Ön Bağlılık: Tek Bir Hedefe Baş Koymak İçin Alternatif Seçenekleri Ortadan Kaldırmanın Avantajları Nelerdir?

Ön bağlılık (İng: "precommitment"), belirli bir eylem planına bağlılığınızı sağlamak için seçeneklerinizi kasten sınırlamanız anlamına gelen bir tekniktir. Bu teknik genel bağlamda kaçınmanız gereken seçenekleri yok etme (örneğin evinizdeki sağlıksız bütün yiyecekleri çöpe atma); bu seçenekleri seçmeyi daha zor hale getirme (sağlıksız yiyecekleri bir dolaba sokup dolabı kilitleme) veya bu seçeneklerle olumsuz sonuçları ilişkilendirme (partnerinizle "Eğer sağlıksız bir yiyecek yersem ek ev işi yapacağım." türünde bir bahse girme) yollarıyla uygulanır.

Psikoloji bağlamında ön bağlılık, gelecekte deneyimleyebileceğiniz ve sizi yoldan çıkarabilecek dikkat dağıtıcı unsurlar veya isteklerinize rağmen optimal bir eylem planını takip etmenizi sağlamak için kullanılır. Örneğin gelecekte sorunlu bir kimse ile iletişim kurmak isteyebileceğinizi biliyor ve iletişim kurmaktan kaçınmak istiyorsanız, bu kişinin numarasını telefonunuzdan silerek ve bu kişiyi sosyal medya hesaplarınızda engelleyerek iletişim kurmamaya yönelik bir ön bağlılık yaratabilirsiniz.

Oyun teorisi bağlamında ise ön bağlılık, genellikle belirli bir eylem tarzına bağlılığınızı sağlayan ve tehditlerinizi daha inandırıcı kılmaya yönelik bir strateji olarak kullanılır. Örneğin ilerleyen bir ordu, geri çekilirken kullanabileceği köprüleri yakarak ilerlemeye yönelik bir ön bağlılık yaratabilir.

Bu çerçevede ön bağlılık, hayatın pek çok alanında kullanılabilecek değerli bir teknik halini almaktadır. Makalemizde ön bağlılık kavramı hakkında daha fazla bilgi edinecek, tekniği mümkün düzeyde etkili bir şekilde nasıl kullanabileceğinizi ve gerektiğinde başkaları tarafından kullanılmasıyla nasıl baş edebileceğinizi göreceksiniz.

Ön Bağlılık Örnekleri

Paniğe kapılıp hisse senetlerinizi kötü bir zamanda satabileceğinizi düşünüyorsanız yatırım hesabınızdan çıkış yapmak ve şifrenizi hatırlamayacağınıza emin olduğunuz rastgele bir kombinasyon olarak belirlemek bir ön bağlılık örneğidir. Zira bu şekilde panikleseniz bile şifrenizi tekrar belirlemek için uzun süren bir doğrulama sürecine girmeniz gerekir ve uzunca bir süre hisse senetlerinizi satamazsınız; böylelikle sakinleşebilir ve durumunuzu akılcı bir şekilde değerlendirebilirsiniz.

Diğer örnekler arasında ise şunlar yer almaktadır:^[1]

• Dikkatinizi dağıtacak şeylerden kaçınmak amacıyla, ders çalışmak için kütüphaneye gitmek ve telefonunuzu evde bırakmak.
• Kaçınmak istediğiniz cazip bir şeyi (örneğin diyet bozan yiyecekler) satan bir mağazanın önünden geçmemek için işe daha uzun bir yoldan gitmek.
• Arkadaşlarınıza üretkenliğiniz veya sağlığınız için kötü olan belirli bir alışkanlığı bırakmaya karar verdiğinizi söylemek.
• Önemli bir görevi kendi belirlediğiniz son tarihe kadar tamamlayamazsanız sevmediğiniz birine para vereceğinize dair bahse girmek.
• Erken para çekmenin para cezasına tabi olduğu bir emeklilik hesabında para biriktirmek.
• İhtiyacınız olan ancak iptal etmek isteyebileceğiniz, örneğin bir dişçi randevusu için depozito ödemek.

