Agorafobi Nedir? Açık Alanlarda ve Ev Dışında Olma Korkusu Nasıl Tedavi Edilir?

Agorafobi, panik, tuzağa düşme, çaresizlik veya utanma hissetmenize neden olabilecek yer veya durumlardan korkmanıza ve kaçınmanıza sebep olan bir tür kaygı bozukluğudur.^[1] Toplu taşıma kullanmak, açık veya kapalı alanlarda bulunmak, sırada beklemek veya kalabalık içinde kalmak gibi gerçekten yaşanan öngörülebilir olaylardan korkarsınız.

Kaygı, yoğunlaştığında kaçmanın kolay bir yolu olmadığı korkusundan kaynaklanır. Agorafobisi olan çoğu insan, bir veya birkaç panik ataktan sonra olası başka ataklardan korkmalarına ve tekrar olabileceği yerlerden kaçınmaya çalışmalarına sebep olan bu fobiyi geliştirmiştir.

Agorafobik çoğu insan özellikle kalabalık toplu alanlarda güvende hissetmez. Toplu alanlarda yanınızda bir akraba veya arkadaşınızın bulunmasına ihtiyaç duyabilirsiniz. Korku, evden çıkamayacağınızı hissettirecek kadar yoğun olabilir.

Agorafobi hayatınızı büyük ölçüde sınırlayabilir. Agorafobiniz şiddetliyse evinizden bile ayrılamayabilirsiniz. Tedavi olmayan birçok insan yıllarca evlerinden ayrılmayabiliyor. Ailenizi ve arkadaşlarınızı ziyaret edemeyebilir, okula veya işe gidemeyebilir, günlük işlerinizi yapamayabilir veya aktivitelere katılamayabilirsiniz. Başkalarınını yardımına bağımlı hale gelebilirsiniz.

Agorafobi; depresyon, alkol veya uyuşturucu kullanımı, diğer mental rahatsızlıklara sebep olabilir veya bunlarla ilişkili olabilir.

Belirti ve Semptomlar

• Evden yalnız çıkmaktan,
• Sırada beklemekten veya kalabalıklardan,
• Asansörler, küçük dükkanlar veya sinemalar gibi kapalı alanlardan,
• Otoparklar, köprüler, mesire alanları gibi açık alanlardan,
• Otobüs, uçak ve tren gibi toplu taşıma araçlarını kullanmaktan

kaynaklı kaygılar agorafobinin sık görülen semptomlarıdır.

Bu durumlar kaygıya neden olur çünkü paniğe kapılmanız veya utanç verici bir duruma düşmeniz halinde kaçamamaktan veya yardım bulamamaktan korkarsınız. Ek olarak:

• Korku veya kaygı neredeyse her zaman maruz kalınan durumdan kaynaklanır.
• Korku veya kaygı düzeyiniz durumun olası tehlikesine orantılı değildir.
• Kaygı yaratan durumu engeller, mesela yanınıza bir refakatçi alır veya durumu sürdürüp olağanüstü bir stres yaşarsınız.
• Bu deneyimin yarattığı korku, kaygı ve kaçınma; sosyal hayatınızda, iş yerinizde veya hayatınızın başka kısımlarında stres ve problemlere neden olur.
• Bu fobi veya kaçınma durumu 6 ay kadar veya daha fazla sürer.

Panik Bozukluk ve Agorafobi

Bazı bireylerde agorafobinin yanında panik bozukluk da görülür. Panik bozukluk, birkaç dakikada zirvesine ulaşan ve şiddetli fiziksel semptomları tetikleyen ani ve aşırı korku ataklarına (bilinen adıyla panik atak) sebep olan bir tür kaygı bozukluğudur. Atak anlarında; kontrolü tamamen kaybettiğinizi, kalp krizi geçirdiğinizi ve hatta öldüğünüzü düşünebilirsiniz.

Panik atak geçirme korkusu, başka bir atağı engelleme amacıyla, daha önce atak geçirilmiş durumlardan ve yerlerden kaçınma davranışına neden olabilir.

Panik atak belirtileri şunlar olabilir:

• Hızlanan kalp atışı,
• Nefes almada güçlük veya boğulma hissi,
• Göğüs ağrısı veya baskı hissi,
• Baş dönmesi veya denge kaybı,
• Titreme, uyuşma ve karıncalanma,
• Aşırı terleme,
• Ani kızarma ve tüylerin diken diken olması,
• Mide rahatsızlığı veya ishal,
• Kontrol kaybı hissi,
• Ölüm korkusu.

