Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Fosiller Nasıl Tarihlendiriliyor? Karbon-14 Metodu Haricindeki Yöntemler Neler?

40.000 Yıldan Öncesine Ait Fosilleri Nasıl Tarihlendiriyoruz?

20 dakika
38,900
Fosiller Nasıl Tarihlendiriliyor? Karbon-14 Metodu Haricindeki Yöntemler Neler? New Scientist
Tüm Reklamları Kapat

Fosiller, evrim tarihini keşfetmenin en heyecan verici yöntemlerinden birisidir. Bugüne kadar keşfedilen on binlerce fosil, evrim tarihindeki birçok detayı aydınlatmakla birlikte, istisnasız olarak her biri, evrimsel biyolojinin öngörülerini doğrulayacak kanıtlar olarak kayda geçmiştir. Bu açıdan evrimsel biyoloji ile, fosilleri gün yüzüne çıkan paleontoloji ve antropoloji arasında çok yakın bir ilişki olduğu söylenebilir. Evrimsel biyoloji, türlerin tarihini aydınlatma konusunda bakmamız gereken detaylar açısından yön gösterir, paleontoloji ve antropolojinin çıkardığı fosiller, evrimsel öngörüleri sınamak adına bu potansiyel fosilleri arar ve bulur. Tabii ki fosil araştırmalarının tek amacı evrimsel geçmişi aydınlatmak değildir; türlerin biyolojisine, fizyolojisine, anatomisine yönelik birçok detayı keşfetmemizi ve bir yerde "kendimizi daha yakından tanımamızı" da sağlar.

Dünya’nın yüzeyi sabit gibi görünse de geçen 4,6 milyar yıl içerisinde ciddi ölçüde değişmiştir. Dağlar oluşmuş ya da aşınmış, kıtalar ve okyanuslar kaymış ve Dünya kimi zaman çok soğuk ve tamamen buzlarla kaplı kimi zaman da daha sıcak ve buzların yok olduğu dönemler geçirmiştir. Bu değişiklikler o kadar yavaş gerçekleşir ki bir insanın yaşamı boyunca fark edilemezler, ancak şu anda bile Dünya’nın yüzeyi hareket etmekte ve değişmektedir. Bu değişiklikler olurken, organizmalar evrim geçirmiş ve bazılarının kalıntıları fosil olarak korunmuştur.

Fakat yer katmanları arasında milyonlarca, kimi durumda milyarlarca yıldır sıkışıp kalmış bir fosili gün yüzüne çıkarmak işin sadece ilk basamağıdır. Sonrasında o fosilin yaşını isabetli olarak tespit edebilmek gerekir. İşte burada devreye, "tarihlendirme yöntemleri" dediğimiz çeşitli yöntemler girer. Bu yöntemler sayesinde fosillerin yaşlarını büyük bir isabetlilikle tespit edebilir, böylece aydınlatmak istediğimiz bilim sahasına doğru veriler aktarılmasını sağlayabiliriz.

Tüm Reklamları Kapat

Bir fosil incelenerek hangi organizmaya ait olduğu, bu organizmanın nasıl yaşadığı ve nasıl korunduğu öğrenilebilir. Bununla birlikte, fosili belli bir bağlama oturtmadan bu bilgiler pek işe yaramaz. Aynı dönemden kalma diğer fosil türleriyle karşılaştırılabilmesi için fosilin yaşı belirlenmelidir. Birbirleriyle ilişkili fosil türlerinin yaşlarını belirlemek, bilim insanlarına bir organizma grubunun evrimsel tarihini anlamada yardımcı olur.

Örneğin bilim insanları, yaşayan primatların fosil primatlardan evrimleştiğini ve bu evrimsel geçmişin on milyonlarca yıl sürdüğünü primat fosil buluntularından anlarlar. Farklı primat türlerinin fosillerini karşılaştırarak özelliklerin nasıl değiştiğini ve primatların zaman içerisinde nasıl evrim geçirdiklerini inceleyebilirler. Bununla birlikte dünyanın farklı yerlerinde bulunan aynı veya farklı çağlara ait fosilleri karşılaştırabilmek için her bir fosil primatın yaşını belirlemek zorundadırlar.

Evrimsel biyoloji ve paleontolojiye biraz ilgi duyan herkes, kimi zaman ateşli tartışmalara da konu olmuş olan Karbon-14 yöntemini duymuştur. Ancak Karbon-14, bir paleontolog veya arkeologun çantasındaki tarihlendirme yöntemlerinden sadece birisidir. Bu yazımızda, var olan yöntemlerin ufak bir kısmına biraz daha yakından bakış atacağız.

Fosilleri Tarihlendirmek İçin Kullanılan 3 Yöntem

Bilim insanlarının jeolojik malzemeleri tarihlendirme ve “Bu fosil kaç yaşında?” sorusunu cevaplayabilmeleri için üç ana yaklaşım vardır:

Tüm Reklamları Kapat

  • Bunlardan ilkinde, bir fosilin göreceli yaşı belirlenebilir. Göreceli tarihlendirme yöntemi ("göreli yöntemler"), her bir jeolojik olaya belli bir sayısal yaş değeri vermeden bu olayları kronolojik bir sıralamaya oturtur.
  • İkinci yöntemde yeryüzünü oluşturan materyallerin veya fosillerin yaşlarını sayısal olarak ("mutlak yöntemler") belirlemek mümkündür. Bu yöntemle bir jeolojik olayın tarihi sayısal bir yaş verilerek tahmin edilir, bazen de bir fosil türün zaman ölçeğinde ne zaman var olduğu kesin bir şekilde belirlenebilir.
  • Üçüncü yöntemde, bir fosil alanının yaşı kayaçlardaki manyetizma kullanılarak tahmin edilebilir. Bu yöntem fosil ve kayaçların yaşını belirlemek için Dünya’nın zaman içerisinde değişen manyetik alanının oryantasyonunu kullanır.

