Fluoksetin Nedir? Prozac'ın Etken Maddesi Ne İşe Yarar, Ne Zaman ve Nasıl Kullanılır?

Fluoksetin, seçici serotonin geri alım inhibitörü (SSRI) olarak bilinen bir tür antidepresandır. Çoğunlukla depresyonu, bazen de obsesif kompulsif bozukluğu ve bulimia nervozayı tedavi etmek için kullanılır. Bu madde beyindeki serotonin düzeylerini artırarak çalışır. Serotoninin ruh hali, duygu ve uyku üzerinde iyi bir etkiye sahip olduğu düşünülmektedir.

Fluoksetin birçok insanın depresyondan kurtulmasına yardımcı olabilir ve diğer bazı antidepresanlardan daha az yan etkisi vardır. Fluoksetin içeren ilaçlar, yalnızca reçeteyle satılır. Tabletler, kapsüller veya sıvı formda bulunabilir.^[1]

Fluoksetinin Endikasyonları ve Kullanımı

Fluoksetin tabletleri, aşağıdakilerin tedavisi için onaylanmış olan seçici bir serotonin geri alım inhibitörüdür (SSRI):

• Yetişkin ve Çocuklarda Majör Depresif Bozukluk (MDB)
• Yetişkin ve Çocuklarda Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB).^[12]
• Yetişkinlerde Bulimia Nervoza.
• Yetişkinlerde Agorafobi ile Birlikte veya Agorafobisiz Panik Bozukluğu.^[13]

SSRI kullanımı, çoğu yetişkin için uygun olsa da özellikle hamileliğin ilerleyen dönemlerinde yenidoğanlarda kalıcı pulmoner hipertansiyon riskini ve zayıf adaptasyon semptomlarını (solunum sıkıntısı, ısı dengesizliği, beslenme güçlüğü, hipotoni, titreme, sinirlilik) artırabilir.

Majör Depresif Bozukluğa sahip 8 yaş altı çocuklarda ve OKB'a sahip 7 yaş altı hastalarda fluoksetinin güvenliği ve etkinliği belirlenmemiştir.^[2]

Fluoksetinin Yan Etkileri Nelerdir?

Yaygın yan etkiler arasında hazımsızlık, uyku sorunları, cinsel işlev bozukluğu, iştahsızlık, bulantı, ishal, ağız kuruluğu ve döküntü yer alır. Ciddi yan etkiler arasında serotonin sendromu, mani, nöbetler ve 25 yaşın altındaki kişilerde intihar davranışında artış yer alabilir. Fluoksetine uzun süre maruz kalmak, beyin bağlantısını şekillendiren ve psikiyatrik bozuklukların semptomlarına katkıda bulunan bir süreç olan miyelinasyonda yer alan genlerin ifadesini değiştirebilir. Miyelinasyonla ilgili genlerin düzenlenmesi, kronik SSRI maruziyetinin uzun vadeli terapötik faydalarından kısmen sorumludur.

Fluoksetin ve OKB

Fluoksetin, çocuk ve ergenlerde OKB tedavisinde de etkilidir. Amerikan Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Akademisi, fluoksetin de dahil olmak üzere çocuklarda orta ila şiddetli rahatsızlıkların tedavisinde birinci basamak tedavi olarak SSRI'ların Bilişsel Davranışçı Terapi ile birlikte kullanılması gerektiğini belirtmektedir.^[3]

Çok sayıda araştırma, fluoksetin'in OKB semptomlarını azaltmadaki etkinliğini doğrulamaktadır. Örneğin fluoksetin obsesyonları, zorlantıları ve ilgili kaygıyı hafifletmeye yardımcı olur, insanların düşünceleri ve davranışları üzerinde kontrolü yeniden kazanmalarını sağlar. OKB'si olan kişilerin yaklaşık %40 ila %60'ı fluoksetin dahil olmak üzere SSRI tedavilerinde olumlu yanıtlar alabilir.^[8]

Fluoksetin hakkında bir çalışma, 4 hafta içindeki erken semptom azalmasının 12 haftalık tedavi başarısını öngördüğünü göstermiştir. Bakım tedavisi genellikle remisyondan (kronik hastalığı olduğu bilinen kişilerde hastalık aktivitesinin bulunmadığı durumlar) sonra en az 12 ila 24 ay önerilir, ancak ilaç kesilmesi üzerine nüksetme (bozukluğun tekrarlanması) riski nedeniyle daha uzun süre kullanım gerekebilir. Kullanım sürecinin planlanması, her zaman bir doktorla birlikte yapılmalıdır.^[9]

Veterinerlikte Fluoksetin

Fluoksetin, özellikle davranış değişikliğine destek olarak verildiğinde, köpeklerde kaygı ile ilişkili davranışların ve ayrılma kaygısının tedavisinde yaygın olarak kullanılır ve etkilidir.^[4]

Fluoksetin, Prozac® ve Reconcile®'ın aktif bileşeni, bir diğer deyişle etken maddesidir. Fluoksetin, hayvanlarda davranış değiştirici (İng: "behavior-modifying") bir ilaç olarak kullanılır ve genellikle köpeklerde ayrılık kaygısını tedavi etmek için reçete edilir.

