Kör Nokta İllüzyonu: Sizin de Diğer İnsanlar Gibi Önyargılarınız Var ve Bunları Kabullenmek, Gelişmenin İlk Adımı!

Kör nokta illüzyonu, insanların kendi bilişsel önyargılarının başkalarınınkinden daha az farkında olmalarına ve önyargılara başkalarından daha az duyarlı olduklarını varsaymalarına neden olan bilişsel bir önyargıdır.

Bu çerçevede kör nokta illüzyonuna sahip bir kimse, diğer insanların siyasi duruşlarının çeşitli önyargılardan etkilendiğini, oysa kendi siyasi duruşunun tamamen rasyonel olduğunu varsayabilir.

Kör nokta illüzyonu, siz de dahil olmak üzere insanları çeşitli alanlarda güçlü bir şekilde etkileyebilir ve bu nedenle anlaşılması son derece önemlidir. Bu makalede kör nokta illüzyonu hakkında daha fazla bilgi edinecek ve hem kendinizde, hem de başkalarında bu kör noktayı fark etmek ve azaltmak için neler yapabileceğinizi anlayacaksınız.

Kör Nokta İllüzyonu Örnekleri

Kör nokta illüzyonunun özellikle göze çarpan bir örneği sosyal çatışmalarda yaşanmaktadır. Bir kimseye sosyal çatışmalara yönelik görüşü sorulduğunda bu kimse, kendi yaptığı yorumun adaletli olduğunu; diğer insanların yaptıkları yorumların ise taraflı olduğu önyargısında bulunur.^[1] Hatta bu kimse sosyal çatışma taraflarından birini sevmesi sebebiyle net bir şekilde taraflı düşünüyor olsa da, kör nokta illüzyonu hakkında açıkça uyarılmış olsa da adil olduğunu düşünme eğilimindedir.^[1]

Kör nokta illüzyonu ayrıca şu şekillerde etkilerde de bulunur:

• Bir kimsenin genel popülasyona veya akranlarına kıyasla daha az bilişsel önyargıda bulunacağını varsaydırır.^[1]
• Konu bu illüzyona sahip biri olduğunda önyargıları tespit etme becerilerini düşürür; diğer insanlarda iyi bir şekilde önyargıları tespit edebilen kişiler için de bu geçerlidir.^[1]
• Önyargının net bir açıklaması yapılmış ve mantık doğrusunu etkileyip etkilemediği sorulmuş olduğu durumlarda dahi insanların belirli bir önyargıda bulunduğunu fark etmelerini engeller.^[1]
• Yargı ve karar alma süreçlerinde önyargılı olduğunu fark ettikleri durumda bile yargı ve kararlarının objektif olduğuna inandırır.^[2]
• İnsanların belirli bir konuyla olan kişisel bağlantılarının kendileri ve kendi duruşlarını paylaşanlar için bir doğruluk ve aydınlanma kaynağı olduğunu varsaymalarına neden olabilir; ancak aynı bağlantının karşıt bir duruşa sahip insanlar arasında önyargılara yol açtığına inandırır.^[3]

Bütün bunlara ek olarak bir çalışmada kör nokta illüzyonunun tehlikeleri örneklerle ana hatlarıyla anlatılmıştır:^[2]

Bir kimse kendini objektif olarak ve tartışmada bulunduğu kişinin yargılama stratejisini önyargılı olarak görmesi ciddi sonuçlar doğurabilir.

Tüm Reklamları Kapat

Kendilerine kabul edilemez olduğu için dikkate almamaları söylenen ifadelere henüz maruz kalmış bir grup jüri üyesini düşünün. Her bir jüri üyesi, kabul edilemez kanıtlara maruz kalmanın yargılamada önyargı yarattığını a priori olarak kabul edebilir. Ancak, bu ifadelere maruz kaldıktan sonra, her biri muhtemelen kendi yargısının objektif olduğuna inanacaktır (her ne kadar bu yargı muhtemelen 'kabul edilemez' delili dikkate almış olsa da...).

Klinik Psikoloji ile ilgili diğer içerikler ›

• Koronafobi Nedir? COVID-19 Fobisi ile Nasıl Başa Çıkabiliriz?
• Travma Nedir? "Küçük t" ve "Büyük T" Travma Ne Anlama Gelir, Farkları Nelerdir?
• Psikoterapi Nedir? Terapiye Giden Herkes "Deli" midir?