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Sebepler

Biyoloji, sağlık durumu ve genetik, mizaç, çevreden kaynaklı stres ve acı deneyimleri agorafobinin gelişiminde rol alabilir.^{[2], [3]}

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Risk Faktörleri

Agorafobi çocuklukta başlayabilir ancak genelde ergenliğin sonlarında veya 35 yaş altı erken yetişkinlikte başlar. Daha ileri yaşlarda da gelişebilir. Kadınlara erkeklerden daha sık agorafobi tanısı koyulmaktadır. Agorafobi için risk faktörleri arasında şunlar bulunur:

• Panik bozukluk veya başka fobilere sahip olmak,
• Panik ataklara aşırı korku veya kaçınma tepkisi vermek,
• Taciz, ebeveyn ölümü veya saldırıya uğramak gibi stresli deneyimler yaşamış olmak,
• Gergin veya endişeli bir mizaç,
• Ailede agorafobi geçmişi bulunması.

Teşhis Yöntemleri

Agorafobi tanısı aşağıdakilere dayanarak koyulabilir:

• İşaret ve belirtiler,
• Doktorunuz veya mental sağlık profesyonelleri ile yapılacak görüşmeler,
• Belirtilere sebep olabilecek başka etkenleri elemek için fiziksel muayene,
• Amerikan Psikiyatri Topluluğunun yayımladığı "DSM-5"te listelenen agorafobi kriterleri.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Agorafobi tedavisinde genelde psikoterapi ve meditasyon beraber kullanılır.^[4] Zaman alsa da tedavi iyiye gitmenizi sağlayabilir.

Psikoterapi

Psikoterapi, kaygı belirtilerinizi azaltmak üzere hedefler belirleyerek pratik beceriler kazanmak amacıyla bir terapistle yapılan çalışmadır. Bilişsel Davranışçı Terapi agorafobi dahil birçok anksiyete bozukluğu için en etkili terapilerden biridir.^[5]

Genellikle kısa vadeli bir terapi olan Bilişsel Davranışçı Terapi, size kaygılarınızı tolere etmenize, endişelerinizle yüzleşmenize ve kaygı nedeniyle kaçındığınız aktivitelere yavaş yavaş dönmenizi sağlayacak beceriler kazandırmayı hedefler.^[6] Süreç boyunca semptomlar hafifleyerek kaybolur.

• Panik atağı nelerin tetikleyebileceğini veya daha şiddetli hale getirebileceğini,
• Kaygılarla nasıl baş edilebileceğini,
• Endişelerinizde direkt yüzleşmenin yollarını,
• Kaygı unsurlarının zamanla azaldığını ve azalana kadar onları nasıl yönetebileceğinizi terapide öğrenebilirsiniz.

Kaygı sebebi olan yer veya durumlarla güvenli bir şekilde yüzleşmek için "Maruz Kalma Terapisi" olarak bilinen duyarsızlaştırma yoluyla istenmeyen veya sağlıklı olmayan davranışları nasıl değiştirebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Evinizden ayrılmakta sorun yaşıyorsanız, ofisine gitmekten başka bir çözüm önerebilecek bir terapistle görüşebilirsiniz.

İlaç Tedavisi

Bazı belirli antidepresanlar ve belirli düzeyde olmak üzere kaygı önleyiciler agorafobi tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Tedavide antidepresanlar kaygı önleyicilerden daha etkilidir.

• Antidepresanlar: Seçici Seartonin Gerialım İnhibitörü (SSRI) olarak bilinen fluoksetin (Prozac) ve sertralin (Zoloft), panik atak ve agorafobi tedavisinde kullanılır. Başka antidepresan türleri de agorafobi tedavisinde etkin olabilir.
• Anksiyete İlaçları: Benzodiazepinler adı verilen ilaçlar belli durumlarda doktorunuzun kaygı belirtilerinizi geçici olarak hafifletmek adına reçete edebileceği ilaçlardır. Genelde kısa süreli anksiyete ataklarıyla mücadele etmek için kullanılırlar. Alışkanlık yapabildiklerinden uzun süren anksiyete, alkol veya uyuşturucu bağımlılığı sorunu olan hastalar için önerilmezler.

