Bağlantısı
Heterotaşi

Bir genin belli bir bölgesine özgü evrimleşme hızının, zaman içindeki değişimleri. İşlevsel çeşitlilik doğurabilen veya nötral mutasyonların hızlarının evrimleşme süreci. "Heterotaşik pozisyonların işlevsel değişimle bağlantılı olması beklendiği için heterotaşi genellikle işlevsel çeşitliliğin bir göstergesi olarak belirtilir." 

İngilizce: Heterotachy

Kaynaklar

  1. H. Philippe, et al. Heterotachy And Functional Shift In Protein Evolution. (1 Ocak 2003). Alındığı Tarih: 18 Ekim 2018. Alındığı Yer: NCBI | Arşiv Bağlantısı
  2. M. Kimura. (1968). The Neutral Theory Of Molecular Evolution. ISBN: 978-0-521-231091. Yayınevi: Cambridge University Press.
Hücredışı Ortamı

Hayvanların (özellikle memelilerin) dokularında, hücreleri çevreleyen ve destekleyen, bir çok karmaşık yapıyı içerisinde bulunduran; bağ dokuları, kollajen, elastik, fibrillin, fibronektin ve laminin ile GAG (glikozaminoglikan olarak adlandırılan) şekerlerinin bulunduğu, hücrenin zarının dışarısında kalan bölgedir. Hayvanlardaki bağ dokusunun belirleyici yapısıdır. Aşağıdaki görselde, alt kısımda hücre ve hücre zarı, üst kısımda ise Hücredışı Ortam gözükmektedir:

 

İngilizce: Extracellular Matrix

Kaynaklar

  1. Medical Biochemistry. Extra Cellular Matrix. (15 Ağustos 2018). Alındığı Tarih: 15 Ağustos 2018. Alındığı Yer: Medical Biochemistry | Arşiv Bağlantısı
Hücre

Genellikle gözle görülemeyecek kadar küçük, yarı geçirgen bir zar ile çevrili, sitoplazma kitlesinden oluşan, sitoplazma içinde çeşitli hayati olayları yürüten çekirdek, endoplazmik retikulum, mitokondri, sentriol, lizozom, ribozom gibi organeller ile mikrofilamentler, mikrotüpçükler gibi yapılar bulunan, genetik materyali ya bir zar ile çevrili (ökaryot) ya da sitoplazma içinde zarsız olarak yer alan (prokaryot) bir organizmanın yapı ve görev bakımından en küçük birliği. 

İngilizce: Cell

Kaynaklar

  1. S. Karol. (2018). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. ISBN: 9789751610126. Yayınevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hücre Biyolojisi
Organeller
Ökayot Hücre
Prokaryot Hücre
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close