Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Nebula Türleri Nelerdir? Bulutsuların Kimyasal Yapıları Hakkında Neler Biliyoruz?

6 dakika
6,640
Nebula Türleri Nelerdir? Bulutsuların Kimyasal Yapıları Hakkında Neler Biliyoruz?
Tüm Reklamları Kapat

Nebula veya bulutsular; bol miktarda hidrojen ve helyumdan oluşan, uzayda genişçe bir yer kaplayan, içeriğindeki hidrojen ve helyumla yıldızları oluşturan gök cisimleridir. İlginç renkleri ve desenleri ile astrofotoğrafçıların da ilgi odakları olmaktadırlar.

Bulutsu Türleri

Bulutsular kendi aralarında Emisyon Bulutsuları, Yansıma Bulutsuları, Gezegenimsi Bulutsular, Süpernova Kalıntıları ve Soğurma Bulutsuları olmak üzere beşe ayrılırlar.

Emisyon Bulutsuları

Emisyon veya salma bulutsularının böyle isimlendirilmesinin sebebi kendi ışıklarını kendilerinin yaymasıdır. Bulutsunun ışığı, içindeki ve etrafındaki yıldızların enerjilerini hidrojen atomlarına vermesi sonucu oluşur. Bu enerji o kadar güçlüdür ki iyonlaşma adı verilen bir süreçle bulutsunun hidrojen atomlarının elektronları kopar ve hidrojen (+) yüklü olacak şekilde iyonlaşır. Enerji verilmiş elektronlar, atomlarla yeniden birleşerek yüksek enerjili durumlarından düşük enerjili durumlarına geri döndüklerinde ışık yayarlar ve bulutsunun gazının parlamasına neden olurlar.

Tüm Reklamları Kapat

Emisyon bulutsularının ünlü bir örneği; Orion takımyıldızında yer alan devasa, yıldız oluşturan bir bulutsu olan Orion Nebulası'dır. Diğer ismiyle Avcı Bulutsusu, Trapezium olarak bilinen dört büyük yıldızdan oluşan bir yıldız kümesine ev sahipliği yapmaktadır. Bu yıldızlar sadece birkaç yüz bin yaşında, Güneş'in kütlesinin yaklaşık 15-30 katı kütlededir. O kadar sıcak ve parlaktırlar ki tüm Orion bulutsusunu aydınlatırlar.

Ancak çoğu genç yıldız bulutsunun içine gömülüdür. Bunların en büyüklerinin kütlesi Güneşimizin kütlesinin 50 ila 100 katıdır.

Bu tür bulutsularda bulunan baskın element, bulutsulara karakteristik kırmızı rengini veren iyonize hidrojendir. Bu tür bulutsulardaki helyum, oksijen, azot ve eser miktarda bulunan elementler gibi diğer elementler de yeşil ve mavi ışık yayar.

Orion Bulutsusu.
Orion Bulutsusu.
Hubble Space Telescope

Yansıma Bulutsuları

Yansıma bulutsuları, ışıklarını etraflarındaki yıldızlardan alan bulutsulardır. Emisyon bulutsularındaki yıldızların aksine bu yıldızların enerjileri bulutsulardaki gazı iyonlaştıracak kadar güçlü değildir. Yine de ışıkları gaz ve tozun içinden geçerek bulutsunun parlamasına neden olur. Bu görüntüyü sisli bir ortamda el feneri açılınca ortaya çıkan görüntü gibi düşünebilirsiniz.

Tüm Reklamları Kapat

Yansıma bulutsuları, hidrojen ve neonla doludur. Bazı araştırmalar, petek benzeri bir yapıda düzenlenmiş yüzlerce karbon atomu ve bazı hidrojen atomları ile birbirine bağlı aromatik halkalar olan polisiklik aromatik hidrokarbonların da yansıma bulutsularındaki varlığını doğrulamaktadır. Bu hidrokarbonlar, fullerenler gibi diğer bileşiklere dönüştürülebilir.

NGC1999 bulutsusu.
NGC1999 bulutsusu.
Science Alert

Gezegenimsi Bulutsular

Gezegenimsi bulutsular, düşük ve orta kütleli yıldızların ölümü sırasında oluşur. Bu tür yıldızlar öldüklerinde dış katmanlarını uzaya atarlar. Bu genişleyen gaz kabukları yıldız ölümünün karmaşıklığını gösteren çok çeşitli benzersiz şekiller (halkalar, kum saatleri, dikdörtgenler ve daha fazlasını) oluşturur. Gökbilimciler bu karmaşık şekillerin bir yıldızın ömrünün sonunda nasıl oluştuğunu hâlâ araştırmaktadır.

