Bir önceki yazımızda, diğer yazı dizilerimizde daha genel kapsamda ele aldığımız seçilim olgusunun daha akademik detaylarına girmiştik ve farklı sayıdaki lokus sayısıyla ifade edilen özelliklere göre geliştirilen farklı modellerin varlığından söz etmiştik. Ancak daha önemlisi, mutasyonların evrimin ana mekanizması olamayacağı gerçeğini matematiksel olarak ispatladıktan sonra, mutasyonların yarattığı varyasyonlar üzerine etki eden seçilimin ne kadar önemli bir evrimsel kuvvet olduğunu sözel olarak açıklamış, örnekler vermiştik. Şimdi ise bu konunun matematiğine girerek, mutasyonlara kıyasla seçilimin ne kadar hızlı bir şekilde evrimi tetikleyebileceğini göstereceğiz. Böylece matematik alet çantamıza yeni formüller ekleyerek, Hardy-Weinberg Dengesi'nin ikinci kuralı olan "Dengenin var olması için seçilim olmayacak." ilkesini bozsak bile popülasyonların evrimsel analizi nasıl yapabileceğimizi göreceğiz.

Öncelikle, herkesin genel hatlarıyla bildiği seçilim olgusunu sayısal bir düzleme oturtalım: Yine tek lokuslu (2 alelli) bir model kullanacağız, en basitini yani. Alellerimizin adı B1 ve B2 olsun bu defa. Tıpkı A ve a gibi; ancak farklı harflere ve isimlendirmelere de alışın diye böyle yapmayı uygun görüyoruz. Hemen bir başlangıç frekansı tanımlayalım:

Tüm Dünya'da modern bilimin en önemli parçalarından biri olan evrimin kabul edilirliği giderek artıyor. İnsanlar evrimsel biyolojinin detaylarını öğrendikçe, yıllar yılı meydanları dolduran "yaratılışçı" ve evrim karşıtı akımların hiç de söyledikleri gibi bir kavram olmadığını, son derece basit ve anlaşılır bir doğa gerçeği olduğunu kavramaya başladılar. Bu da, akıllarda şu önemli sorunun doğmasına neden oluyor:

Bu sorunun altında yatan ana sorunun kaynağı, aslında bir "yaratıcı süpergücün" (kısaca "tanrı"nın) varlığı ile ilişkilendirilir. Çünkü "Eğer yaratma olayı varsa, bir yaratıcı da olmalıdır." düşüncesi, teolojinin asırlardır kullandığı felsefi bir argümandır. Her ne kadar yaratılma olayı ile yaratıcı arasında kısmen bir ilişki olsa da, yaratılma sözcüğünün özünde ifade ettiği eylem ile yaratma eyleminde bulunduğu iddia edilen süpergüç arasındaki ilişki, evrim karşıtlarının halka yansıttığı kadar sıkı olmayabilir. İzah edelim:

Geriye dönün ve son iki yıldaki yapay zeka ilerlemesine bir bütün olarak bakın... Yapay zeka o kadar hızlı bir şekilde, o kadar çok alanda insanlara yetişiyor ki, açıkçası yeni testlere ihtiyacımız var!

Stanford Üniversitesi İnsan Merkezli Yapay Zeka Enstitüsü (İng: "Human-Centered Artificial Intelligence" veya kısaca "HAI"), akademik ve endüstriyel uzmanlardan oluşan disiplinler arası bir ekip tarafından hazırlanan kapsamlı Yapay Zeka Endeksi raporunun yedinci yıllık sayısını yayınladı.

Tanımsal açıdan baktığımızda korku; bir organizmanın, yaşamının tehdit altında olduğunu düşündüğü zamanlarda ortaya çıkan tepkidir. Öyle ki bu tepki, bazı psikopatolojik süreçler dışında, organizma yalnızca gerçekten bir tehlike ile karşı karşıya ise (veya buna yönelik güçlü bir ihtimal veya şüphe varsa) ortaya çıkar. Örneğin av konumundaki bir canlının korkuyla yerinden sıçraması için yanından geçenin bir yılan olduğundan emin olması gerekmez; uzun ve ince bir çubuğun hafifçe hareket etmesi bile bunu tetikleyebilir. Çünkü ne olduğunu bilmediğiniz o çubuk yılan değilse ve azıcık korkarsanız pek bir kaybınız olmaz; ancak ne olduğunu bilmediğiniz o çubuk yılansa ve siz korkmazsanız (umursamazsanız), o anda evrimsel sürecin sonuna gelme ihtimaliniz çok yüksektir. Bu nedenle evrimsel süreçte, sinsi ve güçlü avcılara karşı özel tanımlayıcı sinir devreleri evrimleşmiştir ve bunlar, gerçek tehdit unsuru orada olmasa bile, ona benzer çıtırtılar veya hareketlerde irkilmemize ve yerimizden sıçramamıza neden olur.

