Adını Alman matematikçi Felix Klein'dan alan Klein şişesi; tek taraflı, yönlendirilemeyen bir yüzeyi temsil eden matematiksel bir kavramdır. "Yönlendirilemeyen" sözcüğünden kasıt, şişenin yüzeyinin bir "iç" veya "dış" yüzey olarak tanımlanamayacağıdır.

Bir diğer deyişle Klein şişesi, içi ve dışı belli olmayan kapalı bir yüzeydir ve tek taraflı, kendi üzerine kıvrılmış bir yüzey olarak düşünülebilir. Aynı zamanda kendi kendine kesişmeler olmadan üç boyutlu Öklid uzayına gömülemeyecek kapalı bir yüzey olarak da açıklanabilir. Yani bir Klein şişesinin fiziksel bir modelini oluşturmaya çalışıyorsak kendi kendine kesişmelerden kaçınmak için esnek bir malzeme kullanmamız gerekir. Klein Şişesi'ni daha iyi anlamak için Möbius Şeridi'ni kavramak önemlidir.

Herhangi bir zamanda Amerika Birleşik Devletleri nüfusunun yaklaşık %10'u majör depresif bozuklukla (MDD) mücadele ederken insanların %20'si yaşamları boyunca bu bozukluğun belirtilerini gösterebiliyor.^[1]

Ancak bu kadar yaygın olmasına rağmen MDD tedavisinde kullanılan yöntemler, toplumun azımsanamayacak bir kesiminde yetersiz kalmaktadır. Standart tedavi yöntemi olan antidepresanlar, MDD hastalarının %30’unda etkili olmamaktadır.

Bugüne kadar keşfedilen bütün türlerin ve bütün fosillerin ara geçiş türü olduğu tespit edilmiştir!

"Bir dakika! Nasıl yani? Nasıl tüm fosiller ara geçiş türü olur? Hatta sadece fosil bile demiyorsunuz, türler diyorsunuz!"

Alan Turing'in 1950 yılında Mind dergisinde yayımlanan "Computing Machinery and Intelligence" başlıklı makalesi, yapay zeka tarihi için bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Bu eserde Turing, daha sonraları "Turing Testi" olarak adlandırılacak olan fikri ortaya atarak makinelerin düşünme yeteneğini sorgulamış ve bilgisayar biliminin temel taşlarını döşemiştir. Bu test, insan bir "sorgucu"nun, hangisinin hangisi olduğunu bilmeden bir makine ve başka bir insanla yazılı olarak veya doğal dilde konuşmasını içerir. Sorgucu, makineyi insandan güvenilir bir şekilde ayıramazsa, makinenin insan benzeri bir zeka sergilediği kabul edilir.

Turing'in makalesi, tartışmayı zihin ve bilincin doğasına ilişkin soyut felsefi tartışmalardan pratik ve operasyonel bir perspektife temelden kaydırmaktadır. Bunu yaparak, insan düşünce sürecinin kendisini taklit etmek yerine, makinelerin insan zekasına davranışsal eşdeğerlik sergileme becerisine odaklanan zeka için net, ölçülebilir bir standart belirler. Bu pratik yaklaşım, sadece yapay zeka araştırmacılarına somut bir hedef sunmakla kalmamıştır, aynı zamanda psikoloji, bilişsel bilim ve bilgisayar bilimlerinden daha geniş bir disiplinlerarası katılımı davet ederek akıllı sistemlerin geliştirilmesinin önünü açmıştır. Turing'in çalışması bu nedenle sadece makinelerin yeteneklerine bir meydan okuma olarak değil, aynı zamanda zekanın doğasına ilişkin felsefi bir sorgulama olarak da hizmet etmekte ve onlarca yıllık tartışma, araştırma ve yeniliği teşvik etmektedir.

Kanser hücreleri, yeni ve daha uzak dokulara yayılabilme özelliğine sahiptirler ve bu özellikleri onları daha da ölümcül hale getirir. Tümör hücreleri kan veya lenfatik yollarla vücuda dağılabilir ve ulaştıkları yerlerde çoğalabilirler; bu sürece metastaz denir. Kanserin metastaik yayılımı için damar ağı, çok önemli bir etmendir.

Yeni kan damarlarının oluşması sürecine anjiyogenez adı verilir. Aynı şekilde yeni lenfatik kanal ve damarların oluşumu sürecine de lenfogenez adı verilir. Her iki süreç de tümörlere oksijen ve besin sağlamakta ve atıkları hızlıca uzaklaştırmada oldukça önemlidir. Anjiyogenik faktörler, özellikle neoplastik damarlanmanın oldukça yoğun olduğu yerlerde yüksek konsantrasyonlarda bulunur.

