İnsanlar Tek Eşli mi, Çok Eşli mi?
İnsan çiftleşme sisteminin en iyi nasıl karakterize edileceği, yoğun ve kutuplaşmış bir tartışma konusudur:
- Bir yandan, üreme yatırımındaki cinsiyet farklılıklarının ve sonuçta ortaya çıkan farklı potansiyel üreme oranlarının, erkeklerde yüksek sayıda çiftleşme çabası davranışını (yani kısa süreli, çoklu eş arama yönelimini) ve çok eşliliği desteklediği ileri sürülmektedir.[1]
- Diğer yandan, çocukların baba bakımına bağımlı olduğu bir cinsel iş bölümünün evrimleşmiş olmasının, hem erkekler hem de kadınlar için uzun vadeli, tek eşli ilişkilerde örtüşen çıkarlar ürettiği ileri sürülmektedir.[2], [3]
Her iki yaklaşım için de çeşitli dayanak noktaları ve kaynaklar bulunduğu göz önüne alındığında, insanlarda çiftleşme modellerinin en iyi nasıl tanımlanacağı konusunda akademik camiada bir anlaşmazlık olduğu söylenebilir. Özellikle zor olan, türe özgü bir stratejinin, üzerinde anlaşmaya varılmış bir tanımını oluşturmaktır - ki yapılacak bu tanım, karşılaştırmalı çalışmalarda yaygın bir kullanıma sahip olacaktır.
Bu makalede, mevcut tartışmaya ilişkin bir çözüm önerisi getirmeye odaklanacağız. İnsanlardaki evlilik ve çiftleşme sistemleri hakkındaki literatürü gözden geçirdikten sonra, kültürlerarası bir incelemenin yanı sıra belirli araştırma hatlarının lehine ve aleyhine karşılaştırmalı ve evrimsel kanıtlar sunacağız.
İnsanlar Tek Eşli mi Çok Eşli mi? İnsanların Çiftleşme Sistemi Nedir?
Hem kültürlerarası hem de kültürler içindeki stratejilerin çeşitliliği göz önüne alındığında, insana özgü bir çiftleşme modeli tanımlarken kafa karışıklığı yaşamak ve tartışmak kaçınılmazdır. Örneğin, öncelikle sanayi öncesi toplumların temsili bir küresel örneği olan Standart Kültürlerarası Örneklem'den elde edilen veriler, toplumların yaklaşık %85'inde çok eşli evliliğin (bir erkek, birden çok kadın) onaylandığını göstermektedir.[4] Aşağıdaki görsel, çoğu toplumda erkeklerin birden fazla eşe sahip olmasına izin verildiği göz önüne alındığında, erkeklerin çiftleşme çabasının yoğun doğasına ilişkin iddiaları desteklemek için kullanılır.
Ancak insan toplumları daha yakından incelendiğinde, küçük ölçekli ve çok eşli bir toplumda, evliliklerin çoğunluğunun tek eşli olduğu görülecektir.[4], [5], [6] Örneğin, Savanna Pumé (Güney Amerikalı avcı-toplayıcılar) arasında çok eşlilik ortaya çıkarken (kadınların %20'si ve erkeklerin %11'i hayatlarının bir noktasında çok eşli olarak evlidir), evliliklerin çoğu tek eşlidir ve diğer avcı-toplayıcılarla tutarlıdır.[7], [8]
Çoğu evlilik bir noktada tek eşli olsa da bireyler, hayatları boyunca evlilik piyasasına birden çok kez girebilirler. Avcı-toplayıcılar arasında, sanayileşen toplumlar ve birçok modern Batılı nüfus arasında, eşlerin ölümü ve/veya boşanmadan sonra yeniden evlenme yaygındır, bu da hem erkeklerin hem de kadınların üreme hayatı boyunca birden fazla partnere sahip oldukları seri tek eşlilik ile sonuçlanır.[9], [10], [11], [12]
Bununla birlikte, bireylerin hayatları boyunca birden fazla partneri olabilse de genellikle evlilik içinde cinsel sadakat beklenir. Evlilik, tüm insan toplumlarında ortaktır ve kimin kime cinsel erişimi olduğunu alenen kabul eder. Boşanma, genellikle evlilik dışı ilişkilerden kaynaklanır.[13], [14], [15]
Bununla birlikte, insanlar tarafından yapılan davranışların tipik bir örneğine birçok istisna mevcuttur ve seks, hem kültürlerarası hem de herhangi bir toplumdaki bireyler arasında evliliğin dışında da gerçekleşir. Yine de erkekler ve kadınlar tipik olarak aynı yerleşim biriminde uzun süreli çiftler halinde yaşadıklarından, evlilik dışında seks yapmak muhtemelen tüm toplumlarda bir dereceye kadar ortaya çıktığından, evlilik, sosyal tek eşliliği uygulamak olarak tanımlanmıştır.[16]
