Hubris Sendromu: Aşırı Gurur, Özgüven ve Kibir Neden Tehlikelidir? Bunlardan Nasıl Kurtulabilirsiniz?

Hubris, aşırı düzeyde gurur, özgüven ve kibri içeren bir kişilik özelliğidir. Bu çerçevede hubristik kişiler kendi kabiliyetlerini, bilgilerini, bir birey olarak önemlerini ve başarıya ulaşma şanslarını abartma eğilimindedir. Böylesi insanlar asla yanılmadığına, bütün girişimlerinin başarıyla sonuçlanacağına inanabilir ve kendini hukukun üstünde görebilir.

Hubris, hem hubristik bireyler hem de bu bireylerin çevresindeki insanlar için ciddi olumsuz sonuçlar doğurabilen, sorunlu bir özelliktir. Makalemizde hubris kavramını, nasıl tespit edebileceğinizi ve başa çıkabileceğinizi öğreneceksiniz.

Hubris Örnekleri

Hubristik bireyler hayatımızın her alanında karşımıza çıkmasına karşın, bu fenomen ağırlıklı olarak CEO'lar, yöneticiler, siyasetçiler, yargıç ve avukatlar gibi güç pozisyonlarında yer alan kişilerde görülmektedir.^{[1], [2], [3]}

Sayılan tüm bu pozisyonlarda hubris, bir kişinin yeteneklerini aşırı derecede abartması veya hata yapabileceğine inanmayı reddetmesi gibi çeşitli şekillerde aşırı düzeyde gurur, güven veya kendini beğenmişlik göstermesi durumunda ortaya çıkar.

Aşağıdaki alt bölümlerde tarihten, edebiyattan ve Yunan mitolojisinden daha fazla hubris örneği göreceğiz. Bu örnekler hubrisin ne olduğunu veya nasıl ele alınacağını anlamanız için temel önem taşımamaktadır; ancak konu hakkında detaylı bilgi edinmek isteyen okuyucular için faydalıdır.

Makalede verilen bazı örneklerde hubris kavramının bir kişilik özelliği anlamında modern psikolojik bağlamında kullanılmadığını; daha eski ve edebi olarak, özellikle de Yunan mitolojisinde "trajik bir çöküşe yol açan aşırı kibirli eylemler" anlamında kullanıldığını lütfen göz önünde bulundurun.

Tarihte Hubris

Hubrisin kayda değer bir tarihsel örneği, 1812'de Rusya'yı işgal eden Fransız askeri lideri Napolyon'da görülür. Rusya'nın Fransa tarafından işgali, Fransız birliklerinin sert Rus kışından ve Rusya'nın yakıp yıkma ve gerilla taktiklerinden büyük zarar görmesinin ardından Napolyon'un ordusunun geri çekilmesiyle sona ermiştir. Bu örnek bağlamında hubris, şu şekilde anlatılmaktadır:^[4]

[İşgali] takip eden aylar boyunca Rusya ovalarında yaşanan olaylar bir Yunan trajedisini andırmaktadır. Girişim parlak bir şekilde, hatta fazlasıyla parlak bir şekilde başladı; ve iyiye yorulan alametler kötüye yorulmaya başlayınca Napolyon, o yüce egoist, bütün kıyamet alametlerini görmezden geldi. Ta ki o alametler Napolyon'u ve ayak bastığı toprakları tamamen ve geri dönülemez bir şekilde felakete sürükleyene kadar. Tanrılar hubrisi hiç bu kadar ağır cezalandırmamıştı.

Wikimedia Commons

Edebiyatta Hubris

Karakterlerinin eylemlerini hubris penceresinde değerlendirebileceğimiz bazı edebi eserlerden örnekler:

• Doktor Faustus (Christopher Marlowe) adlı oyunda Doktor Faustus, Şeytan'la kendisine güç verecek ve kendisini cehenneme mahkum edecek bir anlaşma yapar ve tövbe etmesine yönelik tüm fırsatları son ana kadar görmezden gelerek hubris sergiler.
• Frankenstein (Mary Shelley) romanında ise bilim adamı Victor Frankenstein, canavarına hayat vererek tanrı rolü oynar.
• Kayıp Cennet (John Milton) adlı epik şiirde ise Şeytan karakteri, Tanrı'nın cennetteki yönetimine karşı isyan etmeye çalışır ve sonunda "cennette hizmet etmek yerine cehennemde hüküm sürmenin daha iyi olduğunu" ilan ederek hubris sergiler.

Hubris kavramı, "Kibir afettir." gibi modern deyimlere de yansımıştır. Bunun yanında Eski Ahit - Özdeyişler Kitabı'nda yer alan "Gurur yıkımdan, kibir çöküşten önce gelir." deyişi de modern dünyamızda varlığını hala sürdürmektedir.