Ancak korkuyla ilgili genelde odaklanılan şey onu tetikleyenin ne olduğu olsa da, korkunun bir noktada sonlanması gerektiğini (ve genellikle çok uzun süreli olmayan bir tepki olduğunu) gözden kaçırmamak gerekir. Bu noktada Christophe Andre'nin yaptığı korku ve alarm sistemi benzetmesi oldukça yerindedir: Bir araç veya ev alarmı hayal edin. Kilidin zorlanması gibi tehlike durumlarında bu alarm, çevreyi uyandıracak kadar güçlü olmalıdır. Fakat en ufak rüzgâr veya ses ile de hemen devreye girmemelidir. Dahası, yeteri kadar dikkat çektikten sonra, devre dışı kalmalıdır. Durmaksızın çalan bir alarm, işlevinin ötesine geçmiş olacaktır.

“Abiyogenez” üzerine yazmaya karar veren kişi oldukça zor bir işe kalkıştığını bilir. Çünkü, cansız maddelerden canlının oluşum sürecini tanımlayan kavram, bilimin en önemli ama aynı zamanda en karmaşık araştırma alanı olan “Yaşamın (canlılığın) Kökeni” konusunun merkezinde yer alır. Bundan dolayı, sözlü olsun yazılı olsun bütün kültür tarihi boyunca insanlık, bu sorunla ilgili sayısız çeşitlilikte bilgi ve düşünce ortaya koymuştur ve bu uğraş günümüzde de devam etmektedir.

Deneysel bilimin güçsüz olduğu antik dönemlerde, “Nereden geliyoruz?” sorusuna yanıt bulma ihtiyacını, kadim inançlar ve folklorik efsaneler karşılamıştı. Daha sonra tek tanrılı göksel dinlerin dogmaları ve felsefe devreye girdi. Binlerce yıllık bu entelektüel çabanın ortaya koyduğu devasa külliyat, insan bilincini derinden etkiledi ve bu etkinin hâlâ sürdüğü herkesin bildiği bir gerçek. Başka bir anlatımla, ele alınan konu, efsanelerin, mitolojinin, dogmaların, safsataların, önyargıların gerçek sanıldığı ve çağdaş bilimin henüz yeni araştırdığı bir alanda kalem oynatmaktır. Fakat öte yandan, bilimin açıklayamadığını hiçbir şeyin açıklayamayacağı gerçeği bizlere, yaşamın yani canlının kökeniyle ilgili bilimsel bulguları toplumla paylaşma yükümlülüğü veriyor.

Uçakla seyahat etmek, kaygılarımız ve korkularımız ne derse desin, inanılmaz derecede güvenlidir. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yapılan açıklamaya göre, uçakla ulaşım havacılık tarihinin en güvenli ulaşım sistemine dönüşmüştür. Bu, istatistiksel olarak her on milyon döngü için (bir döngü, bir kalkışı ve bir inişi içerir) bir tane bile korkunç bir başarısızlık olmadığı anlamına gelir.