İnsan davranış örüntüleri, "yalnızca birbiriyle üreyen iki birey" olarak tanımlanan genetik tek eşlilikten farklı olsa da "sosyal olarak tek eşli" diğer türlere kıyasla, fazladan çift babalılık oranları görece düşüktür. İnsan toplumlarında babalık dışı yavru oranlara ilişkin tahminler, toplumlar arasında %0 ila %11 arasında değişmektedir (medyan değerler %1,7 ila 3,3 arasında düşmektedir).[17], [18] kuşlarda ise bu oranlar düzenli olarak %20'yi aşmaktadır.[19]
İnsan Toplumlarında Evlilik Dışı Seks
İnsanlar, tüm toplumlarda "evlilik" olarak kabul edilen uzun süreli ikili bağlar kurarken, cinsel ilişkiler evlilik dışında da gerçekleşmektedir. Bazı toplumlarda ve olaylarda bu ilişkiler gizlidir ve çeşitli şiddetlerde cezalar içeren "ihlal"ler olarak kabul edilmektedir. Ancak diğer durumlarda, bağlılık içermeyen cinsel ilişkilere sosyal olarak izin verilir ve genellikle iki iyi etnografik bağlamda karşımıza çıkar:
İlki, ilk evlilikten önce, ergen kızların düşük bir gebe kalma olasılıklarına sahip oldukları ve farklı evlilik öncesi ilişkileri keşfetme özgürlüğüne sahip oldukları bir yaşam evresindeyken ortaya çıkar.[14], [20], [21], [22] Örneğin, Guyanalı Makuşiler arasında, yakın geçmişte cinsel olgunluğa erişmiş bireyler, evlilik öncesi cinsel ilişkiye girmek için ebeveyn desteği almaktadır.[23] Bu çiftleşme davranışının amacı, karşılıklı eş seçimine izin vermek ve olası bir uzun vadeli eşi belirlemektedir. Bununla birlikte, kişi bir kez evlendiğinde, ilişkisi dışındaki çiftleşmeleri sona erdirmesi beklenir.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Evlilik dışında toplumsal olarak onaylanmış ikinci bir cinsel ilişki biçimi ya "bölünebilir babalık" ya da öngörülen durumlarda "eş paylaşımı" bağlamında ortaya çıkar. Örneğin, ovalarda yaşayan bazı Güney Amerika grupları arasında, kadınların eşlerine ek olarak düzenli birkaç cinsel partneri vardır.[24] Bu uygulama, fetal gelişim için birden fazla erkeğin katkısının gerekli olduğu düşünülen yerlerde yaygındır. Kadınlar evlilik yoluyla ek ilişkileri resmileştirmezken (örneğin çok eşliliğin kurumsallaşmaması), bu erkeklerin çocuklar geliştikçe onlara uzun vadeli bir bağlılık olarak koruma ve yatırım sağlamaları beklenir.[25]
Diğer toplumlarda, eş (kadın) paylaşımı, alenen kabul edilen durumlarda gerçekleşebilir. İyi tanımlanmış bir örnek, tek eşli çiftlerin "kadın değiş tokuşu" ile meşgul olduğu Eskimoların birçok farklı etnografik kaynağından gelir (ancak "erkek değiş tokuşu" olarak adlandırmak daha doğru olabilir).[26], [27] Bu değiş tokuşun tüm taraflarca kabul edildiği ve her zaman olmasa da çoğu zaman uzun vadeli sosyal (ve cinsel) ilişkilerle sonuçlandığı bildirilmiştir.
Diğer çift-dışı ilişkiler, muhtemelen ardından gelebilecek cezalar nedeniyle (örneğin cinsel kıskançlığa tepki olarak şiddet) daha gizlidir. Bununla birlikte, evlilik dışı seks karşılığında yiyecek ve başka kaynaklar sunan birçok erkek örneği vardır.[10], [22], [24], [28]
Özetle, gözlemlenen çiftleşme stratejilerinin çeşitliliği göz önüne alındığında, insana özgü bir çiftleşme sisteminin basit bir sınıflandırması zordur. Tek eşli, poliandri, polijini ve kısa süreli çiftleşme kalıpları çağdaş insan toplumlarında bulunur ve çoğu toplum birden fazla türde evlilik ve çiftleşme ilişkisi sergiler.[29], [30] Bundan çıkarılabilecek en basit sonuç, insanların uzun vadeli ikili bağlar oluşturmasıdır.