Ya da işe alım sürecinde başvuru sahiplerinin başvurularını değerlendirmeden önce fotoğraflarını gören insan kaynakları yetkililerinden oluşan bir ekip düşünün. Her bir yetkili bu sürecin bir dizi potansiyel önyargıya yol açtığını düşünebilir ve her biri kişisel olarak bu önyargının üstesinden gelebileceğine (ve böylece bir başvuruya 'bir yüz ekleyebilmenin' faydalı olacağına) inanabilir. Bu körlük, özellikle aynı yargılama sürecinde bulunduktan sonra anlaşmazlığa düşen kişiler arasındaki çatışmayı besleyebilir. Bu tartışma taraflarının her biri sadece kendi tarafsızlığına güvenmekle kalmayıp, aynı zamanda aynı fikirde olmayan ve önyargılı bir karar verme sürecine tabi olan kişiye önyargı isnat etmeye de çalışır.

İnsanların yargılama stratejilerindeki önyargıyı fark etmeleri, ironik bir şekilde kişisel tarafsızlıklarına olan güvenlerini güçlendirebilir. İki koç düşünün. Bu koçlardan ilki, sezon öncesi dönemde ve değerlendirme maçında en iyi oyuncularına en çok saha süresini veriyor olsun ve bunu bilerek yapsın; bu değerlendirmesine dayanarak da ilk onbirini seçsin. İkinci koç da sezon öncesi dönemde ve değerlendirme maçında farkında olmayarak en iyi oyuncularına en çok saha süresini versin. Bir araştırma iki koçun da (bilerek veya bilmeyerek) iyi oyunculardan taraf bir önyargıda bulunduğunu ve ilk onbirini bu önyargı çerçevesinde seçtiğini; ancak bu önyargıda bulunduklarını reddetme eğiliminde olduklarını göstermektedir. Bununla beraber ilk onbirini bilerek kayıran koç, adam kayırmaktan kaçınmak için kimi adımlar attığı veya adam kayırabileceğini fark ettiği için bu tuzağa düşmediğini düşünerek ironik bir şekilde tarafsız olduğunu iddia eder.

Son olarak, kör nokta illüzyonu bazı durumlarda bir kimsenin diğer bireylere bakış açısını da etkileyebilmektedir. Örneğin bu illüzyon, otorite figürlerinde önyargı illüzyonu bulunma ihtimalini yabana atmalarına sebep olur.^[4] Yani, örneğin, polislere veya mali müşavirlere yönelik olumlu düşünceleri bulunan bir kimse, polis ve mali müşavirlerin genel popülasyona kıyasla daha az önyargılı olduğunu düşünme eğilimindedir.^{[4], [5]}

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Not: Kör nokta illüzyonuna yönelik kanıtlar, çeşitli bilişsel ve motivasyonel önyargılar çerçevesinde, üniversite öğrencileri, uçak yolcuları, çocuklar ve adli psikiyatrlar dahil olmak üzere geniş bir örneklemde gözlemlenmiştir.

Pexels

Kör Nokta İllüzyonunun Sebepleri ve Psikoloji

İnsanların kendi önyargılarını hafife alma ya da farkında olmama eğilimleri üç ana nedene bağlanmaktadır:^{[6], [7]}

• Naif gerçekçilik. Bu, insanların kendi bakış açılarının tamamen objektif olduğunu, yani olayları gerçekte olduğu gibi görebildiklerini varsayma eğilimini temsil eder.^{[7], [8]}
• İç gözlem yanılsaması. Bu, insanların kendi tercihlerini, güdülerini ve eylemlerini değerlendirirken düşünce ve duygular gibi zihinsel içeriklere, davranışsal içerikler pahasına, aşırı değer verdiği, ancak başkalarınınkini değerlendirirken bu zihinsel içeriklere değer vermediği bir öz-öteki asimetrisini temsil eder.^[9]
• Ego ihtiyaçları. Bu ihtiyaçlar, insanların kendilerini daha iyi hissetmek için kendilerini yüceltmelerine ve önyargılarını görmezden gelmesine sebep olur.^[7]

Naif gerçekçiliği kör nokta illüzyonunun bir sebebi olarak ele alan bir araştırmada şu olgu aktarılmaktadır:^[10]