Göreli (Relatif) Yöntemler: Göreceli Tarihlendirme ile Kayaç ve Fosillerin Yaşını Belirleme

Jeologlar, kayaçlarda korunan jeolojik olayların göreceli yaşlarını belirlemek için yeryüzünde açığa çıkmış tortul ve volkanik kayaçlar için kullanılan birtakım ilkeler saptamışlardır. Örneğin Büyük Kanyon’un duvarlarında açığa çıkmış kayaçlarda (Görsel 1) birçok yatay tabaka vardır, bunlara katman denir. Katmanları inceleyen bilim dalı ise stratigrafi olarak adlandırılır, bu bilim dalında temel birkaç ilke kullanılarak kayaçların göreceli yaşlarını tespit etmek mümkündür.

Görsel 1. Kayaç tabakaları, diğer bir deyişle katmanlar, ABD’nin Arizona eyaletindeki Büyük Kanyon’un duvarında açığa çıkmış halde görülebilir. Bu tabakalar çökelme sırasında çoğunlukla yatay şekilde katmanlar oluştururlar (yatay çökelim ilkesi). Önce kanyonun tabanındaki kayaç tabakaları çökelerek oluşur, dolayısıyla tabandaki kayaç tabakaları üsttekilerden yaşlıdır (üst üstelik ilkesi).
Görsel 1. Kayaç tabakaları, diğer bir deyişle katmanlar, ABD’nin Arizona eyaletindeki Büyük Kanyon’un duvarında açığa çıkmış halde görülebilir. Bu tabakalar çökelme sırasında çoğunlukla yatay şekilde katmanlar oluştururlar (yatay çökelim ilkesi). Önce kanyonun tabanındaki kayaç tabakaları çökelerek oluşur, dolayısıyla tabandaki kayaç tabakaları üsttekilerden yaşlıdır (üst üstelik ilkesi).
Daniel Peppe

Büyük Kanyon’daki katmanlar neredeyse yataydır. Tortular çoğunlukla ya okyanus gibi büyük suların dibinde ya da karalardaki nehir ve akıntıların sınır bölgelerinde yatay olarak çökelir. Her yeni tortu tabakası eski tabakanın üstüne yatay olarak çökelir. Katmanların bu şekilde yatay veya neredeyse yatay olarak çökelmesine yatay çökelim ilkesi denir (Görsel 2). Dolayısıyla katmanlardaki bozulmalar (Görsel 2 ve 3), kayaç tabakalarının çökelmesinden sonra oluşmuş olmalıdır.

Görsel 2. Stratigrafi ilkeleri kayaç tabakalarının göreceli yaşlarını bulmamıza yardımcı olur. Kayaç tabakaları bir gölün dibinde yatay olarak çökelir (yatay çökelim ilkesi). Genç tabakalar daha yaşlı tabakaların üstüne çökelir (üst üstelik ilkesi). Diğerlerini kesen tabakalar, kesilen tabakalardan daha gençtir (kesen kesilen ilkesi).
Görsel 2. Stratigrafi ilkeleri kayaç tabakalarının göreceli yaşlarını bulmamıza yardımcı olur. Kayaç tabakaları bir gölün dibinde yatay olarak çökelir (yatay çökelim ilkesi). Genç tabakalar daha yaşlı tabakaların üstüne çökelir (üst üstelik ilkesi). Diğerlerini kesen tabakalar, kesilen tabakalardan daha gençtir (kesen kesilen ilkesi).
Nature Education

Üst üstelik ilkesi, yatay çökelim ilkesini temel olarak alır ve bozulmamış tortul kayaç istifindeki her kayaç tabakasının, üstündeki tabakadan daha yaşlı, altındakinden de daha genç olduğunu söyler (Görsel 1 ve 2). Buna göre bir kayaç istifinde yaşlı kayaçlar altta, genç kayaçlar üsttedir.

Tortul kayaçlar bazen kayaçlar çökeldikten sonra tabakaları kesen fay hareketleri gibi olaylarla bozulur. Buna kesen kesilen ilkesi denir. Bu ilke, katmanları kesen jeolojik özelliklerin kesilen kayaçlar oluştuktan sonra gerçekleştiğini belirtir (Görsel 2 ve 3).

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.

Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Görsel 3. İspanya, Zumaia’nın sarp kayalıklarında açığa çıkmış tortul kayaç tabakaları dike yakın bir eğim kazanmıştır. Yatay çökelim ilkesine göre, bu katmanlar yatay olarak çökeldikten sonra dik bir eğim kazanmış olmalıdır. Tabakalar yatay olarak kaymasına ek olarak kırılmıştır (görselde kesikli çizgilerle gösterilmiştir). Kesen kesilen ilkesine göre, kayaç tabakalarının kaymasına neden olan bu fay kırığı katmanlar çökeldikten sonra gerçekleşmiş olmalıdır.
Görsel 3. İspanya, Zumaia’nın sarp kayalıklarında açığa çıkmış tortul kayaç tabakaları dike yakın bir eğim kazanmıştır. Yatay çökelim ilkesine göre, bu katmanlar yatay olarak çökeldikten sonra dik bir eğim kazanmış olmalıdır. Tabakalar yatay olarak kaymasına ek olarak kırılmıştır (görselde kesikli çizgilerle gösterilmiştir). Kesen kesilen ilkesine göre, kayaç tabakalarının kaymasına neden olan bu fay kırığı katmanlar çökeldikten sonra gerçekleşmiş olmalıdır.
Daniel Peppe

Yatay çökelim, üst üstelik ve kesen kesilen ilkeleri bir bölgedeki olayları sıralamamızı sağlar. Ancak iki farklı bölgede korunan kayaçların göreceli yaşlarını bulmamızda yardımcı olamazlar. Böyle bir durumda kayaçların göreceli yaşlarını bulmak için fosiller kullanılabilir. Her fosil türü Dünya tarihindeki belli bir dönemi gösterir. Ardışıklık (sıralılık) ilkesi farklı fosil türlerinin hep aynı sırada gözlenip yok olduğunu, bir fosil türünün soyu tükendikten sonra oluşan daha genç kayaçlarda hiç gözlenmediğini belirtir (Görsel 4).

