Ters Psikoloji Nedir? İstediğinizin Tam Tersini Söyleyerek İnsanlara İstediğinizi Nasıl Yaptırırsınız?

Ters psikoloji, insanlardan bir şeyin tam tersini yapmalarını isteyerek bir şeyler yapmalarını sağlamayı içeren bir manipülasyon tekniğidir. Ters psikoloji; hedef davranışın önüne geçmek, kişinin hedef davranışı gerçekleştirme gücünü sorgulamak ve hedef davranışın tersini teşvik etmek gibi çeşitli biçimlerle kendini gösterebilir.

Örneğin, bir ebeveyn çocuğuna brokoliyi bitirmesini sağlamak için "Muhtemelen tüm bu brokoliyi bitiremeyeceksin." diyerek çocuğunda ters psikoloji kullanabilir. Key & Peele da "The Telemarketer" bölümünde bu konuyu harika bir şekilde işlemiştir:

İnsanlar pek çok çeşitli durumda ters psikoloji kullanır. Bu yüzden bu kavramı anlamak oldukça önemlidir. Bu kapsamda, aşağıdaki makalede ters psikoloji hakkında daha fazla bilgi edinecek, kendiniz bu tekniği nasıl kullanabileceğinizi görecek ve insanların sizin üzerinizde bunu kullanmaya çalıştığında neler yapabileceğinizi anlayacaksınız.

Ters Psikoloji Örnekleri

Ters psikolojiye verilebilecek basit bir örnek olarak tam tersini yapacağına inandığınız bir kişiye, belirli bir atletizm programına girmenin zor olduğunu, bu sebeple de başvurma zahmetinde bile bulunmamaları gerektiğini söyleyebilirsiniz.

Bu ve benzeri ters psikoloji yöntemleri, özellikle oldukça asi yapıdaki, denilenin tam tersini yapmaya çalışan çocukları bulunan ebeveynler tarafından kullanılır. Örneğin, konu hakkında yazılan bir makale aşağıdaki ters psikoloji örneğini veriyor:^[1]

Brown'ın oğlu, şu sıralar sık sık mırıldanıp ıslık çaldığı, oldukça sinir bozucu bir melodiye kafayı takmış durumda. Ayrıca, Brown'ın olaya dahil olduğu, özellikle de iş birliği gerektiren ortamlarda son derece aykırı hareketler sergiliyor. Brown'ın, ondan istediğinin tam tersini yapmak için fırsat kollayıp Brown ile ortak herhangi bir işe girmeyi ya reddediyor ya da işi sabote ediyor. Bunun farkında olan Brown artık oğlunun bu sinir bozucu mırıldanışlarına neşeli tavırlarıyla katılarak oğlunun buna bir son vereceğini ümit ediyor.

Bu durumda ters psikoloji, belirli bir negatif davranışı destekleyerek hedef kişinin bunu durduracağını umut etmeyi kapsıyor.

Ters psikolojinin bir başka örneği ise diğerlerinden olumlu yanıt almak amacıyla insanların, önemsedikleri konular hakkında olumsuz şeyler söylemesidir. İnsanlar, özellikle, ters psikolojinin bu yöntemini kendileri hakkında kötü şeyler söyleyip başkalarının kendilerini savunmasını ve onlara övgü ile güvence vermesini teşvik etme amacıyla sık sık kullanır.^[2] Örneğin, bu durum, başkasının bunun doğru olmadığını söylemesini sağlamak için "Bugün kötü görünüyorum." diyen birini kapsayabilir.

