Ekoloji, ayrılmaz bir şekilde organizmaların evrimsel tarihi ile iç içe geçmiştir. Nesillerin değişim süreci boyunca, organizmalar sürekli olarak bir nesilden diğerine kendinden sonraki nesillerin DNA’sına kaydedilecek genetik bilgi aktarırlar. Moleküler biyologların bu kayıtlara ulaşma becerileri, türlerin kökenlerini ve varoluşlarının ekolojik temellerini daha iyi anlamada modern ekoloji araştırmalarının temel taşı haline geldi. 

Bu makalede modern ekologların türlerin oluşumu, çeşitlenmesi ve sürekli değişken, karmaşık çevre şartlarına evrimsel adaptasyonundaki genetik temellerin en derin şekilde anlaşılması için kullandıkları moleküler araçlar ve metotların kısa bir özetini yapacağız. 

Hepatit A, Hepatovirüs A (HAV) isimli bir virüsün sebep olduğu viral hepatit enfeksiyonudur. Hepatovirüs A, Picornaviridae'nin bir alt türü olan Hepatovirüsler içinde sınıflandırılmaktadır. Virüs yaklaşık 7500 nükleotid uzunluğunda lineer, pozitif polariteli, zarfsız, kübik şekilli, tek zincirli bir RNA virüsüdür. Hepatit A virüsüne doğada en çok insanlarda rastlanmaktadır. Hangi canlıdan köken aldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte kemirgenlerden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Çoğu vaka asemptomatik (hastalıkla örtüşen semptomları göstermeyen) ya da presemptomatiktir (hastalıkla örtüşen semptomları belli belirsiz şekilde gösteren). Belirti veren, yani semptomatik olan vakalarda semptomların ortaya çıkması ortalama 4-5 hafta sürmekle birlikte bu süre 2-7 hafta aralığında değişebilir. Semptomlar ortaya çıktıktan sonra 8-24 hafta kadar sürebilir. Hastalığı atlatanların yaklaşık %15'i enfeksiyonun atlatılmasından sonraki 6 ay içinde semptomları tekrar yaşar.

İlk olarak 17 Kasım 2019 tarihinde Çin'in Wuhan kentinde görülmüştür. Şiddetli akut solunum yetmezliği ile ilişkilendirilen virüs, 2020 yılının ilkçeyreğinde tüm dünyaya yayılıp pandemiye yol açmıştır. 26 Haziran 2022 itibariyle yaklaşık 6 milyon 300 bin ölüme neden olan COVID-19'un en belirgin semptomları arasında akut solunum yetmezliğinin yanısıra, atipik pnömoni, ateş, öksürük ve tat-koku kaybı bulunmaktadır. 

İlk ortaya çıktığında "2019 Yeni Koronavirüsü" (İng: "2019 novel CoronaVirus") anlamında 2019-nCoV adı verilen, sonradan "Ağır Akut Solunum Sendromu Koronavirüsü 2" (İng: "Severe Acute Respiratory Syndrome CoronaVirus 2") anlamında SARS-CoV-2 adı verilen virüs, pozitif polariteli tek zincirli bir RNA virüsüdür.^[1][2][3] Virüs, insandan insana bulaşabilen bir solunum yolu hastalığı olan Koronavirüs Hastalığı 2019'a (COVID-19) sebep olmaktadır.^[4]

Çağımızın hastalığı olarak da bilinen kanser, Türkiye’de ve dünyada her gün pek çok insanı etkiliyor. Kanserin türüne ve yayılma derecesine göre de değişmekle beraber, en yaygın tedavi yöntemleri tümörün ameliyatla alınması, kemoterapi ve radyoterapi. Bu yöntemler tedaviyi daha etkin kılmak için genellikle tek başına değil kombinasyonlar halinde kullanılıyor. Örneğin bölgesel bir tümör ameliyatla çıkarıldıktan sonra vücutta kanser hücrelerinin kalmadığından emin olmak için hastalar sıklıkla radyoterapi görüyor. Ancak, kanser ortaya çıktığı bölgeden çevre lenf bezlerine ve vücudun diğer bölgelerine yayıldıysa, yani metastaz yaptıysa, ameliyat pek mümkün olmuyor. Kemoterapi ve radyoterapinin ortak noktası kanser hücrelerine dış etkenlerle hasar vererek bu hücrelerin öldürülmesini amaçlamalarıdır. Fakat bu tedavi yöntemleri yalnızca kanser hücrelerine spesifik değiller, yani vücuttaki sağlıklı hücreleri de etkiliyorlar ve bu da kanser tedavisi gören hastalarda pek çok yan etki olarak karşımıza çıkıyor. Ayrıca, bu yöntemler tedaviye direnç kazanan kanserlere karşı yetersiz kalabiliyor.^[1]