Yunan Mitolojisinde ve Tarihinde Hubris

Hubris kavramı, kökenlerinin dayandığı Yunan tarihi ve mitolojisi ile güçlü bir şekilde ilişkilendirilmektedir. Aşağıda bu alanlardaki en önemli hubris örneklerinden bazıları yer almaktadır:

• Homeros'un Odysseia adlı epik şiirinde hubris, Odysseus'un uzun süreli yokluğunda ona kur yapan ve evinde kaba davranışlarda bulunan Penelope'nin (Odysseus'un karısı) talipleri tarafından sergilenir ve bu talipler, davranışları nedeniyle Odysseus tarafından öldürülürler. Bununla birlikte Odysseus'un kendisi de hubris etkisi altındadır; bir tepegözü kör edip mağarasından kaçtıktan sonra böbürlenerek tepegöze adını söyler. Bunun bir sonucu olarak tepegözün babası Poseidon (Yunan deniz tanrısı), Odysseus'u cezalandırarak oğlunun intikamını alır.
• Daedalus efsanesinde usta zanaatkâr Daedalus ve oğlu İkarus. Daedalus, Girit Kralı Minos için bir labirent inşa eder. Ancak kral, labirent hakkında bildiklerini paylaşmasını engellemek amacıyla Daedalus'u inşa ettiği labirente kapatır. Labirentte hapsolmalarının üzerine Daedalus ve oğlu İkarus, tüy toplarlar ve topladıkları tüyleri balmumu ile yapıştırarak kanat yapar; hapishaneden kaçarlar. Ancak İkarus, babası Daedalus'un bütün uyarılarına karşın hubristik bir davranışla Güneş'e çok yakın uçar, kanatları erir, denize düşer ve boğulur.
• Sophokles'in Ajax adlı oyununda büyük savaşçı Ajax, iki defa hubris sergiler: Önce, savaşta tanrıların yardımına ihtiyacı olmadığını söyleyerek böbürlenir, ardından tanrıça Athena'nın yardım teklifini reddeder. Bunun cezası olarak Athena, Yunan ordusu tarafından savaş ganimeti olarak ele geçirilen hayvanları öldürmesi için Ajax'ı kandırır. Ajax ne yaptığını anladığında utançla dolar ve sonunda kendini öldürür.
• Sophokles'in Kral Oedipus adlı oyununda Oedipus, Delfi Kahini tarafından yapılan, bir gün babasını öldürüp annesiyle evleneceği kehanetinden kaçınmak amacıyla Korint'teki evini terk eder. Yolculuğu sırasında karşılaştığı ve hiç tanımadığı gerçek babası (Laius) olduğu ortaya çıkan bir adamı öldürür. Ardından Oedipus, Teb şehrini Sfenks'ten kurtarır ve bunun ödülü olarak kendisine Teb Krallığı bahşedilir, başından beri gerçek annesi olan kraliçe (Jocasta) ile evlenir. Oedipus'un birçok davranışı hubris çerçevesinde yorumlanabilir; bunların en önemlileri kaderinden kaçmaya çalışması, gerçeği görmesini engelleyen aşırı gururu ve kör kahin Tiresias'a kötü davranmasıdır. Gerçek ortaya çıktığında Oedipus'un annesi intihar eder ve Oedipus çaresizlik içinde kendini kör eder.

Yunan tarihinde hubrisin geçtiği önemli bir diğer nokta da "Meidias'a Karşı" (MÖ 350 civarı) adlı yargı konuşmasıdır. Konuşmada devlet adamı ve hatip Demosthenes, Demosthenes'in Büyük Dionysia'da koregus olarak görev yaptığı sırada zengin bir Atinalı olan Meidias'ın kendisine doğru yürümesi ve yüzüne vurması üzerine Meidias'ı hubrisle suçlar. Bu olay, Meidias'ın Demosthenes'in evini ziyaret edip Demosthenes ve ailesine karşı küfürlü bir dil kullandığı daha önceki bir vakadan sonra meydana gelmiştir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Hubris kavramı, kavramın Yunan tarihindeki en dikkate değer kullanımlarından birinin gerçekleştiği bu konuşmada son derece önemli bir rol oynamıştır. Konuyla ilgili bir analiz özellikle şunu göstermektedir:^[5]

Konuşmadaki en önemli nokta, hybris ['hubrisin orijinal yazılışı] kelime kökünün birçok dilbilgisi unsurunda ve cümle öğesinde farklı şekillerde sürekli tekrar edilmesidir. Hatta hybris kelimesi, konuşmada kökün tüm kullanımlarıyla isim olarak 131 defa geçmiştir. Aynı kelime Demosthenes arşivinin tamamında yalnızca 274, Yunan oratörlerinin tamamında ise yalnızca 170 defa kullanılmıştır.

Not: Yunan mitolojisinde "hubrisin cezası" anlamına gelen kelime, intikam tanrıçası Nemesis'ten gelmektedir. "Nemesis" terimi (Tr: "hak edilen ve kaçınılmaz ceza", "can düşmanı", "intikam") bazen bir kimsenin "hubrisin bir sonucu olarak yaşadığı ceza veya yıkımı" ifade etmek için kullanılır.^[6]

Anthony van Dyck - Google Art Project

Hubrisin Psikolojisi

Hubrisin Tehlikeleri

Hubrisin teşkil ettiği temel tehlike, insanların yargı kabiliyetini çeşitli yollarla bulanıklaştırmasıdır.^[7] Bu çerçevede hubristik bir birey, kendini ve başka kimseleri kötü yönde etkileyen kararlar alır.

Örneğin kişinin bilgi ve yeteneklerine aşırı güven duyması bağlamında hubris, insanların çeşitli alanlarda başarılı olma kabiliyetlerini abartmalarına yol açarak gereksiz riskler almasına; sezgilerinin geçerliliği ve güvenilirliğini abartmasına sebep olarak bir yargı sürecinde, özellikle bir tartışma söz konusuysa akıl yürütme yerine sezgilerine fazla bel bağlamasına sebep olur.^{[8], [9]}

Ayrıca hubris, pervasızlık ve dürtüsellik, gerçeklikle temasın kaybedilmesi, istenmeyen sonuçları dikkate almaya yönelik isteksizlik, başkalarına karşı sorumlu hissetmeyi reddetme, değişen gerçeklerle yüzleşmede zorluklar, başarı için basit bir formüle güvenme ve ahlaki farkındalığın bozulması gibi bir dizi ek sorunla da ilişkilendirilmiştir.^{[1], [8], [10]} Bunların tümü olumsuz sonuçlara yol açabilir.

