Doğrulama Önyargısı (Onaylama Yanlılığı): İnsanlar Neden Görmek İstediklerini Görürler?

Doğrulama Önyargısı (veya Onaylama Yanlılığı, İng: "Confirmation Bias"), insanların bilgiyi mevcut inançlarını destekleyecek şekilde aramalarına, yorumlamalarına ve hatırlamalarına sebep olan bir bilişsel önyargıdır. Örneğin kişi belirli bir konuda yüklü miktarda bilgiyle karşılaştığında Doğrulama Önyargısı nedeniyle sadece inançlarını destekleyen bilgileri hatırlayabilir.

Doğrulama Önyargısı, hayatın birçok alanında insanların düşünme ve karar verme süreçlerini etkilediğinden anlaşılması önemlidir. Bu yüzden aşağıdaki makalede Doğrulama Önyargısının ne olduğunu öğrenecek, kendinizde ve başkalarında etkisini nasıl azaltabileceğinizi göreceksiniz.

Doğrulama Önyargısı İnsanları Nasıl Etkiler?

Doğrulama Önyargısı, insanların inançlarıyla çelişen bilgileri görmezden gelme eğilimi gibi bazı hatalı düşünce şemaları oluşturur.^{[1], [2], [3]} Bunu çeşitli önyargılı bilişsel süreçler aracılığıyla gerçekleştirir:

• Bilgiyi Ararken Önyargı: Doğrulama Önyargısı, insanların mevcut düşüncelerine uyan bilgileri özellikle aramalarına ve düşüncelerini desteklemeyen bilgileri göz ardı etmelerine sebep olur.
• Bilgiyi Seçerken Önyargı: Doğrulama Önyargısı insanların eldeki bilgilerden düşüncelerine uyanlara daha çok ağırlık vermesine ve düşüncelerini desteklemeyen bilgilerin daha az dikkat etmesine neden olur.
• Bilgiyi Yorumlarken Önyargı: Doğrulama Önyargısı insanların bilgiler düşüncelerinin aksini ima etse bile bu bilgileri düşüncelerine uyacak şekilde yorumlamalarına yol açar.
• Bilgiyi Hatırlamada Önyargı: Doğrulama Önyargısı, insanların düşüncelerini destekleyen bilgileri hatırlarken düşünceleriyle çelişen bilgileri unutmalarına, destekleyen bilgileri olduklarından daha destekleyiciymiş veya çelişen bilgileri aslında destekleyiciymiş gibi hatırlamalarına sebep olur.

Not: İlgili bir kavram da algıda seçiciliktir. Kişinin sadece iddiasını destekleyen kanıtlara odaklanmasına, iddiasına zıt kanıtları yok saymasına sebep olur. Birçok insan, Doğrulama Önyargısından ötürü Algıda Seçicilik yapar. Ancak kişinin ne yaptığının farkında olduğu ve önyargıdan etkilenmeden Algıda Seçicilik yaptığı durumlar da mevcuttur.

Doğrulama Önyargısına Örnekler

Bir inancının doğruluğunu kontrol etmek için internette araştırma yaparken inancının yanlış olduğunu gösteren tüm kaynakları görmezden gelen bir kişi, Doğrulama Önyargısına kapılmıştır. Benzer olarak, yeni tanıştığı birine dair bir görüş oluşturup daha sonra bu kişinin her hareketini görüşünü haklı çıkaracak şekilde yorumlayan kişi de bir örnektir.

Ayrıca çeşitli alanlarda Doğrulama Önyargısına örnekler verilebilir:

• Doğrulama Önyargısı, insanların siyasal bilgileri yorumlama şeklini etkileyebilir. Örneğin insanlar kendi politik görüşlerini destekleyen içeriklerle görüşlerine karşı olanlardan daha çok zaman harcarlar.^[4]
• İnsanların sözdebilime bakış açılarını etkileyebilir. Sözdebilimsel teorilere inanan insanlar bu teorilerin yanlışlığını ispatlayan bilgileri görmezden gelme eğilimindedir.^{[5], [6], [7]}
• Ekonomik yatırım kararlarını etkileyebilir. Örneğin yatırımcılar belli hisse senetlerinin değerlerine ilişkin görüşlerini destekleyen bilgilere daha çok güvenirler.^[8]
• Bilim insanlarının araştırmalarını etkileyebilir. Mesela bilim insanları bilgileri hipotezlerini destekleyecek şekilde analiz edip yorumlayarak Doğrulama Önyargısına kapılırlar.^{[9], [10]}
• Sağlık çalışanlarının hastalarına koydukları tanıları etkileyebilir. Örneğin doktorlar ilk teşhislerini onaylayacak belirtiler arayıp teşhisi yanlış çıkarabilecek belirtileri görmezden gelerek Doğrulama Önyargısı gösterebilirler.^{[11], [12]}

Ek olarak, 17. yüzyıldaki cadı avlarında kanıtların çoğunlukla yanlış yorumlanmasına dair şu söz de Doğrulama Önyargısına işaret eder:^[13]

İnsanlar bir teori oluşturmak veya desteklemek istediklerinde gerçekleri nasıl da çarpıtırlar!

Buna benzer olarak insanların Doğrulama Önyargısına kapıldığı başka bir durum da şudur:^[14]

(...) Yeni edindiğimiz bilgi, inançlarımıza uyuyorsa bu bilginin esaslı ve kullanışlı olduğunu düşünürüz: "Tam da dediğim gibi!" Oysa yeni bilgi inançlarımıza uymuyorsa bilgiyi önyargılı veya aptalca buluruz: "Ne saçma bir argüman!"

Bilginin mevcut düşünceyle uyumu öyle önemlidir ki insanlar karşıt bir kanıtla karşılaştıklarında kanıtı çarpıtmanın veya görmezden gelmenin bir yolunu bulurlar. Böylece mevcut inançlarını devam ettirebilir ve hatta güçlendirebilirler.

Kısacası, Doğrulama Önyargısının örnekleri birçok alanda görülebilir. Bu örnekler önyargının insanları hangi farklı şekillerde etkileyebileceğini gözünüzde canlandırmanıza yardımcı olacaktır. Ayrıca önyargının tamamen rasyonel düşündüğü varsayılan profesyoneller de dahil birçok insanı etkilediğini fark edeceksiniz.

İnsanlar Neden Doğrulama Önyargısına Kapılır?

Doğrulama Önyargısı genelde iki bilişsel mekanizmayla ilişkilendirilir:

• Çatışma Önleme, haksız olduğunuzu öğrenmekten kaçınmak.
• Destek Arayışı, haklı olduğunu öğrenme arzusu.

Bu mekanizmaların ikisi de insanların aynı anda iki veya daha fazla çelişen inanca sahip olduğunda yaşadıkları psikolojik huzursuzluk olan bilişsel uyumsuzluğu en aza indirme isteklerinden kaynaklanır.^{[15], [16], [17]}

Çatışma Önleme örneğin insanların inançlarına uymayan bilgiyi görmezden gelmelerini sağlayarak bilişsel uyumsuzluğu önleyebilir, çünkü bilgiyi kabullenmek kişide huzursuzluk yaratacaktır. Öte yandan Destek Arayışı, insanları inançlarını destekleyen bilgileri bulmalarına iterek çelişkili bilgileri bulmanın yaratacağı bilişsel uyumsuzluktan kaçınma sağlayabilir.

Çatışma Önleme ve Destek Arayışı tek başlarına birer sorun sayılmazlar. Sorun, insanlar bunları kontrol altında tutamadığında ortaya çıkar. Yani, haklı olmayı istemek kabul edilebilirken bu isteğin bilgiyi işleme ve karar verme sürecini yönlendirmesine izin vermek sorun yaratacaktır.

