Yengeç Zihniyeti: İnsanlar Neden Başarılı İnsanları Çekemez?

Yengeç zihniyeti, bir kimsenin herhangi bir fayda olmaksızın kendilerinden daha başarılı kimselere yönelik olumsuz düşünce, ifade ve davranışlarda bulunmasıdır. Bu zihniyetteki bir kimse, örneğin, basitçe kendi çalışmalarında zorlanması sebebiyle derslerinde kendisinden daha başarılı olmaya başlamış bir arkadaşının hevesini kırabilir veya başarılarını sabote edebilir.

Bu fenomenin ismi, bir kova dolusu yengeci konu alan bir hikayeden gelmektedir: Hikayede kovadaki yengeçlerden birisi kaçmak üzere kovanın ağzına doğru çıktığında diğer yengeçler, kaçmak üzere olan yengeci kovanın dibine doğru çekmektedir! Aşağıdaki hikaye de bu fenomenin ismini nereden aldığını gösteren güzel bir hikaye örneğidir:^[1]

Eğildi ve kovadan bir yengeç aldı. Yengeci kaldırırken bir de ne görsün? Elindeki yengece asılı üç yengeç daha var.'Yengeç kolyesi mi yapıyorsun?' dedi ve güldü Juliet.'Yengeçler böyledir,' dedi Verity, bir alana üç bedava yengeçlerini elindeki yengeçten ayırırken. 'Çoğu kıt akıllıdır. Kovanın kapağını kapatman gerekmez bile. Yukarı çıkmak isteyen aşağı çekilir. Kütük gibi.

Not: Yengeç zihniyeti kovadaki yengeçler, kova-yengeç etkisi, varildeki yengeç sendromu, yengeç sendromu, aşağı çekme sendromu isimleriyle de bilinmektedir.

Yengeç zihniyeti insanların düşüncelerini, ifade ve davranışlarını çeşitli durumlarda güçlü bir şekilde etkileyebilir. Bu yüzden bu zihniyeti anlamak önemlidir. Makalemizde yengeç zihniyetini kavrayacak, bu zihniyet konusunda neler yapabileceğinizi öğrenecek ve bu zihniyeti geliştirmekten nasıl kaçınabileceğinizi öğreneceksiniz.

Yengeç Zihniyeti Örnekleri

Yengeç zihniyetinin bir örneği, işyerinde terfi alacak bir iş arkadaşının bu terfiyi almaması amacıyla hakkında asılsız ve artniyetli, kendisine hiçbir fayda sağlamayacak dedikodular çıkaran bir kimsedir.

Bir başka örneği ise yengeç zihniyetinin bir norm olarak kabul edildiği durumlarda öğrenci davranışlarını araştıran bir çalışmadan gelmektedir.^[2] Bu çalışmada araştırmacılar, öğrencilerin sınavlardan ortalama üstünde notlar almanın bir sonucu olarak zorbalığa uğrayacaklarını düşündüklerinde, notlarının göze batmamasını sağlamak amacıyla sınavları daha kötü yapma eğiliminde olduğunu bulgulamıştır. Bu çerçevede sınav sonuçları gizlendiğinde (diğer öğrencilerin aldıkları puanı bulmak zorlaştığında) öğrencilerin sınav başarısı artmıştır.

Yengeç zihniyeti, bu örneklere ek olarak farklı alanlarda da gözlemlenmektedir:

• Mali durumunuz söz konusu olduğunda, uzun bir kötü mali karar aldığınız dönemden sonra borçlarınızı ödeyip gün yüzü görmeye başladığınızda, ailenizde böylesi bir başarı gösteremeyen kimseler bu başarınızı küçümseyebilir.
• Fiziksel sağlığınız konusunda, uzun ve sağlıksız geçen bir zamandan sonra spor yapmaya ve sağlıklı beslenmeye başlarsanız bu başarıyı gösteremeyen tanıdıklarınız sürecinizi baltalayabilir.
• Sosyal durumunuz konusunda, eğer yeni insanlarla tanışmanızı sağlayan bir hobi edinirseniz eski arkadaşlarınız hobinizle dalga geçebilir ve size bu hobiyi sürdürmemeniz yönünde baskı uygulayabilir.