Hubrisin tehlikelerinin karşımıza çıktığı önemli bir alan da iş dünyasıdır. Hubris fenomeninin iş dünyasında yönetici pozisyonunda bulunan kimselerin karar alma süreçlerini çeşitli şekillerde olumsuz yönde etkilediği bulgulanmıştır. Yapılan bir araştırma şunları göstermektedir:

• CEO'ların sergilediği hubris, yönettikleri şirkette artan kazanç manipülasyonu ile etik dışı davranışların artışı ilişkilendirilmektedir.^[8]
• CEO'ların sergilediği hubris, yönettikleri şirkette sosyal sorumluluk faaliyetlerinin azalması ve sosyal bağlamda sorumsuz/zararlı davranışların artışı ile ilişkilendirilmektedir.^[11]
• CEO'ların sergilediği hubris, şirket satın alımları sırasında haddinden fazla ödeme yapılmasıyla ilişkilendirilmektedir ve bu da satın alan şirketin hissedarlarının kayıplarının artmasına sebep olur.^[12]
• Girişimcilik bağlamında ise hubris, girişimcilerin ellerindeki mevcut kaynakları yanlış tahsis etmelerine neden olarak girişimlerinin başarısızlıkla sonuçlanma şansını artırır.^[13]

Hubris, hubristen muzdarip bireye yönelik olumsuz düşüncelerin doğmasına aracı davranışları tetikleyerek sosyal bağlamda da zararlı etkilere sebep olabilmektedir. Örneğin hubristik kimseler genellikle kendi üstünlüklerini açıkça ifade ederek, diğerlerinden daha iyi olduklarını veya gelecekte çok başarılı olacaklarını belirterek, grup içindeki statülerini abartarak sosyal çevrelerindeki diğer üyelerin kendilerini sevmemesine sebep olurlar.^{[14], [15], [16], [17], [18]}

Bütün bunların yanında hubrisin yol açabileceği olumsuz sonuçlarla ilgili bazı değişkenlikler olduğunu da göz önünde bulundurmalısınız. Örneğin, insanların hubris çerçevesinde ele alınabilecek bir davranışta bulunduklarında maruz kaldıkları sosyal hubrisin cezası konusunda araştırmalar, hubristik bireyin sosyal grup içindeki statüsü gibi faktörlerin davranışlarının diğerleri tarafından nasıl algılandığını etkileyebileceğini, örneğin düşük statülü üyeler hubris sebebiyle cezalandırılırken yüksek statülü üyelerin cezalandırılmayabileceğini göstermektedir.^[19]

Hubrisin Faydaları

Hubrisin birçok tehlikesi olmasına karşın bazı faydaları da yok değildir. Örneğin hubris, daha yüksek özsaygı ile ilişkilendirilmektedir; bu da grup içi baş kaldırı ve bir grup yaklaşımını eleştirme isteğinin artması gibi faydalara yol açabilir.^{[20], [21]} Hubris, bunun yanında artan özgüvenle de ilişkilendirilmektedir; artan özgüven beraberinde sabır getirmekte, bu da hubristik bireylere zorluklar karşısında dayanma gücü vermektedir.^[22]

Buna ek olarak hubrisin bazı yönleri, ancak belirli durumlarda faydalı olabilir. Örneğin aşırı özgüven, bazen bireylerin hırslarını, morallerini ve azimlerini artırması açısından faydalı olarak değerlendirilebilir.^[7] Benzer şekilde CEO hubrisi bazen başarısızlık ihtimalini küçümseme ve hafife almaya sebep olarak yönettikleri şirket içinde inovasyonun artmasına yol açabilir.^{[23], [24], [25]} Son olarak bazı durumlarda hubris, kendi kendini doğrulayan türde olumlu bir kehanetin ortaya çıkmasını sağlayabilir; örneğin hubristik bir kimse yeteneklerine aşırı düzeyde güvenebilir ve bu güven bu kimseyi başarıya götürebilir.

Ancak hubrisin bu potansiyel faydalarının birçoğu oldukça hızlı bir şekilde bir sorun halini alabilir. Bunun yanında, özellikle hubristik bireyin bakış açısından ele alındığında, hubrisin faydalı olup olmadığını belirlemek de oldukça güçtür. Örneğin CEO hubrisi, hubristik CEO'ların liderlik ettikleri şirketlerin daha fazla risk almasıyla ilişkilendirilir. Bu risk alma hali bazen olumlu sonuçlara yol açabileceği gibi olumsuz sonuçların doğmasına da sebep olabilir; zira risk alma davranışı, karar alma süreci hubrisin etkisiyle gölgelenmiş bir kişi tarafından yürütülmektedir.^[26]

Hubris Nasıl Gelişir?