Görsel 4. Ardışıklık ilkesi bilim insanlarının fosilleri kullanarak kayaç ve fosillerin göreceli yaşlarını bulmalarını sağlar. Fosiller belli ve dar bir zaman aralığında bulunur. Her fosil türüne ait bu belli zaman aralığı görselde fosil resimlerinin altındaki gri oklarla gösterilmiştir. Aşağı ok fosilin ilk kez gözlendiği, yukarı ok ise son kez gözlendiği, yani soyunun tükendiği zamanı gösterir. Çeşitli fosillerin kesişen zaman aralıkları kullanılarak bir fosil türünün göreceli yaşı (yani o fosil türünün yaşadığı göreceli zaman aralığı) belirlenebilir. Örneğin hem mavi hem de turuncu ammonitin birlikte var olduğu ve görselde pembe kutucukla gösterilen belli bir zaman aralığı vardır. Eğer hem mavi hem de turuncu ammonit birlikte bulunduysa kayaç pembe kutucukla gösterilen zaman aralığında, yani her iki fosil türünün de birlikte var olduğu zamanda çökelmiş olmalıdır. Görseldeki bilinmeyen fosil, kırmızı bir sünger, B fosil topluluğundaki diğer beş fosille birlikte gözlenmiştir. B fosil topluluğu anahtar fosiller olan mavi ve turuncu ammonitleri de içerdiğinden pembe kutucukla gösterilen zaman aralığında çökelmiş olmalıdır. Bilinmeyen fosil olan kırmızı sünger B fosil topluluğundaki fosillerle birlikte bulunduğundan o da pembe kutucukla gösterilen zaman aralığında yaşamış olmalıdır.
Görsel 4. Ardışıklık ilkesi bilim insanlarının fosilleri kullanarak kayaç ve fosillerin göreceli yaşlarını bulmalarını sağlar. Fosiller belli ve dar bir zaman aralığında bulunur. Her fosil türüne ait bu belli zaman aralığı görselde fosil resimlerinin altındaki gri oklarla gösterilmiştir. Aşağı ok fosilin ilk kez gözlendiği, yukarı ok ise son kez gözlendiği, yani soyunun tükendiği zamanı gösterir. Çeşitli fosillerin kesişen zaman aralıkları kullanılarak bir fosil türünün göreceli yaşı (yani o fosil türünün yaşadığı göreceli zaman aralığı) belirlenebilir. Örneğin hem mavi hem de turuncu ammonitin birlikte var olduğu ve görselde pembe kutucukla gösterilen belli bir zaman aralığı vardır. Eğer hem mavi hem de turuncu ammonit birlikte bulunduysa kayaç pembe kutucukla gösterilen zaman aralığında, yani her iki fosil türünün de birlikte var olduğu zamanda çökelmiş olmalıdır. Görseldeki bilinmeyen fosil, kırmızı bir sünger, B fosil topluluğundaki diğer beş fosille birlikte gözlenmiştir. B fosil topluluğu anahtar fosiller olan mavi ve turuncu ammonitleri de içerdiğinden pembe kutucukla gösterilen zaman aralığında çökelmiş olmalıdır. Bilinmeyen fosil olan kırmızı sünger B fosil topluluğundaki fosillerle birlikte bulunduğundan o da pembe kutucukla gösterilen zaman aralığında yaşamış olmalıdır.
Nature Education

Bir tabakayı diğerinden ayırt etmeye yarayan fosil türlerine anahtar fosil denir. Anahtar fosiller dar bir zaman aralığında gözlenir. Genellikle çok bulunan, kolaylıkla tanımlanabilen ve geniş bir alanda görülen fosil organizmalardır. Primat fosilleri çok nadir bulunduklarından genellikle anahtar fosil olarak kullanılamaz. Domuz ve kemirgen gibi organizmalar ise daha çok ve geniş bir dağılıma sahip olduklarından, ayrıca göreceli olarak hızlı evrimleştiklerinden sıkça kullanılan anahtar fosillerdendir.

Eğer tanımlanamayan bir fosil bir anahtar fosille aynı kayaç tabakasında bulunduysa ardışıklık ilkesine göre iki tür aynı dönemde yaşamış olmalıdır (Görsel 4). Eğer o anahtar fosil farklı alanlarda bulunduysa her bir alandaki katmanlar büyük bir olasılıkla aynı zamanda çökelmiştir. Sonuç olarak ardışıklık ilkesi bilinmeyen fosillerin göreceli yaşlarını bulmada ve geniş bir alana yayılmış aralıklı fosil sit alanlarını birbirleriyle ilişkilendirmede yardımcı olur.

Özellikle Hominid fosilleri bir tabakada bulunduğunda ilişkin jeolojik özellikler ve tikel bitki ve hayvanların kalıntıları bize depozitlerin oluştuğu iklim hakkında bilgi verir ve göreli bir tarihleme yoluna gidebiliriz. Bu yöntemin evrimsel biyoloji ile ilişkisini ve bilim açısından önemini buradan okuyabilirsiniz.

Mutlak Yöntemler: Kayaç ve Fosillerin Sayısal Yaş Değerlerini Belirleme

Mutlak tarihlendirme yöntemleri, göreceli tarihlendirme yöntemlerinden farklı olarak, fosillerle ilişkili belirli jeolojik malzemelerin yaşını kronolojik olarak tahmin etmemizi ve hatta fosil malzemenin kendi yaşını doğrudan ölçmemizi sağlar. Bunlar, bir kaynağın yaşını nümerik ve kronolojik olarak saptamaya dayanan kronolojik metotlardır. Temel bazda kronolojik tarihlendirmeyi iki ana gruba ayırabiliriz: Radyoaktif yöntemler ve radyoaktif olmayan yöntemler.