John Chase

Yengeç Zihniyetinin Tehlikeleri

Yengeç zihniyeti, yengeç zihniyetine sahip insanlar için de, bu zihniyete sahip birinden etkilenen insanlar için de birçok sorunla ilişkilendirilmektedir.^[3] Bu sorunlar arasında en çok göze çarpanlar yengeç zihniyetinin;

• bir kimseye karşı kullanıldığında bu kimsenin performansına zarar vermesi ve kendilerini izole hissetmeleri gibi farklı şekillerde de olumsuz yönde etkilemesi,
• bir grup içindeki bireylerin beraber çalışma becerisini ve farklı grupların işbirliği becerisini zayıflatması,
• genel grup çevresini hoş olmayan bir hale getirmesi,
• bu zihniyete sahip bir kimsenin kendilerine faydalı olmayan şeylerle zaman harcamasına sebep olması,
• bu zihniyete sahip olan kimselerin açgözlülük ve kıskançlık gibi olumsuz duygularını güçlendirmesi,
• yine bu kimselerin toplumsal açıdan arzulanmayan bir şekilde yaşamalarına sebep olarak diğer insanları itmesidir.

İnsanlar Neden Yengeç Zihniyetine Bürünürler?

Bunun çeşitli sebepleri vardır.

İlk olarak, belirli durumlarda, yengeç zihniyeti, insanların kendilerini daha iyi hissetmek istemesi gibi kimi duygusal motivasyonlardan beslenir. Bu çerçevede yengeç zihniyeti, örneğin kıskançlıkla başa çıkmak için bir araç olarak kullanılabilir veya bir kimsenin, bir başkasının başarılarını küçümseme yoluyla kendi durumu konusunda daha iyi hissetmesini sağlayan bir yol olarak kullanılabilir.

Buna ek olarak yengeç zihniyeti, çeşitli bilişsel önyargılarla ve diğer mantıksızlık biçimleriyle ilişkilendirilmektedir.^[4] Örneğin buna, bir kimsenin hatalı olarak bir diğer kimsenin kazancının ancak kendi kayıplarıyla mümkün olabileceğini düşünmesine sebep olan sıfır toplamlı düşünme önyargısı dahildir. Bu önyargı, öyle olmasa bile, bir kimse, çevresinde çeşitli başarılar gösteren birinin başarılarını kendi kazanımları pahasına yaptığını düşündüğünde konumuz çerçevesinde geçerlilik kazanmaktadır.

İnsanlara yengeç zihniyeti kazandırabilen bir başka bilişsel önyargı da bando vagonu etkisidir. Bu önyargı, bir kimsenin çevresindeki insanların da öyle yaptığına inanarak belirli bir şekilde düşünmesine ve davranmasına sebep olur. Bu da yengeç zihniyeti bir defa başkalarında görülmeye başladığında okul arkadaşları veya iş arkadaşları gibi sosyal gruplara yayılmasına önayak olur.

Son olarak yengeç zihniyetinin stratejik bir hamle olduğu durumlarda geçerli olmadığını; yani bu zihniyeti gösteren bir kimsenin doğrudan çıkar amacı güttüğü durumlarda geçerli olmadığını unutmayın. Örneğin bir iş arkadaşınız bir terfi alacaksa ve bu terfi için değerlendirilmemiş olmanız sebebiyle üzülerek arkadaşınız hakkında artniyetli dedikodular yayıyorsanız, bu yengeç zihniyeti sergilediğiniz anlamına gelir. Ancak bu dedikoduları terfiyi alma şansınızı yükselteceğini düşünerek yayıyorsanız, bu yengeç zihniyeti değildir.

Ana hatlarıyla ele alındığında insanlar birçok sebeple, mesela kendileri hakkında daha iyi hissetmeye çalışmaları, diğer insanların başarılarının kendi başarıları pahasına gerçekleştiğini düşünmeleri, veya diğer insanlarda bu zihniyeti gözlemlemeleri gibi sebeplerle yengeç zihniyetine bürünebilmektedir.