Hubrisin tek bir sebebi olmadığı gibi ana hatlarıyla hubrisin bir insanın gururunu, özgüvenini ve kibrini kabartan davranışların genellikle kademeli bir süreçle hubrise sebep olduğu düşünülmektedir. Örneğin belirli vakalarda ardı ardına kazanılan büyük başarıların, kurallardan muaf tutulmanın ve hep övülmenin/hiç eleştirilmemenin hubrisi tetikleyebileceği gözlemlenmektedir.^[10]

Buna ek olarak belirli faktörler bir kimseyi hubris geliştirmeye daha yatkın kılabilir.^{[27], [28]} Bu faktörler arasında kültürel çevreleri, bireyin kendisine duyduğu aşırı ilgi veya hayranlık anlamına gelen narsisizm gibi kişilik özelliklerinin mevcudiyeti gibi örnekler bulunmaktadır.^[26]

Agora Bilim Pazarı

Fizikokimya (2. Cilt)

• Boyut: 19,5 X 27,5
• Sayfa Sayısı: 580
• Basım: 1
• ISBN No: 9799758624989

Devamını Göster

₺390.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Son olarak hubrisin tartışmalara bir kişilik özelliği olarak konu olmasına karşın daha büyük bir ölçekte de deneyimlenebileceğini; örneğin spor takımı, şirket veya ülke sosyal gruplarına ait bireylerin hubrisin bireysel boyutta gelişim sürecine benzer şekilde grup kimlikleriyle ilişkili olarak kolektif bir hubris geliştirebileceğini göz önünde bulundurmalısınız.^[29]

Martí Pardo

Farklı İlişki Türlerinde Hubris

Hubris üç ilişki türü çerçevesinde insanları etkilediği söylenebilir:^[30]

• Bireyin kendisiyle ilişkisi. Bireyin kendisiyle ilişkisi söz konusu olduğunda hubris, bir kişinin aşırı özgüven ve gurur geliştirmesine sebep olarak bu kişinin yeteneklerini, bilgi birikimini ve başarı şansını abartmasına sebep olur.
• Bireyin diğerleriyle ilişkisi. Bireyin diğerleriyle ilişkisi söz konusu olduğunda hubris, bir kişinin diğerlerinin üstünde olduğunu düşünmesine önayak olabilir ve bu düşünce tavsiyelere/öğütlere kulak vermemek gibi davranışlara ve bireyin amaçlarına ulaşmakta korku, gözdağı verme ve şiddet gibi yöntemleri kullanmasına sebep olur.
• Bireyin dünyayla ilişkisi. Bireyin dünyayla ilişkisi söz konusu olduğundahubris, bir kişinin kendisini hukuktan (ve tanrıdan!) üstün görmesine sebep olabilir. Böyle bir inanç da bu kimseyi kanunlara uymasının zorunlu olmadığına inandırabilir ve otoriteye karşı bir horgörü geliştirmesini sağlayabilir.

Not: Hubrisin etkileri bağlamında bazen "hubris hipotezi" kavramı kullanılmaktadır. Ancak bu kavram konusunda bir fikir birliği yoktur ve farklı çalışmalarda farklı anlamlarıyla kullanıldığı görülmekte; bazı durumlarda ise khubrisin etkilediği alan hipotez ismine eklenerek kullanılmaktadır (örneğin "şirket satın alımlarında hubris hipotezi").^{[16], [31]}

Hubrisle Başa Çıkmak

Hubrisi Nasıl Tespit Edersiniz?

Hubris ile başa çıkmanın ilk adımı hubris kendinizde veya başkalarında tanımlayabilmektir.

Hubrisi tanımlamanın en temel yolu ise sezgisel bir yaklaşım kullanmaktır. Sezgisel yaklaşım kapsamında hubrisin temel semptomlarına (aşırı gurur, özgüven ve kibir) odaklanır ve kendinize bu semptomların gözlemlediğiniz kişi tarafından sergilenip sergilenmediğini sorarsınız.

Bununla beraber, eğer gerekirse daha metodolojik bir yaklaşım da kullanabilirsiniz. Metodolojik yaklaşım kapsamında hubrisin ana semptomları ele alınmamakta, bunun yerine sıklıkla hubris ile ilişkilendirilen başkaca davranışlara bakılmaktadır. Metodolojik yaklaşım kapsamında hubris sendromu tanısına ulaşmak için öne sürülen kriterleri değerlendirebilirsiniz.^[2] Hubris sendromu, bir kimsenin genellikle liderlik veya güç konumunda aşırı düzeyde hubristik davranışlarda bulunmasıyla edinilen bir rahatsızlıktır. İlgili kriterler ise şunlardır:^[32]

1. Dünyalarını öncelikle güç kullanacakları ve şan şöhret arayacakları bir arena olarak görmeye yönelik narsisistik bir eğilim.
2. İmaj güçlendirici ve bireyi iyi göstermesi mümkün olan eylemlerde bulunma eğilimi.
3. İmaj ve sunumla ilgili orantısız bir endişe.
4. Mevcut faaliyetler hakkında mesihçi bir konuşma tarzı ve yüceltme eğilimi.
5. Bireyin kendi bakış açısını ve çıkarlarını paylaştığı ölçüde bir ulusla ya da örgütle özdeşleşmesi.
6. Üçüncü şahıs olarak konuşma ya da "biz" kelimesini kullanma eğilimi.
7. Bireyin kendi yargılarına aşırı güvenmesi ve başkalarının tavsiye veya eleştirilerini küçümsemesi.
8. Kişisel olarak başarabilecekleri konusunda her şeye gücü yetme (İng: "omnipotence") hissine kadar varan abartılı bir kendine inanç.
9. İş arkadaşlarının veya kamuoyunun sıradan mahkemesi yerine tarihe veya Tanrıya hesap vereceklerine yönelik bir inanç.
10. Bu mahkemede haklı çıkacaklarına dair sarsılmaz bir inanç.
11. Gerçeklikle temas kaybı. Bu kayıp genellikle ilerleyen izolasyonla ilişkilendirilmektedir.
12. Huzursuzluk, umursamazlık ve dürtüsellik.
13. Önerilen bir yolun ahlaki doğruluğuna ilişkin "geniş vizyonları" çerçevesinde pratiklik, maliyet veya sonuçları dikkate almama eğilimi.
14. Hubristik bireyin aşırı özgüveni çerçevesinde temel unsurları görmezden gelmesiyle işlerin kötüye gitmesi olarak özetlenebilecek hubristik beceriksizlik.