Radyoaktif/Radyometrik Yöntemler

Radyoaktif yöntemler, isminden de anlaşılabileceği gibi, radyoaktif maddelerin radyoaktif yapısının zaman içerisinde azalarak yarıya inmesi ilkesine dayanır. Yarı yaşı bilinen bir radyoaktif madde, insan ya da bulunduğu ortam ile ilişkilendirildiğinde, bu maddenin radyoaktivitesinin ölçülmesi bize mutlak yaşı verecektir. Ancak radyoaktif yöntemler, yarı ömür yönteminin ötesine de geçerek, atomik düzeyde incelemeyi de içerebilmektedir. Radyoaktif yöntemler arasında C14 Yöntemi, Potasyum Argon Yöntemi, Fizyon İzleri Yöntemi, Orantılı Karbondioksit Gaz Sayımı, Termolüminesans Yöntemi, Elektron Spin Rezonans gibi çok sayıda yöntem bulunmaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Araştırmacılar bir kayaç veya fosilin yaşını saptarken o malzemenin oluştuğu tarihi belirlemek için bir tür saat kullanırlar. Jeologlar genellikle antik zamanlara ait olayların tarihlerini belirlemede güvenilir saatler olarak potasyum veya karbon gibi belirli elementlerin doğal radyoaktif bozunma özelliklerini temel alan radyometrik tarihlendirme yöntemleri kullanırlar. Ayrıca radyoaktivitenin bir mineralin kristal yapısındaki kusurlarda hapsolan elektron birikimi üzerindeki etkilerini değerlendiren elektron spin rezonansı ve termolüminesans (ısıl ışıldama) gibi başka yöntemler de kullanırlar.

Tüm elementlerin atom çekirdeğinde proton ve nötronlar, çekirdeğin çevresinde de elektronlar vardır (Görsel 5a). Her bir elementte proton sayısı sabitken nötron ve elektron sayısı değişebilir. Aynı elementin farklı sayıda nötronlara sahip atomlarına o elementin izotopları denir. Her izotop atom kütlesiyle, yani proton ve nötronların sayısıyla belirlenir. Örneğin karbon elementinin altı protonu vardır, ama nötron sayısı altı, yedi veya sekiz olabilir. Dolayısıyla karbonun üç izotopu vardır: karbon 12 (12C), karbon 13 (13C) ve karbon 14 (14C) (Görsel 5a).

Görsel 5. Radyoaktif izotoplar ve zamanla bozunma şekilleri. (a) Karbonun üç farklı nötron sayısına sahip üç izotopu vardır: karbon 12 (C12, 6 proton + 6 nötron), karbon 13 (C13, 6 proton + 7 nötron) ve karbon 14 (C14, 6 proton + 8 nötron). C12 ve C13 kararlıdır. C14teki atom çekirdeği ise kararsızdır ve izotopun radyoaktif olmasına neden olur. C14 kararsız olduğundan bazen radyoaktif bozunuma uğrayarak kararlı nitrojen (N14) haline gelir. (b) Minerallerdeki radyoaktif atomlar (ana izotoplar) zaman içinde bozunarak kararlı ürün izotoplara dönüşür. Ana izotopların yarısının bozunarak ürün izotoplara dönüşmesi için geçen zaman o izotopun radyoaktif yarı ömrü olarak bilinir. © 2013 Nature Education
Görsel 5. Radyoaktif izotoplar ve zamanla bozunma şekilleri. (a) Karbonun üç farklı nötron sayısına sahip üç izotopu vardır: karbon 12 (C12, 6 proton + 6 nötron), karbon 13 (C13, 6 proton + 7 nötron) ve karbon 14 (C14, 6 proton + 8 nötron). C12 ve C13 kararlıdır. C14teki atom çekirdeği ise kararsızdır ve izotopun radyoaktif olmasına neden olur. C14 kararsız olduğundan bazen radyoaktif bozunuma uğrayarak kararlı nitrojen (N14) haline gelir. (b) Minerallerdeki radyoaktif atomlar (ana izotoplar) zaman içinde bozunarak kararlı ürün izotoplara dönüşür. Ana izotopların yarısının bozunarak ürün izotoplara dönüşmesi için geçen zaman o izotopun radyoaktif yarı ömrü olarak bilinir. © 2013 Nature Education
Nature Education

Dünya’da bulunan izotopların çoğu genellikle kararlıdır ve değişmez. Ancak 14C gibi bazı izotoplar kararsız bir çekirdeğe sahip olup radyoaktiftir. Bu, kararsız izotopun bazen proton, nötron veya her ikisinin sayısını değiştirmesi demektir. Bu değişim radyoaktif bozunma olarak adlandırılır. Örneğin kararsız 14C kararlı 14N’e dönüşür. Bozunan atom çekirdeği ana izotop (İng.: parent isotope) olarak adlandırılır. Bozunma ürününe de ürün izotop (İng.: daughter isotope) denir. Örneğimizde 14C ana izotop, 14N ise ürün izotoptur.

Tüm Reklamları Kapat

Kayaçlardaki ve odun, kemik ve hayvan kabuğu gibi organik malzemelerdeki bazı mineraller radyoaktif izotoplar içerebilir. Bir örnekteki ana izotop ve ürün izotopların miktarları ölçülerek yaş tayini yapılabilir. Bu yönteme radyometrik tarihlendirme denir. Yaygın olarak kullanılan bazı tarihlendirme yöntemleri Tablo 1’de kısaca verilmiştir.

Birçok radyoaktif izotopun parçalanma hızı ölçülmüştür ve zaman içerisinde değişmez. Dolayısıyla her radyoaktif izotop, oluştuğu zamandan itibaren aynı hızda parçalanmakta ve bir saat görevi görmektedir. Örneğin potasyum, lavlar soğurken oluşan bir minerale dahil olursa mineralde daha önceki bir parçalanmadan dolayı henüz argon yoktur (çünkü bir gaz olan argon, lavlar hâlâ ergiyik haldeyken uçarak atmosfere kaçar). Söz konusu mineral oluşup kayaç artık argonun kaçamayacağı kadar soğuduğunda “radyometrik saat” çalışmaya başlar. Radyoaktif potasyum izotopu zaman içerisinde yavaş yavaş kararlı argona bozunur, böylece mineralde kararlı argon birikmeye başlar.