İlaçların etki göstermesi birkaç hafta sürebilir. Size en iyi gelen ilacı bulmak için alternatifler denemeniz gerekebilir.

Antidepresanlara başlamak veya bırakmak, yan etki olarak rahatsız edici fiziksel semptomlar ve hatta panik atak semptomlarına sebep olabilir. Bu nedenle doktorunuz büyük ihtimalle kullandığınız dozu seviyeli olarak artıracak ve bırakmaya hazır olduğunuza karar verdiğinde yine seviyeli olarak azaltacaktır.

Alternatif Tıp

Bazı diyet ve bitkisel takviyelerin kaygı azaltıcı etkisi olduğu iddia edilmektedir. Bu yöntemlerden herhangi birine başvurmadan önce doktorunuza danışınız. Bu takviyeler reçetesiz satıldığı gibi, bazı sağlık sorunlarına da neden olabilirler. Örneğin kava biberi adlı bitki kaygı önlemede umut verici görünüyordu ancak kısa süreli kullanımda bile ciddi karaciğer hasarına neden olduğu görüldü.

Agorafobiyle Başa Çıkma ve Destek

Agorafobiyle yaşamak hayatınızı zorlaştırabilir. Profesyonel yardım almak agorafobiyi yenmenize veya korkularınızın esiri olmadan yaşamanızı sağlayabilir. Ayrıca bunları yapabilir ve kendinize yardımcı olabilirsiniz:

• Tedavi planına bağlı kalın: İlaçlarınızı önerildiği şekilde kullanın. Terapi randevularınıza devam edin. Terapistinizle düzenli olarak iletişim kurun. Süreklilik büyük fark yaratabilir, özellikle ilaçlarınızı düzenli almak ve bazı becerileri geliştirmek konusunda.
• Korktuğunuz durumları engellemeye çalışmayın: Size kaygı yaşatan veya rahatsızlık veren yerlere gitmek zordur. Ancak bu yerlere gitmeyi sürdürmek onları daha az korkutucu, kaygıyı daha katlanılır hale getirebilir.
• Kendinizi sakinleştirmeyi öğrenin: Terapistinizle çalışırken kendinizi rahatlatmayı ve sakinleştirmeyi öğrenebilirsiniz. Meditasyon, yoga, masaj ve görselleştirme de yardımcı olabilecek rahatlama yöntemleridir.
• Alkol ve uyuşturucudan kaçının: Ayrıca kafein kullanımını sınırlayın veya bırakın. Bu maddeler kaygı veya panik semptomlarınızı kötüleştirebilir.^[7]
• Kendinizle ilgilenin: Uykunuzu yeterince alın, her gün fiziksel olarak aktif olun, bol meyve ve sebze içeren bir diyet uygulayın.
• Bir destek grubuna katılın: Anksiyetesi olan insanlar için destek grupları sizle benzer deneyimler paylaşan ve benzer sorunlarla yüzleşen başkalarıyla iletişim kurmanızı sağlar.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Agorafobi, kadınlarda erkeklerden yaklaşık iki kat daha sık görülür.^[8] Cinsiyet farkı birkaç faktöre atfedilebilir: Kadınların kaçınma başa çıkma stratejilerinin (bağımlı ve çaresiz davranışlar dahil) daha fazla ifadesini teşvik eden veya buna izin veren sosyokültürel gelenekler, kadınların belki de yardım arama ve bu nedenle teşhis edilme olasılıklarının daha yüksek olması ve erkekler anksiyeteye tepki olarak alkolü kötüye kullanma ve alkolik olarak teşhis edilme olasılığı daha yüksektir; ancak araştırmalar, agorafobideki cinsiyet farkı için henüz tek bir net açıklama üretmemiştir..^[9]

Agorafobili veya agorafobisiz panik bozukluğu Amerikalıların kabaca %5,1'ini etkiler ve panik bozukluğu olan bu popülasyonun yaklaşık 1/3'ünde agorafobi komorbiditesine sahiptir.^[10] Panik atak olmaksızın agorafobi olması nadirdir: Agorafobisi olan kişilerin sadece %0,17'sinde panik bozukluğu görülmez.