Hubrisi tanımlamanın bu yöntemler haricinde yolları da vardır. Örneğin CEO hubrisinde dilbilimsel işaretler (İng: "linguistics markers") üzerine yapılan bir çalışmada hubrisin para ve güçle ilgili kelimelerin ve duygulara ilişkin terimlerin kullanımında ve tonda bir artışa; olumlu yönde duygulara ilişkin kelimelerin kullanımında ise bir düşüş ile ilişkilendirildiği bulgulanmıştır.^[33] Bununla beraber bu türdeki verilerin birçok çalışmada düzgün şekilde analiz edilmesi görece zordur, bu sebeple çalışmalar ancak birkaç niş durumda faydalı olabilmektedir.

Son olarak güvendiğiniz kimselerden geri bildirim istemeniz gerekebilir. Bu türde bir geri bildirim isterken, düşüncelerini duymak sizin için hoş olmasa bile, geri bildirim istediğiniz kişinin düşüncelerini rahatlıkla ve dürüstçe ifade ettiğinden emin olmalısınız. Bu yöntem özellikle duruma yönelik değerlendirmelerinizi önyargılı hale sokabilecek, örneğin sizin veya sevdiğiniz birinin mercek altına alındığı durumlarda, yani duruma güçlü bir duygusal bağ ile bağlandığınız vakalarda kullanılmalıdır.

Genel olarak, sizin veya bir başkasının hubris etkisi altında olup olmadığını belirlemek için, hubrisin temel semptomlarını (aşırı gurur, özgüven ve kendini önemli görme) ve potansiyel olarak pervasızlık, dürtüsellik ve kişinin imajıyla orantısız bir endişe gibi bununla ilişkili diğer davranışları da mercek altına almalısınız. Ayrıca, eğer gerekliyse ve özellikle de durumla duygusal olarak yakından ilgiliyseniz çevrenizdeki insanlardan da geri bildirim almalı ve bu geri bildirimi rahatlıkla ve dürüstçe verdiklerinden emin olmalısınız.

Hubristen Kaçınmak İçin Neler Yapabilirsiniz?

Hubris, insanları çeşitli şekillerde olumsuz etkileyebilen bir sendromdur. Bu sendromdan kaçınmak için yapabileceğiniz bazı şeyler vardır:^[10]

• Hubrisin tehlikelerini aktif olarak göz önünde bulundurun. Özellikle geçmişte yaşadığınız, hubristik bir davranışın sizin veya çevrenizdeki kimseler için kötü sonuçlandığı benzer olayları değerlendirin. Hubrisin geleceğinizi olumsuz yönde etkileyebileceği yolları düşünün.
• Başarılarınızı dürüst bir şekilde gözden geçirin. Geçmişteki başarısızlıklarınızı kabul edin ve kendi hatanız olan şeyler için sorumluluk alın. Geçmiş başarılarınızı incelerken, dış faktörlerin ve diğer insanların sürece katkılarını da göz önünde bulundurduğunuzdan emin olun.
• Hubristik ifade ve eylemlerden kaçının. Herhangi bir şekilde hubris sergilemek üzere olduğunuzu fark ettiğinizde durun ve davranışınızı değiştirin. Yakın zamanda hubris etkisi altında olduğunuzu fark ederseniz durumu kabullenin ve gerekirse bundan etkilenen insanlardan özür dileyin.
• Kendinizi çok ciddiye almayın. Hata yapmaktan ve mükemmel görünmemekten korkmayın. Çevrenizdeki insanlar sizinle iyi niyetle ve uygun bağlamlarda alay ettiklerinde beraber gülün.
• Etrafınızı ayaklarınızı yere bastıracak insanlarla çevreleyin. Örneğin tatsız olsa bile size gerçeği söylemeye istekli olan ve söylediğiniz her şeye katılmayan insanları hayatınızda bulundurmaya çalışın. Mümkünse yanlış bir şey yaptığınızda sizi sorumlu tutabilecek insanlarla bağlantı kurmaya çalışın.
• Başkalarını dinleyin. Başkaları size tavsiye verdiğinde, geri bildirim veya eleştiride bulunduğunda dinleyin ve gerekli gördüğünüz durumlarda bu tavsiyeleri ve eleştirileri isteyin. Bu insanları dinlerken gerçekten dikkatinizi verdiğinizden ve söyleyeceklerini önemsediğinizden emin olun ve küçümseyici olmaktan kaçının.
• Başkalarını önemseyin. Eylemlerinize karar verirken eylemlerinizin yalnızca sizi veya hizmet ettiğinizi düşündüğünüz daha büyük bir amacı ne yönde etkileyeceğini değil, aynı zamanda diğer bireyleri nasıl etkileyeceğini de düşündüğünüzden emin olun.