Ancak birçok toplumda polijini ve poliandri evlilikler bulunurken, etnografik kanıtlar, bir toplumdaki çoğu bireyin genellikle cinsel açıdan dışlayıcı olan tek eşli evliliklerle yaşadığını göstermektedir. Bu birlikteliklerin genellikle seri olarak tek eşli olduğunu ve boşanma oranlarından bağımsız olarak, modern hayat öncesi ölüm çizelgelerinde yüksek eş ölüm oranları nedeniyle geçmişte de durumun böyle olduğunu vurgulamak önemlidir.[31]
İnsan Atalarında Çiftleşme Sistemi
Kültürlerarası bilgi, çiftleşme modellerindeki modern değime ışık tutabilse de bize onların antik dönemleri hakkında daha az bilgi vermektedir. İnsan çiftleşme sistemini karakterize etmeye ek destek aramak için, ataların çiftleşme modelleri göstergelerine döneriz.
Cinsel seçilim, hayvan taksonlarında davranışsal ve fiziksel özellikleri etkileyen ve yaygın olarak tanınan bir güçtür.[32] Erkekler ve dişiler arasındaki tür içi ve tür arası farklılıklar hem tarihsel seçilim baskısı hem de modern seçilim baskıları hakkında fikir verebilir. Çiftleşme sistemleri, genel olarak memeliler ve özel olarak primatlar arasında şaşırtıcı derecede çeşitlidir.[33], [34]
İnsanların primatlar takımı altında olduğu düşünüldüğünde, bu makalede paylaşılan veya bizi yaşayan en yakın akrabalarımızdan ayıran davranışsal ve fiziksel özellikleri daha iyi anlamak için, insan çiftleşmesine karşılaştırmalı bir perspektiften yaklaşıyoruz. Primat üreme sistemlerini tahmin etmek için yaygın olarak incelenen üç özelliği hedefliyoruz:[35]
- Cinsel dimorfizm,
- Testis boyutu,
- Gizli yumurtlama.
Bunların her birini gözden geçiriyoruz ve kanıtların, çiftleşme sisteminin mevcut yaygınlığını açıklamaya hizmet edebilecek tek eşli bir insan geçmişini destekleyip desteklemediğini tartışıyoruz.
Cinsel Dimorfizm
Cinsel dimorfizm (veya "cinsel çiftbiçimlilik"), bir tür içinde, cinsel organların kendi aralarındaki farklılıklara ek olarak, erkekler ve dişiler büyüklük veya görünüm açısından farklılık gösterdiğinde ortaya çıkar.[32] Primatlar arasında, vücut ağırlığı ve köpek dişi büyüklüğünde görülen asgari düzeyde cinsel dimorfizm, genellikle tek eşlilik ve erkek rakiple rekabetin düşük olma oranlarıyla ilişkilidir (örneğin gibonlar).[36]
Boyut farklılıklarının en çok, erkek rekabetinin yoğun olabileceği ve kazananların, kazanacağı çok şey olduğu için çıkarların yüksek olabileceği tek erkek/çok dişili çok eşli türlerde belirgin olması beklenir. Örneğin, dağ gorilleri (Gorilla beringei beringei) arasında baskın erkekler, bir grup dişiyi cinsel erişim tekeline alır ve tüm çiftleşmelerin %70'ini gerçekleştirir.[37] Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, goriller yüksek düzeyde üreme çarpıklığı sergiler ve erkekler, dişilerin neredeyse iki katı büyüklüğündedir.[38] Bununla birlikte, şempanzeler gibi çok erkekli/çok dişili gruplar halinde yaşayan türler için vücut boyutu dimorfizmi, tek eşli ve çok eşli türler arasında aracı olma eğilimindedir.[35]
Bu modeller göz önüne alındığında, hominin soyumuzda (yani tüm modern insanlardan, soyu tükenmiş insan türlerinden ve yakın atalarımızdan oluşan filogenetik grup) hangi cinsel dimorfizm kanıtlarını görmekteyiz ve atalarımızın çiftleşme sistemlerinden hangi çıkarımlar yapılabilir?
İnsan Evriminde Cinsel Çiftbiçimlilik Azalıyor mu?
Fosil kayıtlarından boyut dimorfizminin belirlenmesi, araştırmacılar arasında değişen yorumlar nedeniyle tartışmalarla doludur.[39], [40], [41], [42] Bununla birlikte, genel fikir birliği, dimorfizmin geçmişimizde daha büyük olduğu ve zamanla azaldığı yönündedir. Bu, genellikle erkek çiftleşme rekabetinin hominin evrimi boyunca tek eşlilikteki artışla bağlantılı olarak yoğunluğunun azaldığını öne sürdüğü şeklinde yorumlanır.