Not: Yengeç zihniyeti, makalede çoğunlukla ikili ilişkiler bağlamında ele alınmaktadır (bir bireyin bir bireye karşı davranışları); ancak aynı ilkeler birey ve grup arasındaki ilişkilere de (bir kimsenin bir grup hakkında hissettikleri) ve bir grup şeklinde hareket eden bireylere de (bir grubun bir bireye karşı davranışları) uygulanabilir.

Ulrike Mai

Bir Kimsenin Yengeç Zihniyetinde Olduğunu Nasıl Anlarsınız?

Çevrenizdeki insanların (siz de dahil!) yengeç zihniyetinde olup olmadığını fark edebilmek faydalıdır.

Yengeç zihniyetinin ana göstergesi, bir kimsenin doğrudan bir kazancı olmamasına karşın çevresindeki insanların hevesini kırması veya sabote etmesidir.

Buna ek olarak, bir kişinin yengeç zihniyetine sahip olduğunu gösterebilecek diğer işaretler şunlardır:

• Diğerleri hakkında olumsuz konuşma.
• Genellikle otomatik bir şekilde diğer kimselerin başarılarına olumsuz tepki verme.
• Diğer insanların başarılarını küçümsemek amacıyla bir parçası olma eğilimi.
• Başkalarının başarılarını kendi başarısı olarak görme eğilimi.
• Durum böyle olmasa bile, başkalarını kendisiyle doğrudan rekabet halinde görme eğilimi.
• Diğer insanların talihsizliğine karşı memnuniyet ifadesi.
• Başkalarına karşı merhamet eksikliği.
• İyi grup çalışmasında bulunamama.
• Genellikle sorunları çözmeye yönelik herhangi bir girişimde bulunmaksızın sürekli şikayet etme ve eleştirme eğilimi.
• Kişinin kendi yeteneklerine, başarılarına veya statüsüne karşı güvensizlik ve acımasızlık. Bazı kişiler bunun tam tersi yönünde bir tutum sergileyebilir ve başkalarının yeteneklerini, başarılarını veya statülerini küçültmek amacıyla kendi yeteneklerini, başarılarını veya statülerini övmeye çalışabilir.

Yengeç Zihniyetinden Nasıl Kaçınırsınız?

Yengeç zihniyetinden kaçınmanın ilk adımı, bu zihniyeti sergilediğinizi veya sergilemek üzere olduğunuzu fark etmektir. Bunu yengeç zihniyetinin yaygın belirtilerini gözden geçirerek yapabilirsiniz. Bunu yaparken de asıl kendinize sormanız gereken şey düşüncelerinizin, ifadelerinizin veya eylemlerinizin iyi bir neden olmaksızın birinin cesaretini kırmaya veya sabote etmeye yönelik olup olmadığıdır.

Yengeç zihniyetine sahip olduğunuzu fark ettiğiniz anda bu zihniyeti sergilemenize neden olan, altta yatan sorunları çözmeye çalışmalısınız. Örneğin, sorununuz sıfır toplamlı düşünme önyargısıysa, yani diğer insanların başarılarının mutlaka kendi başarılarınızı azalttığını varsayma eğilimindeyseniz, düşünce sürecinizi yavaşlatmayı deneyebilir ve diğer insanların başarılarının gerçekten de başarısızlığa uğramanıza sebep olup olmadığını düşünebilirsiniz.

Ayrıca, bu zihniyetten kaçınmaya yardımcı olabilecek olumlu düşünce süreçlerini destekleyebilirsiniz. Örneğin başkalarının ne yaptığına ve neyi başardığına takılmak yerine, kendi hedeflerinize ve gelişiminize odaklanmayı deneyebilirsiniz.

Benzer şekilde, diğer insanların başarılarının olumlu yönlerini aramaya çalışabilirsiniz. Örneğin, birinin sizin de başarmak istediğiniz bir şeyi başardığını görürseniz, bu konuda acı çekmek ve başarılarını küçümsemeye çalışmak yerine bu başarılardan nasıl dersler çıkarabileceğinizi görmeye çalışabilirsiniz.

