Andromeda Galaksisi (M31): Gelecekte Galaksimizle Kaynaşacak Andromeda Nerede ve Özellikleri Neler?

Samanyolu Galaksi'mizin en yakın komşusu olan Andromeda Galaksisi, yeterince karanlık ve berrak bir geceye sahipseniz çıplak gözle görebileceğiniz en uzak cisimdir. Galaksilerin yalnızca göz alıcı sarmallar olduğunu düşünüyorsanız işte bilmiyor olabileceğiniz bir gerçek: Birkaç milyar yıldır güvende olmamız sizi yanıltmasın; çünkü şu an Andromeda Galaksisi, Samanyolu Galaksi'miz ile çarpışma rotasında!

Andromeda Galaksisi'nin Dünya'ya olan uzaklığı "yalnızca" 2.5 milyon ışık yılı. Bu mesafe, onu diğer sarmal galaksilerle ilgili çıkarımlar yapabileceğimiz gözlemler için uygun bir hedef haline getiriyor. Son yıllarda bilim insanları, Andromeda Galaksisi'ndeki kara delikler, yıldızlar ve diğer cisimler üzerinde detaylı çalışmalar yapmaktalar. Hubble Uzay Teleskobu tarafından 2015'te çekilen ve çalışmalarda kullanılan 411 açıdan çekilmiş 7.398 fotoğrafın birleştirilmesiyle oluşan 1.5 milyar piksellik görüntü, Andromeda galaksisini bir bütün olarak gözler önüne seriyor.

NASA Hubble Space Telescope

Bunun ne demek olduğunu şöyle izah edelim: Normalde genellikle 1920x1080 civarında ekranlar, duvar kağıtları, vs. kullanırız. Buradaki sayılar yatayda 1920 piksel, düşeyde 1080 piksele demektir. NASA'nın yayınladığı fotoğrafın ise yatayında 69.536 piksel, düşeyinde ise 22.230 piksel bulunmaktadır! Yayınlanan fotoğraf o kadar büyüktür ki, kaliteli bir kamerayla çekilmiş ortalama bir fotoğraf 4-10 megabayt yer tutarken, bu fotoğraf tek başına 4.3 gigabayt yer kaplamaktadır! 

Konum, Konum, Konum

Bu titrek ve puslu yıldız parçaları, görünüşte bir dolunayın 1.5 kat genişliği kadardır; ancak çok yüksek büyütme uygulayacak olursanız, galaksinin tamamının gökyüzünde Ay'ın 6 katı kadar yer kapladığını görebilirsiniz.

Samanyolu gibi sarmal bir galaksi olan Andromeda Galaksisi, maddenin yoğunlaşmasıyla oluşan şişkince bir merkeze ve onu çevreleyen gaz, toz ve yıldızlardan oluşan muazzam hacimde bir gökada aylasına (İng: "halo") sahiptir. Andromeda Galaksisi, Samanyolu'ndaki 250 milyar yıldızdan çok daha fazla sayıda, yaklaşık 1 trilyon yıldız içeriyor. Buna rağmen içerdiği daha fazla karanlık madde dolayısıyla galaksimizin daha büyük kütleli olduğu düşünülüyor.

Mehmet Ergün

Çarpışma Rotası!

Andromeda ve Samanyolu galaksileri, ikisinin de yapısını sonsuza dek değiştirecek bir çarpışma rotasında bulunuyorlar. Andromeda Galaksisi ve Samanyolu Galaksisi, her saniye birbirlerine 112 kilometre yakınlaşıyor. Gökbilimciler, Andromeda'nın Samanyolu ile 4.5 milyar yıl içinde çarpışacağını, 6 milyar yıl içinde de galaksilerin kaynaşmalarının son bulacağını öngörüyor. O zamana kadar Güneş, karasal gezegenleri yutmuş ve Kırmızı Dev'e dönüşmüş olacak, yani Dünya'nın kaygılanması gereken başka meseleleri olacak!

Bununla birlikte, meydana gelecek toz fırtınası, yeni "Milkomeda" galaksisinde yıldız oluşumunu tetikleyecek ve artık bir Dünya'sı olmayan Güneş'in, Samanyolunu sonsuza kadar terk etme ihtimali olacak. Bu birleşmiş galaksi çifti, sarmal kollarının birbirine karışacağı darmadağın bir safhadan geçtikten sonra düzgün, eliptik bir galaksi şekline kavuşacak.

Space.com (David A. Aguilar (CfA))

Galaksi çarpışmaları, evrenin oluşumunun alışılageldik bir parçası. Hatta, her iki galaksi de daha önce başka galaksilerle çarpıştıklarını gösteren işaretler barındırıyor. Andromeda galaksisine ilginç şeklini veren, merkezinde yoğunlaşıp şişkinleşen toz bulutu. Gökbilimciler bu toz bulutunun, başka bir galaksinin yutulmasıyla oluştuğuna inanıyor.

Andromeda Galaksisi'ne Yönelik İlk Gözlem

964 yılında İranlı gökbilimci Abdurrahman es-Sufî (İng: "Abd al-Rahman al-Sufi", kitabı Book of Fixed Stars'da (Tr: "Sabit Yıldızlar Kitabı"), galaksiyi "küçük bir bulut" olarak betimleyerek en yakın komşumuz hakkında bilinen ilk kaydı tutmuştu. Fakat Charles Messier, 1764'te bu cisme M31 adını verdiğinde, bu keşfinin kökenlerini, hatalı bir şekilde, o zamanlar nebula (bulutsu) olarak adlandırılan cismin ilk teleskobik gözlemini yapan Alman gökbilimci Simon Marius'a atfetti. Andromeda'nın ilk fotoğrafları 1887'de Isaac Roberts tarafından çekildi.