- Dış Sitelerde Paylaş
Ancak bu geçişin ne zaman gerçekleştiği tartışmalıdır. Bazı araştırmacılar, dimorfizmin yaklaşık 4 milyon yıl önce australopisinler arasında oldukça mütevazı olduğunu ve tek eşliliği ve erkeklerin kaynak sağlayan taraf olmasını hominin soyunun derinliklerine yerleştirdiğini düşünmektedir.[41], [43], [44] Diğerleri, australopitesinlerin oldukça dimorfik olduğunu ve bu nedenle, tek eşliliğin henüz yerleşmediğini iddia etmektedir.[39], [40], [45]
Bununla birlikte; fosil kalıntılarının parçalı doğası, cinsiyet atamasındaki zorluklar ve farklı tür ve alt türlerin sayısı nedeniyle, fosil kayıtları soyu tükenmiş türlerde çiftleşme davranışının güvenilir olmayan bir göstergesi olabilir.[46], [47], [48] Örneğin, erkek rekabeti, fiziksel saldırganlığın (örneğin sperm rekabeti, sosyal statü ve zenginlik) yanı sıra birçok şekilde ifade edilebilir ve bu nedenle boyut dimorfizmi erkek rekabetini gerçekte olduğundan az gösterebilir.[7], [49]
Günümüzde insanlar, cinsel dimorfizmdeki azalmanın zamanlamasından bağımsız olarak, yakından ilişkili rastgele seçilmiş çok eşli türlere kıyasla, cinsiyete göre vücut boyutlarında yalnızca ufak farklılıklar göstermektedir. Örneğin, ağırlık ortalamasına göre insan vücut boyutu dimorfizmi yaklaşık 1,15'tir (yani erkekler %15 daha ağırdır), bu oran şempanzelerde 1,3 ve orangutanlar ve gorillerde 2 veya daha fazladır.[35], [42], [50] İnsanlar, cinsiyete göre vücut boyutlarında çok az farklılık gösteren tek eşli gibonların (örneğin Hylobates lar) tipik varyasyon aralığına daha düzgün bir şekilde uyar.
Hangi Yaşayan Kuyruksuz Maymun, Son Ortak Atamızın Üreme Sistemi İçin En İyi Modeldir?
Sorumuz şu: Hangi kuyruksuz maymun çiftleşme sistemi, fosil kayıtlarındaki çok yönlülüğün yorumlanması gerektiği konusunda temel olarak en iyi şekilde yardımcı olur?
Şempanzeler, son ortak atamıza en çok benzediği varsayılan davranış modeli olarak uzun süredir kullanılmaktadır. Bununla birlikte, daha yakın zamanlarda, geçmiş homininlerin (iki ayaklı atalarımız) şempanzeler gibi çok erkekli/çok dişili gruplarda mı yaşadıkları, yoksa bunun yerine çok eşli, goril benzeri haremlerde mi örgütlendiği veya birden fazla tekli Papio hamadryas babunu benzeri daha büyük bir nüfus içinde birlikte yaşayan erkek grupları gibi bir yapıya mı sahip oldukları hakkında tartışmaya yol açtı.[35], [51], [52], [53], [54]
Bu tartışma sürerken, çoğu araştırmacı, antik homininlerin grupça yaşayan hayvanlar olduğunu ve bu grupların iç içe geçmiş çok seviyeli toplumlarda (örneğin biyolojik aileler, geniş aileler, gruplar, kabileler vb.), genellikle sosyal olarak tanınan uzun vadeli çiftler olarak tanındıklarını kabul etmektedir.[55], [56] Bu nedenle, çift bağlarının gelişiminin bir polijini veya poliandri üreme sistemi bağlamında gelişip gelişmediği belirsizliğini korumaktadır.
Kesin olarak söyleyebileceğimiz şey, son ortak atamız "goril gibi" olsaydı, daha az dimorfik ve daha az çok eşli olurduk. Ve eğer daha "şempanze gibi" olsaydı (vücut boyutu dimorfizmini sadece biraz azalttık), çok daha az rastgele ilişki yaşardık.