Buna ek olarak, Yunan mitolojisinde iyi bilinen bir ön bağlılık örneği, gemisi Sirenlerin (yani denizcileri güzel şarkılarla ölüme çeken yaratıkların) yanından geçmek zorunda kalan Odysseus'un hikayesinde görülür. Bu tehlikeyi önceden bilen Odysseus adamlarının kulaklarını balmumuyla tıkar ve kendisini geminin direğine sıkıca bağlatır, böylece Sirenlerin şarkısını adamları duyamayacak; kendisi duyabilecek ancak çağrılarına yanıt veremeyecektir. Bu örnek çerçevesinde ön bağlılık kavramı bazen Ulysses stratejisi olarak da anılır (Ulysses, Odysseus'un Latincesidir.)^[2]

Ön bağlılığın tarihsel bir örneği, Soğuk Savaş sırasında devletlerin kendilerini hedef alan bir nükleer saldırı olması halinde yine nükleer saldırı ile karşılık vermeyi önceden taahhüt ettikleri caydırma stratejisidir. Bu örnek özellikle kendilerine karşı yapılan bir nükleer saldırıda SSCB'nin tüm nükleer silahlarını fırlatmak üzere kurulmuş "ölüm güvenceli" bir sistem olan Sovyet Ölü El sisteminde belirgin bir hal almaktadır.^[3] Ön bağlılık stratejisinin bu aşırıya kaçan biçmi bazen "umutsuz hal stratejisi" veya "ölü temel stratejisi" olarak da adlandırılmaktadır.

Ön bağlılığın iyi bilinen bir başka tarihi örneği de Cortes'in Aztek imparatorluğuna saldırısı sırasında yaşanmıştır. Seferin başında Cortes'in adamlarından bazıları bir gemi çalıp eve dönmeye karar vermiştir. Cortes, bu isyan girişimini durdurduktan sonra adamlarının, belirlediği eylem planına bağlı kalmalarını sağlamak amacıyla kendi gemilerini denizin dibine batırmış ve eve dönme seçeneğini tamamen ortadan kaldırmıştır.^[4]

Bir başka ön bağlılık örneği, iki yarışmacının her birinin gizlice büyük ikramiyeyi bölüşmek ya da çalmak arasında seçim yapmak zorunda olduğu Golden Balls oyun programında yaşanmıştır. Program kapsamında her iki yarışmacı da seçimlerini yaptıktan sonra seçeneklerini açıklamaktadır. Eğer her ikisi de ikramiyeyi bölüşmeyi seçerse ikramiyeyi bölüşürler; ikisi de ikramiyeyi çalmayı seçerse hiçbir şey kazanamazlar. Bununla beraber yarışmacılardan biri ikramiyeyi bölüşmeyi, diğeri çalmayı tercih ederse çalmayı tercih eden yarışmacı ikramiyenin tamamını kazanır.

Yukarıdan da bir kısmını izleyebileceğiniz programın bir bölümünde yarışmacılardan biri, diğer yarışmacıya yarışmada ne yaşanırsa yaşansın çalma seçeneğini seçeceğini söylemiştir. Bu, diğer yarışmacının bir şey kazanabilmesinin tek yolunun bölüşmeyi seçmek ve ikramiyeyi çalan oyuncu ile ikramiyeyi bölüşen oyuncu arasında ikramiyeyi bölüşeceklerine yönelik bir karar alınması anlamına gelmektedir. Bu senaryodaki ön bağlılık risklidir; çünkü ikramiyeyi bölüşmesi gereken oyuncu sinirlenerek çalmayı seçebilir. Buna karşın strateji, uzun bir tartışma sonrasında ikinci yarışmacının bölüşme seçeneğini seçmesi ve seçimlerin gösterildiği anda ilk yarışmacının da bölüşme seçeneğini seçtiğinin ortaya çıkmasıyla, yani iki yarışmacının da ikramiyenin yarısını bölüşmesiyle sonuçlanmıştır.

