Önyargı Azaltma Teknikleri: Bilişsel Önyargılarınızdan Nasıl Kurtulursunuz?

Önyargı Azaltma, bilişsel önyargıların etkisinin azaltıldığı, insanların rasyonel ve ideal şekilde düşünmelerine yardımcı olmayı hedefleyen bir süreçtir.^{[1], [2]}

Önyargılardan arınmak genellikle birçok bilişsel önyargıya etki eden Önyargı Azaltma Teknikleri'nin kullanımıyla gerçekleşir. Örneğin diğer insanların bizden farklı düşünme ihtimalini hafife alan bir önyargı için teknik belli bir durumun başkası tarafından nasıl görüleceğini görselleştirmektir.

Bilişsel önyargıların etkileri yaygın olduğundan ve insanların rasyonel düşünmelerini ve davranmalarını engellediklerinden, Önyargı Azaltma Teknikleri'ni doğru kullanmak önemlidir.^[3] Bu nedenle bu makalede önyargı azaltma tekniklerini öğrenecek, nasıl çalıştıklarını anlayacak ve hem kendinizi hem de başkalarını önyargılardan nasıl uzak tutabileceğinizi göreceksiniz.

Bilişsel Önyargılara Kısa Bir Giriş

Bilişsel Önyargılar, bilişsel sistemimizin çalışmasına bağlı olarak ortaya çıkan sistematik rasyonellikten sapma örüntüleridir.^{[4], [5]} Yani bilgiyi arama, yorumlama, yargılama, kullanma ve hatırlamamızda ayrıca karar almamızda irrasyonelliğe sebep olurlar. Herkes bilişsel önyargılardan az ya da çok etkilenir, profesyonel psikologlar bile.^[6] Aşağıdaki örnekler bilişsel önyargıların bizi nasıl etkileyebileceğini gösterir:

• Bilişsel önyargılar, insanlarla ilgili izlenimlerimizi etkileyebilir. Örneğin Hale Etkisi, bir alandaki bir veya bir şeyle ilgili izlenimimizin diğer alanlara da yansımasına sebep olan bir bilişsel önyargıdır. Bu önyargı birinin sırf çekici olduğu için aynı zamanda bilgili ve ilginç bir karakter olarak görülmesine sebep olabilir.^[7]
• Bilgi elde etme yolumuzu etkileyebilirler. Deve Kuşu Etkisi, insanların hoşlanmayacakları bir bilgiyi kavramaktan alıkoyan bir bilişsel önyargıdır. Bu önyargı, uğraşmak istemediğimiz sağlık sorunlarımız olduğunu düşünüyorsak bizi doktora gitmekten alıkoyabilir.^[8]
• Gelecekle ilgili tahminlerimizi etkileyebilirler. Karamsarlık Önyargıları, insanların kötü şeyler yaşanması ihtimalini gözlerinde büyütmelerine sebep olur. Bu önyargı, iyi hazırlanmış ve muhtemelen iyi sonuçlar alacak olsak bile sınavdan düşük not alacağımızı varsaymamızın nedeni olabilir.^[9]

Not: Bu makale Önyargı Azaltma Tekniklerine odaklandığından, bilişsel önyargıların ne oldukları ve neden yaşandıklarına ilişkin derin tartışmalara girilmemiştir. Bilişsel önyargılarla ilgili daha fazla şey öğrenmek istiyorsanız konu hakkında yazılmış Hızlı ve Yavaş Düşünme, Akıldışı Ama Öngörülebilir ve Hatasız Düşünme Sanatı kitaplarına göz atabilirsiniz.

Önyargı Azaltma Teknikleri İşe Yarıyor Mu?

Araştırma, önyargı azaltma tekniklerininin bazı durumlarda işe yaradığını gösteriyor, yani teknikler ve alıştırmalar doğru kullanıldığında bazı durumlarda bazı önyargıları belli bir dereceye kadar azaltabilir.^{[10], [11], [12], [13]}

Örneğin konu üzerinde bir çalışmada eğitici bir video izlemek veya talimatlara göre bir video oyunu oynamak gibi tek seferlik bir antrenmanın bile birçok önyargıyı uzun vadede (örneğin bu araştırmada antrenmandan aylar sonrası boyunca) azalttığı görüldü.^[14]

Teknikler bazen etkili olmasına rağmen, etkilerinin boyutu geniş bir skalada değişkenlik gösterir ve bazen hiçbir etki göstermeyebilirler.^{[15], [16], [17]} Bir çalışmada katılımcıların kendilerinin bir hastalığa yakalanma riskinin başkalarından az olduğuna inanma eğilimi yaratan İyimserlik Önyargıları incelendi. Önyargıyı gidermek için yapılan girişimlere rağmen araştırmacılar, kişilerin iyimserlik yanlılığının tekniklere karşı direnç gösterdiğini ortaya koydu.^[18]