Bir uçakla seyahat etmenin bir otomobilde seyahat etmekten çok daha güvenli olması, sezgisel olarak doğru hissettirmeyebilir; ancak Amerika Birleşik Devletleri'nde, her 100 milyon araçta mil başına yaklaşık 1,13 ölüm meydana gelirken her 100 milyon uçak milinde sadece 0,035 ölüm meydana gelmektedir. Başka bir deyişle, Amerika'da bir araba kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 114'te bir iken, bir uçak kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 9.821'de birdir.^[1][2]

Fosiller, evrim tarihini keşfetmenin en heyecan verici yöntemlerinden birisidir. Bugüne kadar keşfedilen on binlerce fosil, evrim tarihindeki birçok detayı aydınlatmakla birlikte, istisnasız olarak her biri, evrimsel biyolojinin öngörülerini doğrulayacak kanıtlar olarak kayda geçmiştir. Bu açıdan evrimsel biyoloji ile, fosilleri gün yüzüne çıkan paleontoloji ve antropoloji arasında çok yakın bir ilişki olduğu söylenebilir. Evrimsel biyoloji, türlerin tarihini aydınlatma konusunda bakmamız gereken detaylar açısından yön gösterir, paleontoloji ve antropolojinin çıkardığı fosiller, evrimsel öngörüleri sınamak adına bu potansiyel fosilleri arar ve bulur. Tabii ki fosil araştırmalarının tek amacı evrimsel geçmişi aydınlatmak değildir; türlerin biyolojisine, fizyolojisine, anatomisine yönelik birçok detayı keşfetmemizi ve bir yerde "kendimizi daha yakından tanımamızı" da sağlar.

Dünya’nın yüzeyi sabit gibi görünse de geçen 4,6 milyar yıl içerisinde ciddi ölçüde değişmiştir. Dağlar oluşmuş ya da aşınmış, kıtalar ve okyanuslar kaymış ve Dünya kimi zaman çok soğuk ve tamamen buzlarla kaplı kimi zaman da daha sıcak ve buzların yok olduğu dönemler geçirmiştir. Bu değişiklikler o kadar yavaş gerçekleşir ki bir insanın yaşamı boyunca fark edilemezler, ancak şu anda bile Dünya’nın yüzeyi hareket etmekte ve değişmektedir. Bu değişiklikler olurken, organizmalar evrim geçirmiş ve bazılarının kalıntıları fosil olarak korunmuştur.

Şempanzeler, bizim yaşayan en yakın kuzenlerimizdir. Onlar hakkında pek çok şey yakın zamanda keşfedilmiştir. Abartılı anlatılar ve sanatsal alanda kullanılan kurgular sebebiyle, yanlış bilinen birçok konu bulunmaktadır. Onlarla, çoğu insanın bilmediği benzerlik ve farklılıklara sahibiz. En yakın kuzenlerimizi tanıyarak kendimizi daha iyi anlamamız mümkün.

Şempanzeler, yanlış bir şekilde, sık olarak maymun (monkey) olarak tanımlanabiliyor, fakat onlar bizlerin de dahil olduğu kuyruksuz iri maymun (great ape) grubundandırlar. Kuyruksuz iri maymun (great ape) grubunun diğer üyeleri ise, orangutan ve gorillerdir. Günümüzde yaşıyor olan sadece bir insan türü vardır: Homo sapiens. Geçmişte, birçok bilim insanı, modern insanın birden fazla türü olduğuna dair fikirler üretmişler ve kendilerini “daha üst” bir türe dahil olarak göstermeye çalışmışlardır. Ancak, her insan bir diğeriyle üreyebilen çocuklar yapabilir (tür olmanın tek şartı bu olmasa da), yani bütün insanlar aynı türe mensuptur. Şempanzelerin ise iki türü vardır. Biri, Pan troglodytes, bilindik (bayağı) şempanze, diğeri ise cüce şempanze ya da bonobo olarak bilinen Pan paniscus’tur. Bu iki şempanze grubu, biyolojik olarak tamamıyla farklı türlerdir. İnsanlar ile diğer iki şempanze 5-8 milyon yıl öncesi bir dönemde ortak bir atadan evrimleşmişlerdir. İki şempanze türü ise yaklaşık 2 milyon yıl önce birbirlerinden ayrılmıştır.

sevgili arkadaşlar,

nostalji duygumuzu pekiştirerek başlayayım. çocukken, bir cumartesi günü perdelerimizin arasından bir güneş ışığı sızar, sıcacık, pasparlak olurdu ve kuş seslerini beraberinde getirirdi. huzurla esner, sağa sola döner ve pişen yumurta kokusunu alırdık. içeri sızan güneşin sıcaklığını tenimizde hissederken perdeleri açardık. birden gözlerimiz kamaşırdı. sıcacık, huzurlu ve güvenli...