ESA/Herschel/PACS/SPIRE/J.Fritz, U.Gent/XMM-Newton/EPIC/W. Pietsch, MPE)

1920'lerde bu uzak galaksi, iki Amerikalı gökbilimci Harlow Shapley ve Heber Curtis arasındaki Büyük Tartışma'nın bir parçası haline geldi. O zamanlar gökbilimciler, Samanyolu Galaksisi'nin tüm evreni oluşturduğunu, nebula adıyla bilinen bu tuhaf cisimlerin de bunun içinde bulunduğunu düşünüyordu. Curtis, Andromeda'da çeşitli novalar tespit etti ve onun ayrı bir galaksi olduğunu savundu.

Bu tartışma, 1925'e kadar sonuçlanmadı - ta ki Edwin Hubble'ın "Sefe Değişeni" (İng: "Cepheid variable") olarak adlandırılan, kusursuz bir uzaklık ölçümü yapmaya imkan tanıyan özel bir tür yıldız türünün Andromeda'da bulunduğunu fark edene kadar. Shapley, daha önce Samanyolu'nun 100.000 ışık yılı genişliğinde olduğunu saptamıştı, fakat Hubble'ın hesaplamaları, bu bulanık nebulaların Samanyolu'nda bulunmak için fazla uzakta olduğunu ortaya çıkardı.

Hubble, galaksilerin Doppler etkileri üzerine hesaplamalarında biraz daha ileri gidip, evrenin genişlediğini göstermek istedi. 1940 yılında Walter Baade, galaksinin merkezindeki birçok yıldızı gözlemleyip iki farklı tür Sefe değişkeni saptayınca, hesaplanan Andromeda uzaklığı iki katına çıkmış oldu. 1950'lerde ise bunu, Jodrell Bank Gözlemevi'nde Hanbury Brown ve Cyril Hazard tarafından tespit edilen radyo dalgaları izledi.

Yakın Zamandaki Andromeda Keşifleri

Günümüzde, Andromeda galaksisinin büyüklüğü hakkında daha çok bilgi sahibiyiz. 2015'te Hubble Uzay Teleskobu'ndaki gözlemler, Andromeda'yı çevreleyen bir gökada aylasının (halonun), bir önceki ölçümden tam 6 kat daha geniş ve 1000 kat daha hacimli olduğunu tespit etti. Bu sıralarda gökbilimciler, Samanyolu'nun da bir aylası olduğunu iddia ettiler; üstelik iki galaksinin aylaları, muhtemelen çoktan birleşmeye başlamışlardı! Bu gelişmeleri takiben 2005 ve 2007 yıllarında da yıldızlar ve yıldız davranışları gözlemlenerek, boyut tahminleri yeniden düzenlenerek gelmeye devam etti.

2015'e geldiğimizde bilim insanları, Hubble Teleskobu'ndan ayrı ayrı gelen görüntüleri birleştirerek, Andromeda'nın bugüne kadarki en detaylı görüntüsüne ulaştı. Bu fotoğraf teleskobun 411 farklı açısından 7.398 poz alınarak oluşturuldu. Yukarıda da söz ettiğimiz gibi, galaksideki 100 milyondan fazla yıldızla beraber, toz bulutlarının yapılarını ve başka özellikleri de ortaya koyan bir görüntüydü. Bilim insanları bu görüntülerin, gözlemlenmesi zor olan çok uzaklardaki sarmal galaksilerin yapılarının tahmin edilmesine yararı olacağını söylemişti.

Andromeda'daki kara delik aktiviteleri de incelemeye alındı. 2017'nin sonlarına doğru bilim insanları, beklenmedik bir şekilde, birbirlerinin etrafında dönen iki süper kütleli kara delik buldu. O zamanlarda araştırma ekibinin açıklamasına göre bu kara delikler, bilinenler süper kütleliler arasında birbirlerine en sıkı bağlanmış olanlardı.

2013'te NASA'nın Chandra X-Ray Teleskobu kullanılarak yapılan bir çalışma, Andromeda'da 26 kara delik adayını tespit ederek, bugüne kadar galaksimizden başka bir galakside saptanan en büyük aday sayısına ulaştı. Bundan başka 40 kara deliğin izi de 2016'da NASA'nın X-Ray gözleminde özelleşen Nuclear Spectroscopic Telescope Array (NuSTAR) kullanılarak bulundu.

Bilim insanları, 2017'de, Andromeda'da olası bir pulsarın (kendi etrafında yüksek hızla dönen ölü yıldızlar) izine rastladılar. X-Ray kaynağı önce NASA'nın Swift uydusu tarafından object Swift J0042.6+4112 olarak kataloglandı, ardından NuSTAR tarafından detaylıca betimlendi. Yeni gözlemler, bu cismin yaydığı ışık spektrumunun Samanyolu'ndaki pulsarlarınkine benzediği yönünde.

Andromeda hakkındaki başka pek çok keşif arasında şunlar var: 2011'de kızılötesi dalgalardan hareketle yıldızların doğumu ve ölümünün tespit edilmesi, 2017'de karanlık maddenin (yalnızca galaksi gibi "olağan" maddelerin üzerindeki etkileri ile varlığı belirlenebilen bir madde) varlığının bir işareti olabilecek gama ışını radyasyonunun tespiti ve 2013'te Andromeda etrafında cüce gezegenlerden oluşan bir hat tespit edildi. Bu tür bir hat, Samanyolu Galaksi'mizin etrafında da pekala bulunuyor olabilir!