Bu durum, önyargıların hafifletilemeyeceği anlamına gelmiyor. Çalışmada kullanılanlardan başka tekniklerin işe yarama olasılığı mevcut. Yine de katılımcıların tekniklere gösterdiği bu direnç önyargı azaltmanın basit bir süreç olmadığını ve duruma uygun tekniği bulup kullanmanın zorlayıcı olabileceğini gösteriyor.^[19]

Genel anlamda araştırma tekniklerin ve pratik yapmanın bazı durumlarda, bazı önyargılarda, belirli bir dereceye kadar işe yaradığını ortaya koyuyor. Yine de tekniklerin göstereceği etki büyük farklılık gösterebilir ve bir durumda işe yarayan teknik bir diğerinde işe yaramayabilir.

Not: Bilişsel Önyargı Azaltma, "Önyargı Yatıştırma" veya "Önyargı Aşılama" gibi terimlerle de ifade edilebilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Önyargılar Nasıl Azaltılır?

Etkin önyargı azaltma genelde tek bir olay değil, bir süreç olarak gözlenir.^[20] Önyargı azaltma, genel olarak şu basamakları içerir:

1. Farkındalık: Tetiklenen veya tetiklenebilecek önyargıların farkında olun.
2. Karar: Bu önyargıları azaltma kararını alın.
3. Analiz: Belirlenen önyargının nerede, ne zaman, nasıl ve neden ortaya çıktığını analiz edin.
4. Plan: Analiz basamağından elde ettiğiniz bilgiyle kullanılacak önyargı azaltma tekniğini ve nasıl kullanılacağını belirleyin.
5. Eylem: Planlanan tekniği uygulayın.

Bunlara ek olarak sürecin sonuna "Değerlendirme" basamağı ekleyebilirsiniz. Böylece kullandığınız tekniğin işe yarayıp yaramadığını ve bir değişikliğe gerek olup olmadığını görebilirsiniz. Gerekirse analiz ve planlama aşamalarını tekrarlayabilirsiniz; bu, gelecekteki girişimlerinizi daha etkili kılacaktır.

İnsanların davranışları üzerinde çevre etkisini küçümseyip kişilik etkisini abartmasına sebep olan Temel Yükleme Hatası'na düşebileceğiniz bir durum hayal edelim. Temelde bu önyargı, başkalarının davranışlarının bulundukları koşullardan etkilenme oranını daha düşük, kişiliklerinden etkilenme oranını daha yüksek görmemize neden olur.

Temel Yükleme Hatası, bir bilişsel önyargıdır ve azaltmak için öncelikle etkisinde bulunduğunuzu veya bulunabileceğinizi fark etmeniz, sonrasında ise azaltmak için harekete geçmeye karar vermeniz gerekir. Bu adımlardan sonra önyargının sizi ne zaman ve nasıl etkileyebileceği gibi faktörleri belirlemek ve önyargıyı daha iyi anlamak için durumu analiz etmelisiniz. Mesela işe gidip gelirken yolda karşılaştığınız insanları tanımadığınız halde hareketlerini yargılayarak önyargıya düşüyor olabilirsiniz. Sonraki adımda, önyargıyı nasıl azaltacağınızı planlamalısınız. Örneğin birini yargılamak üzere olduğunuzu fark ettiğinizde, kendinize bu kişinin böyle davranmasının sebeplerini kesin olarak bilemeyeceğinizi hatırlatabilirsiniz. Birinin üzgün olmasının sebebi, birine kızgınlığı değil, kötü bir gün geçiriyor olması olabilir. Son olarak bu planı eyleme dökmeli ve günlük hayatınızda uygulamalısınız. Zamanla sürecin ne kadar işe yaradığını ve değişikliğe ihtiyaç olup olmadığını değerlendirebilirsiniz. Ayrıca bazı durumlarda tek bir tekniğin yeterli olmadığını ve bir tane daha tekniğe ihtiyacınız olduğunu fark edebilirsiniz. Örneğin başka insanların da sizi tanımadan yargılıyor olabileceğini kendinize hatırlatmak gibi...

Genel olarak başarılı bir şekilde önyargı azaltmak için süreci doğru yönetmelisiniz. Uygun süreç tetiklenen veya tetiklenebilecek önyargıların farkında olmayı, bu önyargıları azaltmada kararlı olmayı, bahsedilen önyargının nerede, ne zaman, nasıl ve neden ortaya çıktığını analiz etmeyi, süreci planlamayı ve planladığınız yaklaşımı hayata geçirmeyi içerir. Ayrıca sonrasında durum değerlendirmesi yaparak sürecin ne kadar etkili olduğunu ve gerekiyorsa ne gibi değişiklikler yapacağınızı anlayabilir böylece gelecekteki girişimlerinizin başarı şansını artırabilirsiniz.