Son olarak hubrisinizin bilişsel önyargıları da içerdiği durumlarda bu önyargıları ilgili önyargı azaltma teknikleriyle ele alabilirsiniz. Örneğin insanların inançlarının, değerlerinin, kişilik özelliklerinin ve davranışlarının diğer insanlarla paylaşılma derecesinin abartıldığını öne süren yanlış fikir birliği etkisini deneyimliyorsanız ilgili kendi kendine mesafelendirme teknikleri, içinde bulunduğunuz durumu daha mantıklı bir şekilde değerlendirmenizi sağlayabilir. Bu çerçevede örneğin kendinize "Diğer insanların benim fikrime katıldığını düşündüren ne?" sorusu yerine "Diğer insanların senin fikrine katıldığını düşündüren ne?" sorusunu sorabilirsiniz.

Ana hatlarıyla ele alındığında hubris geliştirmekten kaçınmak için hubrisin etkilerini aktif bir şekilde göz önünde bulundurmak, performansınızı dürüst bir şekilde değerlendirmek, etrafınızı ayaklarınızı yere bastıracak insanlarla çevrelemek gibi çeşitli teknikler kullanabilirsiniz. Bu tekniklerin yanında hubris ile ilişkilendirilen bilişsel önyargıların etkilerini azaltmak için gerekli gördüğünüz durumlarda önyargı azaltma tekniklerini de kullanabilirsiniz.

Andrea Piacquadio

Bir Başkasının Hubrisi Nasıl Başa Çıkarsınız?

Bir başkasının hubrisi söz konusu olduğunda yapabilecekleriniz, hubris sergileyen kişinin davranışlarını öngörebilmek ve buna göre davranmak, veya aktif olarak bu kimsenin hubrisini azaltıp azaltmamak yönünde yapacağınız tercihe bağlıdır.

Bu çerçevede amacınız sadece birinin hubris etkisi altında bulunacağı davranışları tahmin etmek ve bunlara tepki vermekse, hubris hakkındaki kavrayışınızı bu kişinin nasıl davranacağını anlamak ve en uygun tepkiyi belirlemek için kullanabilirsiniz. Örneğin, bir yatırımcıysanız ve yatırım arayışındaki bir girişimci, girişimine hubristik bir çerçevede aşırı güveniyorsa, başarısızlık olasılığını hafife alma ve tavsiyeleri dinlemeyi reddetme gibi sorunları olacağını tahmin edebilir ve yatırım yapıp yapmama kararını buna göre alabilirsiniz.

Öte yandan amacınız birinin hubrisini azaltmaksa, kendinizdeki hubrisi azaltmak için kullanacağınız tekniklere benzer teknikler kullanabilirsiniz. Bu çerçevede örneğin ilgili hubristik bireyin davranışlarının geçmişte çıkardığı sorunları öne sürerek başarısız olabileceklerini görmelerine yardımcı olabilir, veya hubrisin hayatında ne gibi sorunlar yarattığını hatırlatabilirsiniz.

Bu türdeki teknikleri kullanım şeklinizin hubristik kimsenin sizin hakkınızda ve hubristik davranışları hakkında düşündüğü şeylerle belirlendiğini göz önünde bulundurmalısınız. Örneğin bu kusurunun farkında olan ve yardım isteyen biri ile kusurunu kabul etmeyi reddeden birine farklı tekniklerle yaklaşırsınız.

Son olarak bir kimsenin hubrisini doğrudan azaltamasanız bile hubrisin etkilerini düşürmek adına yapabileceğiniz bazı şeyler vardır. Örneğin kaynak bağlamında paydaşlarına bağlı bir şirketin CEO'sunun hubrisi, sosyal bağlamda sorumlu ve sorumsuz davranışları daha az bir düzeyde etkilemektedir.^[11] Buna karşın bir şirketin yönetim kurulunun CEO üzerinde yeterli denetiminin olmaması gibi bazı durumlar hubrisin olumsuz etkilerini artırabilmektedir.^[12]

Ana hatlarıyla ele alındığında bir başkasının hubrisiyle başa çıkmak için bu fenomene dair kavrayışınızı hubristik kimselerin davranışlarını öngörmek ve buna göre davranmak amacıyla kullanabilir, veya öğrendiğiniz teknikleri bu kimsenin hubristik davranışlarını azaltmak için kullanabilirsiniz. Bunun yanında birinin hubrisini azaltmak için kullanabileceğiniz, geçmişte hubrisin sorun yaşamasına neden olduğu durumlara dikkat çekmek gibi çeşitli teknikler vardır ve bu teknikleri uygulama şekliniz hubristik bireyin doğasına ve sizinle olan ilişkisine bağlıdır.

Ek Bilgiler

Hubris ile İlişkilendirilen Kişilik Özellikleri

Hubris, bazen aşağıdaki özelliklerle beraber liderlik özelliklerinin "karanlık tarafının" bir parçası olarak değerlendirilmektedir:^[20]

• Narsisizm; kendine aşırı ilgi ve hayranlık duyma ile birlikte hubris, kibir, düşmanlık, bencillik ve aşırı düzeyde kendini sevme ile karakterize edilen bir özelliktir.
• Makyavelizm; kurnazlık, manipülatif olma ve hedeflerinize ulaşmak için gerekli her türlü aracı kullanmaya istekli olma ile karakterize edilen bir özelliktir.
• Sosyal baskınlık; açık bir sosyal hiyerarşi ve bu hiyerarşide baskın bir role sahip olma isteği ile karakterize edilen, belirli gruplardaki insanların diğerlerinden değersiz olduğu ve yükselmek için diğer insanların kafalarına basmaya yönelik güçlü bir inançla birlikte konuşmaları kontrol etme ve diğer insanları baskı altına alma gibi davranışları içeren bir özelliktir.