Dahası, hipotezlerimizi test etme yöntemlerimizdeki hatalar nedeniyle de Doğrulama Önyargısına kapılabiliriz. Örneğin genelde insanlar bir fenomeni açıklamaya çalışırken tek bir hipoteze odaklanıp diğer hipotezleri ihmal ederler.^[2] Bu ihmal, odaklandıkları hipotezi doğru çıkarmak için hevesli olmasalar bile gerçekleşir. Tek hipoteze odaklanmak, insanların hipotezin doğruluğunu test etmek yerine doğru olduğunu varsayıp hipotezi ispatlamaya girişmelerine neden olabilir. Bu varsayım da elde ettikleri bilginin ilk hipotezin yanlışlığını ispatladığını veya alternatif hipotezlerden birini desteklediğini gözden kaçırmalarına sebep olabilir.

Buna bir örnek daha mantıklı olabilecek alternatif teşhisleri düşünmeden hastasına koyduğu ilk teşhisi doğrulamaya odaklanan bir doktor olabilir.

Bu durum hipotezi savunmak için duygusal bir motivasyon olmadığı durumlarda bile Doğrulama Önyargısının görülebileceğini gösteriyor.^[18] Bu da kişinin duygusal sebeplerden dolayı önyargıya kapıldığı Motive Doğrulama Önyargısı durumunun tam tersi.

Son olarak, Doğrulama Önyargısının bazı başka sebeplerden de kaynaklanabileceğini belirtmek gerekir. Örneğin Motive Doğrulama Önyargısının görülmesinde ek bir neden de beynin bazen duygusal akıl yürütme sürecini düzenleyen veya bu süreçle bağlantılı sinirsel aktiviteleri baskılamasıdır.^[19] Bu baskılama insanların bilgiyi yorumlarken mantıkları yerine duygularını kullanmalarına neden olur.

Genel olarak, Doğrulama Önyargısının ilk sebebi insanların psikolojik huzursuzluğu önlemek istemesidir. Spesifik olarak bu istek, insanların haksız olduklarını görmekten kaçınma durumu olan Çatışmayı Önleme ve haklılığını görme arzusu olan Destek Arayışı mekanizmalarıyla ilişkilendirilir. Dahası, insanların tek bir hipotezi ispatlamaya odaklanıp diğer hipotezleri görmezden gelmesi gibi hipotezi test etmedeki hatalar veya başka çeşitli sebeplerden ötürü de Doğrulama Önyargısı görülebilir.

Not: İnsanların Doğrulama Önyargısı nedeniyle sergilediği bazı davranışlar Seçici Pozlama örnekleri olarak da yorumlanabilir.^[17] Seçici Pozlama, insanların sadece mevcut inanç ve kararlarını destekleyen bilgilerle ilgilenip bunlarla çelişenleri yok saymalarıdır.^{[20] [21]}

Çatışma Önleme ile Destek Arayışının Ayrımı

Doğrulama Önyargısının altında yatan nedenleri bulmaya çalışırken Çatışma Önleme ile Destek Arayışını ayırt edebilmek faydalı olacaktır.

Bu iki fenomen birbiriyle ilgili ve ikisi de bilişsel uyumsuzluğu önlemeye odaklı olsa da her zaman bağlantılı olmayabilir, her zaman birlikte görülmeyebilirler.^[16] Yani birisi inançlarına uymayan bir bilgiden kaçınıyorsa bu aynı zamanda kişinin inançlarına uygun bir bilgi aradığı anlamına gelmez. Benzer olarak bir kişi inançlarına uyan bilgi arayışındaysa bile inançlarına uymayan bilgileri görmezden geleceğini varsayamayız.

Dahası, insanların onaylayıcı bilgiyle çelişen bilgiye verdikleri tepki bilişsel açıdan farklıdır.^{[22], [23]} Kişinin inançlarını doğrulayan bilgilere maruz kalması basitçe kişinin haklı olduğunu düşünmesine sebep olur, bu yüzden de bilişsel uyumsuzluğu azaltmaya az da olsa yardımcı olur. Buna karşın inançlarıyla ters düşen bilgilerle karşılaşan kişi daha güçlü bir duygusal tepki verecektir, bu da bilişsel uyumsuzluğun azaltılması çabasını diğerine göre daha çok etkileyebilir, üstelik bu etki daha büyüktür.