Not: Ön bağlılık kavramı bireysel düzeyde, toplum düzeyinde kolektif olarak ve bir kuruluşun içerdiği insanlar adına kullanılabilmektedir.^{[5], [6]}

Pixabay

Ön Bağlılığın Faydaları

Özellikle psikolojik bağlamda ön bağlılığın temel faydası, sizi ve belirlediğiniz optimal eylem planını çevresel etkiler, güçlü duygular, duygudurum değişiklikleri ve hayatınızdaki bir şeyin sonuçlarına yönelik beklentilerinizin değişmesi gibi belirlediğiniz yoldan çıkaracak etmenlere karşı güvence altına almasıdır.^{[7], [8]}

Ön bağlılık ana hatlarıyla kısa vadeli ayartma ve dürtüsellik gibi sorunlar karşısında bile değerlerinize ve uzun vadeli hedeflerinizle uyumlu bir şekilde hareket edeceğinizden emin olmanızı sağlar ve bu çerçevede başarılı bir özdenetim sergilemenizi; sonuç olarak faydalı davranış ve alışkanlıklarda (örneğin egzersiz yapmak veya ders çalışmak) bulunmanızı veya kötü davranış ve alışkanlıklardan (örneğin bağımlılık ve erteleme) kaçınmanızı mümkün kılar.^{[1], [8], [9], [10], [11], [12], [13], [14]} Bunun yanında ön bağlılık başkaca türde davranışlarda bulunmanızı da sağlayabilir; örneğin normal bir durumda biriktireceğiniz bir miktar parayı, şayet harcamak sizin için daha faydalı olacaksa, duygusal refahınızı artıracaksa eğlenceli bir şeyler yapmak için harcamanıza yardımcı olabilir.^[15]

Ön bağlılığın bir başka potansiyel faydası da sosyal açıda ortaya çıkmaktadır. Ön bağlılık, çevrenizdeki kimselere bir eylem planını takip edebildiğinizi gösterir. Bunun da başkalarını sizi doğrudan desteklemeye ikna etmek veya ihtiyacınız olan kaynaklara erişmenizi sağlamak gibi çeşitli faydaları olabilir.

Buna ek olarak ön bağlılığın sosyal faydaları oyun teorisi bağlamında özel bir önem kazanmaktadır. Örneğin bir ordu ilerlerken arkasındaki köprüleri yaktığında istilacı birlikler motive olabilir ve aralarında işbirliği geliştirebilir; zira geri çekilmenin artık bir seçenek olmadığını kavramışlardır. Böylesi bir köprü yakma senaryosu savunma ordusunun birliklerinin motivasyonunu da düşürebilir; zira işgalcilerin saldırıya tamamen bağlı olduklarını görürler. İş ve işyeri pazarlıkları gibi daha gündelik durumlarda bu türde senaryolar tehditlerinizin daha inandırıcı görünmesini sağlayabilir; örneğin biriyle yaptığınız bir pazarlık sırasında ortaya koyduğunuz şartların karşılanmaması takdirinde pazarlıktan çekileceğinizi söyleyerek bir ön bağlılık sergileyebilirsiniz.

Özetle ön bağlılık sergilemenin, sergilendiği bağlam gibi faktörlere bağlı birçok potansiyel faydası bulunmaktadır. Bu faydalar arasında özellikle baştan çıkarma gibi sorunlar karşısında hedeflerinize uygun hareket etmenizi sağlamak ve başkalarına bir eylem planına bağlı olduğunuzu göstermek yer alır; bu faydalar da örneğin çevrenizdeki insanları sizi desteklemeye teşvik edebilir veya tehditlerinize inanmalarını sağlayabilir.

