Uçuş Güvenliği: Uçaktan Daha Güvenli Bir Ulaşım Aracı Var mı? Uçak Kazaları Belli Mevsimlerde Daha Sık mı Gerçekleşir?

Uçakla seyahat etmek, kaygılarımız ve korkularımız ne derse desin, inanılmaz derecede güvenlidir. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yapılan açıklamaya göre, uçakla ulaşım havacılık tarihinin en güvenli ulaşım sistemine dönüşmüştür. Bu, istatistiksel olarak her on milyon döngü için (bir döngü, bir kalkışı ve bir inişi içerir) bir tane bile korkunç bir başarısızlık olmadığı anlamına gelir.

Bir uçakla seyahat etmenin bir otomobilde seyahat etmekten çok daha güvenli olması, sezgisel olarak doğru hissettirmeyebilir; ancak Amerika Birleşik Devletleri'nde, her 100 milyon araçta mil başına yaklaşık 1,13 ölüm meydana gelirken her 100 milyon uçak milinde sadece 0,035 ölüm meydana gelmektedir. Başka bir deyişle, Amerika'da bir araba kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 114'te bir iken, bir uçak kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 9.821'de birdir.^{[1], [2]}

Ancak, havacılık kazaları ve olayları hâlâ meydana gelmektedir. Peki havacılık kazalarının meydana geldiği aylık veya mevsimsel trendler var mıdır? Temelde, uçmanın istatistiksel olarak daha güvenli olduğu bir araç var mıdır?

Bunu yanıtlamak için, bir kaza ile olay arasındaki farkı tanımlamamız gerekiyor. Bu önemli bir ayrımdır, çünkü olaylar sürekli olarak meydana gelirken kazalar oldukça nadirdir.

ICAO, kazayı "bir kişinin uçağa uçuş niyetiyle bindiği zamandan tüm kişilerin uçaktan ayrılmasına kadar geçen sürede meydana gelen ve bir kişinin ölümüne veya ciddi yaralanmasına neden olan uçak işletimi ile ilişkili bir olay" ve/veya "uçağa zarar gelmesi, yapısal başarısızlık veya uçağın kaybolması veya tamamen ulaşılamaz hale gelmesi" olarak tanımlar.^[3] Öte yandan, bir olay "bir kazadan farklı olarak işletim güvenliğini etkileyen veya etkileyebilecek uçak işletimi ile ilişkili bir olay" olarak tanımlanır. Araba terimleriyle ifade etmek gerekirse, bir kaza veya çarpışma gibi bir şeyken bir olay, bir kontrol motor ışığının yanması veya farınızın patlaması gibi bir şey olur.

Ocak 2023'te Dünya çapında yedi kaza meydana geldi, bunlardan sadece biri ölümle sonuçlandı. (Yeti AT72'nin Pokhara, Nepal'de düşmesi sonucu yetmiş iki kişi ölü olarak bildirildi.^[4]) Buna karşılık, genellikle her gün üç veya dört olay meydana gelir. Bu sizin gözünüze çok gibi gelebilir ama gün içinde yaşanan tüm olaylar dikkatli bir biçimde kayıt edildiğinden sayı yüksek görünür. Uçaklar gibi karmaşık makinelerin mükemmel şekilde çalışması mümkün değildir. Bu yüzden tüm olayları göz önüne alırsak trendleri ve sorunları rahatça saptayabilir, uçuş güvenliğini bir adım ileri taşıyabiliriz.

Eğer havacılık güvenliğinde zamansal trendler varsa, bunların birkaç tane nedeni olabilir. Bunlardan biri hava durumudur. Tehlikeli kabul edilen hava durumlarında kesin mevsimsel trendler vardır.^[5] Örneğin, Kanada ve Kuzey Amerika Birleşik Devletleri'nde kışın daha fazla buz ve kar görülür. Ancak asıl soru, bu hava durumu eğilimlerinin kazaya dönüşüp dönüşmemesidir.

2018'de yapılan bir çalışma, Dünya çapında 1967'den 2010'a kadar bildirilen hava durumu ile ilgili uçak kazalarını inceledi.^[3] Hava durumu ile ilişkili kaza sayısı bu dönem boyunca artmıştı, ancak yıllık uçuş sayısı da arttığı için bu beklenen bir durumdu. Ancak işin ilginç yanı, hava durumu ile ilişkili kazaların yüzdesinin de artmasıydı; bu yüzde yaklaşık olarak %40'tan %50'ye çıkmıştı.

Bu artış, değişen hava modellerinden kaynaklanabilir. İklim değişikliğinin havayolu güvenliği üzerindeki potansiyel etkileri nadiren tartışılsa da ağır hava olaylarının artmasıyla muhtemelen hava durumu ile ilişkili olaylar ve kazalar da artacaktır.

Ancak bu çalışmanın yazarları, bu artışı temel olarak 1967 ile 2010 arasında gerçekleştirilen havacılık güvenliği iyileştirmelerinin, diğer kazalarla karşılaştırıldığında hava koşullarından kaynaklanan uçak kazaları üzerinde daha az etkili olmasına bağlamaktadır. Temelde mürettebat kaynakları yönetimi, eğitim ve bakım gibi alanlardaki iyileştirmelerin havacılık güvenliği üzerinde olumlu etkileri olmasına rağmen; hava koşullarıyla ilgili kazaların bu iyileştirmelere daha az duyarlı olduğunu belirtmektedirler.