Bütün bunlara karşın bazı durumlarda zihniyetinizi doğrudan değiştirmeniz mümkün olmayabilir. Böylesi durumlarda da zihniyetiniz yerine eylemlerinizi değiştirmeye odaklanmalısınız. Örneğin, size yakın biri sizin de yapmak istediğiniz önemli bir şeyi başardığında sevincini paylaşamayabilirsiniz. Ancak, zihniyetinizi başarılı bir şekilde değiştiremeseniz ve bu sevinci paylaşamasanız bile eylemlerinizi değiştirerek mutlu rolü yapabilir veya en azından bu arkadaşınızı üzmekten kaçınabilirsiniz.

Bu konuda, yengeç zihniyetini sergilemekten kaçınmak için kullanabileceğiniz yararlı bir araç, başkalarına kendinize davranılmasını istediğiniz şekilde davranmanız gerektiğini belirten ahlaki bir ilke olan altın kuraldır. Yengeç zihniyeti bağlamında altın kuralı kullanmak, örneğin kendinize "Bunu başarmış olsaydım başkalarının bana nasıl davranmasını isterdim?" diye sormanızı ve buna göre hareket etmenizi sağlar.

Agora Bilim Pazarı

TYT ENERJİ SAYILAR 1 KONU ÖZETLİ SORU FASİKÜLÜ

Devamını Göster

₺250.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Yengeç zihniyetinden kaçınmak için, ana hatlarıyla bunun sizin için bir sorun olduğunu kabul etmeli ve ardından bunu yaşamanıza neden olan, altta yatan sorunları ele almalı ve zihniyetinizi, diğer insanların başarılarından öğrenebileceğiniz derslere odaklanmak gibi eylemlerde bulunarak değiştirmelisiniz. Ayrıca, bu zihniyetten kurtulamadığınız durumlarda örneğin gereksiz aşağılayıcı yorumlar yapmaktan kaçınarak zihniyetin eylemlerinize yansımasını engelleyebilirsiniz.

Pixabay

Çevrenizdekilerin Sergilediği Yengeç Zihniyetiyle Nasıl Başa Çıkarsınız?

Yengeç zihniyetinden kaçınmanın ve diğer insanlardaki yengeç zihniyetiyle başa çıkmanın ortak bir noktası, bu zihniyeti kavramaktır. Yani çevrenizde bu zihniyeti gösteren kimselerin düşüncelerinin, ifadelerinin ve eylemlerinin bu zihniyetten nasıl etkilendiğini anlamalı ve nasıl ortaya çıktığını bulmalısınız. Bu aşamayı tamamladıktan sonra yapabileceğiniz birkaç şey vardır.

Kendinizdeki yengeç zihniyetinden kaçınmak için kullandığınız tekniklere benzer teknikler kullanarak çevrenizdeki bir kimsenin zihniyet ve davranışlarını doğrudan değiştirmeye çalışabilirsiniz. Örneğin, belirli bir durumun sandıkları gibi sıfır toplamlı olmadığını görmelerine yardımcı olabilir veya onlara altın kuralı öğretebilir ve uygulamalarını isteyebilirsiniz. Bunların yanında bu kimseleri davranışları konusunda uyarabilir ya da zihniyetlerinin kendileri ve başkaları için neden sorunlu olduğunu açıklayabilirsiniz.

İnsanların zihniyetini ve davranışlarını doğrudan değiştiremiyorsanız karşı karşıya olduğunuz yengeç zihniyetinin üzerinizdeki etkisini azaltacak şekilde kendi zihniyetinize ve eylemlerinize odaklanabilirsiniz:

• Yengeç zihniyetine sahip kimseleri görmezden gelebilirsiniz.
• Davranışları size karşı olsa bile, bu zihniyetin sizin yaptığınız herhangi bir şeyden ziyade çoğunlukla kendi sorunlarından kaynaklandığını düşünebilirsiniz.
• Bu sorunları çözmek için yapabileceğiniz bir şey olmadığını kabul edebilirsiniz.
• Hayatınızdaki yengeç zihniyetli kimseleri affedip hayatınıza devam edebilirsiniz. Bunu onlar bir affı hak ediyor diye değil; sizin için en iyi yolun bu kimseleri unutmak ve yolunuza devam etmek olduğu için yapmalısınız.
• Başkalarının olumsuzlukları yerine kendi ilerlemenize ve başarılarınıza odaklanabilirsiniz.
• Yengeç zihniyetine kapılmayı reddedebilir, ve hatta başkalarının başarılarını aktif bir şekilde kutlayarak bu zihniyetin tam tersi yönde hareket edebilirsiniz.