Agora Bilim Pazarı

Evrim Ağacı Defteri (3'lü Set)

Anılarınızı Evrim Ağacı defteriyle saklayın. Üstelik bu ürünü aldığınızda 2 adet fiyatına 3 adet defter edineceksiniz. Diğer defterleri ister kendiniz kullanın, ister arkadaşlarınıza hediye edin.

• Ürün Ölçüleri: 14 cm x 21 cm
• Sayfa Sayısı: 111

Devamını Göster

₺399.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Ayrıca inançlarla çelişen bilgilerle karşılaşınca oluşan bilişsel uyumsuzluğu giderebilmek amacıyla kişiler, bilgiyi geçersiz kılmanın yollarını ararlar. Bu çabaya inançlarla uyumlu bilgileri işlerken gerek yoktur.

Kısaca, Çatışma Önleme ve Destek Arayışı Doğrulama Önyargısına sebep olan birbirine benzer fenomenlerdir. Birbirlerinden farklıdırlar çünkü insanları farklı şekilde etkilerler ve birbirlerinden bağımsız gözlenebilirler.

Doğrulama Önyargısını Azaltmak ve Önlemek

Buraya kadar Doğrulama Önyargısının ne olduğunu, insanları neden ve nasıl etkilediğini gördük. Yaygınlığından ve olası olumsuz etkilerinden ötürü bu önyargıyı nasıl önleyebileceğinizi veya en azından nasıl azaltabileceğinizi bilmek önemlidir.

Bu yüzden, bu bölümde önce başkalarındaki Doğrulama Önyargısını nasıl azaltabileceğinizi, daha sonra ise bu önyargıyı kendinizde azaltmak için neler yapabileceğinizi göreceksiniz.

Başkalarında Doğrulama Önyargısını Azaltmak

Başkalarında gördüğünüz Doğrulama Önyargısını azaltmak için yapabileceğiniz birçok şey var. Bu yöntemlerin çoğu önyargının altında yatan asıl sebep olan bilişsel mekanizmaları etkisiz hale getirme etrafında şekilleniyor.^{[24], [25]}

Yani bu metotlar genel olarak inanca uygun bilgilere odaklanma ve bu bilgileri başka bilgilere tercih etme veya çelişkili bilgiyi önleme veya reddetme eğilimini azaltmaya çalışır. Aynı zamanda kişiyi uygun bir muhameye teşvik ederler.

Burada, başkalarında önyargıyı azaltmak için yapabileceklerinizi sıraladık:

• Doğrulama Önyargısının ne olduğunu, neden deneyimlediğimizi, bizi nasıl etkilediğini, neden sorun oluşturabileceğini gerekirse örnekler vererek açıklayın. Bu fenomeni daha iyi anlamak insanlara bu önyargının kendilerini ne zaman ve nasıl etkilediğini göstererek bu önyargıyı önlemek, etkisine karşı durmak, daha etkin mücadele etmek için daha motive olmalarını sağlar. Bazı durumlarda kişinin tam olarak nasıl önyargıya kapıldığını göstermenin de işe yarayabileceğini aklınızda bulundurun.
• Mevcut bir inancı desteklemeyi değil doğru cevabı bulmayı amaç edinmelerini sağlayın. Örneğin biriyle bir konuda tartıştığınızı ve karşıdakinin haksız olduğuna emin olduğunuzu düşünün. Karşıdakiyle hararetli bir tartışmaya girmek kişinin savunmaya geçmesine ve her ne kanıt gösterirseniz gösterin ilk inancına bağlı kalması gerektiğini düşünmesine neden olabilir. Buna karşın, amacınızın sadece doğru cevabı bulmak olduğunu belirtip arkadaşça davranırsanız karşıdakinin sunduğunuz kanıtları değerlendirmeye alma ihtimalini artırabilirsiniz. Bu durumda, karşıdakinin tartışmaya fikrinizi ispatlamak için giriştiğiniz bir çatışma yerine beraber çıktığınız bir doğruyu arama yolculuğu olarak bakmasını sağlamalısınız. Buradaki kritik nokta, ortak bir yolculukta ikinizin de "kazanan" olabilmesidir. Oysa çatışma durumunda sadece bir kişi kazanabilir, bu da çoğunlukla karşıdakinin "kaybeden" olmama adına Doğrulama Önyargısına sarılmasına neden olacaktır.
• Haksız olduğunu anlamanın verdiği huzursuzluğu ve ortaya çıkaracağı sorunları en aza indirin. Genelde, haksız çıkmak ne kadar sorunlu ve rahatsız ediciyse kişi ilk inancına o kadar bağlı kalacak, Doğrulama Önyargısına o kadar çok kapılacaktır. Haksız çıkmayı daha az rahatsız edici ve daha az problematik hale getirmek için yeni şeyler öğrenmenin değerini vurgulamak veya yanlış çıkan inançlara sahip kişilerle alay edilmesini önlemek gibi birkaç yol var.
• Duygularının eylemlerini yönetmesine izin vermemelerini sağlayın. Çatışma Önleme ve Destek Aramanın oldukça normal olduğunu ancak bu duyguların bilgi işleme ve karar verme süreçlerini etkilemesine izin vermenin sorun yaratabileceğini anlatın. Örneğin bir bilgiyle karşılaşmayı önlemek istiyorsunuz çünkü bu bilgi haksız olduğunuz anlamına gelebilir. Önemli olan bunu fark etmek ve bilgiyi görmeyi seçmektir.
• İnsanları bilgileri etkin bir şekilde düşünmeye teşvik edin. Bilgiyi derince ve anlamlandırarak değerlendirmek Doğrulama Önyargısını önlemeye yardımcı olacaktır. Çünkü yüzeysel bir değerlendirme insanları mantıklı bir akıl yürütmedense önyargılı düşüncelere güvenmeye yönlendirebilir. İnsanların eldeki bilgiyi uygun şekilde düşündüklerine emin olmak için kullanabilecekleri çeşitli yollar var.^[26] Bilgiyi düşünmek için yeterince zaman ayırmak veya dikkat dağıtmayacak bir ortamda düşünmek bu yollar arasında sayılabilir.
• İnsanları çok erken hipotez oluşturmaktan alıkoyun. Kişi bir hipotez oluşturduğunda genellikle hipotezi test etmek ve olası diğer hipotezleri gözden geçirmek yerine ilk hipotezi doğru çıkarmaya çalışır.^[27] Bu yüzden insanları ilk hipotezlerini oluşturmadan önce mümkün olduğunca çok bilgiyi gözden geçirmeye teşvik etmek önyargıyı önlemeye yardımcı olabilir.
• Karşıdakinden akıl yürütme sürecini açıklamasını isteyin. Örneğin hangi düşünceyi desteklediklerini ve bu tutum için nedenlerinin ne olduğunu anlatmalarını rica edebilirsiniz. Böylece kişinin tutumunun bilgiye dayanmadığını fark etmesi gibi bazı hataları görmesine yardımcı olabilirsiniz.
• Hipotezlerinin neden yanlış olabileceğini sorun. Bu, hipotezlerini normalde kullanmayacakları bir bakış açısıyla test etmelerini sağlar. Böylece inançlarıyla çelişen bilgileri kabul etmelerini ve içselleştirmelerini kolaylaştırabilirsiniz.
• Alternatif hipotezlerin neler olabileceğini ve bu hipotezlerin neden doğru olabileceğini sorun. Hipotezlerinin neden yanlış olduğunu sormak gibi bu da kişinin normalde yapacağından daha düzgün bir muhakeme yapmasını sağlayabilir. Bunu yaparken sınırlı sayıda alternatif hipoteze odaklanmak çok fazla hipotezi düşünmekten daha iyi sonuç verecektir.

Farklı teknikler, farklı durumlarda Doğrulama Önyargısını azaltmada daha etkili olabilir. Çoğu zaman durumun ve kişinin özelliklerini göz önünde bulundurarak birkaç tekniği birlikte kullanmak en iyi seçenektir.

Dahası, Doğrulama Önyargısını azaltmaya odaklanan yukarıdaki tekniklere ek olarak genel Önyargı Azaltma Tekniklerini kullanarak da bu önyargıyı önleyebilirsiniz. Bu tekniklere muhakeme sürecini yavaşlatmak, karar verme süreci için en uygun ortamı yaratmak ve karar verme sürecini standardize etmek örnek verilebilir.