Yıldız, dış katmanlarını atarken beyaz cüceye dönüşen çekirdeğini geride bırakır. Beyaz cüceler yaklaşık olarak Güneş'in kütlesine ve Dünya'nın büyüklüğüne sahip nesnelerdir. Bu da onları kara delikler ve nötron yıldızlarından sonra evrendeki en yoğun madde biçimlerinden biri yapar. Beyaz cüce yıldızının ultraviyole radyasyonu, gezegenimsi bulutsunun gazını iyonize eder ve yıldızların emisyon bulutsularında yaptığı gibi parlamasına neden olur. Güneşimizin de ömrünün sonunda bir gezegenimsi bulutsu oluşturması beklenmektedir.

Gezegenimsi bulutsular için yapılan spektrum analizleri; bu tür bulutsularda hidrojen, oksijen, karbon ve neon iyonları bulunduğunu göstermektedir. Bu yapılar yıldızların son evrelerinde oluştuğu için oldukça karmaşık moleküllere sahiptir. Başta uzun karbon zincirleri içerenler olmak üzere pek çok farklı molekülün kaynağını oluştururlar. Bu bulutsularda C4H2, C6H2, C2H4 gibi karbon bazlı moleküllerin ve hatta aromatik benzen (C6H6) benzonitril gibi karbon bazlı moleküllerin varlığını birkaç çalışma doğrulamıştır. Aynı zamanda oksijen bulunduran H2O, OH veya HCO gibi bileşiklere de sahiptirler.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.

Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Helis Bulutsusu
Helis Bulutsusu
Universe Today

Süpernova Kalıntıları

Eğer bir yıldız, Güneşimizin en az beş katı büyüklüğündeyse süpernova patlaması geçirerek içindekileri saniyede 15.000 ila 40.000 kilometre hızla uzaya fırlatma kapasitesine sahiptir.

Tipik bir süpernova patlaması sırasında açığa çıkan enerji nedeniyle galaksilerin tamamının saçtığı ışıktan daha parlak bir ışık topu oluşturabilir ve bu durumda Güneş'imizin 8 milyar yıllık toplam ömründe yayacağından daha fazla enerji uzaya savrulur.

Yengeç Bulutsusu, bir süpernova kalıntısı örneğidir. 1054 yılında Yengeç Bulutsusunu oluşturan patlama o kadar parlaktı ki haftalarca gündüz vaktinde bile gökyüzünde görülebilmiş ve Dünya'nın dört bir yanındaki gökbilimciler tarafından kaydedilmiştir. Yıldızdan gelen maddeler hâlâ saatte yaklaşık 4,8 milyon kilometre hızla uzaya akmaktadır.

Araştırmalar bu bulutsularda argon ve hidrojen iyonlarından SiO, SiS, CO ve HCO+'ya kadar pek çok farklı bileşiğin varlığını ortaya koymaktadır. Bu nebulalar için kaydedilen spektrumlar H2S gibi moleküler türlerin yanı sıra, C+, N+, N+2, O+2, O+3 ve P+ gibi iyonlarla doludur. Aynı zamanda bu nebulalarda neon, magnezyum, silikon, kükürt ve hatta demir dahil olmak üzere çeşitli elementler de bulunabilir.

SN 1054 Süpernovası.
SN 1054 Süpernovası.
Space

Soğurma Bulutsuları

Soğurma bulutsuları veya karanlık bulutsular, ışık yaymayan veya yansıtmayan ancak arkalarından gelen ışığı engelleyen gaz ve toz bulutlarıdır. Bu bulutsular yıldızlardan veya ötelerindeki bulutsulardan gelen görünür ışığı emmelerine olanak tanıyan büyük miktarlarda toz içerirler. Bu bulutsuların görülebilmesi için arkalarında parlak bulutsular veya yıldızlar bulunması gerekir.

Soğurma bulutsularını kimyasal yapı olarak diğer bulutsulardan ayıran özellik metal de içeriyor olmalarıdır. Elbette moleküler hidrojen, H2, H2O, CO, CO2, CH3, OH, NH3, etil alkol (C2H5OH) gibi yüzlerce kimyasal; şekerler ve hatta glisin gibi amino asitler de bulundurmaktadırlar. Hatta bu bileşiklerden 70 tanesi DNA'yı oluşturan bileşiklerle birlikte meteoritlerde yaygın olarak bulunmaktadır. Koyu renkli bulutsular aynı zamanda C, Si, Mg, Fe, Al, Ti gibi katı maddeler de içerirler.

Tüm Reklamları Kapat

Kömür Çuvalı Bulutsusu.
Kömür Çuvalı Bulutsusu.
Great Lakes Ledger

Bulutsularda Yıldızlar Nasıl Oluşur?

Yıldızların kimyasal yapısı, bulutsuların kimyasal yapısıyla benzerlik göstermektedir. Bunların ikisinde de hidrojen ve helyum, ağırlıklı olarak bulunmaktadır. Eğer bir bulutsunun yanında büyük kütleli bir yıldız süpernova patlaması geçirirse bu olay, bulutsudaki hidrojen ve helyumun sıkışmasına neden olur. Çünkü bir süpernova, gazın saniyede 10.000 ila 20.000 kilometreye kadar bir hızla hareket etmesine neden olmaktadır. Bu muazzam derecede güçlü bir patlamadır ve gazın sıkışması için yeterlidir. Bu durum karşısında sıkışıp toplanan gaz ve tozlar kütle çekim sayesinde etraflarına daha fazla gaz ve toz çekerler. Bunun sonucunda da toz bulutunun kütlesi artar ve daha da fazla gaz ve toz çekmeye başlar.