Ana izotopun yarısının ürün izotoplara bozunması için geçen süreye o izotopun yarı ömrü denir (Görsel 5b). Ana ve ürün izotopların miktarları aynı olduğunda bir yarı ömür geçmiş demektir. Eğer bir izotopun yarı ömrü biliniyorsa ana ve ürün izotop miktarları ölçülerek “radyometrik saat”in çalışmaya başlamasından beri ne kadar zaman geçtiği hesaplanabilir.

Örneğin eğer bir kemikteki 14C ve 14N miktarları eşitse bir yarı ömür geçmiş demektir ve kemik 5.730 yaşındadır (14C izotopunun yarı ömrüne eşit süre). Eğer kemikteki 14C miktarı 14N miktarının üçte biri kadarsa iki yarı ömür geçmiş demektir ve kemik 11.460 yaşındadır. Ancak eğer kemik 70.000 yaşında veya daha yaşlıysa kalan 14C miktarı doğru ölçülemeyecek kadar azalmıştır. Dolayısıyla radyokarbon tarihlendirme, jeolojik tarihin göreceli olarak yakın zamanlarında oluşmuş malzemeleri ölçmede işe yarar. Şanslıyız ki radyokarbon tarihlendirmenin sınırları dışında kalan malzemeleri tarihlendirebilecek -yaygın olarak kullanılan potasyum-argon (K-Ar) yöntemi gibi- başka yöntemler var (Tablo 1).

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
Bak Şu Gezegene

Haydi, muhteşem bir yolculuğa çıkalım,
gökyüzünde parlayan GEZEGENLERLE tanışalım.
Madem oralar arabayla gidemeyecek kadar uzak, biz de ROKETE atladığımız gibi uçarız, çabucak!

Çok satan çocuk kitaplarının ödüllü yazarı Caryl Hart’tan, kafiyeli anlatımı ve göz alıcı çizimleriyle, geleceğin ASTRONOTLARI için MUHTEŞEM bir resimli kitap!

Serinin diğer kitabı Bak Şu Okyanusa‘yı incelemek için buraya tıklayabilirsiniz.

Devamını Göster
₺145.00
Bak Şu Gezegene
  • Dış Sitelerde Paylaş

Tablo 1. Yaygın olarak kullanılan tarihlendirme yöntemlerinin karşılaştırılması.
Tablo 1. Yaygın olarak kullanılan tarihlendirme yöntemlerinin karşılaştırılması.
Nature Education

Radyoaktif bozunmanın bir yan ürünü olan radyasyon, elektronların atomlardaki normal konumlarını terk ederek malzemenin kristal yapısındaki kusurlar içerisinde hapsolmalarına neden olur. Termolüminesans, optik uyartımlı lüminesans ve elektron spin rezonansı gibi tarihlendirme yöntemleri malzemenin kristal yapısındaki bu kusurlarda hapsolan elektron birikimini ölçer. Eğer bir nesnenin maruz kaldığı radyasyon miktarı sabitse malzemenin kristal yapısındaki kusurlarda hapsolan elektron miktarı o malzemenin yaşıyla orantılı demektir. Bu yöntemler en çok 100.000 yaşındaki malzemelere uygulanabilir. Bundan daha yaşlı kayaç ve fosillerde kristal yapılardaki “tuzaklar” dolar ve elektron birikimine izin vermez, elektronlar normal konumlarını terk etmiş olsalar bile.

Radyoaktif Olmayan Yöntemler

Radyoaktif olmayan yöntemler ise, radyoaktivite ve yarı ömür prensiplerine dayanmayan yöntemlerdir. Bu yöntemler arasında Amino Asit Resamizasyonu, Uranyum- Florin Yöntemi, Nötron Aktivasyon Analizi Yöntemi, Obsidiyen Hidrasyonu, Dendrokronoloji Yöntemi, Varv Yöntemi gibi yöntemler sayılabilir.

Yazılı Kaynaklar

Bazı buluntular, "fosil" olmak zorunda değildir. İnsanlara ait kimi buluntular, arkeolojik buluntu niteliğindedir. Örneğin yazılı kaynaklar, yazının bulunmasından sonra üretilmiş olan ürünlerin kalıntılardır. Kil, papirüs, taş, kaya, mühür, tablet gibi değişik şekilli sembollerin yer aldığı belgeler mevcuttur. Ancak farklı takvim kullanmış olanlar vardır, bu da bizim takvimlerimiz ile çelişir. Buna rağmen belirli bir takvim sistemine bağlı mutlak yaş çıkartılabilir.

VARV Yöntemi

Göl, buzul, deniz dibi gibi yerlerde yağışlı ve kurak mevsimlerin etkisiyle biriken ince katmanların üst üste yığılmasıyla, bazen kalınlığı kilometreleri bulan dolgular oluşturur. Bu katmanların sayılması çevresel değişiklikleri verirken aynı zamanda bizi eskiye götürür. Bu birikimlerin içinde herhangi bir buluntunun varlığı tarihlemeyi kolaylaştırır.

Orantılı Karbondioksit Gaz Sayımı

Keramik, pişmiş tuğla, yanmış çakmaktaşı ve obsidiyen, volkanik, kül, meteor, curuf, sarkıt ve dikit gibi kalsit oluşumları ve benzeri inorganik obje ve malzemelerin içerisinde şifreli saat gibi çalışan fiziksel mekanizmalar vardır. Bu mekanizmalara dayalı bir tarihlemeye gidilir. Bu yöntem ODTÜ Fizik Bölümü Radyokarbon Araştırma Laboratuarında kullanılan bir yöntemdir.