Genel olarak, başkalarında Doğrulama Önyargısını azaltmak için genellikle önyargıya sebep olan bilişsel mekanizmaları etkisiz hale getirmeye odaklanan Önyargı Azaltma Tekniklerini kullanabilirsiniz. Bu tekniklerden birkaçı karşıdakinin bu önyargının farkına varmasını sağlamak, tartışmalarda inancı savunmaktan çok doğruyu bulmayı amaçlamak, haksız çıkmanın yaratacağı huzursuzluğu en aza indirmek, etkin bir muhakemeyi teşvik etmek ve insanlara hipotezlerinin neden yanlış olabileceğini veya alternatif hipotezlerin neler olabileceğini sormaktır.

Kendinizde Doğrulama Önyargısını Azaltmak

Kendinizde gözlemlediğiniz Doğrulama Önyargısını azaltmak için başkalarında kullandığınız tekniklere benzer teknikler kullanabilirsiniz:

• Önyargıyı nerede ve nasıl deneyimleyebileceğinizi düşünün.
• Önyargıya dair farkındalık geliştirin, ilgili durumlarda kendinize önyargıya kapılıp kapılmadığınızı sorun.
• Önyargının sizin için ne gibi olumsuz sonuçlar yaratabileceğini düşünün.
• İnancınızı haklı çıkarmaya değil doğru cevabı bulmaya odaklanın.
• Haksız çıktığınızda kötü hissetmemeye çalışın, örneğin ileride kullanabileceğiniz yeni bir bilgi edindiğinizi düşünün.
• Duygularınızın bilgi işleme sürecinizi yönetmesine izin vermeyin, özellikle de Doğrulama Önyargısı veya inançlarınızla çelişen bilgileri önleme konusunda.
• Bilgileri değerlendirirken yeterince zaman ve çaba harcayın.
• Hipotez oluşturmak için acele etmeyin. Öncelikle bilgileri değerlendirin.
• Muhakemenizi netleştirin. Örneğin bir konudaki duruşunuzu ve bu duruşun nedenlerini açıkça belirtin.
• Hipotezinizin yanlış olma ihtimalini göz önünde bulundurun.
• Alternatif hipotezleri ve bunların neden doğru olabileceğini düşünün.

Bu tekniklerin çoğu aynı zamanda karşıt görüşleri daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır, bu da kendi iddianızı açıklarken ve başkalarının bakış açısını değerlendirirken kolaylık sağlar.

Ek olarak, karar verme sürecinizi standartlaştırma veya bilgiyi değerlendirmek için uygun koşulları yaratma gibi genel önyargı azaltma tekniklerini de kullanabilirsiniz.

Dahası, başkalarında olduğu gibi kendinizde de bir teknik diğerinden daha yararlı olabilir. Bunu göz önünde bulundurmalı, içinde bulunduğunuz durumda en etkili olacak yaklaşımı bulmaya çalışmalısınız.

Son olarak, önyargı azaltmanın kendinizde diğerlerinden daha kolay olacağını aklınızda bulundurun. Çünkü diğer insanlar sizin kullandığınız tekniklere sizin kadar açık olmayacaktır. Ancak aynı zamanda kendinizdeki önyargıları azaltmak daha zor da olabilir. Bunun nedeni kendi hatalarımızı görmekte ve önyargıya, özellikle de Doğrulama Önyargısına kapıldığımızı fark etmekte daha çok zorlanmamızdır.

Genel olarak, kendinizde Doğrulama Önyargısını azaltmak için başkalarında kullandıklarınıza benzer teknikler kullanabilirsiniz. Bu teknikler arasında önyargıya dair farkındalık geliştirmek ve tetikte olmak, haklı çıkmak yerine doğruyu bulmaya odaklanmak, muhakemenizi netleştirmek, hipotezinizin neden yanlış olabileceğini düşünmek ve alternatif hipotezleri gözden geçirmek vardır.