Ek olarak ters psikoloji, ticaret işlerinde pazarlama ve satış tekniği olarak da sık sık kullanılır.^[3] Örneğin, konu hakkında yapılan bir çalışma, şirketlerin pazarlamada ters psikolojiyi kullandığı birçok yolu, geçmiş kampanyaların ilişkili örnekleri ile açıklıyor:^[4]

...pazarlamacılar ters psikolojiyi şu yollar için kullandı:

(1) belirli bir pazar kesimini bilinçli olarak hariç tutmadan, bir ürünü tüm pazara tanıtmak (örneğin, Little Caesar'ın "Bu numarayı aramayın" ve "Web sitemizi ziyaret etmeyin" kampanyası)…

(2) bir ürünü belirli bir hedef kitleye tanıtırken bir başkasını kasıtlı olarak hariç tutmak (örneğin, Dr. Pepper'ın "Kadınlar için değildir." kampanyası) …

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

(3) belirli bir şirket veya marka imajını tanıtmak (örneğin, Patagonya’nın sürdürülebilirlik girişimi "Bu ceketi satın almayın.").

Son olarak, ters psikolojinin nükteli bir örneği, bir tıp dergisinde yayınlanan "Ters Psikoloji alanından sertifika almak muhtemelen buna değmez" başlıklı kısa bir makalede yer alıyor:^[5]

Pek çok veriyi inceledikten sonra, ücretin inanılmayacak kadar makul olmasına rağmen, muhtemelen Ters Psikoloji alanında resmi sertifikaya başvurmak istemediğiniz sonucuna vardık…

Ne yaparsanız yapın, bugün bu özel fırsata nasıl başvuracağınızı öğrenmek için ilgili yazara para göndermeyin. Hastalarınız bu basit sırrı öğrenmenizi istemiyor, muhtemelen buna değmez de.

Bu nükteli bir örnek olsa da çeşitli alanlarda ters psikolojinin pek çok gerçek ve ciddi kullanımına bir ışık tutuyor.

Ters Psikoloji Nasıl İşliyor?

Ters psikolojinin işe yaramasının temel nedeni, insanların belirli bir şekilde davranma konusunda baskı hissettiğinde, özerkliklerini göstermek için genellikle tersini yapmayı tercih etmeleridir.^[6] Bu anlayış, Brehm'in tepkisellik teorisine dayanır.^[7] Bu teori ise aşağıdakini ileri sürer:

...özgürlük duygusuna karşı bir tehdit hisseden bir birey, bu özgürlüğün yeniden oluşturulmasını harekete geçiren bir huzursuzluk yaşayacaktır. Böylesi bir tepkisellik motivasyonu, girişimleri etkilemek için uyumsuzluk olasılığını arttırmalıdır. Bu durumlarda bir etki kaynağı; hedefin anlaşılmazlık eğiliminin, hedefin, kaynağın gizlice istediği pozisyonu benimsemesine neden olacağını varsayıp gerçek arzularını yanlış tanıtarak başarıya ulaşabilir.

Buna göre ters psikoloji, söylenenlere veya verilen emirlere katılmama eğiliminde olan insanlar üzerinde özellikle iyi işler (bu tür insanlar bazen bu bağlamda aykırı (nonconformist), antikonformist veya muhalif olarak adlandırılır).^{[9], [10]} Bazı insanların genel olarak başkalarıyla aynı fikirde olma eğiliminde olduğunu, diğerlerinin ise yalnızca belirli bağlamlarda veya otorite figürleri gibi belirli insanlar söz konusu olduğunda bunu yapma eğiliminde olduğunu unutmayın.

Ek olarak, ters psikoloji tekniklerinin belirli durumlarda çalışmasına neden olabilecek başka faktörler de vardır. Örneğin, birinin sinir bozucu bir meslektaşı tarafından bir şey yapmasının imkânsız olduğu söylendiği bir durumda, kişi o meslektaşına inat o şeyi yapmaya yönlendirilebilir.

Genel olarak, ters psikoloji aslında işler; çünkü insanlar belirli bir şekilde davranma konusunda baskı hissettiğinde, özerkliklerini göstermek ve kontrol duygusunu arttırmak için tam tersini yapmaya çalışır. Ayrıca, bazı durumlarda ters psikoloji, başkalarına karşı kin gibi ek nedenlerle de ortaya çıkabilir.