...dünyamızdaki insanlar, nesneler ve olaylara ilişkin deneyimlerimizi gerçekliğin doğrulanabilir, az ya da çok 'aracısız' algıları olarak kabul ederiz ve bu epistemik duruşu, argüman değerlendirmeleri, neden-sonuç atıfları ve hatta tarihsel olgu yorumları gibi daha karmaşık nesnelere ilişkin algıları da kapsayacak şekilde genişletiriz. Gerçekliği herhangi bir çarpıtma olmaksızın algıladığımız duygusu, kısmen algılarımızı etkileyen bilişsel ve motivasyonel süreçlere (altta yatan biyokimyasal süreçlere) doğrudan erişimimizin olmamasından kaynaklanmaktadır...

Bu süreçlere doğrudan erişimimiz olmadığından önyargıların etkilerini bilinçli olarak deneyimlemeyiz veya etkilerini doğrudan gözlemleyemeyiz. Bunları yapamadığımız için ancak önyargının işleyişine yönelik çıkarımlarda bulunabiliriz. Bu tür çıkarımlar, başka bir bireyin algıladığı ya da en azından algıladığını iddia ettiği şey ile bizim gerçeklik olarak varsaydığımız şey arasında bir tutarsızlık olduğunda yaptığımız çıkarımlardır. Akranlarımız ve özellikle de rakiplerimiz genellikle bizim görüşlerimizi paylaşmadıkları için, kaçınılmaz olarak onların bizden daha az objektif oldukları sonucuna varırız. Dahası, akranlarımızı gözlemleyerek ve bilgelerimizin bize aktardığı bilgelik sayesinde belirli önyargılar hakkında öğrendiklerimizi, dünyayı 'olduğu gibi' görme konusundaki belirli başarısızlıkları teşhis etmek için kolayca uygularız. Fark edemediğimiz şey ise dünyaya ilişkin görüşlerimizin de aynı önyargılara daha az tabi olmadığıdır. Yine, belirli bir yargıda bulunduğumuz andaki inancımız, yalnızca 'şeyleri olduğu gibi gördüğümüz' ve sonra da 'onları gördüğümüz gibi adlandırdığımız' şeklindedir.

İç gözlem yanılsamasını kör nokta illüzyonunun nedeni olarak konu alan bir araştırmada ise şu sözlere yer verilmektedir:^[9]

İnsanların iç gözlemsel bilgilere güvenme istekliliğinde gözlemlenen ben-öteki asimetrisi, insanların iç gözlemlerine yönelik duydukları inancın temellendirilememesi sebebiyle, iç gözlem yanılsaması olarak adlandırılmıştır. Düşünceler, duygular ve niyetler gibi içebakış içeriklerinin, örneğin davranışlarımızın nedenlerini anlamak veya gelecekte nasıl davranacağımızı tahmin etmek söz konusu olduğunda, benlik hakkında yararlı bir bilgi kaynağı sağlayabileceği doğrudur... Ancak, davranışlarımız bilinçdışı unsurlardan etkilendiğinde veya koşullar iyi niyetlerimizin iyi davranışlara dönüşmesini engellediğinde, bu tür bilgilerin aynı durumlarda bizi yanıltabileceği de doğrudur...

Hayatın büyük bir bölümünde niyetlerimiz, umutlarımız ya da duygularımızdan ziyade eylemlerimizle; yani genellikle iyi ya da kötü, cömert ya da açgözlü, vahşi ya da donuk olarak nitelendiriliriz. Düşündüklerimizle değil, gerçekte yaptıklarımızla. Konuya bu açıdan bakıldığında, insanların önyargı değerlendirmeleri yaparken kendi eylemlerini görmezden gelmeleri dikkat çekicidir. İç gözlem yanılsaması terimi, insanların kendi iç gözlemlerine duydukları inançtaki ben-öteki farklılıklarını vurgulasa da, bunun gerekli bir bileşeni, insanların kendi davranışlarını ihmal etmeleridir.

Yan Krukov

Kör Nokta İllüzyonunda Değişkenlik

Kör nokta illüzyonunu kimlerin deneyimlediği ve ne zaman deneyimlediği konusunda kayda değer değişkenlikler göze çarpmaktadır.