Ek Bilgi

İlgili Bilişsel Önyargılar

Doğrulama Önyargısıyla yakından ilişkili birçok bilişsel önyargı mevcuttur. Ya benzer şemalar veya akıl yürütme biçimleri içerdiklerinden ya da Doğrulama Önyargısından kaynaklandıklarından bağlantılı kabul edilirler.

Örneğin Geri Tepme Etkisi, inançlarının yanlışlığını kanıtlayan bilgilerle karşılaşan kişilerin kanıtları reddedip inançlarına daha sıkı sıkıya bağlanmalarına neden olan bir bilişsel önyargıdır. Bu önyargı insanların örneğin hakkında olumsuz şeyler duydukları bir siyasiye daha çok destek vermelerine sebep olabilir.^[28] Veya bir bilginin bilimsel olarak yanlışlığını vurgulayan bilgilerle karşılaşmak kişilerin o bilgiye dair inançlarını pekiştirebilir.^[29] Geri Tepme Etkisi Doğrulama Önyargısıyla yakından ilişkilidir, çünkü her ikisinde de inancın doğruluğunu kanıtlamak adına inançla çelişen bilgi reddedilir.

Doğrulama Önyargısıyla yakından ilgili bir başka önyargı da Hale Etkisi'dir. Hale Etkisi, insanların başkaları hakkında bir konudaki görüşlerinin aynı kişi hakkında başka konulardaki görüşlerini de etkilemesine neden olan bir bilişsel önyargıdır. Bu önyargı, kişilerin fiziksel olarak çekici buldukları birinin kişiliğinin de ilginç olduğunu düşünmelerine veya çekici buldukları birinin yazdığı bir makaleye daha yüksek puanlar vermelerine neden olabilir.^{[30], [31]} Hale Etkisi, Doğrulama Önyargısıyla yakından bağlantılıdır, çünkü her ikisi de insanların birine dair ilk izlenimlerini onaylamak için önyargılı bir yaklaşım benimsemelerine neden olur.

Doğrulama Önyargısının Kökeni ve Tarihi

"Doğrulama Önyargısı" terimi ilk kez 1997'de Clifford R. Mynatt, Michael E. Doherty ve Ryan D. Tweney tarafından Quarterly Journal of Experimental Psychology' de yayımlanan bir makalede kullanıldı.^[10] Ancak yazarların da belirttiği gibi Doğrulama Önyargısının daha eski kanıtları psikoloji literatüründe mevcuttur.

Aşağıdaki paragraf, terimin kullanıldığı makalenin bir özeti niteliğindedir. Makalede sunulan çalışmayı ana hatlarıyla açıklar ve ayrıca konu üzerine yapılmış önceki çalışmalardan da bahseder:

Birçok yazar, bilim insanlarının teorileri doğrulamaktan çok yanlışlamaya çalışması gerektiğini savunur.^[32] Ancak son zamanlarda yapılan deneysel bir çalışma özellikle soyut konularda bir doğulama önyargısının varlığını öne sürüyor.^[33] Basit bir ortamdan sonra bilgisayar kontrollü daha gerçekçi bir ortamda yapılan araştırmada katılımcılar doğa olaylarına sebep olan yasalar hakkında hipotezler ürettiler. Daha sonra katılımcılardan iki seçenekten birini seçmeleri istendi. (1) Hipotezlerini muhtemelen doğrulayacak gözlemler yapabilecekleri veya (2) alternatif hipotezleri test edebilecekleri bir ortam. Alternatif hipotezleri test etmenin seçilmemesi doğrulama önyargısının varlığına güçlü bir kanıttır. Ancak katılımcılar hipotezleriyle açıkça çelişen bilgilerle karşlaştıklarında bu bilgileri yanlış hipotezleri elemek için kullandılar.

