Dağlar Nasıl Oluşuyor? – Dağların Oluşumu

Daha önceki yazılarımda evimizi (yani dünyamızı) neden bilmemiz gerektiğini sık sık vurgulamıştım. Eğer onu iyi tanımazsak başımıza neler gelebileceğini de yazmıştım. Şimdiyse bu evin çok önemli bir parçası olan dağların nasıl oluştuğuna bakacağız. Onu daha iyi tanımak için…

Kıtaların Kayması

Dağların nasıl oluştuğunu anlayabilmek için öncelikle bazı teorileri bilmemiz gerekmektedir. Bunlardan belki de en önemlisi 1915 yılında Alfred Wegener’in ortaya attığı kıtaların kayması teorisidir. Bu teoriye göre bugünkü yedi kıta (Asya, Avrupa, Antartika, Afrika, Avustralya, Güney Amerika, Kuzey Amerika) 260 milyon yıl önceki “Pangea” adlı tek bir kıtadan ayrılarak oluştular –ki bunu çok daha önce Bernhard Varenius söylemiştir.

Ayrıldığına eminiz çünkü bunu gösteren pek çok kanıt var (Güney Amerika ile Afrika’nın ayrılma yerlerine bakarsanız yapboz gibidirler ve bu örnekleri diğer kıtalara da uygulayabiliriz).

Asıl soru şu: Neden ayrıldılar?

Wegener, bunu mantodan gelen bir güce: konveksiyonel akımlara dayandırdı. Çaydanlıktaki suyun kaynaması gibi manto sürekli bir devinim içindedir. İşte bu devinim sürekli olarak kıtaların hareket etmesine sebep olmaktadır. Ancak bu kıtaların hareketi milimetrelerce olduğu için gözle görülür bir değişme milyonlarca yıl almaktadır.

Levhaların konveksiyonel akımlar doğrultusunda yer değiştirmesine “Divarjent levha hareketleri” denir.

Dağların Oluşumu

Konveksiyon hareketi sonucunda iki kıta birbirinden uzaklaşıyor olabilir. Bunun sonucunda ayrılan yerden yeni bir volkan oluşur ve aradaki boşluğu doldurur. Bunun en güzel örneği de Maria Tharp’ın keşfettiği Pasifik Okyanusu’nun ortasındaki sırttır.

Veyahut da iki kıta birbiriyle çarpışıyor olabilir. Bu durumda daha yaşlı olan (büyük ağabey) diğerini altına alacaktır. Yani genç olan diğerinin altına girerek astenosfere girecektir. Bunun en güzel örneği de Himalayalar ve And Dağları’dır. İkisi de bir plakanın gelip bunların altına girmesiyle oluşmuştur.

Eğer iki levha birbirine yanaşıyorsa ve aralarında kalan tortullar da sertse, sonuçta bir kırık oluşacaktır. İşte bu kırığın yukarıda kalan tarafına horst, aşağıda kalan tarafına da graben denir. Aynı şekilde aradaki tortulların yumuşak olduğunu da düşünebiliriz (tıpkı bir kağıdı iki tarafından itmemiz gibi). Bu durumda kıvrımlı dağlar oluşacaktır. Bu dağların yüksek kısımlarına ise antiklinal, alt kısımlarına da senklinal denir.

Not: Bu yazı bir makale olmadığından fazla detaya girilmemiş ve okuyucu fazla sıkılmamaya çalışılmıştır. Bunları becerdiysem ne mutlu bana.