Buna ek olarak hubris, bazen küstahlık ile eş anlamlı olarak kullanılabilmektedir. Küstahlık, bir kimsenin yeteneklerine veya önemine yönelik, özellikle diğer insanlarla karşılaştırıldığında, abartılmış bir inanca sahip olmayı içeren bir özelliktir. Bu iki terim de görece farklı anlam ve çağrışımlara sahiptir; küstahlık diğer insanlara karşı hoş olmayan bir yaklaşım etrafında şekillenirken hubristik bir kimsenin kendine yönelik aşırı derecede yanlış yönlendirilmiş düşünceleri çerçevesinde şekillenir.

Son olarak, kibirle ilişkili olarak sıklıkla bahsedilen başka kişilik özellikleri de vardır; bunların en önemlileri yüzsüzlük, tevazu eksikliği, hürmet eksikliği ve aşırı hırstır.

Hubristik ve Otantik Gurur Farkı

Araştırmacılar bazen iki tür gurur ayrımına giderler:^{[34], [35]}

• Otantik gurur, olumlu ve arzu edilir türde gururdur; örtük ve açık bağlamda yüksek özsaygı, yüksek özgüven, insaf, duygusal istikrar ve naziklik ile karakterize edilir.
• Hubristik gurur, olumsuz ve istenmeyen türde gururdur; düşük örtük özsaygı, küstahlık, bencillik, agresyon, utanç ve huysuzluk ile karakterize edilir.

Not: Örtük özsaygı, bir bireyin kendisine yönelik yaptığı bilinçdışı değerlendirmeyle belirlenir. Açık özsaygı ise bir bireyin kendisine yönelik yaptığı bilinçli değerlendirmeyle belirlenir.^[36]

Hubrisin Tarihi

Hubris terimi, Antik Yunan'da ortaya çıktığı zamanlarda günümüzdeki modern anlamından daha farklı çağrışımlarla kullanılmıştır.

Örneğin Antik Yunan'da hubris, çeşitli suç türleriyle ilişkilendirilir ve Atina gibi belirli yerlerde cezalandırılır;^[37] başkaca durumlarda aşırı yeme ve içme ve diğer türlerdeki düşkünlüklerle; bir kimsenin şiddet kullanarak birine zarar vermesi, birinden bir şey alması veya alay etmesi ve kabalık yapmasıyla ilişkilendirilirdi. Bütün bunlara ek olarak hayvanlar da bazen "agresif bir ruh ve bununla birlikte gelen ses" sergiledikleri öne sürülerek hubris ile suçlanırdı.^[37]

Daha teorik bir perspektifte filozoflar ve tarihçiler hubrisin nasıl tanımlanması gerektiğini uzun süredir tartışmaktadır.^[37] Aristoteles bu konuda şunları söylemiştir:^[38]

...hubris bir çeşit riayetsizliktir. Hubris kurbanı utandıracak şeyleri, başına bir şey gelsin diye ya da başına bir şey geldiği için değil, yalnızca kendi hazzı için yapması ya da söylemesidir.

Hubris geçmişte uğranılan zararların karşılığı değildir; bir intikamdır. Hubristen şu sebeple zevk alınır: İnsanlar başkalarına kötü davranarak kendilerini daha da yücelttiklerini düşünürler. Bu nedenle genç erkekler ve zenginler hubrise kapılırlar; yüzsüzlüklerinin üstünlüklerine üstünlük kattığını düşünürler. Yine, hubrisin altında saygısızlık yatar ve saygısızlık göstermek riayetsizliktir...

Benzer şekilde, antik kibirle ilgili daha modern bir görüş, hubrisin "enerji ya da güce sahip olmak ve bunu bencilce kötüye kullanmak" olduğunu öne sürer ve şu şekilde tanımlar:^[37]

• Her zaman olumsuz olarak görülür.
• Her zaman gönüllüdür.
• Sıklıkla bir kurban içerir ve içerdiğinde daha ciddi bir hal alır.
• Doğası gereği her zaman dini değildir, ancak tanrılar genellikle hubrisi cezalandırması beklenen kişilerdir.

Hubrisi tanımlamaya yönelik diğer çabalar arasında şunlar yer almaktadır:^{[37], [39]}

• Hubris, bir kurbanın onurunu zedelemeye yönelik eylemlerin kasıtlı olarak gerçekleştirilmesidir.
• Hubris, kişinin kendi sınırlarını ve içinde bulunduğu durumun risklerini fark edememesine neden olan aşırı özgüvendir.
• Hubris, statü farkını dikkate almadan ve başkalarının onurunu zedeleyecek şekilde bir kimsenin kendini yüceltmeye çalışması, isteklerini ve beklentilerini diğer insanların önüne koymasıdır.

Tüm bu tanımların altında yatan hubris kavramı nispeten benzerdir ve bu ayrımlar pratik açıdan çok da önemli değildir. Bu nedenle bu makalede terimin yaygın olarak kabul gören modern anlamına odaklanılmıştır.