Testis Boyutu
Testis boyutu, genellikle birden çok dişinin olduğu çiftleşmeyi gösterdiğinden, çiftleşme sisteminin bir başka yaygın olarak kullanılan ölçüsüdür:
- Vücut boyutuna göre büyük testis, dişilerin aynı anda birden fazla erkekle çiftleşme sıklığı ile pozitif korelasyon gösterir.[57], [58], [59], [60]
- Vücut boyutuna göre oranlandığında, insan testisleri tahmin edilenden daha küçüktür ve yaşayan en yakın akrabalarımız olan şempanzelerle karşılaştırıldığında ise oldukça küçüktür.[57]
Bu iki bilgi, çift bağı dışında görece düşük seks oranlarının kanıtını sağlar. Bununla birlikte, insan testisleri diğer tek eşli primatlarınkinden biraz daha büyüktür, bu da bazı kişilerin bunun tek eşli bir türde beklenmeyen bir çift-dışı çiftleşme ölçüsüne işaret ettiğini iddia etmesine yol açmaktadır.
Genetik yöntemlerin kullanıldığı araştırmalar, sosyal olarak tek eşli kuşlar (yaklaşık %20) ve memeliler (yaklaşık %5) ile karşılaştırıldığında, insanlarda baba olmama oranlarının düşük olduğunu (yaklaşık %2) bulmuştur.[18] Bu, diğer tek eşli türlerdeki erkeklere kıyasla insan erkeklerinde görece yüksek ekstra çift etkileşiminin oranlarına ilişkin iddialara şüphe düşürmektedir.
Testis boyutu, dişilerin çiftleşme derecesinin bir göstergesi olsa da çoğu kez yanlışlıkla tek eşliliğin bir göstergesi olarak kullanılır. Testis boyutu; tek eşlilik ve çok eşlilik arasında ayrım yapamaz, çünkü her iki durumda da dişiler her yavru için tek bir erkekle çiftleşir ve bu da görece düşük sperm rekabeti ile sonuçlanır.[35], [61] Bu nedenle, testisin vücuda göre büyüklüğü, yalnızca cinsel dimorfizmden türetilen basit bir ata çiftleşmesi hikayesini karmaşıklaştırır. Çünkü insani değerler, goriller ve orangutanlar (çok eşli çiftleşme sistemlerine sahip büyük maymun türleri) arasında bulunan çeşitlilik aralığı içindedir. Bu nedenle, insani değerlerin çift bağlı çok eşli türlerle tutarlı olduğunu söyleyebilirken, dişilerin çok eşli olduğu türlerle tutarlı olduğunu söyleyemeyiz.
Gizli Yumurtlama
İnsan dişileri, özellikle de şempanzelerin ve babunların göze çarpan cinsel şişmeleriyle karşılaştırıldığında, belirgin şekilde görünür yumurtlama sinyallerinden yoksundur.[62], [63], [64], [65] Bu nedenle, bu fenomeni açıklamak için öne sürülen birkaç işlevsel argümanla, insan yumurtlamasının neden gizlendiği ileri sürülmektedir.
Yaygın olarak iddia edilen, insan dişilerinin gizli yumurtlama ve sürekli cinsel alıcılığının, erkeklere doğurganlık ile ilgili mevcut bilgileri sınırlayarak, sosyal tek eşliliği kolaylaştırdığı ve böylece eş koruması ve/veya baba bakımı yoluyla tek eşliliği teşvik ettiğidir.[43], [66], [67] Spesifik olarak, insanların çoklu erkek/çoklu dişi gruplarında yaşadığı göz önüne alındığında, gizli yumurtlamanın erkekler arası rekabeti en aza indirdiği ve istikrarlı, tek eşli birlikteliklere izin verdiği ileri sürülmektedir.
Ancak daha yakın zamanlarda karşılaştırmalı çalışmalarda, gizli yumurtlamanın sadece insanların ve diğer tek eşli primatların değil, aynı zamanda diğer çiftleşme sistemlerinden türlerin de karakteristik özelliği olduğu giderek daha belirgin olduğundan bu ilişki tekrar gözden geçirilmeye başlanmıştır. Pek çok çok eşli primatta belirgin yumurtlama belirtileri yoktur.[64] İnsan yumurtlama döngüleri gerçekten özellikle gizlenmiş olsa da daha dikkat çekici olan şey, özellikle göze çarpan döngülerdir. Örneğin, şempanze dişilerinin kızgınlık şişkinlikleri nettir ve kısa bir doğurganlık dönemi sırasında birden fazla erkeğin dikkatini çeker.[68], [69], [70], [71]
Yukarıda tartışılan özellikler tek başına yorumlandığında, insanlarda ataların çiftleşmesi hakkında farklı bakış açıları sağlamaktadır. Örneğin; erkekler, kadınlardan ortalama olarak daha büyükken, ağırlık ve köpek dişi dimorfizmi, çok eşli goriller ile karşılaştırıldığında küçüktür ve tek eşli gibonlarla karşılaştırılabilir.[47] Bu göreli dimorfizm eksikliği, erkeklerin üreme başarısı için yarışma rekabetine güvenmesine ilişkin olarak, büyük kuyruksuz maymunlar arasında farklı cinsel seçilim geçmişleri olduğunu düşündürmektedir.[7], [35]
Yine de boyut dimorfizmi daha tek eşli bir geçmişe işaret ederken, göreli testis boyutu, dişilerin birden fazla eşle çiftleşme derecesinin, tek eşli bir primat için tahmin edilenden daha yüksek olduğunu öne sürer. İnsan testislerinin vücut büyüklüğüne olan oran değerleri şempanzelerden daha düşüktür ve diğer tek eşli primatlardan daha yüksektir ancak gorillerden önemli ölçüde farklı değildir. Gizli yumurtlamanın bir zamanlar tek eşliliği teşvik etmek için insanlara özgü bir adaptasyon olduğu düşünülürken, tek eşlilik, antropoid primatlar arasında yaygındır ve dikkate değer olanın, yokluklarından ziyade doğurganlığın daha belirgin göstergeleri (örneğin cinsel şişlikler) olduğunu vurgular.