Akılda Tutulması Gerekenler

Bu tekniğin uygulanıp uygulanmaması, uygulanacaksa nasıl uygulanacağı konusunda karar verirken akılda tutulması gereken birkaç unsur vardır:

Bunlar arasında ilki yanlış bir eylem planına ön bağlanmanın mümkün olmasıdır. Örneğin bir kararı haddinden erken alabilir; ardından ön bağlılık çerçevesinde ortadan kaldırdığınız başka bir eylemin uzun vadede sizin için daha iyi olacağını çok geç keşfedebilirsiniz.

İkincisi, en uygun eylem planına uygun bir ön bağlılıkta bulunsanız bile elde ettiğiniz sonuçlar yine de olumsuz olabilir. Örneğin bir iş görüşmesi sırasında belirli koşullara dayanarak bir ön bağlılık tekniği uygulayabilirsiniz; ancak hiç bilmediğiniz, haberinizin dahi olmadığı bir başka kimse karşı tarafa daha iyi bir alternatif önermiş olabilir ve karşı taraf da bu alternatifi tercih ederek sizin teklifinizi reddedebilir.

Üçüncüsü, ön bağlılık bazen çeşitli nedenlerle başarısız olabilir. Örneğin bağımlılık gibi bir sorunlu alışkanlığa başlamayı ön bağlılık çerçevesinde kendiniz için zorlaştırabilirsiniz; ancak bu bağımlılığa yönelik arzunun gücü zaman içinde idare edemeyeceğiniz bir seviyeye gelebilir ve bağımlı olabilirsiniz. Böylesi senaryolar özellikle bir kimsenin kendine çok fazla güvendiği durumlarda sorun halini almaktadır, zira aşırı özgüven insanları ön bağlılığından alıkoyan gereksiz riskler almaya sevk eder.

Buna ek olarak ön bağlılıkta bulunmak, çeşitli ve doğrudan dezavantajlara da sahiptir. Örneğin ön bağlılık, yeni bilgilerle karşılaştığınızda esnek bir şekilde yanıt verme yeteneğinizi azaltabilir; bir pazarlığa dahil taraflar arasındaki çatışmanın tüm katılımcılara zarar verecek şekilde büyümesi gibi çeşitli sosyal sorunlara yol açabilir.^[16] Bu sorunlar "uçurumculuk" kavramı ile ilişkilendirilmektedir.

Yani ön bağlılık her durumda kullanılabilecek en iyi teknik değildir. Örneğin pazarlık ve stratejik kararlar söz konusu olduğunda kendinizi sınırlı bir dizi seçeneğe önceden bağlamak yerine ilgili tüm seçenekleri seçebileceğiniz bir esneklikte olmanız daha iyidir.

Özetle ön bağlılık kapsamında yanlış eylem planının takip edilmesi, doğru eylem planının takip edildiği durumlarda bile olumsuz sonuçların elde edilebilmesi, ön bağlılığın başarısızlıkla sonuçlanabilmesi ve zararlı risk-alıcı davranışlar ve sorunlu sosyal çatışmalar da dahil olmak üzere çeşitli sorunlara yol açabilmesi gibi akılda tutulması gereken önemli unsurlar bulunmaktadır.

Agora Bilim Pazarı

Ekotoksikolojinin Temel İlkeleri (Newman)

ISBN: 9786053551485
Sayfa Sayısı: 541
Ebatlar: 13.5×20 cm
Basım Yılı: 2013

Devamını Göster

₺390.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Pixabay

Ön Bağlılık Araçları

Bir ön bağlılık aracı (veya bağlılık aracı), kendinizi takip etmek istediğiniz bir eylem planına bağlamak için kullandığınız araçtır. Örneğin bir işinizi bitirmek için kendinize bir son tarih belirlediyseniz, bu son tarih sizin ön bağlılık aracınız haline gelir. Benzer şekilde biriyle bir şeyi yapacağınız üzerine bahse girerek bir sorumluluk hissi yaratırsanız bu bahis bir ön bağlılık aracı olmaktadır.