Bu tekniklerden bazıları, zaman içinde insanlarda yengeç zihniyetinin etkilerinin azalmasını da sağlayabilir.

Son olarak, bazı durumlarda en iyi uzun vadeli çözüm, yengeç zihniyeti sergileyen insanlarla aranıza mesafe koymaktır. Tabi bu her zaman iyi bir seçenek değildir; yengeç zihniyeti sergileyen kişiler çalışma arkadaşlarınız olabilir ve bu arkadaşlarınızla aranıza mesafe koyabilecek bir konumda olmayabilirsiniz. Ancak konu arkadaş çevreniz olduğunda mesafe koymak oldukça mümkün bir seçenek halini alır.

Ana hatlarıyla ele alındığında çevrenizdeki kimselerin gösterdiği yengeç zihniyetiyle başa çıkmanın yolu, kendinizde yengeç zihniyetinden kaçınmak için kullandığınız yöntemlere benzer yöntemler kullanarak bu zihniyetin etkilerini doğrudan azaltmayı denemekten veya örneğin çevrenizdeki bir kimsenin sergilediği yengeç zihniyetinin kendi sorunlarından kaynaklandığını kendinize hatırlatarak kendi zihninize ve eylemlerinize odaklanmaktan geçer.

İlgili Diğer Kavramlar

Yengeç zihniyetiyle yakın ilişki içerisinde bulunan ilgili diğer kavramlar:

• Uzun gelincik sendromu. Bu sendrom, yengeç zihniyetine benzer şekilde başarılı kimseleri hor görme olgusunu tanımlamaktadır ve temellerini Livy'nin "Roma Tarihi" (1. Cilt) kitabında anlatılan bir hikayeden almıştır. Hikayede Roma Kralı Lucius Tarquinius Superbus'un oğlu Sextus Tarquinius'un başından geçen bir olay anlatılmaktadır. Lucius'un oğlu Sextus, Gabi şehrinin sevilen ve güçlü bir yöneticisi olmuş ve bir gün babasına bir elçi yollayarak şimdi ne yapması gerektiğini sormuştur. Babası, Kral, cevap vermek yerine elçiyle beraber bahçeye çıkmış ve en uzun boylu gelinciklerin başlarını bastonunun ucuyla parçalamıştır. Elçi Gabi'ye dönüp hikayeyi anlattığında Sextus babasının ne demek istediğini anlamış, Gabi'nin önde gelen isimlerini yargı, sürdürme ve suikast ile elemiştir.
• Uzun kaşık alegorisi. Bu alegoride ise insanların bir yemek masasında oturduğu; ancak kaşıklarının kendi başlarına yemek yemek için çok uzun olduğu resmedilmektedir. Alegorinin cevabı da bu uzun kaşıklarla aslen birbirlerini besleyebilecekleri, yani belirli durumlarda işbirliğinin kilit rol oynadığı ve tarafların tamamının faydasına olduğudur.
• Schadenfreude. Başkalarının acılarından alınan zevk anlamına gelmektedir.
• "Benim yoksa senin de yok." zihniyeti.^[5]
• "Sefalet arkadaşlığı sever" gibi çeşitli deyimler.

Pixabay

Belirli Kültürlerde Yengeç Zihniyeti

Yengeç zihniyeti genellikle belirli kültürlerin, özellikle Filipin kültürünün karakteristik özelliği olarak tanımlanır ve kanya-kanya sendromu, talangka [yengeç] zihniyeti, isip talangka [yengeç gibi düşünme] ve utak talangka [yengeç beyin] gibi Filipin Tagalog diline dayanan benzer terimlerle de anılır.^{[6], [7], [8], [9]}

Ancak bu olgunun sıklıkla Filipin kültürü bağlamında tartışılıyor olması, bu davranışı sergileyenlerin yalnızca Filipinliler olduğu ya da diğerlerine kıyasla daha sık veya daha yüksek derecede sergiledikleri anlamına gelmemektedir.