Peki kanserden kurtulmamızın başka bir yolu yok mu? Cevap, evet. Örneğin kanserle daha etkili şekilde savaşabilmek için CAR-T hücre terapisi, tümör infiltran lenfosit terapisi gibi vücudun kendi bağışıklık sistemini kanserle savaşmak için yeniden programlamaya dayalı hücresel tedavi yöntemleri geliştiriliyor. Son yirmi yılda özellikle bu yönde çalışmalar ivme kazanmakta ve başarılı sonuçlar elde edilebiliyor, ancak bu yöntemlerin de kendilerine özgü sınırlılıkları var. Örnek vermek gerekirse, bu tedaviler hastanın bağışıklık sisteminin istenmeyen düzeyde aktifleşmesine neden olabiliyor ve bu da hastanın ölümüne kadar varan ciddi sonuçlar doğurabiliyor.^[2] Bu yazımızda kansere karşı mücadelemizde daha farklı bir yaklaşımı ele alacağız: Kanseri aç bırakmak!

Sağlığımız ve her türlü teknolojimiz de dahil olmak üzere sahip olduğumuz hemen hemen her şeyi bilime ve onu icra eden bilim insanlarına borçluyuz. Dünü değiştiren, bugünü şekillendiren ve yarını tasarlayanlar onlar. Onlara verilen değer, bu değerin niteliği ve içeriği gibi konular son derece tartışmalı olsa da, yeryüzünde saygıyı en fazla hak eden çalışma sahalarının başında bilimsel araştırma sahaları geldiği kuşkusuz. Onları daha iyi anlamalı, daha fazla desteklemeli, daha fazla el üzerinde tutmalıyız.

Bunu bireysel seviyede tutarak yapmak mümkün olduğu gibi, bilim insanı popülasyonlarını analiz ederek de tespitlerde bulunmak mümkün. Örneğin, hangi bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik (BTMM) alanları revaçta? Neden? Bunların trendleri nelerdir, ne yönlere doğru gitmektedir? Bu gidişatı etkileyen toplumsal faktörler nelerdir? Bu toplumsal faktörler, o alanlarda yapılan tanıtımlardan ne kadar etkilenmektedir? İnsanlar tercihlerini bilinçli ve öz deneyimlerine dayanarak mı, yoksa sağdan soldan duyduklarına dayanarak mı yapmaktadırlar? Ülkelerin ve hükümetlerin farklı bilim dallarına yaklaşımları nelerdir? Bunların her biri büyük sorulardır ve bilimin evrimini anlamamız açısından büyük öneme sahiptir.

Belize'nin yoğun ormanlarının derinliklerinde, antik Maya şehri Caracol'da kazı yapan arkeologlar, 1.700 yıllık bir hükümdar mezarı olduğuna inandıkları bir mezar ortaya çıkardılar. Doğrulanırsa, bu keşif, bölgenin bilinen en eski kraliyet mezarı ve muhtemelen kurucu kralı Te K'ab Chaak'ın dinlenme yeri olacak.

Tulane Üniversitesi'nden bir arkeolog ve National Geographic Kaşifi olan Francisco Estrada-Belli, "Bu son derece önemli bir keşif" diyor. "Kayıtlara geçmiş bir Maya kralının, hem de bir hanedanın kurucusunun mezarını bulmak son derece nadir görülen bir durumdur."

Hepimiz mutlaka ömrümüz içinde en az 1 kez yapmışızdır: Bir doğum günü kutlaması için bir araya geldik, pastaya mumlar koyduk, bir dilek tuttuk ve PÜFFF! Mumlara üfleyerek söndürdük. İyi ama neden? Bu davranışın kökeni ne? Neden tamamen bize ait olan doğum günümüzü kendi başımıza değil de, başkalarıyla kutluyoruz? Neden mumlar kullanıyoruz? Neden dilek tutuyoruz?

Doğum günlerinde pasta veya kek kullanımının tarihi, Batı Avrupa toplumlarında 19. yüzyılın ortalarına kadar gitmektedir.^[1] 1746 yılında Almanya'da Kont Ludwig von Zinzendorf, bir doğum günü partisi vermiştir ve bu partinin davetlilerinden olan Andrew Frey, kutlamayla ilgili çok detaylı bilgiler vermiştir:^[2]