Not: ters psikoloji teknikleri bazen “paradoksal” olarak adlandırılır; çünkü insanları, tersini yapacağını umarak bir şey yapmaya teşvik etmeyi içerir.^[9]

Ters Ters Psikoloji

Ters ters psikoloji (İng: "reverse reverse psychology"), insanları tam olarak istediğinizi yapmaya teşvik etmeyi içeren bir manipülasyon tekniğidir. Aynı zamanda onlara ters psikoloji kullandığınızı ve tam tersini yapmalarını istediğinizi düşünmelerine neden olur. Özünde ters ters psikoloji, hedef kişinin girişimlerinize meydan okuyup başta istediğiniz şeyi yapmasını sağlamak amacıyla onlara ters psikoloji kullandığınızı düşündürtmesine dayanır.

Örneğin, ters ters psikoloji, isyankâr birine bir şey yapmamasını söylemeyi kapsayabilir. Bu bağlamda onları ters psikoloji yoluyla bir şeyleri yapmaya zorlamak için bir girişimde bulunuyormuşsunuz gibi görünürken, aslında sadece onları bu şeyi yapmamaya zorlamaya çalışıyorsunuzdur.

Bu nedenle, ters ters psikoloji, ters psikolojinin özel bir halidir. Ayrıca, ters ters ters psikoloji (İng: "reverse reverse reverse psychology") kullanarak da manipülasyon düzeyleri açısından "daha derine" gitmek mümkündür. Bununla birlikte, belirli bir noktadan sonra bunu uygulamak, pratikte, ters psikoloji ve tam ters psikoloji kullanmaktan farklı değildir.

Agora Bilim Pazarı

DNA Premium Pamuk T-Shirt - S

Devamını Göster

₺699.90

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Ters Psikoloji Nasıl Kullanılır?

Aşağıda, ters psikolojiyi pratikte kullanabileceğiniz ana yöntemlerinin bir listesi vardır:

• Hedef davranışın önünü kesin (örneğin, "X'i yapma.").
• Hedef davranıştan caydırın (örneğin, "X'i yapmamalısın.").
• Hedef davranış hakkında olumsuz şeyler söyleyin (örneğin, "X çok kötü, bunu kim ister ki?").
• Hedef kişinin, hedef davranışı sergilemeyeceğini tahmin edin (örneğin, "Muhtemelen X'i yapmayacaksın.").
• Hedef kişinin, hedef davranışı gerçekleştirme gücünü sorgulayın (örneğin, "Muhtemelen X'i iyi yapamazdın.").
• Hedef davranışın tersini teşvik edin (örneğin, "X'den çok daha iyi olduğu için Y'yi yapmalısın.").

Ters psikolojiyi kullanabileceğiniz birçok durum vardır. Buna farklı yaklaşımlar, farklı durumlarda daha iyi çalışacaktır. Örneğin, asi bir kişiyi bir şeyler yapmaya zorlamaya çalışıyorsanız ve prensip gereği otorite figürlerine meydan okuduğunu biliyorsanız, tercih ettiğiniz eylem muhtemelen onların yapmasını istediğiniz hedef davranışın önüne geçmek olacaktır. Öte yandan, birisinin görüşünüzü kabul etmesini istiyorsanız, ancak her zaman söylediğiniz her şeye katılmadığını biliyorsanız ve de hedefinizin, orijinal görüşünüzün lehine tartışmasına neden olacağına inanıyorsanız, gerçekten desteklediğinizden farklı bir görüşe destek verebilirsiniz.

Buna ek olarak, geri tepebilecek ve hedef kişinin doğrudan önerdiğiniz şeyi yapmasına neden olacak şekilde hareket etmediğinizden emin olmanız gerekir; çünkü bu aslında onların yapmasını istediğiniz şeyin tam tersidir. Örneğin, birini ters psikoloji yoluyla iki seçenekten birini seçmeye çalıştığınız, tercih ettiğiniz seçeneği olumsuz bir şekilde sunduğunuz ve onu seçmelerine neden olacağını umduğunuz bir durumu düşünün. Bu noktada, tercih ettiğiniz seçeneği ters psikolojinin çalışması için yeterince olumsuz bir şekilde sunmak arasında bir denge kurmanız gerekir; ancak hedef kişinin bundan kaçınmasına neden olacak kadar da olumsuz olmamalıdır.