Ayrıca bu terim ve benzerleri, sıklıkla diğer kültürlerin üyelerini tanımlamak için kullanılagelmiştir. Konuyla ilgili bir kitapta belirtildiği gibi:^[10]

Hawaiililerin 'Alamihi Sendromu' olarak bilinen psikolojik bir rahatsızlıktan muzdarip oldukları söylenir. 'Alamihi, Hawaii kıyılarındaki kayaların arasında yaşayan yaygın bir siyah yengeç türüdür. Yengeç avcıları bu yengeçleri ağlarla yakalar ve pişirmek üzere eve götürene kadar kovalarda tutar. Yengeçler tabi ki kovada yükselen diğer yengeçleri dibe çekmektedir. İşbirliğine yaklaşmayan Hawailileri eleştirenler, Hawailileri bir kovanın kenarlarına tırmanmaya çalışan yengeçleri aşağıya çeken 'alamihi'lerle karşılaştırmayı severler. Bu benzetme sıkça tekrarlanarak Hawaiililerin diğer Hawaiililere karşı davranışlarını konu alan standart söylencenin bir parçası haline gelmiştir. Hawaililerin kendileri de 'alamihi olduklarına inanmaya başlamıştır.

Aynı benzetme aynı zamanda Yeni Zelanda'daki Maorilere, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki kıyı yerlilerine, Guam'daki Chamorrolara ve başka birçok yerin yerlilerine karşı da kullanılmaktadır.

Bir çalışmada da şu sözlere yer verilmektedir:^[7]

...buna talangka zihniyeti deseniz bile, hayvanı bizim dilimizde anmak ifadeyi yerli bir ifade yapmaz.

Genel olarak, "yengeç zihniyeti" kavramı bazen belirli kültürlerle ilişkilendirilse de, bu ilişkilendirmeler genellikle zayıftır ve dikkatli bir şekilde ele alınmaları gerekir. Ayrıca yengeç zihniyeti, belirli kültürlerle diğer kültürlere kıyasla daha fazla ilişkilendirilse bile bu, söz konusu kültürlerin tüm üyelerinin yengeç zihniyeti sergilediği veya başkaca kültürlerde bu zihniyetin asla sergilenmediği anlamına gelmez.

Özet ve Sonuçlar

• Yengeç zihniyeti, insanların düşünceleri, ifadeleri veya eylemleri açısından, kendilerinden önde olanlara herhangi bir kazanç sağlamaksızın olumsuz tepki verme olgusunu ifade eder.
• İnsanlar çeşitli nedenlerle yengeç zihniyetine kapılabilirler. Bu nedenlere kendileri hakkında daha iyi hissetmek istemeleri, diğer insanların başarılarının onları olumsuz yönde etkilediğini düşündükleri, veya çevresinde bu zihniyeti gözlemledikleri örnek olarak verilebilir.
• Yengeç zihniyetinin ana belirtisi, kişiye doğrudan bir fayda sağlamayacağı durumlarda başkalarının cesaretini kırmaya veya sabote etmeye çalışmasıdır; diğer yaygın belirtiler arasında başkalarının başarılarına olumsuz tepki vermek ve başkalarının talihsizliğine yönelik duyulan memnuniyetsizlik yer alır.
• Yengeç zihniyetinden kaçınmak için öncelikle bunun bir sorun olduğunu kabul etmeli ve ardından, en başta bunu yaşamanıza neden olan altta yatan sorunları ele almalı, zihniyetinizi doğrudan değiştirmeli veya bu zihniyetin düşüncelerinizi belirlemesini engellemek için davranışlarınızı değiştirmelisiniz.
• Başkalarındaki yengeç zihniyetiyle başa çıkmak için ise kendi zihninizdeki yengeç zihniyetinden kaçınmak amacıyla kullandığınız yöntemlere benzer yöntemleri kullanarak bu zihniyeti doğrudan azaltmaya çalışabilir veya doğrudan kendi zihniyetinize ve eylemlerinize odaklanabilirsiniz; mesela insanların yengeç zihniyetinin sizin başarılarınızdan öte kendi sorunlarıyla tetiklendiğini düşünebilirsiniz.