Önyargı Azaltma Yeteneğinin Seviyeleri

Aşağıdaki seviyeler insanların önyargılarını azaltmadaki becerilerini kategorize etmek için kullanılır.

• Evrensel: Bu seviyede kişi basit bilişsel mekanizmaları ve bunların sebep olduğu bazı önyargıları tanır. Ayrıca çoğu yerde kullanılabilecek genel önyargı azaltma tekniklerini bilir.
• Genel: Bu seviyede kişi bilinen genel bilişsel önyargılara aşinadır, önyargıların nerelerde karşısına çıkabileceğini ve hangisi için hangi tekniğin işe yarayacağını bilir.
• Özel: Bu seviyede kişi özellikle bazı önyargıları tanır, bunlarla karşılaşılabilecek farklı durumları tahmin eder ve duruma göre en uygun tekniği bilir.

Önyargı Azaltma Teknikleri

Önyargı Azaltma Teknikleri, adından da anlaşılacağı üzere, bir kişinin bilişsel önyargılarını azaltmayı hedefleyen tekniklerdir. Örneğin yaygın bir teknik birisinin önyargının farkına varmasını sağlamak ve ne zaman ve nasıl bu önyargıyı yaşayabileceklerini açıklamaktır.

İnsanlar, Önyargı Azaltma Tekniklerini genelde kendilerinde kullanırlar; ancak bu teknikler başkalarında da kullanılabilir. Önyargı Azaltma Teknikleri birçok farklı şekilde karşımıza çıkar ve genelde kişinin kendi düşünce süreçlerinin farkındalığını ve anlaşılmasını içeren üstbiliş kavramı etrafında şekillenir.

Ek olarak, bilişsel önyargılar genelde İkili Süreç Teorisi'ne ait çeşitli modellerle açıklandığından Önyargı Azaltma Teknikleri de bazen bu çerçevede açıklanır.^{[21], [22], [23]} Bu teori, genel olarak iki farklı bilişsel sistem kullandığımızı öne sürer:

• Sistem 1: Sezgisel işlemlerden sorumlu, diğerine göre hızlı, otomatik, çaba gerektirmeden çalışan ve daha çok duygular tarafından yönetilen sistemdir.
• Sistem 2: Bilinçli akıl yürütmeden sorumlu, diğerine göre yavaş, kontrollü, çaba gerektiren ve duygusal etkiden uzak çalışan sistemdir.

Bu çerçeve içinde, bilişsel önyargılar iki sebepten ortaya çıkar:

1. Sistem 1 hatalı bir sezgi üretir ve Sistem 2 bunu düzeltemez. Bu durum Sistem 2 harekete geçmediği veya harekete geçmesine rağmen Sistem 1'in hatasını düzeltemediği için yaşanabilir.
2. Sistem 2 analitik akıl yürütmede başarısız olur.

Bunlara göre Önyargı Azaltma Teknikleri genelde aşağıdakilerden birini içerir:^[24]

• Sistem 1'in daha iyi sezgiler üretmesine yardım etmek: Bunu sezgi oluşturduğunuz ortamı geliştirmek gibi birçok yolla sağlayabilirsiniz.
• Sistem 2'nin Sistem 1'i denetleyebilmesi için analitik akıl yürütme yetisini geliştirmesine yardım etmek: Akıl yürütme sürecini yavaşlatmak gibi birçok yolla bunu sağlayabilirsiniz.

Sonraki bölümde, mevcut Önyargı Azaltma Tekniklerine bir göz atıp yaygın olanların bir listesini vereceğiz.

Önyargı Azaltma Tekniklerinin Çeşitleri

Önyargı Azaltma Teknikleri farklı yollarla kategorize edilebilir. Dikkat çeken bir yol karar vereni etkileyen tekniklerle karar ortamını etkileyen teknikleri ayırmaktır.

Agora Bilim Pazarı

Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık Geometri - 3

• Boyut: 18 X 22,5
• Sayfa Sayısı: 336
• Basım: 1
• ISBN No: 9786053552185

Devamını Göster

₺450.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Sürü Psikolojisi, insanların başkalarının yaptığı gibi düşünmesi veya davranmasına sebep olan bir bilişsel önyargıdır; bu önyargıyı azaltmaya çalıştığınızı düşünelim. Bu durumda karar vereni etkileyen bir teknik, başkalarının yaptığından farklı şeyler yapılabileceğini kişiye hatırlatmak olabilir. Diğer yönden, karar veren ortamı etkileyen bir teknik olarak, kişinin başkalarının görüşlerine maruz kalmadığı bir ortamda karar vermesi sağlanabilir.