Fluoksetin çiğneme tabletleri (örneğin Reconcile®), köpeklerde davranış değişikliği ile birlikte ayrılık kaygısını tedavi etmek için FDA tarafından onaylanmıştır. Ayrıca Reconcile®, köpeklerde anksiyete ve obsesif kompulsif bozukluklar gibi diğer bozuklukları tedavi etmek için de yaygın olarak reçete edilmektedir.

Fluoksetin veterinerlik alanında kullanılır ve veterinerler, fluoksetin gibi belirli insanlarda kullanılan ilaçları belirli durumlarda hayvanlara yasal olarak reçete edebilirler. Veteriner, evcil hayvan için hangi dozun ve uygulama yolunun doğru olduğuna karar verecektir.^[10]

Farmakodinamik ve Farmakokinetik Özellikler

Fluoksetin seçici bir serotonin geri alım inhibitörüdür (SSRI) ve terapötik dozlarda norepinefrin ve dopamin geri alımını önemli ölçüde engellemez. Bununla birlikte, serotoninin geri alımını geciktirir ve serotonin salındığında daha uzun süre kalıcı olmasına neden olur. Sıçanlarda yüksek dozların sinaptik norepinefrin ve dopaminde önemli bir artışa neden olduğu gösterilmiştir.^[5]

Fluoksetin, serotoninin nöral geri alımının güçlü ve seçici inhibisyonu yoluyla serotoninerjik nörotransmisyonu artıran bir antidepresandır. İnsanda N-desmetilasyon yoluyla metabolizma meydana gelir ve aynı zamanda serotonin geri alımını da engelleyen desmetilfluoksetin elde edilir. Hem ana bileşik hem de metabolit, uzun süreli tedavi sırasında kararlı durum plazma konsantrasyonlarının korunmasını kolaylaştıracak şekilde, birkaç günlük eliminasyon yarılanma ömrüne sahiptir.

Fluoksetin, 5 ila 6 hafta boyunca tedavi edilen tek kutuplu depresyonu olan hastalarda imipramin, amitriptilin ve doksepin ile karşılaştırılabilir genel terapötik etkinliğe sahiptir; ancak depresyon hastalarında uyku bozukluklarının hafifletilmesinde trisiklik antidepresanlardan daha az etkili olabilir. Geriatrik hastalar ayrıca fluoksetine de doksepin kadar iyi yanıt verebilir. Kısa süreli fluoksetin tedavisi sırasında tek kutuplu depresyonu olan hastalardaki semptomatik iyileşme, tedavi en az 6 ay uzatıldığında tatmin edici bir şekilde sürdürülmüştür: Nüksetme oranı düşüktür ve imipramininkine benzerdir.

Ön veriler, bipolar bozukluğu olan hastaların fluoksetin veya imipraminden benzer terapötik fayda elde ettiğini göstermiştir. Diğer ön denemeler fluoksetinin obsesif kompulsif bozukluklarda faydalı olabileceğini göstermiştir. Fluoksetinin olağan dozları, trisiklik antidepresanlara kıyasla önemli ölçüde daha az antikolinerjik tipte yan etkiye neden olur.

Bulantı, sinirlilik ve uykusuzluk fluoksetinle ilişkili en sık bildirilen yan etkilerdir; ancak bunlar genellikle şiddetli değildir. Fluoksetinin terapötik dozları, önceden kardiyovasküler hastalığı olmayan hastalarda kardiyak iletim aralıklarını etkilemez ve fluoksetin, aşırı doz alan az sayıda hastada nispeten güvenlidir.

Bazı depresyon türlerinin fluoksetine diğer antidepresanlardan daha kolay yanıt verip vermeyeceği açıkça belirlenmemiştir ve genel terapötik etkinliği diğer ikinci kuşak antidepresanlarla karşılaştırılmamıştır. Bu nedenle, eski trisiklik antidepresanlarla karşılaştırıldığında farklı ve belki de daha iyi yan etki profiline sahip olan fluoksetin, birçok depresyon hastasına avantaj sağlayabilecek özellikler sunmaktadır.^[6]

Fluoksetinin FDA tarafından onaylanmayan kullanımları arasında tıkanırcasına yeme bozukluğu, sosyal anksiyete bozukluğu, adet öncesi disforik bozukluk, borderline kişilik bozukluğu, Raynaud fenomeni ve seçici konuşmazlık yer alır.