Son olarak, ters psikolojiyi kullanırken, genellikle diğer kişinin bunu fark etmesini önlemek için, koşullar göz önüne alındığında, bunu mümkün olduğunca göze çarpmayan bir konuda yapmak isteyebilirsiniz. Özellikle, hedef kişi ne yaptığınızı fark ederse, ters psikoloji genellikle başarısız olup sonrasında kişi, çoğu durumda, istediğiniz gibi davranmaz. Ayrıca, bu teknik doğası gereği manipülatif olduğundan, kişi ne yaptığınızı anlarsa bu ilişkinize zarar verebilir.

Ters psikoloji; hedef davranışın önüne geçmek, kişinin hedef davranışı gerçekleştirme gücünü sorgulamak ve hedef davranışın tersini teşvik etmek gibi çeşitli biçimlerle kendini gösterebilir. Farklı yaklaşımlar farklı senaryolarda daha iyi çalışacaktır. Ters psikolojiyi kullanırken sadece kurnaz olmak değil; hedef kişiyi gerçekte istediğinizin tam tersi şekilde etkileyecek şekilde yönlendirmediğinizden emin olmanız da oldukça önemlidir.

Ters Psikolojinin Kullanılıp Kullanılmayacağına Nasıl Karar Verilir?

Ters psikoloji kullanımı ile ilişkili iki ana tehlike vardır:

• Ters psikoloji geri tepebilir ve hedefin amaçlanan tersi yerine doğrudan önerilen eylem yolunu seçmesine neden olabilir. Bu, örneğin, hedef size güvenip söylediklerinizi takip etmeyi seçerse veya hedefin güven eksikliği olup sizin de yeteneklerinden şüphe duymanız pes etmelerine neden olursa yaşanabilecek durumlardır. Buna ek olarak, hedef kişi manipülasyon girişiminizi fark edip size meydan okumak için orijinal öneriyi takip ederse de bu sorun yine ortaya çıkabilir.
• Kişi manipülasyon girişimini fark ederse, bu ilişkinize zarar verebilir. Örneğin, bir kişi üzerinde ters psikoloji kullanmaya çalıştığınızı fark ederse, bu size kızgın olmalarına, yönlendirimlerinize güvenmemelerine veya gerçekte ne istediğinize dair kafalarının karışmasına neden olabilir. Bu, özellikle o kişiyle yakın bir ilişkiniz varsa sorun teşkil eder. İnsanlar, ters psikolojinin kullanımına sert bir tepki verebilir; çünkü bu, eylemlerini aldatıcı bir biçimde etkileme girişimini temsil eder.

Ters psikolojinin nasıl kullanılacağına ve hatta kullanılıp kullanılmayacağına karar verirken, bu tehlikeleri akılda tutmak önemlidir. Örneğin, ters psikolojinin potansiyel faydaları çok yoksa ve potansiyel riskleri yüksekse, bundan kaçınmak ve bunun yerine daha doğrudan bir yaklaşım kullanmayı denemek daha mantıklıdır.

Özellikle, göz önünde bulundurmanız gereken bazı özel faktörler ise ters psikolojinin ne kadar muhtemel olduğu, diğer kişinin bunu fark etme olasılığı ve fark ederse vereceği muhtemel nasıl tepkidir. Örneğin bu, diğer kişinin bunu fark etmesi veya olumsuz tepki vermesi muhtemel değilse ters psikolojiyi kullanmak isteyebileceğiniz anlamına gelirken diğer kişinin bunu fark etmesi ve kötü tepki verme ihtimali yüksekse bu teknikten kaçınmanız gerektiği anlamına gelir.