Kategorizasyon için başka bir yöntem, etki alanı olabilir. Yani teknikler genel olarak işe yaramalarına veya sadece bazı önyargılarda etkili olmalarına göre ayrılabilir. Bu bağlamda teknikler çoğu önyargıda işe yarıyorlarsa evrensel, önyargıların önemli bir kısmında işe yarıyorlarsa genel ve küçük bir grupta etkililerse özel olarak gruplandırılabilirler.

Ek olarak sınıflandırma, başka etkenlere bakılarak da yapılabilir. Örneğin bazı teknikler herkes tarafından kolayca uygulanabilirken, bazıları fazlasıyla pratiğe ihtiyaç duyduğundan, gerektirdikleri alıştırma ve yetenek seviyelerine göre sınıflandırılabilirler. Benzer olarak, masraf bazlı sınıflandırma yapılabilir. Zaman, para ve çaba açısından bazı teknikler masrafsızken, bazıları bunları bol kullanır.

Son olarak teknikler arasında başka sınırlar da çizilebilir. Örneğin özellikle önyargının azalmasını amaçlayan teknikler, daha farklı sonuçlara da yol açabilen tekniklerden ayrılabilir.

Özetle birçok Önyargı Azaltma Tekniği mevcuttur ve birçok etkene göre sınıflandırılabilirler. Karar vereni mi karar ortamını mı değiştirdiklerine göre, azaltabildikleri önyargı sayısına ve gerektirdikleri alıştırma seviyesine göre sınıflandırma yapılabilir.

Önyargı Azaltma Tekniklerinin Listesi

Aşağıda kullanabileceğiniz etkin Önyargı Azaltma Tekniklerinin bir listesi verilmiştir. Burada daha çok Genel Önyargı Azaltma Tekniklerine odaklandık; yani bu teknikler, birçok durumda uygulanabilir.

Ek olarak bu listede dar bir aralıkta kullanabileceğiniz bazı özel teknikler de var. Bu tekniklerin avantajı daha az durumda kullanılabilmelerine rağmen genel tekniklerden daha etkili olabilmelerdir.

Bu tekniklerin birbirleriyle bağlantılı olduğunu, çünkü arkalarındaki prensiplerin benzer olduğunu ve bazılarının diğer tekniklerin uygulanmasını etkileyebileceğini göz önünde bulundurun.

Önyargı Farkındalığınızı Geliştirin

Bazı durumlarda sadece önyargının farkına varmak bile önyargının etkisini azaltabilir.

İnsanların görüş ve duygularının diğerleri için olduğundan daha açık sanılmasına sebep olan Şeffaflık Yanılgısını düşünelim. Bu önyargı, insanların gergin veya endişeli hissettiklerinde bunun diğerleri tarafından hissedildiğini düşünmelerine sebep olur, durum böyle olmasa bile...^[25]

Şeffaflık Yanılgısı üzerine bir çalışmada, önyargının farkında olan kişilerin bir sunum sırasında diğerlerine göre daha sakin göründüğünü ve daha iyi bir performans sergiledikleri görüldü. Aşağıdaki metinle bu önyargı hakkında fikir sahibi olmaları sağlanmıştı:^[26]

Bir araştırmanın, seyircilerin, kaygınızı, sizin tahmin ettiğiniz kadar net göremeyeceğini göstermiş olması size yardımcı olabilir. Psikologlar, Şeffaflık Yanılgısı denen bu durumu belgelemiştir. Konuşmacılar, gerginliklerinin şeffaf (karşıdakinin göreceği şekilde) olduğunu düşünseler de seyirciler için kaygıyı görmek o kadar kolay değildir.

Bunun sebebi, yaşadığımız duygular çok güçlü olduğundan, sanki bizden "taşıyorlarmış" gibi hissetmemiz olabilir. Aslında izleyiciler beklediğimizin aksine konuşmacının duygu durumunu anlamakta çok da iyi değildirler.

Yani herkesin anlayabileceği kadar gergin olduğunuzu düşünseniz de endişeniz nadiren bu kadar barizdir. İçinizde olup bitenler genelde dışarıdan görülemeyecek kadar üstü kapalı yaşanır.

Tüm Reklamları Kapat

Bunları aklınızda tutarak rahatlamalı ve elinizden gelenin en iyisini yapmaya çalışmalısınız. Gergin hissederseniz bile, bunu bilen tek kişinin siz olacağını unutmayın.

