Yanlış Fikir Birliği Etkisi: Neden Başkalarının Bizle Aynı Fikirde Olduğunu Düşünürüz?

Yanlış Fikir Birliği Etkisi, insanların inançlarının, değerlerinin, özelliklerinin ve davranışlarının başkalarıyla benzerlik derecesini gözünde büyütmesine sebep olan bir bilişsel önyargıdır. Temel olarak Yanlış Fikir Birliği Etkisi, insanların diğerlerinin kendileri ile aynı şekilde düşündüğü ve davrandığını varsaymaya iter; ortada böyle bir ortaklık olmasa da...^{[1], [2]}

Örneğin Yanlış Fikir Birliği Etkisi, politik olarak uç fikirlere sahip kişilerin, çoğu kişi kendilerinden farklı düşünse de çoğunluğun kendileriyle aynı fikirde olduğunu zannetmelerine sebep olabilir.

Bu önyargının, insanların çeşitli alanlardaki düşünce ve eylemlerini etkileyebileceğinden anlaşılması önemlidir. Bu nedenle aşağıdaki yazıda Yanlış Fikir Birliği Etkisi'nin ne olduğunu, insanları nasıl etkilediğini, neden bu önyargıya kapıldığımızı ve etkilerini açıklamak için neler yapabileceğinizi öğreneceksiniz.

Yanlış Fikir Birliği Etkisine Örnekler

İnsanlar hayatlarının birçok alanında Yanlış Fikir Birliği Etkisini deneyimlerler. Bu bilişsel önyargıya en bilindik örnek, Lee Ross ve meslektaşlarının 1977'de yaptığı çalışmada görülür.^{[3], [4]}

Bu çalışmada Stanford Üniversitesi öğrencilerine "Joe'nun Yerinde Yiyin" yazan bir tabelayla kampüste 30 dakika yürümek isteyip istemeyecekleri soruldu. Sonrasında ise kendileriyle aynı cevabı veren katılımcıların oranını tahmin etmeleri istendi. Sonuçlar şöyleydi:

• Katılımcıların yaklaşık %53'ü tabelayı taşımayı kabul etti ve kabul edenler yaklaşık %65'lik kısmın teklifi kabul edeceğini tahmin ettiler.
• Katılımcıların yaklaşık %47'si tabelayı taşımayı reddetti ve reddedenler yaklaşık %69'luk kısmın teklifi reddedeceğini tahmin ettiler.

Bu sonuçlar, her iki grup için de kişilerin insanların kendi verdikleri kararı vermeleri ihtimalini abarttığını gösteriyor.

Usertesting

Bunun da ötesindeki çalışmalar, Yanlış Fikir Birliği Etkisi'ne insanların daha ciddi senaryolarda da kapıldığına işaret ediyor: Örneğin bir çalışmaya göre insanlar, kendi destekledikleri siyasi adayın, durum böyle olmasa bile toplumdan diğer adayların gördüğünden daha çok destek gördüğünü düşünüyor.^[5] Benzer olarak başka bir çalışma, ırkçı insanların ırkçılığın akranları arasında olduğundan daha yaygın olduğunu zannettiğini gösteriyor.^[6]

Sonuç olarak insanlar, çok çeşitli durumlarda Yanlış Fikir Birliği Etkisi'ne kapılabiliyor. Temelde insanlar, başkalarının fikir veya eylemlerini değerlendirirken, bunların kendi fikir ve eylemlerine benzerliğini abartma eğilimindeler.

Yanlış Fikir Birliği Etkisine Neden Kapılırız?

Yanlış Fikir Birliği Etkisine kapılmamızın birkaç nedeni vardır:

• Motivasyon: İnsanlar, düşünce ve eylemlerinin normal ve yaygın olduğuna inanmak isterler.^[7] Bu tarz bir sosyal yansıtma motivasyonu, kendi kendini oluşturan bir önyargı örneğidir. Çünkü insanların diğerleriyle uyumlu olduklarını düşünerek özsaygılarını artırmalarına izin verir.
• Seçici Maruziyet (Yankı Odaları): İnsanlar kendileriyle aynı davranış ve görüşleri paylaşan kişilerle paylaşmayanlardan daha çok zaman geçirme eğilimindedir.^[8] Bu da insanlara ortalama birinin durumuyla ilgili çarpık bir bakış açısı sunar; çünkü ilişki kurdukları bireylerle benzer fikirlere sahiptirler ve benzer şekilde hareket ederler.
• Bilişsel Ulaşılabilirlik: İnsanlar, kendi bakış açıları ve deneyimleri hakkında düşünmeyi daha kolay bulur.^[9] Bu da insanları, kendi bakış açılarını ve deneyimlerini başkalarına yansıtmaya teşvik eder. Bu, insanların akla ilk gelen bilgiye daha çok güvenmelerine neden olan bir ulaşılabilirlik kısayolu örneğidir.
• Dikkat Odağı: Genel olarak insanlar, başkalarının düşündüğünden çok kendi düşündüklerine odaklanırlar. Bu da diğerlerinin de aynı şeyi düşündükleri varsayımına neden olur.
• Benmerkezci Önyargılar: İnsanlar çoğu zaman olayları kendi açılarından değerlendirirler.^[10] Bu yüzden başkalarının bakış açısının düşünürken perspektif değiştirmekte zorlanırlar. Bu tarz bir çıpalama ve düzeltme (İng: "anchoring and adjustment") problemi başkalarının bakış açısını belirlemeye çalışırken başka varsayılan benzerliklere yol açar.
• Atıf Yanlılığı: İnsanlar düşünce ve eylemlerinin dış koşullardan kaynaklandığını düşündüklerinde bu düşünce ve eylem kalıplarının yaygınlık derecesini abartırlar çünkü başkalarının da aynı dış koşullar altında benzer tepki vereceğini düşünürler.^[11]

Bu bilişsel mekanizmaların aynı anda işliyor olabilir ve bir kişi, Yanlış Fikir Birliği Etkisi'ne bunlardan herhangi biri veya birkaçı nedeniyle sürüklenebilir.

Yanlış Fikir Birliği Etkisi ve Çoğulcu Cehalet

Çoğulcu Cehalet, insanların toplumsal davranışları aynı olsa da kişisel bakış açılarının farklı olduğuna inandığı bir fenomendir.^[12]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Çoğulcu Cehalet, bir grup içinde herkes bireysel olarak grup normlarını reddetse de diğer üyelerin kendilerini benimsediklerini düşünmelerine neden olabilir.^[13]

Böylece Çoğulcu Cehalet, Yanlış Fikir Birliği Etkisi'nin tersi bir etki yaratır. Çünkü çoğulcu cehalet, kişinin diğerlerinin kendileriyle hemfikir olma ihtimalini hafife almasına sebep olur. Yanlış Fikir Birliği Etkisi ise kişinin bu ihtimali olduğundan daha yüksek görmesine sebep olacaktır.

Yanlış Fikir Birliği Etkisi'ni Nasıl Azaltırız?

Yanlış Fikir Birliği Etkisi'ni açıklamanın ve etkisini azaltmanın birkaç yolu vardır: Öncelikle, insanların başkalarıyla hemfikir olma ihtimallerini muhtemelen gözlerinde büyüteceklerini her zaman aklınızda bulundurun. Bu, başka insanların düşünce süreçlerini anlamada ve davranışlarını tahmin etmede yardımcı olabilir.

Dahası, bunu kendi düşünce sürecinizi değerlendirirken de göz önünde bulundurarakü Yanlış Fikir Birliği Etkisi'ne kapılma ihtimalinizi azaltabilir, olayları daha net değerlendirebilir ve daha akılcı kararlar verebilirsiniz.

Yine de bazen sadece bu önyargının farkında olmak yeterli olmayabilir. İnsanlar genellikle farkında olmalarına, doğru bilgi verilerek görüşlerinin yanlışlığı gösterilmesine rağmen Yanlış Fikir Birliği Etkisi'ni yaşamaya devam ederler.^[10] Buna göre, bu etkiyi azaltmak için yapabileceğiniz bir diğer şey, kendinizinkinden farklı bakış açıları düşünmek veya kendi bakış açınızın olumlu ve olumsuz yönlerini düşünmektir. Bu, diğer perspektiflerin avantajlarını ve kendi inanç veya eylemlerinizdeki yanlışlıkları göstererek bakış açınızı sorgulamanıza yardımcı olabilir.^{[15], [16]} Bu yöntemi deneyecekseniz, hoşunuza giden bir şeyin kötü yanlarını düşünmenin hoşunuza gitmeyen bir şeyin iyi yanlarını düşünmekten daha zor olabileceğini unutmayın.