2025 yılında Nature dergisinde yayınlanan bir çalışma polimer bazlı plastik atıkların, mikrobiyal sistemler kullanılarak tıbbi açıdan önemli kimyasallara (özellikle ağrı kesici ve ateş düşürücü olarak kullanılan parasetamole) dönüştürülebileceği gösterdi.^[1] Edinburgh Üniversitesi’nden Dr. Stephen Wallace’ın ekibi, Escherichia coli bakterisini genetik ve metabolik olarak yeniden düzenleyerek genellikle sadece laboratuvar ortamında gerçekleştirilebilen Lossen yeniden düzenleme reaksiyonu (İng: "Lossen rearrangement") adlı kimyasal reaksiyonu ilk kez canlı bir hücre içinde gerçekleştirmeyi başardı.^[1]

Çalışmanın ilk aşamasında, yaygın olarak içecek ambalajlarında kullanılan PET (polietilen tereftalat) türevi plastik atıklar, kimyasal veya enzimatik hidroliz yoluyla temel monomer bileşenlerine (başlıca tereftalik asit ve etilen glikol) ayrıştırılmıştır. Bu monomer yapıtaşları, bakterinin yeniden programlanan metabolik yolları sayesinde çeşitli biyotransformasyon basamaklarından geçirilmiş ve ara ürün olarak p-aminobenzoik asit gibi farmasötik öncü moleküllere dönüştürülmüştür.

Bilim, etik kaygılar dikkate alınmadığı durumlarda çok tehlikeli olabilir ve amacından kolayca sapabilir. Bilimsel metodları kullanan bilim insanları, etik ihlalleri temel almadıkları durumlarda korkunç deneyler ve ihlaller yapabilirler. İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana, bilimi ve toplumu bilimsel araştırmalarda kötüye kullanılan deneyler, sahte araştırma raporları, mesleki kıskançlık, rekabet veya bilimsel fonların kötüye kullanılması gibi suistimallerden korumak için çok sayıda etik düzenleme geliştirilmiştir. Çeşitli bilimsel birlikler, dernekler, akademiler, üniversiteler ve bilimle ilgili diğer kurumlar, biçim ve içerik açısından geniş bir çeşitlilik ortaya koyan etik standartları benimsemiştir. Bazıları genel etik davranış ve sorumluluk ilkelerine dayanır, diğerleri disiplinlere özgü mesleki görevlere atıfta bulunur.

Bilim; sonsuz bir arayış ve merak, bilinmeyen sulara yapılan zorlu ve tehlikeli yolculuk, içinde yaşadığımız evreni anlamak ve bilmek için girişilen bir sorgulamadır. İnsanı en uzak kıtalara, vahşi yerlere, Ay'a bile götürmüştür bu arayış.

Evrim Ağacı olarak sitemizde özgür irade tartışmalarına yönelik çok sayıda makale ve çeviri yazısı bulunuyor; çünkü beynin (özellikle de insan beyninin) belki de en ilginç taraflarından birisi bilinç ve özgür irade kavramıdır. Özgür iradenin varlığı konusu, milenyumlardır tartışılmakta olan bir felsefe sorusudur ve nihai cevabı henüz bulunmamaktadır. Farklı uzmanlar, farklı fikirleri ileri sürmektedirler ve tartışma durmaksızın devam etmektedir; buradaki yazılarımızdan bu konudaki çeşitli fikirleri görebilirsiniz.

Ancak özgür irade ile ilgili tartışmalarda, özgür iradenin var olduğuna mutlak suretle kanaat getirmiş okurlarımız, özgür iradenin var olmadığını savunan yazılarımıza denk geldiklerinde, kimi zaman "Saçmalayın." veya "İyice şaşırdınız." gibi yorumlar yaparak, kendi pozisyonlarının mutlak gerçek olması gerektiğini ima etmektedirler. Bu minik pratik, en azından soru üzerinde samimi bir şekilde kafa yormayı tetikleyecektir (ve nihai cevabın o kadar da açık olmadığını gösterecektir) diye ümit ediyoruz.

Seçilim Mekanizmaları, bir popülasyondaki avantajlı özelliklere sahip olan canlıların seçilerek hayatta kalıp üremelerini sağlayan evrim mekanizmalarıdır. Bu seçilim mekanizmalarından en bilindik ve doğada en baskın olan mekanizma belki de çoğunuzun bildiği Charles Darwin’in ortaya attığı “Doğal Seçilim” mekanizmasıdır. Peki bu seçilim mekanizmalar tam olarak ne ve nasıl işliyor?

Az önce de anlattığımız gibi genel olarak seçilim mekanizmalarının işlevi, bir popülasyondaki avantajlı özelliklere sahip olan canlıların seçilerek hayatta kalıp üremelerini sağlamaktır. Peki neden? Aslında cevap çok basit, canlılar uyum sağlamak zorundalar! Örnek olarak bir kutup ayısı avlanabilmek için kamufle olmak zorundadır, bir ceylan av olmamak için hızlı koşmak zorundadır. Yani ortama “adapte” olmak zorundadırlar ki hayatta kalıp üreyebilsinler. Seçilim mekanizmaları ile belli özellikteki canlılar seçilir ve o özellikteki canlıların soyu devam ettirilir. Bu olay doğal veya yapay olarak gerçekleşebilir. Bu seçilim mekanizmaları, çeşitlilik mekanizmalarının aksine rastgele değildir. Tamamen sistematik bir şekilde işleyen doğa yasalarıdır.