Bu olay, sadece önyargının farkında olmanın etkiyi nasıl azaltabileceğini gözler önüne seriyor. Bunun ötesinde bazı durumlarda sadece farkındalık etkiyi azaltmasa da kişinin sorunun ne olduğunu ve bu önyargının neden azaltılması gerektiğini görmesini sağlar.

Bilginin Sunumunu İyileştirin

Bilgiyi sunma yolunuz, karşıdakinin bu bilgiyi nasıl anladığını değiştirebilir. Aynı bilgi aynı kişiye farklı şekillerde sunulduğunda farklı sonuçlar alınabilir. Bu yüzden bilgiyi nasıl sunduğunuzu değiştirerek bazı belli önyargıları azaltabilirsiniz.

Örneğin bir çalışmada insanların uygulanacak tıbbi tedaviyi seçerken anekdotal bilgiye istatistiki bilgiden daha fazla güvenme eğilimi ölçüldü.^[27] İstatistiki bilginin sunulduğu yöntem değiştirilerek, sayısal veriler yerine anlaşılması kolay grafikler kullanarak hastaların hatalı anekdotal bilgiye olan güvenleri azaltıldı ve daha akılcı seçimler yapmaları sağlandı.

Bu yöntemin en uygun kullanılma şekli, önyargısını azaltmaya çalıştığınız kişiye, azaltmaya çalıştığınız önyargıya göre değişebilir. Yine de genel anlamda fikir bellidir: Bilgiyi sunma yönteminiz bilginin nasıl anlaşılacağı üzerinde büyük etkiye sahip olduğundan bilginizi mümkün olan en uygun şekilde sunarak karşıdakinin bilgiyi doğru anlamasını sağlamalısınız.

Daha Basit Açıklamalar ve Çözümler Üretin

Genel olarak bilgi verici sunumlarda veya özel olarak önyargı azaltma süreçlerinde basit açıklama ve çözümler karmaşık olanlara tercih edilir.

İnsanların sonucu zaten bildiklerinde geçmiş bir olayın öngörülebilirliğini abartmasına sebep olan Sonradan Anlama Önyargısını düşünelim.^[28] Konu üstünde bir çalışmada, önyargıyı azaltmak amacıyla, insanlardan geçmişte hangi olayların farklı yaşanabileceğini düşünmeleri istendi.^[29]

Olabilecek 2 farklı sonucu yazmaları istenen kişiler, görevin kolay olduğunu düşündüler ve önyargıya kapılmadılar. Ancak 10 farklı sonuç yazması istenen kişiler, görevin zorlayıcı olduğunu belirttiler ve önyargıya kapıldılar.

Önyargı azaltmada basit açıklama ve çözümler karmaşık olanlara tercih edilir. Sadece bu tercih bile bir teknik yerine geçebilir ve olaylar için farklı sonuç tahmin etme gibi birçok teknik için yol gösterici olabilir.

Önyargıyı azaltmak için açıklamanın ne kadar basit olması gerektiğiyle ilgili kesin bir yargı olmadığına dikkat etmelisiniz. Basitlik seviyesi önyargısı azaltılmaya çalışılan kişinin konudaki yeteneği ve önyargıyı azaltmaya olan motivasyonlarına göre değişebilir.

Not: Bu teknik, cimrilik konseptiyle bağlantılıdır. Bu konsepte göre bir fenomenle ilgilenirken seçenekler arasından en basit açıklamayı veya soruna en basit çözümü seçmelisiniz. Teknik, ayrıca Aşırı Geri Tepme Etkisi ile de ilgilidir. Bu etki karmaşık bir açıklamayla karşılaşan insanların daha basit bir alternatife yönelmesine ve bazen de daha basit olan açıklamaya inançlarının güçlenmesine sebep olan bir bilişsel önyargıdır.

"Dürtme"ler Kullanın

Dürtmeler, hiçbir seçeneği kaldırmadan veya bir seçeneğe teşvik etmeden insanların seçimlerini öngörülebilir şekilde değiştirecek küçük değişikliklerdir.^[30]

Dürtmeler bazı belirli bilişsel önyargıları azaltmada yardımcı olabilir. Örneğin tehlikeli bir durumda bulunan birinin yaşayabileceği Aşırı Güven Önyargısı için kişiyi içinde bulunduğu durumun tehlikelerini hatırlatarak dürtmek yararlı olabilir.

Ek olarak, "Dürtme"ler genelde birkaç Önyargı Azaltma Tekniğinin kombinasyonunu içerirler. Mesela tehlikeli bir durumdaki kişiye tehlikeleri hatırlatırken, hatırlatmanın kendisi önyargı farkındalığını artırmak veya karmaşık yerine basit bir açıklama getirmek gibi bazı Önyargı Azaltma Tekniklerinden faydalanabilir.

