Einstein, Lorentz ve Poincaré: Ün Kimin Hakkıydı?
Bilim tarihine bakınca şunu görüyoruz: Büyük buluşların çoğunu aslında birden fazla parlak zihin düşünmüş oluyor. Ama işin enteresan yanı, kamuoyu o buluşu genellikle tek bir isme yapıştırıp kalıyor. Özel Görelilik Teorisi de tam olarak böyle bir hikâye. Bugün "Einstein'ın teorisi" diyoruz, ama bu fikirlerin önemli bir kısmı Einstein'dan önce Lorentz ve Poincaré'den çıkmıştı.
Mesela zaman genişlemesi veya uzunluk kısalması gibi formüller, yani ünlü Lorentz dönüşümleri, ilk Lorentz tarafından geliştirildi. Fakat Lorentz bunları açıklarken o eski "eter" fikrine takılıp kalıyordu. Poincaré ise Lorentz'ten daha ilerideydi; ışık hızının herkes için aynı olduğunu net bir şekilde söylemişti.
Peki Einstein ne yaptı da öne geçti? O, aynı matematiği bambaşka bir şekilde yorumladı. O "eter" meselesini tamamen çöpe attı ve bu formüllerin doğanın en temel kuralları olduğunu söyledi. Bu bakış açısı o kadar köklüydü ki, fizik dünyasını komple değiştirdi.
İşte tartışma burada başlıyor. Einstein, çalışırken Lorentz ve Poincaré’den bahsetmiş, yani onları görmezden gelmemiş. Ama onların katkılarını o kadar da öne çıkarmamış. Sonuçta formüller onlardan gelse bile, bütün şöhret Einstein'a kaldı.
O zaman şöyle bir durum ortaya çıkıyor: Einstein'ın yaptığı şeye "etik dışı" diyemeyiz, çünkü kimsenin emeğini çalmadı. Ama bu aynı zamanda "tamamen etik" demek de olmuyor. Çünkü ondan önceki iki bilim insanının emeği yeterince değer görmedi.
Kısacası, bu olay bilim etiği konusunda biraz karmaşık ve gri bir alan. Einstein yasal olarak doğru davrandı, ama tarihsel açıdan baktığımızda Lorentz ve Poincaré’ye yapılan muamele haksızlık gibi duruyor. Yani, Einstein'ın tutumu "resmen etik ama ahlaken etik dışı" diyebiliriz.
Kaynaklar
- A. Einstein. (2007). Zur Elektrodynamik Bewegter Körper. Wiley, sf: 891-921. doi: 10.1002/andp.19053221004. | Arşiv Bağlantısı
- H. A. Lorentz. (1937). Electromagnetic Phenomena In A System Moving With Any Velocity Smaller Than That Of Light. Collected Papers, sf: 172-197. doi: 10.1007/978-94-015-3445-1_5. | Arşiv Bağlantısı
- Henri Poincaré. (Konferans Bildirisi). The Principles Of Mathematical Physics. Not: Congress of Arts and Science.
- Arthur I. Miller. (1981). Albert Einstein’s Special Theory Of Relativity: Emergence (1905) And Early Interpretation (1905–1911). Yayınevi: Addison-Wesley Publishing Company.
- ABRAHAM PAIS. (1982). Ubtle Is The Lord: The Science And The Life Of Albert Einstein. Yayınevi: Oxford University Press (UK).
- M. Janssen. (2002). Reconsidering A Scientific Revolution: The Case Of Einstein Versus Lorentz. Physics in Perspective, sf: 421-446. doi: 10.1007/s000160200003. | Arşiv Bağlantısı
- Harvey R. Brown. (2005). Physical Relativity: Space-Time Structure From A Dynamical Perspective. Yayınevi: Oxford University Press (UK).