Çok sayıda alternatif bakış açısı veya kendi bakış açınızın tüm olumlu ve olumsuz yanlarını düşünmenin zor olabileceğini ve bunlardan az sayıda (8 tane yerine 3 tane gibi) düşünmenin sizin için daha yararlı olabileceğini, ayrıca içinde bulunduğunuz duruma mükemmel uyan bir bakış açısı olmadığını aklınızda bulundurun.

Ek olarak Yanlış Fikir Birliği Etkisi'ni azaltmak için dış koşul ve etkenler yerine içsel olanlara odaklanmaktır. Yani belli bir eyleme karar vermek için nedenlerinizi düşünürken kişiliğiniz ve tercihlerinizi ön plana çıkarmalısınız, içinde bulunduğunuz çevre gibi dış koşulları değil.^[11] Bu yöntemi kullanırken dikkatli olmak ve insanların eylem ve inançlarını etkileyen önemli dış faktörler varsa onları göz ardı etmemek gerekir.

Bir başka yol da psikolojik olarak kendinizden uzaklaşmaktır. Bunu kendi kendinize konuşurken birinci kişili anlatım yerine ikinci veya üçüncü kişili anlatım kulanarak yapabilirsiniz ("Nasıl hissettim?" yerine "Nasıl hissettin?" gibi). Bu yol, bakış açınıza olan bağlılığınızı azaltarak, olayları kendi perspektifinizden değerlendirme eğiliminizi ve diğelerinin sizinle aynı şekilde düşündüğü veya davrandığına olan inancınızı da azaltmaya yardımcı olabilir.

Dahası bunlar işe yaramıyorsa, genel önyargı azaltma tekniklerini de uygulayabilirsiniz. Bunlar arasında muhakeme sürecini yavaşlatmak ve karar verme ortamınızı iyileştirmek gibi yöntemler yer alır.

Son olarak, Yanlış Fikir Birliği Etkisini azaltmaya çalışıyorsanız, başka insanların sizinle gerçekten aynı fikirde olabileceğini de aklınızda tutun. Bir durumu değerlendirirken ne kadar çok bilgiye dayanır ve değerlendirmeden önce Önyargıdan Arınma Teknikleri'ni ne kadar iyi uygularsanız o kadar doğru bir değerlendirme yaparsınız.

Genel olarak, insanların ve kendinizin düşünce süreçlerini anlamak adına Yanlış Fikir Birliği Etkisi'ni anlamak işe yarayabilir. Bu bilişsel önyargıyı azaltmak için kullanabileceğiniz birkaç Önyargı Azaltma Tekniği mevcuttur: alternatif bakış açılarını düşünmek, kendi bakış açınızın avantaj ve dezavantajlarını gözden geçirmek ve durumunuzla aranıza psikolojik mesafe koymak.

Özet ve Sonuç

• Yanlış Fikir Birliği Etkisi, insanların inanç, değer, özellik ve davranışlarının başkalarıyla aynı olma oranını gözünde büyütmelerine sebep olan bir bilişsel önyargıdır. Örneğin birisi politik görüşlerini toplumla paylaştığını düşünebilir, durum böyle olmasa da.
• İnsanlar kendi bakış açılarının normal olduğuna inanma arzusu, hemfikir oldukları insanlara olmadıklarından daha çok maruz kalmaları, genellikle kendi bakış açıların odaklanmaları ve kendi fikirlerini doğrulayan bilgilere daha kolay erişebilmeleri gibi birçok nedenle bu etkiye kapılırlar.
• Yanlış Fikir Birliği Etkisi'ni azaltmanın temel yolları; kendi bakış açımızın yaygın olduğunu varsaymadan önce başka bakış açılarını düşünmek, bu başka bakış açılarının olumlu yönlerini ve kendi bakış açımızın olumsuz yönlerini gözden geçirmektir.
• Ek olarak Yanlış Fikir Birliği Etkisini azaltmak istiyorsanız fikir ve eylemlerinizin içsel sebeplerine odaklanabilirsiniz, bu da bakış açınızın bu sebeplere ne kadar bağlı olduğunu görmenize yardımcı olacaktır. Aynı zamanda kendi bakış açınıza olan bağlılığınızı azaltacak kendinden uzaklaşma tekniklerini kullanabilirsiniz.