Not: "Dürtme"ler, önyargı azaltma dışında da kullanılabilirler. Bu konuda daha fazla bilgi edinmek için "Nudge: Improving Decisions About Health, Wealth, and Happiness " adlı kitabı okuyabilirsiniz.^[31]

Nedenlerinizi Değiştirin

Bazı durumlarda, insanların nedenlerini değiştirmek önyargı azaltmada yardımcı olabilir.^[32] Bunu yapmanın iki yolu var:

1. Önyargısız düşünmenin yararlarını artırabilirsiniz. Örneğin önyargısız düşünceleri ödüllendirebilirsiniz.
2. Önyargılı düşünmenin zararlarını artırın. Örneğin önyargılı düşünceleri cezalandırabilirsiniz.

Teşvikleri değiştirmenin her zaman işe yaramadığını hatta kişinin yeni teşviklerden hoşlanmadığı bazı durumlarda ters teptiğini aklınızda tutun.^[33] Bu nedenlerle bu tekniği kullanırken özellikle dikkatli olmak ve şartları önceden detaylıca düşünmek gerekir.

Katılımı Artırın

İnsanların katılım seviyesini artırmak, yargılama ve karar verme süreçlerinde görülen bilişsel önyargıları azaltabilir.^[34] İnsanların katılımını artırmanın birçok yolu var, bunlardan birisi kendi akıl yürütme süreçlerinde aktif katılımcılar olduklarını vurgulamaktır.

Sorumluluğu Artırın

İnsanlar, kararlarından sorumlu tutulacaklarını ve kararlarının başkaları tarafından inceleneceğini bildiklerinde karar verme aşamasında daha çok çaba harcama eğilimindedir, bu da bazı belirli önyargıları azaltabilir.^[35]

İnançlarınızı Açıkça İfade Edin

İnsanlardan inançlarını açıkça belirtmelerini istemek, bazı bilişsel önyargılarını azaltabilir.

Örneğin, bir çalışmada insanların federal refah yardımları hakkında fikirleri araştırılıyordu.^[36] Araştırmacılar, yanlış anlamalardan dolayı olumsuz düşüncelere sahip katılımcılara, bu yanlış anlamalara karşı somut örnekler sunsalar da katılımcıların olumsuz fikirlerinde çok az değişiklik oldu. Bu demek oluyor ki insanlara bütçenin aslında ne kadarının refaha ayrıldığını söylemek, bu pay zannettiklerinden daha düşük bile olsa, fikirlerini değiştirmede etkili olmuyor.

Ancak daha sonra yapılan bir çalışmada katılımcılara, ulusal bütçenin ne kadarının refaha ayrıldığını ve ne kadar ayrılması gerektiğini düşündükleri gerçek rakamları söylemeden önce soruldu. Birçok insan için gerçek rakamlar harcandığını ve harcanması gerektiğini düşündükleri miktardan daha azdı; yine de bu duruma, önceki çalışmanın katılımcılarından daha az önyargı ile yaklaştılar, konu hakkında fikir değiştirme olasılıkları daha yüksekti.

Akıl Yürütme Sürecini Netleştirin

Elinizdeki kanıtlar ve bunların ulaşacağınız sonuca etkisi gibi şeylerin altını çizerek süreci netleştirmek bazı bilişsel önyargıları azaltabilir. Bu tekniğin sürecin yavaşlamasını sağlaması, sürece ilgilerini artırması ve varsa süreçteki sıkıntıları görünür kılması gibi birçok faydası vardır.

Akıl Yürütme Sürecini Standart Hale Getirin

Standart bir yöntemle karar almaya başlamak, sürecin doğru işlediğinden emin olmamızı sağlayabilir. Örneğin basit bir yapılacaklar listesi kullanmanın doktorların bazı önemli üstbilişsel stratejileri uygulamalarına ve klinik bağlamda daha iyi karar almalarına yardımcı olduğu bir çalışmada görülmüştür.^[37]

Akıl Yürütme Sürecini Yavaşlatın

Eldeki bilgiyi dikkatlice düşünmek için zaman ayırmak ve akıl yürütme sürecini yavaşlatmak, birçok bilişsel önyargıyı azaltabilir.^[38] Bu tekniğin sizi analitik düşünceye güvenmeye teşvik etmesi, akıl yürütme süreciniz üzerine düşünecek zaman tanıması ve diğer alternatifleri düşünmek gibi başka kullanışlı düşünce şemalarını içinde bulundurması gibi birçok faydası var.^[39]

Kendinizi veya başkalarını akıl yürütme sürecini yavaşlatmaya teşvik etmenin bir yolu da rutinler oluşturmaktır.