Yukarıdaki özellikler toplu olarak incelendiğindeyse, insanların çift bağlı türlere özgü varyasyon aralığı içinde yer aldığı netleşir. Abartılı cinsel dimorfizmin veya testis boyutunun olmaması, oldukça karışık veya çok eşli çiftleşme sistemlerinde tipik olan yüksek üreme çarpıklığı geçmişini reddediyor gibi gözükmektedir. Biyolojik göstergeler bunun yerine her iki cinsiyetin de tek bir partnerle uzun vadeli bir bağ oluşturduğu bir çiftleşme sistemini önermektedir ve modern insan toplumlarında olduğu gibi, insanlığın geçmişinde çok eşlilik büyük ihtimalle mevcut olsa da kanıtların ağırlığı sosyal tek eşliliği destekliyor gibi gözükmektedir.[16]
Bu, erkeklerin ve dişilerin (testislerin vücut ölçülerine oranı kısmında belirtildiği gibi) seri tek eşlilik veya ara sıra bağlılık olmayan cinsel ilişkilere girme yoluyla birden fazla partner almasını engellemez. Bununla birlikte, çift babalılık (İng: "extra-pair paternity"), sosyal olarak tek eşli hayvanlar arasında farklılık gösterirken, insanlarda baba olmama oranları görece düşüktür.
Tek Eşliliğin Nedenleri ve Sonuçları
İnsan yaşam öyküsünün örüntüleri (yani kısa doğum aralıkları, görece yüksek çocuk sağ kalımı ve uzun bir çocuk bağımlılığı dönemi), annelerin çoğu zaman aynı anda çeşitli yaşlardaki birden çok bağımlıyı destekleme konumunda oldukları anlamına gelir. Bebeklerin, gençlerin ve ergenlerin her biri farklı türde zaman ve enerji yatırımı gerektirdiğinden, anneler üreme dönemlerinin büyük çoğunluğunda bir paylaştırma sorunuyla karşı karşıya kalırlar. Bu sorun, daha büyük çocuklar için yiyecek ve diğer kaynakları sağlayan faaliyetlere harcanan zamandan ödün vermeden, bebeklere ve küçük çocuklara nasıl bakılacağıdır.[72], [73], [74], [75], [76], [77], [78] Annelerin yüksek üreme hızını desteklemek için bu değiş tokuşu (veya takası) nasıl çözdüğü; uzun zamandır teorik olarak tek eşliliğe ve babaların, kardeşlerin ve diğerlerinin, annelerin bağımlıları yetiştirmesine yardımcı olmak için anneyle nasıl iş birliği yaptığına bağlıdır.
İş Birlikçi Üreme
İnsanlar tipik olarak, erkek ebeveyn yatırımına ek olarak, insan sosyalliğinin, bilişinin ve demografik başarısının kilit tanımlayıcı bir yönü olan "işbirlikçi yetiştiriciler" olarak tanımlanır.[51], [52], [77], [78], [79]
Son zamanlarda yapılan birkaç filogenetik analiz; kuş, böcek ve memeli taksonlarındaki iş birliğine dayalı üremenin, tek eşliliğin soyundan geldiğine dair ikna edici kanıtlar sunmaktadır.[80], [81], [82] Bu çalışmaların mantığına göre, tek eşli olmayan bir çiftleşme sisteminde, cinsel açıdan olgun bir bireyin, farklı bir ebeveyne sahip olabilecek kardeşlerden (kardeşler arasında r = 0.25) ziyade kendi yavrularıyla (r = 0.5) daha yakından ilişkili olması muhtemeldir. Sonuç olarak, cinsel olgunluktan sonra, bireysel uygunluk genellikle kardeşlerin yetiştirilmesine yardım etmek yerine kendi yavrularına yatırım yaparak en üst düzeye çıkarılır.