Ayrıca, diğer kişinin önerilenin tersi yerine önerilen orijinal eylemi seçme olasılığını ve bunun sonuçlarını göz önünde bulundurmalısınız. Bu durumun gerçekleşme ihtimali arttıkça, hem sonuçları bir o kadar kötü olur hem de ters psikolojiyi kullanma konusunda da bir o kadar temkinli olursunuz.

Son olarak, ters psikolojinin kullanımı ahlaki açıdan sorunlu olabileceğinden, ilgili riskler minimum olsa bile, bunun gerçekten yapmak istediğiniz bir şey olup olmadığını kendinize sormanız gerektiğini unutmayın. Bu yöntemi kullanırken altın kuralı, aklınızda bulundurmak sizlere yardımcı olabilir. Bu kural, insanların size nasıl davranmasını istiyorsanız siz de onlara o şekilde davranmalısınız anlayışından geçer.^[10]

Ters Ters Psikoloji Nasıl Kullanılır?

Bazı durumlarda, ters psikoloji yerine ters ters psikolojiyi seçebilirsiniz. Örneğin bu, diğer kişinin ters psikolojiyi deneyip kullanmanızı beklediği durumlarda gerçekleşebilir. Bu nedenle de ters ters psikoloji bu bağlamda daha etkili olacaktır.

Bununla birlikte, buna ilişkin akılda tutulması gereken iki önemli uyarı vardır:

• İlk olarak bu yaklaşım, yukarıda belirtildiği gibi bazı durumlarda kişiler arası sorunlara yol açabilecek ters psikoloji girişimini fark eden hedef kişiye dayanır.
• İkincisi ise, kişiyi aldatma tabakaları açısından ne kadar "derine" giderseniz, diğerinin davranışını tahmin etmek o kadar zorlaşır. Bu da bu yaklaşımın sonuçlarını tahmin etmeyi nispeten zorlaştırır.

Bunun dışında, ters ters psikoloji, ters psikoloji gibi uygulanabilir.

Ters Psikoloji Kullanan Biriyle Nasıl Başa Çıkılır?

Ters psikoloji kullanan biriyle başa çıkmanın ilk adımı, bunu yaptıklarını fark etmektir. Farkına varmak için ters psikoloji kullandığını düşündüğünüz kişinin, tersini yapmanız için sizi belirli bir yöne itiyormuş gibi davranma olasılığını kendinize sorun. Şüphe duyduğunuzda durumu sakince düşünmek için kendinize zaman ayırıp bu kişinin sizi belirli bir yöne itmekten ne elde edeceği ve geçmişte size ve başkalarına karşı nasıl davrandıkları gibi faktörleri göz önünde bulundurun.

Ayrıca, diğer kişinin ters psikolojiden ziyade tam ters psikolojiyi kullanma olasılığını hesaba kattığınızdan da emin olun. Bununla birlikte, olası sonsuz manipülasyon düzeylerine takıntılı olduğunuz bir düşüncenin ağına düşmemek için aldatma düzeylerine çok kapılmamaya çalışın. Bunun yerine, durumu en iyi şekilde değerlendirmeye odaklanın.

Birinin size ters psikoloji kullanmaya çalıştığını başarılı bir şekilde belirledikten sonra, en uygun davranışı seçmeniz gerekir. Yapabileceğiniz bazı önemli şeyler şunlardır:

• Diğer kişiden daha fazla bilgi isteyin. Bu, ters psikoloji kullandıklarını doğrulamanıza yardımcı olup size düşünmek için daha fazla zaman verebilir. Aynı zamanda, diğer kişinin daha iyi bir karar vermenize yardımcı olacak bilgileri bozup açığa çıkarması için fırsatlar da yaratabilir.
• Diğer kişiye ters psikoloji kullandığını fark ettiğinizi söyleyin. Bu, bazı durumlarda yararlı olabilirken manipülasyon girişimini fark etmediğinizi iddia etmenin daha yararlı olduğu durumlar da vardır.
• Başlangıçta önerilen eylem, karşıt eylem veya başka bir alternatifle devam edin. Hangi seçeneğin sizin için en iyisi olduğu özel koşullarınıza ve neyi başarmayı umduğunuza bağlıdır. En önemlisi ise, diğer kişinin sizi doğrudan veya dolaylı olarak yapmaya çalıştığı şeyden ziyade, sizin kendiniz için en iyi olana odaklanmanızdır.