Örneğin başlığı inançlarınıza ters düştüğü için hoşunuza gitmeyen bir haber makalesi gördüğünüzü düşünelim. Bu durumda basitçe makaleyi okumaya devam ederseniz Onaylama Önyargılarına kapılma olasılığınız yüksektir. Bu, bilgiyi arama ve yorumlama sürecinizi etkileyen bir bilişsel önyargıdır ve verilen örnekte içeriğe bakmadan kanıtları göz ardı etmenize sebep olabilir.

Bu önyargıyı azaltmak için katılmadığınız bir başlık gördüğünüzde okumaya devam etmeden önce birkaç saniye bekleyip makalenin içeriğine karşı çıkmaya olan duygusal eğiliminizin dinmesini sağlayın. Daha sonra önyargılı bir şekilde bazı bilgileri cımbızla seçmek yerine dikkatlice okuyun.

Uygun Akıl Yürütme İçin Uygun Koşullar Yaratın

Uygun koşullar yaratmak, kişinin önyargısız muhakeme yapmasında yardımcı olabilir.^[40] Bunun için değiştirebileceğiniz iki tür koşul var:

• İç Koşullar: Örneğin net düşünme yeteneğinizi azaltan uykusuzluk durumundan mustaripseniz, karar vermeden önce yeterli uyku almayı deneyebilirsiniz.
• Dış Koşullar: Örneğin gürültülü bir yerdeyseniz ve bu net düşünmenizi engelliyorsa karar vermek için sessiz bir yere gidebilirsiniz.

Çoğunlukla mükemmel koşulları yaratamayacağınızın farkında olun. Yine de en küçük iyileştirme bile bazı önyargıları azalttığından koşulları mümkün olduğu kadar iyileştirmek yararlı olabilir.

Başkalarından Fikir Alın

Başkalarının fikrini almak bazı önyargıları azaltabilir.^[41] Bu teknik, insanların kendileriyle ilgili görüşlerini etkileyen Ortalamanın Altı Etkisi gibi bilişsel önyargılarda işe yarayabilir. Bu önyargı kişinin bazı zor görevlerde ortalamadan daha kötü olduğunu düşündürebilir.^[42]

Bu bağlamda fikir almak insanların konu üstüne görüşünü sormaktan akıl yürütmenizdeki kusurları bildirmelerini istemeye kadar birçok şeyi içerebilir.

Ancak insanların eleştirilerini düşünürken onların da bazı önyargılardan etkilendiğini aklınızda bulundurmalısınız. Bu yüzden alınan fikirler önyargı azaltma sürecinde işe yarayabilse de kullanacağınız bir bilgiden fazlası olarak görülmemelidir. Bu bilginin ne kadar önemli olduğu ise azaltmaya çalıştığınız önyargıya ve fikir veren kişinin arka planı gibi faktörlere bağlıdır.

Hafızanıza Daha Az Güvenin

Geçmiş olaylara dair hafızamız özneldir, şekillendirilebilir ve çarpıtmalara açıktır. Örneğin Toz Pembe Hatırlama Önyargısı, insanların geçmiş olayları, olduğundan daha "iyi" olarak nitelemesine sebep olan bir önyargıdır ("geçmişte her şey daha iyiydi" demek gibi).^[43]

Bu sorunu çözmek için yapabileceğiniz bir şey, nesnel kayıtlar kullanarak öznel hafızanıza olan güveninizi azalmaktır. Temelde bu geçmiş deneyimlerinize dayanarak bir yargıya varmanız gerektiğinde, bu deneyimi kendiniz hatırlamaya çalışmamalı bu olayların nesnel ve önyargısız olarak göründüğü kayıtlara başvurmalısınız.

Bu teknik, özellikle daha sonra hatırlamakta zorlanacağınız şeylerin kayıtlarını tutarsanız işe yarayacaktır. Bunu her yaşadığınız şey için yapmayacağınızdan ancak bazı durumlarda bu kayıtları tutmak mümkündür. Bu tekniğin avantajı beynimizin bilginin kendisinden çok nasıl depolanacağı ve kullanılacağını hatırlamasından kaynaklanır.

Örneğin, çok negatif olduğu için biriyle ilişkinizi koparıyor ve gelecekte bu ilişkiyi tekrar kurmayı cazip bulabileceğinizi düşünüyorsanız kendinize bu ilişkiyi neden kopardığınızı ana hatlarıyla anlatan bir not yazmak işinize yarayabilir.

Alternatifleri Düşünün

Bir fenomen için alternatif bir açıklama veya bir olay için alternatif yorumlar düşünmek bazı bilişsel önyargıları azaltabilir.