Elektron Spin Rezonans (ESR)

Tüm bu tekniklerin dışında tekstil gibi organik maddelerin tarihlemesinde kullanılan oldukça yüksek başarıda bir teknik olan ESR (Elektron Spin Rezonans) yöntemidir. Ölçüm esnasında ESR merkezleri bozulmadığından istenilen sayıda tekrarlanması da araştırmacılara oldukça kolaylık sağlar. ESR yüzeysel olaylara karşı daha az duyarlı olduğu için kullanılan maddenin taneciklerinin belirli bir büyüklükte olma şartı yoktur. ESR temelde TL (termolüminesans) yöntemiyle aynı prensibi paylaşmasına karşın ESR yönteminin TL yöntemine göre burada kısaca bahsettiğimiz üstünlükleri vardır.

Amino Asit Resamizasyonu

C14 gibi fosil kemiklere doğrudan uygulanan bir tarihleme metodudur ve paleoantropojide hominidlerin erken evrim aşamalarında kullanılabilmektedir. Bu tarihleme metodunun prensibi; optik etkinliği olan maddelerin, optik etkinliği olmayan maddelere dönüşmesidir. Teknik olarak resamizasyon süreci optik-aktif maddenin, inaktif madde haline dönüşmesine bağımlıdır. İşte bu dönüşmenin hesaplanmasıyla da kronolojik bir yaş saptamaya gidilir.

Nötron Aktivasyon Analizi Yöntemi

Bu yöntemde bileşimi tam olarak bilinen bir standardın örneğe gerek vardır. Örneğin Keramik analizinde standart olarak bileşimi bilinen kil örnekler kullanılır. Reaktörlere konulan elementlerin nötronlarla ışınlandıklarında ışıdıkları gama dalgalarının boyutuna göre bir tarihleme yapılır.

Fizyon İzleri Yöntemi

Özellikle cam, obsidiyen aletler ve seramik eşyalar üzerinde uygulanan bu yöntem yaşı en az 20 000 yıl olan bu volkanik oluşumları tarihlemede kullanılır. Uranyum 238’in kendiliğinden fizyona uğraması sonunda meydana gelen yüksek enerjili parçacıkların kristalimsi yapılarda ve camlarda iz bırakması esasına dayanmaktadır.

Obsidiyen Hidrasyonu

Yeni açılmış bir obsidiyen yüzeyinin su kaparak hidrasyona uğraması ve bu hidrasyonun zamanla obsidiyen içinde ilerlemesinden yararlanılarak obsidiyen aletlerin yaşı saptanır. Hidrasyonun belli bir zamandan sonra düzgünlüğünü kaybetmesi nedeniyle bu yöntemle en fazla 60.000 yıl geriye gitmek mümkündür.

Tüm Reklamları Kapat

Ağaç Halkaları (Dendrokronoloji) Yöntemi

Ağaçlar yaşamları süresince her yıl iki büyüme halkası meydana getirirler. Bu halkaların genişliği tamamen iklim koşullarına bağlıdır. Birkaç bin yıllık seriler elde edilebilir. Eski dönemlerde kullanılmış ağaç yanarak günümüze kadar gelebilir. Bu kömürleşmiş ağaç halkaları aynı biçimde ölçülür. Bu veriler birleştirilerek MÖ. 8 bin yılına kadarki dönem için kesin seriler elde edilmiştir. Konu hakkında daha fazla bilgiyi buradan alabilirsiniz.

Termolüminesans

Maddede biriken radyasyon enerjisi miktarı onun radyasyon etkisinde kaldığı süreye, dolayısıyla maddenin yaşına bağlıdır. Biriken toplam enerjinin bir yılda biriken enerjiye bölünmesiyle enerjinin kaç yıldır toplandığı, yani maddenin yaşı hesaplanır. Maddenin ısıtılmasıyla ortaya çıkan ışımanın ölçülmesi esasına dayalıdır. Bazı mineraller özellikle obsidyen optik ışıma hızının ölçülmesi 500 bin yılına kadar ölçüm verir.

Paleomanyetizma: Kayaç ve Fosillerin Manyetik Alanlarla Tarihlendirilmesi

Dünya, manyetik kuzey ve güney kutupları ve manyetik alanıyla dev bir mıknatıs gibidir (Görsel 6a). Tıpkı pusuladaki mıknatıs ibresinin manyetik kuzeyi göstermesi gibi kayaçlarda doğal yollarla oluşan manyetik mineraller de Dünya’nın manyetik alanına hemen hemen paralel olan manyetik kuzeye doğru yönelir. Bu nedenle kayaçlardaki manyetik mineraller Dünya’nın manyetik alan oryantasyonunun, ya da polaritesinin, kusursuz birer kaydını tutar.

Görsel 6. Dünya’nın manyetik alanı ölçülerek bir kaya örneğinin polaritesi belirlenebilir. (a) Dünya, merkezindeki manyetizmanın ürettiği bir manyetik alanla çevrilidir. Kayaçlardaki küçük manyetik tanecikler, Kuzey Kutbu’na doğru yönelen manyetik alanın doğrultusuna paralel yönde dizilir. (b) Jeomanyetik polariteye ilişkin zaman ölçeği Dünya’daki manyetik alanın polaritesinin zaman içinde nasıl değiştiğini göstermektedir. Siyah şeritler normal polarite zamanlarını, beyaz şeritler ise ters polarite zamanlarını belirtmektedir. © 2013 Nature Education
Görsel 6. Dünya’nın manyetik alanı ölçülerek bir kaya örneğinin polaritesi belirlenebilir. (a) Dünya, merkezindeki manyetizmanın ürettiği bir manyetik alanla çevrilidir. Kayaçlardaki küçük manyetik tanecikler, Kuzey Kutbu’na doğru yönelen manyetik alanın doğrultusuna paralel yönde dizilir. (b) Jeomanyetik polariteye ilişkin zaman ölçeği Dünya’daki manyetik alanın polaritesinin zaman içinde nasıl değiştiğini göstermektedir. Siyah şeritler normal polarite zamanlarını, beyaz şeritler ise ters polarite zamanlarını belirtmektedir. © 2013 Nature Education
Nature Education