Mekanizma

Her ikisi de biyolojik amin olan serotonin ve norepinefrinin depresyon tedavisinde rol oynadığı gösterilmiştir. Depresyon hastalarının beyin omurilik sıvısında düşük serotonin konsantrasyonları görülür. Ek olarak depresyon hastalarının trombositlerinde daha az sayıda serotonin alım bölgesi bulunabilir. Presinaptik serotonin (5-HT1A) reseptörleri, prefrontal kortekse yansıyan dorsal rafe çekirdeğinde bulunur. Fluoksetin, antidepresan etkilerini presinaptik terminaldeki geri alım taşıyıcı proteinini bloke ederek presinaptik serotonin nöronlarındaki serotoninin geri alımını bloke ederek gösterir. Fluoksetin ayrıca 5-HT2A ve 5-HT2C reseptörlerinde hafif aktiviteye sahiptir.

Fluoksetinin noradrenerjik geri alım üzerinde minimal aktivitesi vardır. İlacın serotonin geri alımı üzerindeki etkisi nedeniyle fluoksetin aktive edici bir etki yaratır ve uzun yarılanma ömrü nedeniyle ilk etkileri 2 ila 4 hafta içinde ortaya çıkar.

İlaç-İlaç Etkileşimleri

Fluoksetin; trisiklik antidepresanlar, antipsikotikler ve antiaritmikler gibi ilaçların metabolize edilmesinden sorumlu bir enzim olan CYP2D6'yı inhibe eder ve ilaçların serum konsantrasyonunu artırır.

Fluoksetinin etkileşime girdiği ilaç türleri şunlardır:

• Trisiklik Antidepresanlar: Fluoksetinin trisiklik antidepresanlarla (TCA'lar) eş zamanlı kullanılması TCA düzeylerini artırabilir. Bu, TCA dozajının ayarlanmasını gerektirebilir.
• Antipsikotikler: Fluoksetin dahil SSRI'lar haloperidol ve klozapinin konsantrasyonunu artırabilir. Aripiprazol ve fluoksetinin birlikte alınması QT aralığının uzamasına zemin hazırlayabilir.
• Antiaritmik İlaçlar: Fluoksetinin kinidin, prokainamid gibi antiaritmik ilaçlarla ve amiodaron ve sotalol gibi antiaritmiklerle eşzamanlı kullanımı QT aralığını uzatabilir.
• Benzodiazepinler: Fluoksetin, alprazolam ve diazepamın plazma konsantrasyonunu artırabilir. Sedasyon ve bozulmuş psikomotor fonksiyon belirtileri izlenmelidir.
• Varfarin: SSRI'lar arasında fluoksetin, warfarin ile en yüksek ilaç-ilaç etkileşim risklerinden birine sahiptir. Kanama riskinin artması nedeniyle dikkatli kullanılması gerekir. Klinisyenler PT/INR'yi izlemelidir.
• NSAID'ler: Fluoksetinin NSAID'ler ile eş zamanlı kullanımı üst gastrointestinal kanama riskini artırır.
• Varfarin: Fluoksetinin SNRI'lar veya SSRI'lar ve varfarin ile eş zamanlı kullanımı, varfarinin antikoagülan etkilerini artırarak kanama riskinin artmasına neden olabilir. Varfarin dikkatli kullanılmalı ve PT/INR izlenmelidir.
• Antikonvülsanlar: Fluoksetinin fenitoin veya karbamazepin gibi antikonvülzanlarla eş zamanlı uygulanması plazma konsantrasyonunu artırabilir ve terapötik ilaç takibi gerektirir.
• Serotonerjik Ajanlar: Fluoksetin, özellikle diğer serotonerjik ilaçlarla kombinasyon halinde serotonin sendromuna yol açabilir. Bu ilaçlar arasında triptanlar, trisiklik antidepresanlar, fentanil, lityum, tramadol, triptofan, buspiron, amfetaminler ve sarı kantaron adı verilen bitkinin içerdiği moleküller bulunur. Serotonin sendromunun herhangi bir belirtisi ortaya çıkarsa fluoksetinin kesilmesi ve destek tedavisinin sağlanması önerilir.

Toksisite

Fluoksetin monoterapide aşırı dozda nadiren öldürücüdür. Ancak alkolle birlikte alındığında ataksi ve solunum depresyonuna (hipoventilasyona) neden olabilir. İlaç, aşırı miktarda alındığında veya serotonin düzeylerini artıran diğer maddelerle birleştirildiğinde serotonin sendromuna neden olabilir.

SSRI doz aşımı durumunda öncelik destekleyici tedavi sağlamaktır. Bu destek hava yolunun korunması, kardiyotoksisiteyi izlemek için seri EKG'ler, sedasyon için benzodiazepinlerin uygulanması ve aktif kömürle GI dekontaminasyonu şeklinde olabilir. Serotonin sendromu, endikasyon dışı olarak siproheptadin uygulamasıyla tedavi edilebilir.^[7]