Bununla birlikte, tek eşli bir çiftleşme sisteminde, cinsel açıdan olgun bir kardeşin kendi doğum grubunda kalması ve öz kardeşlerine yardım etme değeri, kişinin kendi yavrularını büyütmesine eşittir (her ikisi için de r = 0.5).[82], [83], [84] Akraba temelli faydalar dişi çoklu çiftleşme altında oluştuğundan, tek eşliliğin gruplar ve kardeşler içinde akrabalığı artırmak için kritik bir adım olduğu ve böylece akraba yanlı işbirlikçi üremenin evrimini desteklediği varsayılır.[80], [82], [83]
Biraz daha karmaşıklık eklemek gerekirse, tek eşlilik, iş birlikçi üremenin evrimini motive edebilir ve üreme çağındaki bireylerin neden yardım ettiğini açıklayabilirken; üremeyen bireyler, çiftleşme sisteminden bağımsız olarak akraba temelli faydaları gerçekleştirebilirler. Birçok insan toplumunda, genç kardeşler ve yaşlı kadınlar, çocuk yetiştirme iş gücünün çoğunu oluşturur ve yalnızca çocuk bakımına değil, aynı zamanda kaynak sağlanmasına da katkıda bulunur.[76], [85], [86], [87], [88] Bu yardım, deneysel olarak, iyileştirilmiş anne doğurganlığı ve yavru sonuçları ile ilişkilidir.[79], [89], [90], [91] İşbirlikçi üreyen memeliler ve gerçek sosyal yaşam hiyerarşisine sahip böcekler arasında, yavrular ve alt yetişkinler, diğerlerinin yavrularının yetiştirilmesine ve hayatta kalmasına önemli katkılarda bulunurlar.[92], [93], [94], [95] Ve diğer türlerde "büyükannelik yapma" nadir olsa da insanlarda iyi belgelenmiştir.[96], [97]
Genel bir nokta olarak, tek eşlilik, cinsel olarak olgun kardeşlerin iş birliğini kolaylaştırabilirken, yüksek akrabalık katsayıları ve düşük fırsat maliyetleri nedeniyle, bir anne ile çocuk ve bir büyükanne ile kızı arasındaki iş birliği, üreme sisteminden bağımsız olarak tercih edilebilir.
Baba Bakımı
Antropolojik literatürde yer alan iddialar, insan annelerinin diğer kuyruksuz maymun akrabalarımıza kıyasla hızlı bir üreme hızını destekleyebileceğini, çünkü babaların hem eşe hem de çocuklara yatırım (örneğin yemek ve koruma) yaptığını öne sürmektedir. Bu argüman, insan evrimi sırasında (büyük beyinler ve pahalı çocuklar nedeniyle) artan baba yatırım ihtiyacının, uzun vadeli çiftler için seçici bir baskı ve cinsel bir iş bölümü yarattığı iddiasına dayanır.[2], [3]
Bununla birlikte, filogenetik analizler, baba bakımının ancak bir popülasyonda tek eşlilik yerleştikten sonra evrimleştiğini göstermektedir.[16] Erkek yatırımı büyük olasılıkla erkeklerin yokluğuyla sonuçlanacağından (örneğin kaynak sağlama yoluyla), bakım veren erkekler, babalığı çalmakla yükümlü olan "beleşçi" erkekler nedeniyle potansiyel uygunluk sağlama maliyetleriyle karşı karşıya kalacaktır.[53], [98] Spesifik olarak, umursamayan erkekler, kendilerine ait olmayan yavrulara bakmakta olan erkeklerin yatırımlarından doğrudan yararlanır. Sonuç olarak, baba bakımının tek eşliliğe yol açtığı varsayımı muhtemelen aşırı derecede basittir.[99], [100] Örneğin, yakın zamanda yapılan bir araştırma, sosyal olarak tek eşli türlerin %40'ından fazlasının erkek bakımına dair hiçbir belirti göstermediğini bulmuştur.[101]
Baba bakımı, hayvan taksonlarında nadir olmakla birlikte, genellikle insan toplumlarında mevcuttur. Ancak erkek bakımının evrimini yavruların ihtiyaçları yönlendirmediyse, bu nasıl ortaya çıkmıştır? Belirli koşullar altında tek eşlilik, erkeğin sağladığı uygunluğu, bir partneri terk edip yeniden ilişki kurmaktan daha fazla artırabilir.[102], [103], [104], [105] Dişilerin dağınık veya nadir olması gibi, erkek çiftleşme fırsatlarını azaltan sosyal ve ekolojik faktörler, tek eşlilik ile ilişkili fırsat maliyetlerini azaltır ve erkek baba yatırımı üzerinde seçimin harekete geçmesine izin verir. Bu koşullar altında, özellikle firarın getirileri düşük ve babalık kesinliği yüksek olduğunda, bu yatırım yavruların hayatta kalmasını veya kalitesini iyileştiriyorsa, seçimin baba yatırımını desteklemesi beklenir.[103], [104], [106] İki ebeveynli bakım bir kez yerleştikten sonra, erkek ve dişiler tarafından bakım görevlerinde uzmanlaşma, çift bağını stabilize etmeye hizmet edebilir.