Bu makalede ek olarak konu üstündeki başka çalışmalardan da bahsediliyor:

Çok sayıda çelişkili bulgu karşısında alternatifler aramaktansa nesnel kanıtların yetersizliğine rağmen ilk teorilerine tutunan bilim insanlarının örnekleri çoktur. Kuhn'un 1970'teki çalışmasına göz atabilirsiniz.^[34]

Wason, çıkarımsal akıl yürütme üzerine birtakım deneyler yaptı.^[35] Bu deneylerde "P ise Q" önermelerini kullandı, kartların ön yüzünde bir önerme olan P, arka yüzünde ise başka bir önerme olan Q yer alıyordu. Katılımcılara P, "P'nin değili", Q ve "Q'nun değili"ni temsilen dört kart verildi. Katılımcılardan istenen "P ise Q" kuralını doğrulamak için hangi kartların ters çevrilmesi gerektiğini bulmalarıydı. Çoğu katılımcı sadece P kartını veya P ve Q kartlarını çevirdi. Bununla beraber kuralı yanlışlayacak kartlar P ve "Q'nun değili" kartlarıydı, "Q'nun değili" kartının neredeyse hiç seçilmemesi çelişen bilgiden çok doğrulayıcı bilgi arama eğiliminin güçlü bir kanıtıydı. Doğrulayıcı bilgileri seçmeye yönelik bu eğilimin ortadan kaldırılmasının oldukça zor olduğu gösterilmiştir.^[33]

Wason, başka bir grup deneyde alternatif hipotezleri değerlendirmede başarısızlığa dair kanıtlar buldu.^{[36], [37], [38]} Katılımcılardan deneyi yapanların belirlediği kuralı belirli bir sayısal örüntü oluşturacak şekilde düzeltmeleri istendi. Doğru kural çok geneldi ve bunun sonucu olarak birçok yanlış kural doğru kuralla aynı örüntüyü üretebilirdi. Katılımcıların çoğu basit kurallara dayanarak örüntüler ürettiler, olumlu geri bildirim aldılar ve doğru kuralı bulduklarını sandılar. Birkaç istisna dışında katılımcıların yapmadığı şey sistematik biçimde kurallar oluşturup bunları eleyerek ilerlemekti. Miller da benzer sonuçlara ulaştı.^[39]

Son olarak, Mitroff NASA' dan bilim insanlarıyla yaptığı büyük ölçekli deneysel olmayan çalışmasında grubun birçok üyesinde güçlü bir Doğrulama Önyargısı görüldüğünü raporladı.^[40] Mitroff, bilim insanlarının kendilerinin ve meslektaşlarının veriler karşısında inatçılığını birçok kez ifade etmelerini bu sonuca kanıt olarak gösterdi.

Özet ve Sonuç

• Doğrulama Önyargısı, insanların bilgileri mevcut inançlarını onaylayacak biçimde aramalarına, seçmelerine, yorumlamalarına ve hatırlamalarına sebep olan bir bilişsel önyargıdır.
• Doğrulama Önyargısı insanları hayatın her alanında etkiler, örneğin insanların destekledikleri siyasi adaya dair olumsuz bilgileri görmezden gelmelerine veya sadece halihazırdaki düşüncelerini destekleyen haberleri okumalarına sebep olabilir.
• İnsanların Doğrulama Önyargısına kapılmalarının temel sebepleri, kişinin haksız olduğunu anlamaktan kaçınması demek olan Çatışma Önleme ve haklı çıkma arzusu olan Destek Arayışıdır. İnsanların ilk hipoteze bağlı kalması gibi hipotezleri test etmede yapılan hatalar da bu önyargının temel sebeplerinden biridir.
• Kendinizde ve başkalarına Doğrulama Önyargısını azaltmak için önyargıya sebep olan bilişsel mekanizmaları etkisiz hale getirmeye odaklanan çeşitli teknikleri kullanabilirsiniz.
• Önyargıya karşı tetikte olmak, haklı çıkmak yerine doğru cevabı aramayı hedef edinmek, bilgiyi analiz ederken yeterince zaman ve çaba harcamak, muhakemeyi net bir şekilde özetlemek, desteklenen hipotezin neden yanlış olabileceğini düşünmek veya alternatif hipotezleri ve bu hipotezlerin neden doğru olabileceğini gözden geçirmek gibi tekniklerle Doğrulama Önyargısını azaltabilirsiniz.