Bu durumda, basınç ve sıcaklık ciddi derecede artar. Bu da nükleer füzyon dediğimiz olayın başlamasına sebep olur. Nükleer füzyon, basitçe 2 küçük elementin daha ağır elementlere dönüşmesidir bu esnada ortaya yüksek miktarda ısı açığa çıkar.

Füzyon sonucu oluşabilecek en ağır element demirdir. Yıldızlardaki füzyonda hidrojen atomlarının birleşmesi sonucu helyum ve daha ağır atomlar oluşmaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Yıldızlardaki Füzyonlar

Yüksek ısıları ve kütleleri ile yıldızlar, doğal yollardan enerji açığa çıkarmak için farklı kombinasyonlar kullanır:

  • Proton-Proton füzyonu: Çekirdek sıcaklıkları 15 milyon °C'nin altında olan Güneş gibi yıldızların baskın enerji kaynağını oluşturan proton-proton füzyonu, iki protonun çarpışmasıyla başlar ve sonucunda pozitronlar, nötrinolar ve gamalar gibi yüksek enerjili parçacıklar ortaya çıkar.
  • Karbon Döngüsü: Daha yüksek sıcaklıklara sahip yıldızlar hidrojen atomları yerine karbon atomlarını birleştirir.
  • Üçlü Alfa Süreci: 100 milyon °C'yi aşan sıcaklıkları ile kırmızı devler gibi yıldızlar, hidrojen ve karbon yerine helyum atomlarını bir araya getirir.
Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
41
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 11
  • Tebrikler! 8
  • Bilim Budur! 6
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 4
  • Merak Uyandırıcı! 4
  • İnanılmaz 3
  • Umut Verici! 2
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Sıkça Sorulan Sorular

Nebula veya bulutsular, hidrojen ve helyumdan oluşan, uzayda geniş bir yer kaplayan ve içerisindeki gazla yıldızların oluştuğu gök cisimleridir.

Bulutsular, Emisyon Bulutsuları, Yansıma Bulutsuları, Gezegenimsi Bulutsular, Süpernova Kalıntıları ve Soğurma Bulutsuları olmak üzere beşe ayrılır.

Emisyon bulutsuları, içindeki ve etrafındaki yıldızların enerjilerini hidrojen atomlarına vermesi sonucu oluşur. Işıkları, hidrojen atomlarının iyonlaşması ve yeniden birleşmesi sürecinde ortaya çıkar.

Yansıma bulutsuları, etraflarındaki yıldızlardan aldıkları ışık sayesinde parlaklık kazanırlar. Işık, bulutsudaki gaz ve tozun içinden geçerek yansıma bulutsusunun parlamasına neden olur.

Gezegenimsi bulutsular, düşük ve orta kütleli yıldızların ölümü sırasında oluşur. Bu yıldızlar dış katmanlarını uzaya atar ve genişleyen gaz kabukları benzersiz şekiller oluşturur. Geriye kalan çekirdek ise beyaz cüce olarak kalır.

Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 06/12/2024 01:16:47 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/14052

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Işık
İspat Yükü
Olumsuz
Diyabet
Moleküler Biyoloji
Endokrin Sistemi
Nöron
Kurbağa
Fizyoloji
Dünya Dışı Yaşam
Uzay Aracı
Metal
Doğru
Kanser Tedavisi
Toprak
Coğrafya
Doku
Kahve
Doğum
Tehlike
Cinsellik Araştırmaları
Yatay Gen Transferi
Fobi
Odontoloji
Biyoteknoloji
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Y. Y. Arslan, et al. Nebula Türleri Nelerdir? Bulutsuların Kimyasal Yapıları Hakkında Neler Biliyoruz?. (3 Mayıs 2023). Alındığı Tarih: 6 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/14052
Arslan, Y. Y., Alparslan, E. (2023, May 03). Nebula Türleri Nelerdir? Bulutsuların Kimyasal Yapıları Hakkında Neler Biliyoruz?. Evrim Ağacı. Retrieved December 06, 2024. from https://evrimagaci.org/s/14052
Y. Y. Arslan, et al. “Nebula Türleri Nelerdir? Bulutsuların Kimyasal Yapıları Hakkında Neler Biliyoruz?.” Edited by Eda Alparslan. Evrim Ağacı, 03 May. 2023, https://evrimagaci.org/s/14052.
Arslan, Yusuf Yiğit. Alparslan, Eda. “Nebula Türleri Nelerdir? Bulutsuların Kimyasal Yapıları Hakkında Neler Biliyoruz?.” Edited by Eda Alparslan. Evrim Ağacı, May 03, 2023. https://evrimagaci.org/s/14052.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close