Dünya’nın manyetik alanının polaritesi jeolojik zaman içerisinde defalarca değişerek manyetik terslenmelere neden olmuştur. Dünya’nın manyetik alanı Dünya’nın merkezindeki konveksiyonun ürettiği elektrik akımları nedeniyle oluşur. Manyetik terslenmeler sırasında büyük bir olasılıkla Dünya’nın merkezindeki konveksiyonda gerçekleşen değişimler manyetik alanın da değişmesine neden olur. Dünya’nın manyetik alanı tarih boyunca birçok kez tersine dönmüştür. Manyetik kuzey kutbu, coğrafi Kuzey Kutbu’na (bugünkü gibi) yakın olduğunda buna normal polarite denir. Manyetik “kuzey”, coğrafi Güney Kutbu’na yakın olduğunda da ters polarite olarak adlandırılır. Jeologlar volkanik ve tortul kayaçlardaki antik manyetik polaritenin (paleomanyetizma) radyometrik tarihleri ve ölçümlerini kullanarak geçmişteki manyetik terslenmelerin gerçekleştiği zamanları tam olarak belirleyebilmişlerdir. Bu türden gözlemlerin birleştirilmesiyle jeomanyetik polariteye ilişkin zaman ölçeği (GPTS: geomagnetic polarity time scale) geliştirilmiştir (Görsel 6b). Bu zaman ölçeği normal polarite ve ters polarite dönemlerine ayrılır.

Tüm Reklamları Kapat

Jeologlar bir sit alanındaki kayaçların paleomanyetizmasını ölçerek o alanın antik manyetik terslenmelerini ortaya çıkarabilirler. Her terslenmenin izin kayaçlarda aynı şekilde görünür, bu nedenle sit alanının GPTS’deki yerini belirleyebilmek için başka kanıtlara da ihtiyaç duyulur. Bu durumda belli bir paleomanyetik terslenmeyi GPTS’deki belli bir terslenme ile ilişkilendirebilmek için anahtar fosiller veya radyometrik tarihler gibi bilgiler kullanılabilir. Söz konusu terslenme GPTS’deki yerine oturtulduğunda bütün istifin sayısal yaş değeri belirlenebilir.

Doğal Çevreyi Belirleyen Yöntemler

Bir fosilin yaşını belirlemenin önemli parçalarından birisi, o fosilin yaşadığı zamanlardaki doğal çevrenin özelliklerini tespit etmekten geçer. Bu, sadece fosilin yaşına yönelik daha isabetli tahminlerde bulunmamızı sağlamakla kalmaz, aynı zamanda daha isabetli bir paleoekolojik çerçeve çizebilmemizi sağlar.

Bitki Tozları (Polen) Analizi

Bitkiler çok sayıda ve birbirlerinden farklı olarak polen üreterek yayarlar. Bu polenler göl ve bataklık gibi su kütlelerinin içine düştüklerinde dibe çökerler ve varv şeklinde katmalar oluştururlar. Buralardaki ölçümler varvların oluşum yıllarına bağlı olarak doğal çevre ortamındaki değişikliği yansıtırlar. Polenler aynı zamanda C14 tarihlemesi için de kullanılırlar.

Oksijen İzotop Yöntemi

Denizlerde yaşayan canlıların iskeletlerinin oluşumunda O16 ve O18 izotopları devreye girer. Bazı canlılarda, örenğin Forraminifera türünde O16 ve O18 oranı, suyun sıcaklık, tuzluluk oranı ve oksijen içeriği ile belirlenir. Derin deniz diblerindeki dolgularda, katmanlar halinde biriken iskeletlerde yapılan ölçümler, tabakalanmış olarak canlının öldüğü dönemdeki deniz ortamını, dolayısıyla iklimi gösterir. Buna ek olarak bu örneklerden hareketle C14 yöntemiyle mutlak yaş ölçümü de yapılabilir. Özellikle katmanların kilometrelerce kalınlığa ulaştığı okyanus tabanlarında O16 ve O18 ölçümleriyle belirlenen iklimsel dönemler, en güvenilir doğal çevre ve kronoloji anahtarı olarak kabul edilir.

Tüm Reklamları Kapat

Kutup Kronolojisi

Kutuplara kar olarak düşen yağış, her yıl katmanlar halinde birikerek erinmeden korunur. Her yıl oluşan katmanlar sayılarak on binlerce hatta yüzbinlerce yıl öncesine gidilebilir. Bu katmanların kalınlığı çevre koşulları ile bağlantılıdır. Aynı zamanda orta enlemlerde doğal çevrede meydana gelen büyük olaylar, öreneğin yanardağ patlamalarının çıkarttığı kül, kurak dönemlerde çöllerden gelen kum, üst atmosferdeki rüzgarlarla kutup dolgularına çökelir. Kutup kronolojisi, Oksijen izotop yöntemiyle birlikte doğal çevredeki değişikliklerin bir göstergesi olarak kullanılır.

Biyoarkeoloji

Son yıllarda moleküler biyoloji ve genetik alanlarındaki gelişmeler arkeolojiye katkı sağlamaktadır. Arkeolojik dolgularda ele geçen insan iskeletleri ya da bir hayvan kemiği üzerindeki doku veya kanı oluşturan hemoglobin hücreleri gibi örneklerden genetik şifrenin okunması mümkündür.

Çevresel Arkeoloji (Jeoarkeoloji)

Doğal çevredeki akarsu sistemleri,toprağın birikmesi, aşınması gibi değişikliklerinya da yanardağ patlamaları, deprem gibi olayların incelenmesi ve bunların kültürel tarihle karşılaştırması, insanların yaşadığı eski çevreyi (Paleo-ortamı) anlamamızı sağlar. Bu bağlamda arkeoloji, çevreyi inceleyen doğa bilimleri için zaman labaratuvarı görevini üstlenir.

Peki Ne İşe Yarıyor?

Çıkarılan bir fosil veya arkeolojik bulgu, belli bir amaca yönelik üretilmiş bir alet ise, o amacı tespit ederek de hem yaş tayininde bulunmak mümkün olabilir, hem de çıkarılan döneme ait daha isabetli bir kültürel çerçeve çizmek mümkün olur.