Örneğin yaş gibi değişkenlikler bu illüzyonun görülme sıklığını artırabilir ve bazı bireyler diğerlerine kıyasla daha duyarlıdır.^{[11], [12]}

Benzer şekilde, önyargıların bilişte mevcutluğu ve sosyal uygunluğu gibi özellikleri de insanların önyargılara karşı kör nokta sergileme, yani bu önyargıların farkında olmama olasılığını etkileyebilir. Örneğin, belirli bir önyargının sosyal uygunluğu ne kadar düşükse, yani onu sergileyen kişiye ne kadar olumsuz yönde etki ediyorsa, insanların bu önyargıyı görmeme olasılığı o kadar yüksektir.^[10]

Kör Nokta İllüzyonundan Nasıl Kaçınabilirsiniz?

Kör nokta illüzyonundan kaçınmak ve bilişsel önyargıların düşüncelerinizi nasıl etkilediğinin farkına varmak için kullanabileceğiniz birkaç yöntem vardır.

İlk olarak, kör nokta illüzyonunu öğrenmelisiniz. Özellikle ne olduğunu, nasıl ortaya çıktığını ve genel olarak insanları nasıl ve ne zaman etkileyebileceğini anlamalısınız.

Agora Bilim Pazarı

Zodiac Dünya Puzzle 1000 Parça

Modern Seri ve Design&Art Serisi ürünlerimizin grafik içerikleri ile puzzle dünyasının kapılarını sizler için açtık. Birbirinden farklı grafik içeriklere sahip puzzle ürünlerimiz ile eğlenceli vakit geçirmenin tam zamanı. Antik Dünya, Fantastik Dünya ve Antik Mitoloji Dünyası puzzle ve poster çeşitlerimiz ile Dünya tarihinin birbirinden farklı keşif hikayelerinden, efsanelerinden ve mitlerinden esinlenerek tasarlanmış yaratıcı dünyamıza sen de katıl!

48×68 ebatlarında 1000 parçalık puzzlelarımız kendi bünyemizdeki tasarımcıların ve İngiliz sanatçıların ellerinden çıkmış orijinal çizimler içermektedir, kopyalanamaz ve taklit edilemez.

Devamını Göster

₺415.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

İkinci yöntem ise tıpkı herkes gibi önyargı kör noktasına duyarlı olduğunuzu kabul etmenizdir. Genel bilişsel yetenek ve düşünme eğilimi gibi faktörleri içeren bilişsel gelişmişliğin bu illüzyonu deneyimleme olasılığını genellikle azaltmadığını ve hatta bazı durumlarda artırabileceğini unutmamalısınız. Yani sadece zeki olmak ve genel olarak önyargıların farkında olmak bu illüzyonun sizi etkilemeyeceği anlamına gelmez.

Üçüncü yöntem ise kör nokta illüzyonunu veya diğer önyargıları yaşayıp yaşamadığınızı aktif olarak düşünmeniz gerektiğidir. Yani mevcut yargı sürecinizi değerlendirebilir ve bu süreci etkileyen herhangi bir önyargı olup olmadığını belirlemeye çalışabilir; hanngi önyargıların sizin durumunuzdaki birini potansiyel olarak etkileyebileceğini düşünebilir ve ardından kendinize bu önyargılardan herhangi birini yaşayıp yaşamadığınızı, yaşamıyorsanız nedenini sorabilirsiniz.

Önyargı illüzyonunun potansiyel nedenlerini göz önünde bulundurmalı ve kendinizi bu nedenler çerçevesinde değerlendirmelisiniz:

• Naif gerçekçilik çerçevesinde olayları algılayışınızın her zaman objektif olmayabileceğini kabul etmeli ve unutmamalısınız. Bu bilgiyi örneğin geçmişte yanlış yorumladığınız vakaları kendinize hatırlatarak ve psikolog yanılgısı gibi ilgili diğer önyargıları göz önünde bulundurarak içselleştirebilirsiniz.
• İç gözlem yanılsaması konusunda ise kendinizi düşüncelerinize göre, başkalarını ise eylemlerine göre yargılama eğiliminizi fark etmeli ve göz önünde bulundurmalısınız. Bunu da, önyargı gösterip göstermediğinizden bağımsız şekilde, eylemlerinizin ne gibi yollarda önyargı olarak yorumlanabileceğini düşünerek yapabilirsiniz.
• Ego ihtiyaçları söz konusu olduğunda, muhtemelen önyargılı biri olmadığınıza inanmak istediğinizi fark etmeli ve hatırlamalısınız. Bu yolla kendilik algınız da iyileşecektir. Ardından önyargı geliştirmenin doğal bir süreç olduğunu; deneyimlediğiniz önyargıların da sizi etkilediğini kendinize hatırlatarak önyargılarınızı sağlıklı bir şekilde ele alabilirsiniz.