Ön bağlılık araçları sözlü ifadeler, sözleşmeler ve fiziksel eylemler gibi birçok şekilde olabilir ve farklı ön bağlılık araçlarının farklı avantajları ve dezavantajları vardır. Örneğin sözlü bir ifade, imzalı bir sözleşmeye kıyasla daha kolay yapılabilir, ancak aynı zamanda sizi tercih ettiğiniz eylem planına bağlı tutma olasılığı daha düşüktür.

Bir teknik olarak ön bağlılık, genellikle belirli bir ön bağlılık aracının veya bu türden birden fazla aracın kullanılmasını içerir. Örneğin evde sağlıksız yiyecekler yemekten kaçınmak istiyorsanız, ön bağlılık aracınız elinizdeki sağlıksız yiyecekleri kilitlemek (fiziksel bir eylem) veya partnerinizle o yiyecekleri yemeyeceğinize dair bir bahse girmek (sosyal bir sözleşme) olabilir.

Ön Bağlılık Tekniğini Nasıl Kullanabilirsiniz?

Bu tekniği etkili bir şekilde kullanabilmek için öncelikle nasıl çalıştığını ve potansiyel faydalarını kavramalı, ardından tekniği uygularken aklınızda tutmanız gereken şeyleri öğrenmelisiniz.

Bunları öğrendikten sonra ise kendinize ön bağlılığı hangi hedeflerinize ulaşmak için kullanacağınız ve en etkili şekilde nerede, ne zaman ve nasıl kullanabileceğiniz sorularını sormalısınız. Bu soruları sorarken yalnızca ön bağlılığın hedeflerinize ulaşmanıza ne şekilde katkıda bulunacağını değil, aynı zamanda ön bağlılığı kullanmanın riskleri; zaman, çaba ve para gibi kaynaklar açısından maliyeti gibi ilişkili faktörleri de göz önünde bulundurmalısınız.

Örneğin bu tekniği kötü bir alışkanlığınızdan kurtulmak için kullanacaksanız bu başlıkta ifade edilen değerlendirmeyi sizi alışkanlığınızı sürdürmekten alıkoyacak en iyi yolları tespit etmek için kullanabilirsiniz. Bu yolları tespit ederken alışkanlığınızı nasıl ve neden sürdürdüğünüz gibi faktörleri de göz önünde bulundurmalısınız. Bununla beraber ön bağlılığı bir pazarlık sırasında duruşunuzu güçlendirmek amacıyla kullanacaksanız bu ön bağlılığınızı karşı tarafa belirtmenin veya belirtmemenin faydaları üzerinde düşünebilir; eğer faydalı olacağına inanıyorsanız en iyi şekilde nasıl ifade edebileceğinizi belirleyebilirsiniz.

Bir Ön Bağlılık Stratejisine Nasıl Karşı Koyarsınız?

Birisi, örneğin bir pazarlık sırasında size karşı bir strateji olarak ön bağlılıkta bulunursa, öncelikle bu ön bağlılığın doğasını aşağıda belirtilen soruları da göz önünde bulundurarak değerlendirmelisiniz:

• Ne surette bir ön bağlılık sergiliyorlar?
• Ne kadar kararlılar? Örneğin düşüncelerini değiştirebilirler mi, değiştirebiliyorlarsa bu ne kadar zor olur?
• Ön bağlılıkla ne elde etmeyi umuyorlar?

Bu soruların cevabını karşı tarafı gözlemleyerek, karşı tarafla veya karşı tarafı tanıyan insanlarla konuşarak, karşı tarafın geçmiş davranışları üzerine düşünerek alabilirsiniz.

Bu çerçevede karşı tarafın ön bağlılığını çözümledikten sonra, tercih edebileceğiniz seçeneklere ve amacınıza uygun olarak optimal karşı koyma stratejinizi belirleyebilirsiniz. Örneğin eğer sergileyeceğiniz ön bağlılığın sizi pazarlıkta karşı tarafa kıyasla daha avantajlı bir duruma getireceğini düşünüyorsanız bir ön bağlılık sergileyebilir ve işi yokuşa sürebilir; karşı tarafın taleplerini kabul etmenin daha faydalı olduğunu düşünüyorsanız aynı şekilde taleplerini kabul edebilir; veya karşı tarafın ön bağlılığını kararsız olarak değerlendiriyorsanız blöflerini açık edebilirsiniz.

