Andromeda Galaksisi (M31) | Özellikleri, Fotoğrafları, Çarpışması...

Çoğumuzun hayatında uzaklara bakıp bakıp iç geçirdiği bir an olmuştur. Ama ne kadar uzağa? 100 metre, 1 kilometre, 10 kilometre? Bu yazımızda sizlere çıplak gözle görebileceğiniz en uzak objeyi anlatıyor olacağız: Andromeda galaksisini (M31 ya da NGC 224), yani yaklaşık 2.5 milyon ışık yılı ötesini.

Samanyolu galaksisi ile yaklaşık aynı boyutlarda olan Andromeda galaksisi, 220 bin ışık yılı çapındadır. Kütlesi ise 1.5 tirilyon Güneş kütlesi kadardır ve 1 trilyona yakın yıldız barındırdığı düşünülmektedir. Samanyolu galaksisi ise yaklaşık 170-200 bin ışık yılı çapında, 0.8-1.5 trilyon Güneş kütlesindedir ve 100-400 milyar yıldız barındırdığı düşünülmektedir.

Andromeda'nın Keşfi

Andromeda galaksisinin bilinen ilk kaydı, 964 yılında Fars astronom Abd al-Rahman al-Sufi’nin “Sabit Yıldızlar Kitabı” (Book of Fixed Stars) adlı kitabında yer almaktadır. Ancak orada Andromeda bir galaksi olarak değil, küçük bulut olarak tanımlanır. Daha sonra Charles Messier 1764 yılında onu Messier 31 (M31) olarak kataloglandırdığında da yine aynı yanılgıya düşerek Bulutsu (Nebula) diye adlandırır ve bunu Alman astronom Simon Marius’a itafen yapar. İlk fotoğrafları ise 1887 yılında Isaac Roberts tarfından çekilir.

Bulutsu olmadığı 1920'lerde Edwin Hubble'ın evrenin genişlemesine dair yaptığı gözlemle ortaya çıkar. Hatta Edwin Hubble, evrenin genişlemesi (Hubble sabiti) ile ilgili çalışmasında bunlardan ekstragalaktik bulutsular (extragalactic nebulae) olarak bahseder. O zaman, gökyüzündeki bu yapıların bizden ciddi anlamda uzakta olup, bağımsız yapılar olduğu net bir şekilde anlaşılmaya başlanır.

Nerede Yer Alır?

Andromeda Galaksisi (M31 ya da NGC224), Andromeda Takımyıldızı’nda yer alan, sarmal bir galaksidir (bkz. Sarmal galaksiler nasıl döner). Kendisi bizim galaksimize yani Samanyolu Galaksisi'ne en yakın, büyük galaksidir. Bu iki galaksi, Üçgen Galaksisi ve diğer daha küçük yaklaşık 30 galaksiyle birlikte Yerel grubu oluşturur. Yerel grup da birkaç bin galaksiden oluşan ve Başak kümesi (Virgo Cluster) adı verilen daha büyük bir galaksi kümesinin içinde yer alır. Ayrıca Başak kümesi de kendinden daha büyük, düzensiz bir süper kümenin içinde bulunur: Başak Süperkümesi.

İçinde en az 100 galaksi kümesi ve grubu bulunan Başak süperkümesinin çapı yaklaşık olarak 110 milyon ışık yılıdır. Ayrıca kendisinin gözlenebilir evrendeki milyonlarca süperkümeden yalnızca biri olduğu düşünülüyor.

Andromeda Galaksisi Gökyüzünde Nasıl Bulunur?

Andromeda galaksisinin evrendeki yerini anladık ama görmek için biz nereye bakalım diyorsanız bunun iki kolay yolu var.

Kraliçe Takımyıldızı (Cassiopeia)

Kraliçe takımyıldızını tanımak “W” şeklindeki yapısından dolayı oldukça kolaydır. Bunun için gökyüzünde kuzeye doğru bakmanız gerekir. Bu takımyıldızı bulduktan sonra yapmanız gereken tek şey Schedar adındaki yıldızın gösterdiği yöne bakmaktır. Aşağıdaki görselde bunu daha net görebilirsiniz.

Büyük Pegasus Karesi

Sonbaharda Büyük Pegasus Karesi eşkenar dörtgene benzer şekliyle doğuda yer alır. Aşağıda gösterildiği gibi zihninizde Alferatz adlı soldaki yıldızdan itibaren iki sıra hâlinde üçlü yıldızları gruplayabilirsiniz. Bu iki sıranın da ortasında yer alan Mirach ve Mu Andromeda yıldızlarını birleştiren bir çizgi hayal ettiğinizde bu çizgi sizi Andromeda Galaksisi’ne götürecektir.

Andromeda'nın gökyüzünde kapladığı alan aslında Ay'dan 6 kat daha büyüktür. Fakat Ay kadar parlak olmaması nedeniyle bunu çıplak gözle göremediğimiz için fark edemeyiz. Aşağıdaki APOD görselinde eğer yan yana olsalardı ve ikisi de görünür olsaydı nasıl görürdük durumu resmedilmiş.

Galaksinin Esrarengiz Merkezi

Andromeda, benzeri birçok diğer galakside de olduğu gibi, merkezinde 100 milyon Güneş kütlesine sahip bir kara delik bulunduruyor. Tabi galaksinin merkezini esrarengiz yapan yalnızca bu kara delik değil. Söz konusu kara delik, 400 civarında mavi yıldızlardan oluşan ve yaklaşık 1 ışık yılı çapındaki yıldız kümesinin içinde yer alıyor (bkz. HR diyagramı). Bu genç yıldız kümesi ise kendisini çevreleyen, ondan daha soğuk ve yaşlı (kırmızı) yıldızların oluşturduğu bir halka içinde bulunuyor. İkinci bir çekirdeğe benzer bu yapının 10 milyar yıl önce iki ilkel galaksinin çarpışması sonucu olduğu fikri ortaya atılmış olsa da bu, kanıtlanmış bir hipotez değil ve bilim insanları hâlâ bu ilginç oluşumun nedenini araştırıyor.