Bunu yaptığınızda, durumu ve seçeneklerinizi duygusallıktan uzak düşünmeye çalışın. Bu konuda size yardımcı olmak için çeşitli önyargı silme tekniklerini (İng: "debiasing techniques") kullanabilirsiniz. Örneğin, akıl yürütme sürecinizi yavaşlatıp düşünmenize yardımcı olacak şeyler yazabilir veya ters psikolojiyi kullanan kişiden biraz uzaklaşarak karar vermek için uygun koşullar yaratabilirsiniz.

Kısacası, size ters psikoloji kullanan biriyle başa çıkmak için önce ne yaptıklarını bilmelisiniz. Daha sonra, seçeneklerinizi mantık çerçevesinde düşünmeli; diğer kişiden daha fazla bilgi istemeyi, ters psikolojiyi kullandıklarını söylemeyi veya bahsettiklerinden tamamen farklı bir eylemi seçmeyi içeren seçenekler arasından sizin için en iyi olanı seçmelisiniz.

Ek Bilgiler

Terminoloji ile İlgili Notlar

Stratejik öz-antikonformist, bazen ters psikoloji kavramına atıfta bulunmak için kullanılan resmi bir bilimsel terimdir. Bu terimin temeli, ters psikoloji tekniğini kullanan kişinin, herkesin içinde açıkça stratejik nedenler uğruna (yani, bir başkasının belirli bir eylemi takip etmesini sağlamak uğruna) gerçek niyetleriyle çelişecek şekilde hareket etmesidir. Bu terim ilk olarak, araştırmacılar Paul R. Nail ile Geoff MacDonald tarafından sonradan sosyal tepkinin çift elmas modeline dönüştürülen sosyal tepkinin elmas modelinden uyarlanmıştır.^{[15], [16]}

Buna ek olarak ters psikoloji; bir kişinin doğrudan söylenileni yapmaya meydan okuması ile ilgili olduğu için bazen bir kişinin söylenilene uyması ile ilgili olan uyum temelli tekniklerin aksine, meydan okumaya dayalı teknikler olarak adlandırılır. Bununla birlikte, ters psikolojinin tamamı, bazen bir uyum tekniği olarak da adlandırılır; çünkü kişi, razı olunanın farkına varmasa bile, bu yöntem, amaçlanan bir eylemi uygulamasını sağlamak için kullanılır.

Ters Psikolojiyle İlgili Diğer Konular

Ters psikoloji kavramına ilişkin bazı ilgili psikolojik olaylar vardır. Bunlar arasında en önemlileri:

• Bumerang Etkisi. Bumerang etkisi, belirli bir etkiyi elde etmek için tasarlanan stratejik bir mesaj, başlangıçta amaçlanandan zıt bir tutum veya davranışa yol açtığında ortaya çıkar.^[11] Örneğin, bumerang etkisinin; bir şeyin ne kadar harika olduğunu tekrar tekrar, bunaltıcı davranışlarla anlatan kişinin, diğer kişiyi sonunda bundan soğutması olduğunu söyleyebiliriz.
• Geri Tepme Etkisi: Geri tepme etkisi, inançlarına ters düşen bir kanıtla karşılaşan insanların bu kanıtı yok sayarak asıl görüşlerine daha da sıkı sarılmalarına sebep olan bir bilişsel önyargıdır. Örneğin, bir efsaneye inanan birinin, efsaneleri çürüten kanıtlarla karşılaşması, bu kanıtları reddedip efsaneye daha sıkı sarılmasıyla sonuçlandığında bunda geri tepme etkisinin bir rol oynadığı söylenebilir.