Wikimedia Commons

İlgili Diğer Kavramlar

Hubris kavramıyla ilişkilendirilen birkaç dikkat çekici terim vardır.

Bu bağlamda ilk olarak "onur" kavramına atıfta bulunan timē ve "utanç" kavramına atıfta bulunan aidōs terimleri göze çarpmaktadır.^{[40], [41]} Bazı tarihçiler belirli durumlarda hubrisin, timē'nin kurbandan faile aktarıldığı sıfır toplamlı bir işlem olarak görülebileceğini savunur, ancak bu görüş eleştirilmektedir.^[42]

Bir diğer önemli terim ise Yunan tragedyalarının merkezinde yer alan ve sıklıkla hubris kavramıyla birlikte anılan hamartia'dır. Kökeni, diğer anlamlarının yanı sıra "hedefi ıskalamak", "hata yapmak" ve "günah işlemek" gibi anlamlara gelen bu terimin tam olarak ne anlama geldiği tarih boyunca yoğun bir şekilde tartışılmıştır.^{[43], [44]} Özellikle kişinin eylemlerinin ayrıntılarına ilişkin gerçeklerin göz ardı edilmesi, muhakeme hatası ya da ahlaki bir kusur gibi yaygın yorumların yanı sıra genel bir eğilim ya da belirli bir eylem olarak da değerlendirilebilmektedir. Ayrıca bazı yaklaşımlara göre bu terim farklı durumlarda farklı anlamlara gelebilir ve genel olarak bir hata veya karakter hatası çerçevesinde, bir kişi için felaket düzeyinde bir olaylar zincirine yol açan trajik bir kusur olarak kabul edilmektedir.

Hamartia ile ilgili tartışmalar öncelikle Aristoteles'in aşağıdaki tanımı etrafında şekillenmektedir:

Mükemmel bir tragedya, gördüğümüz gibi, basit yerine karmaşık bir plana göre düzenlenmelidir. Acıma ve korku uyandıran eylemleri taklit etmelidir. Zira bu, trajik taklidin ayırt edici işaretidir.

İlk olarak, gösterilen talihsizliğin bolluktan yokluğa düşen erdemli bir adamın hikayesi olmaması gerektiği açıktır. Bu ne acıma ne de korku uyandırır; sadece bizi şok eder. Kötü bir adamın yokluktan bolluğa geçişi de olmamalıdır; çünkü hiçbir şey Tragedya'nın ruhuna bundan daha yabancı olamaz; tek bir trajik niteliği yoktur; ne ahlaki duyguyu tatmin eder ne de acıma veya korku uyandırır. Mutlak kötü adamın çöküşü de sergilenmemelidir.

Bu türden bir olay örgüsü kuşkusuz ahlaki duyguyu tatmin eder, ama ne acıma ne de korku uyandırır; çünkü acıma, hak edilmemiş bir talihsizlikten, korku ise bizim gibi bir insanın talihsizliğinden kaynaklanır. Dolayısıyla böyle bir olay ne acı ne de korkunç olacaktır.

Tüm Reklamları Kapat

O halde geriye bu iki uç arasında bir karakter kalır -son derece iyi ve adil olmayan, ancak talihsizliği ahlaksızlık ya da ahlaksızlıktan değil, bir hata ya da zaaftan kaynaklanan bir adam. Bu kişi çok ünlü ve varlıklı biri olmalıdır; Oedipus, Thyestes ya da bu tür ailelerden gelen diğer ünlü kişiler gibi.

Not: Hubris, Yunanca dışındaki dillerde de benzer kavramların kökü olarak kullanılmıştır. Buna örnek olarak küstah ve ikiyüzlü bir davranış anlamına gelen Roma dilindeki superbia kavramı verilebilir.

Özet ve Sonuçlar

• Hubris aşırı gurur, güven ve kibir içeren bir kişilik özelliğidir.
• Hubrisinin yaygın belirtileri arasında pervasızlık, istenmeyen sonuçları göz önünde bulundurmaya yönelik isteksizlik, kişinin yargılarına aşırı güvenmesi, kimseye hesap vermeyeceğine inanması, başkalarının fikirlerini küçümsemesi ve kişinin imajıyla orantısız bir şekilde ilgilenmesi yer alır.
• Hubris; riskleri küçümsemek, tavsiyeleri dinlemeyi reddetmek, gerçeklikten uzaklaşmak ve başkalarından olumsuz tepkiler almak gibi çeşitli sorunlara yol açabilir.
• Hubris geliştirmekten kaçınmak için kibrin tehlikelerini aktif olarak göz önünde bulundurmak, performansınızı dürüst bir şekilde değerlendirmek ve etrafınızı ayaklarınızı yere bastıracak insanlarla çevrelemek gibi çeşitli teknikler kullanabilirsiniz; ayrıca hubrisle ilişkili bilişsel önyargıları azaltmak için gerektiğinde ilgili önyargı azaltma tekniklerini kullanabilirsiniz.
• Bir başkasının hubrisiyle başa çıkmak için ise bu olguya dair kavrayışınız çerçevesinde bu kişinin eylemlerini tahmin edebilir ve buna göre tepki verebilir; veya kendi sergilediğiniz hubrisi azaltmak amacıyla kullandığınız teknikler üzerinde gerekli küçük değişiklikler yaparak ve bu teknikleri hubris sergileyen bireye uygulayarak hubrisi etkin bir şekilde azaltmaya çalışabilirsiniz.