Mavi yıldızlar o kadar kısa ömürlü ki eğer başka bir yerde oluşmuş olsalardı şu anda merkezdeki kara deliğin yanında konuşlanmış olmaları için yeterli zamanları olmazdı. Bu nedenle astronomlar, bu genç yıldızların nasıl olup da kara deliğin güçlü kütle çekimine rağmen bu kadar yakınında oluşabildiklerini ve olağanüstü şartlarda varlıklarını sürdürebildiklerini anlamaya çalışıyorlar. Benzer bir durumun bizim galaksimizde de gözleniyor olması, bunun sarmal galaksilerde yaygın olarak görülen bir olgu olduğu fikrini doğuruyor.

Farklı Dalga Boylarında Andromeda

Evren hakkında bildiğimiz neredeyse tüm bilgiler, evrendeki nesnelerden yayılan ya da yansıyan ışıktan elde ediliyor. Çünkü evrenin büyüklüğü göz önünde bulundurulduğunda inceleme yaptığımız bölgeye gidip oradan bir örnek almak imkânsızdır. Bu nedenle astronomlar, uzaydaki gök cisimlerinden bize gelen ışığı inceleyerek bu gök cisimlerinin birçok özelliğini (uzaklığını, hızını, yoğunluğunu, sıcaklığını, kimyasal bileşenlerini vb.) belirlerler.

Andromeda Galaksisi'nin de farklı dalga boylarında incelenmesi, kendisi hakkında daha derin ve geniş çaplı bilgi edinilmesi açısından oldukça önemlidir. Farklı dalga boylarında elde edilen veriler, farklı süreçler hakkında birçok bilgi içerir. Aşağıdaki görsellerde Andromeda Galaksisi'nin farklı dalga boylarında nasıl göründüğünü görebilirsiniz.

Galaksi Halesi

Galaksi halesi, galaksinin etrafında yer alan ve onu yaklaşık olarak küresel bir biçimde sarmalayan, çoğunlukla da gaz ve tozdan oluşan, yoğunluğu oldukça düşük bir yapıdır. Yapılan haritalandırmalar sonucunda, neredeyse görünmez olan bu halenin, galaksinin 1.3 milyon ışık yılı dışına, yani neredeyse Samanyolu ile arasındaki mesafenin yarısına kadar ulaştığı bulunmuştur. Hatta bazı yönlerde 2 milyon ışık yılı kadar genişliğe ulaşan hale bize gösteriyor ki iki galaksinin bizzat kendileri olmasa da haleleri çoktan çarpışmaya başlamış bile.

Samanyolu ve Andromeda Çarpışması

Haleleri çoktan birleşmeye başlayan bu iki dev galaksi bundan yaklaşık 4 milyar yıl sonra tek bir galaksi olacak. Şu anda Andromeda Galaksisi bize saniyede 110 km hızla yaklaşıyor. Tabii bu her ne kadar günlük yaşantımız için yüksek bir hız olsa da aramızdaki mesafe göz önünde bulundurulduğunda bu hızla onun gökyüzünde günbegün büyüdüğünü, parlaklığının arttığını görmek mümkün değil.

Bu birleşme sonucunda Güneş sisteminin yeni galaksideki yeri büyük olasılıkla değişmiş olacak ancak yok olma tehlikesiyle pek de karşı karşıya değil. Ayrıca Güneş’imiz de bu süreç içinde değişecek ve en nihayetinde bir kırmızı dev olup Dünya’yı da içine alacak. Ancak bunun olmasına da daha milyarlarca yıl var. Bu da demek oluyor ki eğer Dünya üzerinde zeki varlıklar var olmaya devam ederse, bu 4 milyar yıl boyunca gökyüzünün aşağıdaki görsellerdeki gibi göründüğüne tanıklık edecekler.

Hazırlayan:Arya Elçi
Editör:Ögetay Kayalı

Referanslar
1.EarthSKy, "Meet the Andromeda galaxy, the closest large spiral", < https://earthsky.org/clusters-nebulae-galaxies/andromeda-galaxy-closest-spiral-to-milky-way >
2.The Nine plantes, "Andromeda Galaxy Facts", < https://nineplanets.org/andromeda/ >
3.NASA, "Hubble Zooms in on Double Nucleus in Andromeda Galaxy", < https://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/science/double-nucleus.html >
4.NASA, "Hubble Maps Giant Halo Around Andromeda Galaxy", < https://www.nasa.gov/feature/goddard/2020/hubble-maps-giant-halo-around-andromeda-galaxy >
5.Britannica, "Galactic Halo", < https://www.britannica.com/science/galactic-halo >
6.EarthSky, "Earth’s night sky as Milky Way and Andromeda merge", < https://earthsky.org/astronomy-essentials/earths-night-sky-milky-way-andromeda-merge >
7.Space.com, "The Andromeda Galaxy (M31): Location, Characteristics & Images", < https://www.space.com/15590-andromeda-galaxy-m31.html >
8.NASA, "The Andromeda Galaxy – Across the Spectrum"

Kapak Görseli
Ahmet Kale, <https://www.astrobin.com/206955/C/?nc=>