Örneğin geçmiş olaylara mantıklı başka sonlar düşünmek bu olayların sonuçlarını çarpıtmanıza neden olan bir önyargıyı azaltabilir.^[44] Bunun gibi bir önyargı da Seçim Yanlısı Önyargıdır. Bu önyargı insanların yaptıkları seçime daha az negatif ve daha çok pozitif yanlar atfetmesine sebep olur.^[45] Bu önyargı, mesela aldığınız bir ürünün iyi yönlerini abartarak satın alma eyleminizi haklı çıkarabilir.

Bu durumda almış olabileceğiniz alternatif ürünleri düşünerek seçim yanlısı önyargıyı azaltabilirsiniz. Teknik, burada satın almanızı daha net ve önyargısız görmenizi ve gelecekteki satın almalarınızı daha bilinçli yapmanızı sağlar.

Tekniği kullanırken çok sayıda alternatif yerine az sayıda makul alternatif bulmaya çalışmak tavsiye edilir. Çok sayıda alternatif ters tepebilir ve önyargı azaltma girişiminizi baltalayabilir.^[46] Daha basit açıklama ve çözümler kullanmanın yararlarına daah önce değinmiştik.

Psikolojik Olarak Kendinizden Uzaklaşın

Kendinden uzaklaşma, olay veya durumları değerlendirirken, kendi benmerkezci bakış açınızdan uzaklaşmaktır. Bazı durumlarda önyargılarınızı azaltabilir.

Mesela Sahne Işığı Etkisini düşünelim. Bu etki insanların başkaları tarafından fark edilme ve gözlenme ve başkalarının kendileri hakkında fark ettikleri şeylerle ilgilenme derecesini gözünde büyütmesine sebep olan bir bilişsel önyargıdır.^[47] Bu önyargı, insanların, başkalarının kendi hareket veya görünüşleriyle ne kadar ilgilendiğini abartmasına sebep olabilir. Yani birisi aptalca bir şey söylediğinde veya garip bir kıyafet giydiğinde, bunun başkaları tarafından fark edileceğini varsayar, başkaları bunu fark etmese bile...^[48]

Sahne ışığı etkisine kapılıyoruz; çünkü başkalarının bizi nasıl gördüğünü düşündüğümüzde, onların bakış açılarını kendimizinkiyle birleştirme eğilimindeyiz. Temel olarak, olayları hep kendi perspektifimizden gördüğümüz için, insanların bize dair fikirlerini anlamakta zorlanıyoruz.^[49]

Buna bağlı olarak, başkalarının sizin hakkınızda ne düşündüğünü yargılarken kendinizden uzaklaşmak, sahne ışığı etkisini azaltmanın bir yoludur.^[50] Burada, kendinizden uzaklaşmak için kendinize başkasının mesela konuştuğunuz kişinin gözünden bakmaya çalışmayı deneyebilirsiniz.^[51]

Ek olarak, kendinizden uzaklaşmanın başka yolları da var. Bunlardan biri aynı durumda bir arkadaşınız olsa ne tavsiye vereceğinizi düşünmek olabilir. Bir başkası, kendinizle konuşurken birincil değil ikincil kipleri kullanmak olabilir, "Bu durumda beni rahatsız eden nedir?" diye sormak yerine "Bu durumda seni rahatsız eden nedir?" diye sormak gibi...

Özet ve Sonuç

• Bilişsel Önyargılar, sistematik rasyonellikten sapma şemalarıdır. Bilgiyi arama, değerlendirme, yorumlama, yargılama, kullanma ve hatırlama şeklimizde ve ayrıca karar verme mekanizmalarımızda değişikliğe sebep olurlar.
• Önyargı Azaltma, insanların daha rasyonel ve optimal şekilde düşünebilmeleri için bilişsel önyargıların azaltıldığı bir süreçtir.
• Önyargı Azaltma Tekniklerini kendinizde veya başkalarında kullanabilirsiniz ancak tekniklerin etkisinin azaltmaya çalıştığınız önyargı veya önyargısını azaltmaya çalıştığınız kişi gibi birçok faktöre bağlı olduğunu aklınızda tutmalısınız.
• Önyargı Azaltma süreci, tetiklenen önyargıların farkına varma, harekete geçmeye karar verme, durumu analiz etme, yapılacakları planlama ve eyleme geçme adımlarından oluşur. Bunlara değerlendirme basamağı eklerseniz geelcekteki girşimlerinizi bir üst seviyeye taşıyabilirsiniz.
• Önyargı azaltmak için genelde muhakeme sürecini yavaşlatmak ve netleştirmek, bilgi sunumunu iyileştirmek, alternatifleri düşünmek, akıl yürütme için uygun koşulları yaratmak ve kendinden uzaklaşmak gibi teknikler kullanılır.