Bu bilgileri ele alırken ve kullanırken kendinizi de diğer insanlara uyguladığınız standartlara tabi tutmanız gerektiğini unutmamanız faydalı olacaktır. Konuya ilişkin bir çalışmada şu sözlere yer verilmektedir:^[9]

Önyargıyı davranış çerçevesinde de, iç gözlem çerçevesinde de tanımlayabiliriz; ancak adalet kendimizi değerlendirirken uyguladığımız standartları başkalarına da uygulamamızı gerektirir. Eğer muhaliflerimizin düşünceleri saf olduğu için önyargısız olduklarını kabul etmek istemiyorsak, bu argümanı kendi önyargısızlığımızı savunmak için kullanmamalıyız. Aynı şekilde, başkalarını eylemlerine dayanarak önyargılı olmakla suçlamanın makul olduğunu düşünüyorsak, kendi eylemlerimizin de aynı şekilde önyargılı olabileceğini düşünmeliyiz.

Buna ek olarak, önyargı kör noktasını azaltmak için çeşitli genel önyargı çözme teknikleri kullanabilirsiniz. Örneğin bir konuda karar vermek için karar vermeye en uygun koşulları belirleyebilir ve yargı sürecinizi yavaşlatabilir; benzer şekilde kendinize "Neden önyargılı olmadığını düşünüyorsun?" gibi kendinden uzaklaşma soruları sorarak ya da başka birinin içinde bulunduğunuz durumda, özellikle de sizden farklı bir duruşu varsa, önyargılı olup olamayacağını düşünerek konuyla aranıza mesafe koyabilir ve bu şekilde önyargılarınızı çözebilirsiniz.

Son olarak, kör nokta illüzyonunun etkilerinden muhtemelen tamamen kurtulamayacağınızı aklınızda tutmanız önemlidir. Bazı durumlarda bu illüzyonu azaltmak mümkün olsa da, bu önyargı, önyargı çözmeye yönelik girişimler karşısında bile bir dereceye kadar varlığını sürdürebilir.

Ayrıca, kör nokta illüzyonundan kurtulmanın ve bu illüzyonun sakladığı önyargıları ortadan kaldırmanın iki ayrı şey olduğunu unutmamalısınız. Yani bu illüzyondan kurtulsanız bile diğer önyargılarınızdan kurtulamayabilirsiniz ve bu önyargılar düşüncelerinizi etkilemeye devam edebilir.

Genel olarak bu illüzyondan kaçınmak için illüzyonu iyice kavramalı; buna duyarlı olduğunuzu kabul etmeli; bu veya diğer önyargıları yaşıyor olabileceğinizi aktif olarak düşünmeli; bu önyargının ana nedenlerini göz önünde bulundurmalı; başkalarına uyguladığınız standartları kendinize de uyguladığınızdan emin olmalı ve akıl yürütme sürecinizi yavaşlatmak ve su yüzüne çıkarmak gibi genel önyargı çözme tekniklerini kullanmalısınız.

Pixabay

Çevrenizdeki İnsanların Kör Nokta İllüzyonundan Kaçınabilmesi için Neler Yapabilirsiniz?

Diğer insanların kör nokta illüzyonundan kaçınmalarını sağlamak; böylece önyargılarının ve bu önyargıların düşünce süreçlerini farkına varmalarına yardımcı olmak için yapabileceğiniz birkaç şey vardır:

• Kör nokta illüzyonunun ne olduğunu ve insanları nasıl etkilediğini ilgili örnekler kullanarak açıklayabilirsiniz.
• Kendileri de dahil olmak üzere, zeki ve iyi düzeyde eleştirel düşünebilen insanların da bu kör nokta illüzyonunu deneyimleyebileceğini anlatabilirsiniz.
• Bu kör noktanın ana nedenlerini (naif gerçekçilik, iç gözlem yanılsaması ve ego ihtiyaçları) açıklayabilir ve bu faktörlerin şu anda kendilerini etkileyip etkilemediğini, etkilemiyorsa neden etkilemediğini sorabilirsiniz.
• Şu anda kör nokta illüzyonu veya başka önyargıları yaşıyor olmalarının mümkün olup olmadığını sorabilirsiniz . Ardından, özellikle "hayır" diyorlarsa, cevaplarını bir temele dayandırmalarını isteyebilir ve özellikle hangi etmenlerin yargı süreçlerini önyargılı hale getirebileceğini düşünmelerini rica edebilirsiniz.
• Örneğin, aynı durumda başka birinin, özellikle de kendilerinden farklı bir duruşa sahip birinin önyargılı olup olamayacağını düşündürerek, içinde bulundukları durumu kendilerinden bağımsız bir şekilde değerlendirmeleri için teşvikte bulunabilirsiniz.
• Belirli bir önyargı yaşadıklarını veya akıl yürütmeleriyle ilgili belirli bir sorun yaşadıklarını görürseniz, doğrudan sorabilir veya gösterebilirsiniz.
• Muhakeme süreçlerini yavaşlatmak ve bunu açık hale getirmek gibi genel önyargı çözme tekniklerini kullanmalarına yardımcı olabilir veya bu yönde teşvikte bulunabilirsiniz.

Ancak, kendi kör nokta illüzyonunuzu azaltmaya çalışma konusunda olduğu gibi, diğer insanların da bu illüzyondan tamamen kurtulamayacağını ve hatta önyargılarını belki de hiç azaltamayabileceğinizi göz önünde bulundurmalısınız. Bu illüzyonun etkisini hafifletseniz bile illüzyon ile gizlenen önyargılara erişememiş olabilirsiniz.

Ana hatlarıyla bir kimsenin sergilediği kör nokta illüzyonunu azaltmak için bu kimseye bu illüzyonun ne olduğunu, kendileri dahil herkesin bu illüzyona karşı duyarlı olduğunu açıklamalı; illüzyona sebep olan nedenleri genel hatlarıyla anlatmalı ve bu nedenlerden herhangi birinden etkilenip etkilenmediğini; bu illüzyonu deneyimleyip deneyimlemediğini; kendi durumlarında bir başkası olsa bu illüzyondan etkilenip etkilenmeyeceğini sormalı; kurdukları mantık doğrusunda kimi zayıf noktaları göstermeli ve genel önyargı çözme teknikleriyle yardımcı olmalı veya bu kimseyi bu teknikleri kullanmaya teşvik etmelisiniz.

Ek Bilgiler

Kör Nokta İllüzyonunun Tarihi ve Kaynağı

Kör Nokta İllüzyonu, ilk olarak 2002 yılında Kör Nokta İllüzyonu: Bireyde ve Diğerlerinde Önyargı Algısı başlıklı, Stanford Üniversitesi araştırmacıları Emily Pronin, Daniel Y. Lin ve Lee Ross tarafından yazılmış ve Personality and Social Psychology Bulletin'de (Cilt 28, Sayı 3, sayfa 369-381) yayınlanmış bir çalışmada tanımlanmıştır.

Ancak araştırmacılar, konuyla ilgili daha önce başka araştırmacılar tarafından da çalışmalar yapıldığını belirtmektedir.^[10] Örneğin 1999 yılında yapılan bir çalışma, insanların kendilerini gerçekte olduklarından daha objektif ve daha az önyargılı görme eğiliminde olduklarını ortaya koymaktadır; katılımcıların yaklaşık %85'i "üyesi oldukları grubun ortalama üyesinden daha objektif" olduklarını belirtmiştir.^[13]

İlgili Diğer Kavramlar

Önyargı kör noktasıyla yakından ilişkili, ve hatta bazı durumlarda buna neden olabilen veya bununla örtüşen birkaç kavram vardır:

• Nesnellik yanılsaması. Nesnellik yanılsaması, insanların kendilerini gerçekte olduklarından daha nesnel, eşitlikçi ve anlayışlı ve daha az önyargılı olarak görme eğiliminini ifade eder. Nesnellik yanılsaması ve (üstün) kişisel nesnellik yanılsaması gibi başka terimlerle de ifade edilir.^[14]
• Ortalamadan daha iyi etkisi. Ortalamadan daha iyi etkisi (ortalamanın üzerinde etkisi ve hayali üstünlük olarak da bilinir), insanların yeteneklerini ve niteliklerini abartmalarına ve bunları akranlarından daha iyi olarak değerlendirmelerine neden olan bilişsel bir önyargıdır.^[15]
• Temel atıf hatası. Temel atıf hatası, insanların çevre temelli durumsal faktörlerin insanların davranışları üzerindeki etkisini hafife almalarına ve kişilik temelli eğilimsel faktörlerin etkisini olduğundan büyük görmelerine neden olan bilişsel bir önyargıdır. Böyle bir önyargıya sahip bir kimse, bir kimsenin eylemlerinin çevreden olduğundan daha az etkilendiğini, işbu eylemlerin bu kimsenin kişiliğinden kaynaklandığını düşünme eğilimindedir.
• Özdönüşüm önyargısı. Özdönüşüm önyargısı, bir kimsenin başarı ve olumlu davranışlarını kendisine mal etmesine; ve başarısızlık/olumsuz davranışları içinde bulunduğu koşullara bağlamasına sebep olan bir bilişsel önyargıdır.^{[16], [17]} Buna ek olarak "özdönüşüm önyargısı" terimi, bir kimsenin kendi özgüvenini yükseltmeye yönelik arzularından kaynaklanan herhangi bir türdeki bilişsel önyargıyı ifade etmek için de kullanılmaktadır.
• Benmerkezci önyargı. Benmerkezci önyargı, insanların hayatlarındaki olayları incelerken veya olayları diğer insanların bakış açısından görmeye çalışırken kendi bakış açılarına çok fazla güvenmelerine neden olur. Buna bağlı olarak benmerkezci önyargı, insanların diğer insanların bakış açısının kendilerininkinden ne kadar farklı olduğunu hafife almalarına ya da diğer insanların bakış açısını tamamen görmezden gelmelerine neden olmaktadır.
• Psikolog yanılgısı. Psikolog yanılgısı, bir dış gözlemcinin bir olaya ilişkin öznel yorumunun o olayın nesnel doğasını temsil ettiğini varsayması durumunda ortaya çıkan mantıksal bir yanılgıdır. Örneğin, bir psikolog, bir hastanın neden bir şekilde davrandığına ilişkin yorumunun doğru olması gerektiğini varsaydığında psikolog yanılgısını deneyimler.

Pixabay

Özet ve Sonuçlar

• Kör nokta illüzyonu, insanların kendi önyargılarının başkalarınınkinden daha az farkında olmalarına ve önyargılara başkalarından daha az duyarlı olduklarını varsaymalarına neden olan bilişsel bir önyargıdır.
• Örneğin bu illüzyonu deneyimleyen bir kişi, diğer insanların siyasi duruşlarının çeşitli önyargılardan etkilendiğini, oysa kendi siyasi duruşunun tamamen rasyonel olduğunu varsayabilir.
• İnsanlar kör nokta illüzyonunu üç ana nedenden dolayı yaşarlar: kişinin bakış açısının nesnel olduğunu varsayma eğilimi olan naif gerçekçilik, kişinin kendi düşünce ve eylemlerini değerlendirirken (davranışsal faktörler yerine) zihinsel faktörlere aşırı değer verme eğilimi olan iç gözlem yanılsaması ve insanları kendileri hakkında daha iyi hissetmek amacıyla önyargılarını görmezden gelmelerine sebep olan ego ihtiyaçları.
• Çevrenizdeki kimseleri bu illüzyondan kurtarmak için bu önyargının ne olduğunu ve kendileri de dahil olmak üzere herkesin buna duyarlı olduğunu onlara açıklamalı; bu önyargının nedenlerini ana hatlarıyla belirtmeli; bu nedenlerden etkilenip etkilenmediklerini sorgulamalı; bu önyargıyı yaşayıp yaşamadıklarını ve kendi durumlarındaki diğer insanların da bunu yaşayıp yaşamadıklarını bulmalı; akıl yürütmelerindeki belirli sorunlara dikkat çekmeli ve genel önyarı çözme tekniklerini kullanmalarına yardımcı olmalı veya teşvik etmelisiniz. Bu teknikleri bazı ayarlamalarla kendi önyargı kör noktanızı azaltmak için de kullanabilirsiniz.
• Bu illüzyonun etkisini azaltmanın ve bu illüzyondan tamamen kurtulmanın zor olabileceğini unutmamalı ve illüzyonu azaltmanın illüzyonun ardına saklanan önyargıları yok etmeyeceğini göz önünde bulundurmalısınız.