Önlem Yöntemleri

Agorafobiyi engellemenin kesin bir yolu yoktur. Ancak kaygı, korktuğunuz durumları engelledikçe artma eğilimi gösterir. Aslında güvenli olan yerlere gitmekle ilgili bir korku hissetmeye başlarsanız bu korku yüksek bir seviyeye ulaşmadan söz edilen yerlere tekrar tekrar gitmeyi deneyin. Eğer bunu tek başınıza yapmak çok zorlayıcıysa ailenizden veya arkadaşlarınızdan sizle gelmelerini rica edin veya profesyonel destek alın.

Panik atak geçirmek veya bir yerlere gitmekle ilgili kaygılarınız varsa en kısa zamanda tedaviye başvurun. Kaygı bozukluğunun tedavisi birçok diğer mental rahatsızlıkta olduğu gibi zaman geçtikçe zorlaşmaktadır.

Etimoloji

Hastalığın ismi, Yunancadaki ἀγορά (agorā́), yani "bir araya gelme yeri", "pazar yeri" anlamındaki sözcük ile -φοβία (-phobía), yani "korku" ekinin bir araya getirilmesinden türetilmiştir.^[11]

Diğer Başlıklar

Randevunuza Hazırlık

Agorafobiniz varsa doktorunuzu görmeye gitmekten korkabilir veya bu konuda utangaç hissedebilirsiniz. Tedavinize telefonla başlamayı veya randevunuza bir akraba veya arkadaşla gitmeyi düşünebilirsiniz.

Randevunuza hazırlanmak için aşağıdakilerin bir listesini yapabilirsiniz.

• Deneyimlediğiniz semptomlar ve ne kadar sürdükleri.
• Stres sebebiyle yapmayı bıraktığınız veya yapmaktan kaçındığınız şeyler.
• Önemli kişisel bilgiler, özellikle semptomlarınız ilk ortaya çıktığı sıralarda yaşadığınız belirgin stres veya değişimler.
• Tıbbi bilgi, fiziksel hastalıklarınız veya diğer mental rahatsızlıklarınız.
• İlaçlarınız, kullandığınız vitaminler, takviyeler ve dozajları.
• Doktorunuza soracağınız sorular, böylece randevunuzdan en iyi şekilde yararlanabilirsiniz.

Doktorunuza Sormak İsteyebileceğiniz Bazı Sorular

Randevunuz sırasında merak ettiklerinizi sormaktan çekinmeyin. Şu sorular size yol gösterebilir:

• Semptomlarıma neyin sebep olduğunu düşünüyorsunuz?
• Başka olası nedenler nelerdir?
• Tanımı nasıl koyacaksınız?
• Bu durum uzun süreli mi geçici mi?
• Nasıl bir tedavi önerirsiniz?
• Başka sağlık problemlerimle beraber tedaviyi nasıl yürütebiliriz?
• Önerdiğiniz ilaçların olası yan etkileri nelerdir?
• İlaç kullanımından başka seçenekler mevcut mu?
• Ne kadar zamanda semptomlarımda iyileşme öngörüyorsunuz?
• Kullanabileceğim materyaller veya önerebileceğiniz internet siteleri var mı?

Doktorunuzdan Ne Beklemelisiniz?

Doktorunuz büyük ihtimalle size birkaç soru soracaktır. Odaklanmak istediğiniz noktalara zaman ayırabilmek amacıyla sorulması muhtemel şu sorulara önceden yanıtlarınızı düşünebilirsiniz:

• Sizi endişelendiren semptomlar nelerdir?
• Bu semptomları ilk ne zaman fark ettiniz?
• Semptomlarınız genellikle hangi zamanlarda ortaya çıkıyor?
• Semptomlarınızı daha iyi veya daha kötü yaptığını düşündüğünüz şeyler var mı?
• Semptomlarınızı tetikleyeceği fikriyle bazı yer veya durumlardan kaçınıyor musunuz?
• Semptomlarınız sizi ve en yakınınızdaki insanları nasıl etkiliyor?
• Herhangi bir tıbbi tanınız var mı?
• Geçmişte başka mental bozukluklar için tedavi aldınız mı, aldıysanız en çok hangi tedavi yardımcı oldu?
• Kendinize zarar vermeyi düşündünüz mü?
• Alkol veya uyuşturucu kullanıyor musunuz, kullanıyorsanız ne sıklıkla?