Mevsimsel eğilimleri aramak için, çalışmanın yazarları Dünya'yı enlem derecelerine göre dört simetrik bölgeye ayırdı. Her bir bölge, (kutup bölgeleri dışında) farklı hava ve iklim eğilimleri yaşasa da hava olayları nedenli kazaların çeşitli meteorolojik mevsimlere homojen olarak dağılmış kabul edilebileceği belirtilmişti.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Time And Date / Geography

ABD Federal Havacılık İdaresi (FAA), çalışmanın sonuçlarını desteklediğini belirterek başka geniş, mevsimsel veya aylık olay eğilimleri tespit etmediklerini söylemektedir. Yani temelde, hava ile ilgili havacılık kazalarında mevsimsel eğilimler yoktur, ancak ciddi olarak kabul edilen hava koşullarında kesin mevsimsel eğilimler vardır.

Bu çalışmadan çıkarılabilecek üç sonuç daha vardır: İlk olarak ekvatora en yakın iki bölge hava ile ilişkili kazaların çok daha büyük bir oranını temsil ediyor; ancak bu, daha şiddetli veya tehlikeli hava olaylarından kaynaklanmıyor. Bunun yerine yazarlar bu bölgelerin, ICAO güvenlik standartlarına uyan, ancak genellikle daha eski uçaklar ve ekipmanlarla işletilen gelişmekte olan ülkeleri içerdiğini belirtiyor.

İkinci olarak, hava durumu gelişmiş ülkelerdeki kazalarda çok daha az önem arz ediyor. Hava ile ilişkili kazaların küresel yüzdesi %50'ye yaklaşırken, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'ta bu oran sadece %23'tü.

Üçüncü olarak, Bölge 4'te kar yağışı yaygın olmasına rağmen, hiçbir kazanın ana nedeni olarak rapor edilmemiştir. Öte yandan Bölge 2'de kar, çok daha az yaygın olmasına rağmen kazaların %7'sinin nedenini oluşturur. Bu, "gelişmiş" ve "gelişmekte olan" ülkeler arasındaki güvenlik farkları ve olağandışı hava durumu ile ilişkilendirilen artan tehlikeyi vurgular. Karşılaştıkları kar fırtınalarını işlemek için sistemlere sahip olan bir havaalanına inmek çok daha güvenlidir. Ne yazık ki, iklim değişikliği muhtemelen olağandışı hava olaylarının artmasına neden olacaktır.

Hava Durumu Dışında Trend Sebepleri

Nevada Üniversitesi, Las Vegas'ta yardımcı doçent olan eski bir havayolu pilotu Dr. Daniel Bubb, hazirandan eylüle kadar olan aylarda daha fazla kaza eğilimimizin olmasının nedeninin sadece daha fazla insanın uçması olduğunu açıkladı. 2020 tarihli uçak kazası verilerinin analizi de bunu yineledi, Ulusal Ulaşım Güvenlik Kurulu da "Daha fazla risk maruziyeti, genellikle gerçekleşen kaza sayısı ile yakından ilişkilidir." şeklinde açıklamada bulundu.^[6]

Havacılık güvenliğindeki başka bir olası trend, Kuzey Amerika'da "Temmuz Etkisi" olarak adlandırılan veya Birleşik Krallık'ta "Kara Çarşamba" olarak bilinen şeye benzer bir şeyden kaynaklanabilir: Bu, yeni öğrenci doktorların ve hemşirelerin hastanelerde işe başlamasının aynı zamanlardaki mortalite veya morbidite artışı ile ilişkilendirilmesi fikridir.

Neyse ki, havacılık endüstrilerinin yeni çalışanların akınından kaçınmak için koruyucu tedbirleri vardır. Örneğin hem FAA hem de NAV CANADA, yeni hava trafik kontrolörlerinin başlangıçlarını özellikle çakıştırmadıklarını belirtti. Republic Airways'in bir temsilcisi (bir bölgesel ABD havayolu) ise aynı şeyi yeni pilotlar ve diğer çalışanlar için söyledi.

Unutulmaması gereken önemli bir şey de pilotların zihinsel sağlıklarının sıklıkla değerlendirildiğidir. Dr. Bubb, pilotların "her yıl yeniden eğitim aldıklarını" ve "lisanslarını korumak için her yıl fiziksel muayenelere girdiklerini" yazıyor. Bu kadar çok denetim, yoğun eğitim ve çakışmayan başlangıçlarla havacılıkta "Temmuz Etkisi" olasılığı çok düşüktür.

Aslında, tıpta Temmuz Etkisi'nin varlığına karşı giderek artan kanıtlar vardır. 1989 ile 2019 arasında yayınlanan 113 çalışmanın kapsamlı bir meta-analizi olan 2022 çalışması, "ölüm, önemli morbidite veya tekrar yatış üzerinde Temmuz Etkisi'ne dair hiçbir kanıt olmadığını" gösteriyor.^[7] Hatta üniversite hastaneleri ile diğerlerini karşılaştıran çalışmalar, öğretim hastanelerinin yıl boyunca daha güvenli olduğunu bulmuş!^[8]

Peki, uçmaktan kaçınmanız için bir neden var mı? Güvenlik açısından hayır. Dahası, araba kullanma miktarını azaltmak istiyorsanız bu hem güvenliğiniz hem de çevre için güzel bir adım olabilir.