Pixabay

Blöf

Pazarlık gibi durumlarda belirli bir eylem planına olan ön bağlılığınız konusunda blöf yapabilir, yani ilgili eylem planını takip etmeyecek olsanız bile takip edecekmiş gibi davranabilir veya ön bağlılık düzeyinizi abartabilirsiniz.

Bu çerçevede blöf, ön bağlılığın rakibin motivasyonunu düşürmek gibi bazı avantajlarından yararlanmanızı sağlayabilir ve ön bağlılıkta bulunduktan sonra belirli seçeneklere geri dönememek gibi bazı dezavantajlarını en aza indirmenize olanak tanıyabilir. Bununla birlikte ön bağlılığınız hakkında blöf yapmak, bir birey olarak ön bağlılıklarınıza duyulan inancın azalması gibi potansiyel dezavantajlarla birlikte uzun vadede güvenilirliğinizin düşmesi gibi tehlikeler de içermektedir.

Birinin ön bağlılıkları konusunda blöf yaptığını düşünüyorsanız, bu blöfe bu kişinin ön bağlılığını kanıtlamasını isteyerek, ön bağlılığını dolaylı şekillerde sorgulamanızı sağlayan sorular sorarak, blöfünü doğrudan açık ederek veya hiçbir şey yapmayarak karşılık verebilirsiniz.

Bu çerçevede karşılığınız, ilgili kişinin blöf yaptığı bağlam ve blöf yaptığından ne kadar emin olduğunuz gibi çeşitli faktörlere bağlıdır. Örneğin bir kimsenin sizden muhtemelen boşa harcayacağı bir miktar kaynak alabilmek için ön bağlılık blöfü attığından eminseniz blöfe vereceğiniz karşılık farklı; bir pazarlık sırasında karşı tarafın size birkaç kötü şartı kabul ettirmek için ön taahhüt blöfü yaptığını düşünüyorsanız vereceğiniz karşılık farklı olacaktır.

Özet ve Sonuçlar

• Ön bağlılık, bir eylem planına bağlı kalmanızı sağlamak için mevcut seçeneklerinizi kasıtlı olarak sınırlandırdığınız bir tekniktir.
• Biriyle iletişimi koparmak için numarasını telefonunuzdan silmek veya bir pazarlık esnasında ortaya attığınız şartlar kabul edilmezse pazarlıktan çekileceğiniz iddiasında bulunmak bu tekniğe örnek olarak verilebilir.
• Ön bağlılık, özellikle ayartma gibi sorunlar karşısında amaçlarınıza uygun hareket etmenizi sağlayabilir; başkalarına bir eylem planına bağlı olduğunuzu göstermenizi mümkün kılarak ve böylelikle bu kimseleri sizi desteklemeleri yönünde teşvikte bulunmaya veya tehditlerinizi ciddiye almaya itebilir.
• Ön bağlılıkla ilgili akılda tutulması gereken önemli unsurlar yanlış bir eylem planına ön bağlılık göstermenin mümkün olduğu, doğru bir eylem planına ön bağlılıkta bulunsanız bile yine de olumsuz sonuçlar elde edebileceğiniz gerçeği, ön bağlılığın her şeye rağmen başarısız olabileceği ve son olarak zararlı risk alma ve sorunlu sosyal çatışmalar gibi çeşitli sorunlara yol açabileceğidir.
• Ön bağlılık tekniğini etkili bir şekilde kullanmak için tekniğin içeriğini potansiyel fayda ve tehlikelerini de göz önünde bulundurarak kavramalı; ardından amaçlarınız ve içinde bulunduğunuz koşullar gibi faktörleri de hesaplayarak ilgili ön bağlılık aracını belirlemelisiniz.