Tüm Reklamları Kapat

Kullanım İzi Analizi

Tanımadığımız bir aletin ne işe yaradığını biçimine bakarak söylemek her zaman mümkün olmaz. Yapılan her iş aletin üzerinde mikroskopla görülebilecek bir aşınma yüzeyi oluşturur ve bu izlerden en azından yapılan işin şiddeti, sertliği ve yönü saptanabilir. Bu sayede örneğin çakmaktaşından yapılmış bir aletin deri sertliğinde bir madde üzerine belirli açıda sürtüldüğü sonucuna ulaşılabilir.

Tortu Analizi

Kullanılan bir çok maddenin bileşimindeki kristaller, günümüze kadar mikroskobik bir ölçekte korunarak gelir. Örneğin bir el öğütücüsünün dokusuna işlemiş buğdaydaki silisyum mikroskopla görülebilir.

Deneysel Arkeoloji

İşlevini bilmediğimiz veya teknolojisini anlamadığımız alet ya da nesnelerin modelleri yapılarak bunlar değişik şekillerde kullanımakta, kullanıldıktan sonra üzerinde oluşan izler, arkeolojik malzemede görülenlerle karşılaştırılarak yapılan işin tür ve niteliği saptanmaktadır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Özetini Oku
136
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Merak Uyandırıcı! 27
  • İnanılmaz 15
  • Muhteşem! 12
  • Bilim Budur! 10
  • Tebrikler! 8
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 6
  • Umut Verici! 3
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Nature Education | Arşiv Bağlantısı
  • A. L. Deino, et al. (1998). 40Ar/39Ar Dating In Paleoanthropology And Archeology. Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews, sf: 6: 63-75. | Arşiv Bağlantısı
  • G. Faure, et al. (2004). Isotopes: Principles And Applications. Yayınevi: New York: John Wiley and Sons.
  • F. M. Gradstein, et al. (2012). The Geologic Time Scale 2012. Yayınevi: Waltham, MA: Elsevier.
  • K.R. Ludwig, et al. (2000). Geochronology On The Paleoanthropological Time Scale. Evolutionary Anthropology, sf: 9, 101-110. | Arşiv Bağlantısı
  • I. McDougall, et al. (1999). Geochronology And Thermochronology By The 40Ar/39Ar Method. ISBN: 9780195109207. Yayınevi: Oxford University Press, USA.
  • L. Tauxe. (2010). Essentials Of Paleomagnetism. ISBN: 9780520260313. Yayınevi: University of California Press.
  • M. J. Walker. (2005). Quaternary Dating Methods. ISBN: 9780470869277. Yayınevi: New York: John Wiley and Sons.
  • C. P. Kottak, et al. (2002). Antropoloji: İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış. ISBN: 9789758382606. Yayınevi: Ütopya Yayınları.
  • R. Lewin, et al. (1998). Modern İnsanın Kökeni. ISBN: 9754033250. Yayınevi: TÜBİTAK.
  • N. Özden. (1983). Nükleer Çağın İlk 40 Yılı. Yayınevi: İTÜ Nükleer Enerji Enstitüsü.
  • N. Saran. (2012). Antropoloji. Yayınevi: İnkılap Kitabevi.
  • FossilEra. Dating Fossils – How Are Fossils Dated?. (5 Ağustos 2020). Alındığı Tarih: 21 Ekim 2020. Alındığı Yer: FossilEra | Arşiv Bağlantısı
  • American Museum of Natural History. Different Techniques For Dating Fossils | Amnh. (5 Ağustos 2020). Alındığı Tarih: 21 Ekim 2020. Alındığı Yer: American Museum of Natural History | Arşiv Bağlantısı
  • E. DiMaggio, et al. How Do Scientists Date Fossils?. (12 Haziran 2019). Alındığı Tarih: 21 Ekim 2020. Alındığı Yer: Smithsonian Magazine | Arşiv Bağlantısı
  • The Smithsonian Institution's Human Origins Program. Dating. (14 Ocak 2010). Alındığı Tarih: 21 Ekim 2020. Alındığı Yer: The Smithsonian Institution's Human Origins Program | Arşiv Bağlantısı
  • N. G. Society. Dating Fossils In The Rocks. (17 Temmuz 2012). Alındığı Tarih: 21 Ekim 2020. Alındığı Yer: National Geographic Society | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 31/10/2024 09:21:20 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9463

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Yaşamın Başlangıcı
Mikoloji
Maske
Olumsuz
Enzim
Gerçek
Gelişim
Tekillik
Biyografi
Öğrenme
Koruma
Doğa Yasaları
Mit
Veri Bilimi
Karanlık Enerji
Tür
Kartal
Köpek
Canlı Cansız
Memeli
Biyocoğrafya
Teknoloji
Hayvanlar Alemi
Devir
İletişim
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
D. J. Peppe, et al. Fosiller Nasıl Tarihlendiriliyor? Karbon-14 Metodu Haricindeki Yöntemler Neler?. (22 Ekim 2020). Alındığı Tarih: 31 Ekim 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/9463
Peppe, D. J., Ölez, Ş., Bakırcı, Ç. M., Güler, . (2020, October 22). Fosiller Nasıl Tarihlendiriliyor? Karbon-14 Metodu Haricindeki Yöntemler Neler?. Evrim Ağacı. Retrieved October 31, 2024. from https://evrimagaci.org/s/9463
D. J. Peppe, et al. “Fosiller Nasıl Tarihlendiriliyor? Karbon-14 Metodu Haricindeki Yöntemler Neler?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 22 Oct. 2020, https://evrimagaci.org/s/9463.
Peppe, Daniel J.. Ölez, Şule. Bakırcı, Çağrı Mert. Güler, . “Fosiller Nasıl Tarihlendiriliyor? Karbon-14 Metodu Haricindeki Yöntemler Neler?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, October 22, 2020. https://evrimagaci.org/s/9463.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close