Kültürlerarası olarak tipik kalıp, kadınların çocuk bakımında uzmanlaşması (doğrudan yatırım) ve erkeklerin kaynak sağlaması (dolaylı yatırım) ile karakterize edilen bir yaşam öyküsüdür.[107] Bu uzmanlık, yavruların başarısına bağlı olarak etkileşen uygunluk yararlarından kaynaklanabilir ve daha fazlasına yol açabilir.[108], [109] Bu getiriler hem ebeveyn için mevcut olan davranış seçeneklerini kısıtlar hem de yatırım görevini gerçekleştirmenin maliyetlerinde cinsiyete dayalı asimetrileri azaltır. Bu nedenle görev uzmanlığı, diğer stratejilerin istilasına karşı ortaya çıktığında iki ebeveynli bakımı güçlendirmeye hizmet edebilir.
İnsan babaları, hayatlarının ikinci on yılında bağımlı çocuklarına düzenli olarak bakım sağlar ve çoğu zaman aynı anda birden fazla çocuğa bakar.[110], [111] Bununla birlikte, erkekler hâla çiftleşme ve ebeveyn olma arasındaki zamanı ve enerjiyi bölüştürmektedir.[112], [113] İnsanların babalık yatırımı, diğer memelilere kıyasla genellikle önemli olmakla birlikte, zorunlu olmaktan çok isteğe bağlıdır ve antropolojik kayıtlar, babaların çocuklarına nasıl ve ne kadar yatırım yaptığı konusunda kültürlerarası önemli farklılıklara işaret etmektedir.[29], [111], [114], [115] Erkek yatırımı ile ilişkili bulunan kilit bir değişken, babalık kesinliğidir. Erkekler çoğu zaman, evlilik dışı ilişkilerinin daha yaygın olduğu yerlerde daha az yatırım yapar.[116]
Bu nedenle, cinsiyete dayalı iş bölümü insani bir evrensel gibi görünse de baba yatırımı çeşitli koşullara duyarlıdır ve az da olsa testosteron tarafından düzenleniyor gibi görünmektedir. Testosteron, cinsel olarak dimorfik kas sisteminin ve kemik yapısının gelişimi ve bakımının yanı sıra, kur yapma ve erkekler arası saldırganlık da dahil olmak üzere, erkek çiftleşme çabasının birçok yönünü destekleyen androjenik bir steroid hormondur.[117], [118] Buna bağlı olarak; testosteron seviyelerinin, bir erkeğin belirli bir zamanda üreme çabasına ayırdığı payı yansıttığı ileri sürülmektedir. Bu nedenle erkeklerdeki testosteron düzeyinin, çiftleşmeye karşı ebeveynlik çabasına yapılan yatırımın, evrimleşmiş hormonal düzenlemesini yansıttığı düşünülmektedir.[119]
Bu iddiayı desteklemek için, kesitsel ve boylamsal kanıtlar; evli erkeklerin, evli olmayan erkeklere göre daha düşük testosteron seviyelerine sahip olduğunu ve evli ve çocuklu erkeklerin ise en düşük seviyelere sahip olduğunu göstermektedir. Bu sonuçlar, eşi olan erkeklerin (özellikle de babaların), çiftleşme çabasından ziyade, ebeveynliğe daha fazla zaman ve enerji harcamaya hormonal olarak hazır olduklarını göstermektedir.[120], [121]
Akraba Ayrımcılığı
Memeli anneleri, anneliklerinden eminken; babalar, babalıklarından emin olmayabilir. Tek eşlilik, babalar ve olası çocukları arasında akrabalık sağlar ve babaların yatırımını desteklemek için gerekli olan babalık güvenine ve akrabalığa izin verir. Yakın akrabalar arasındaki iş birliği, iş birlikçiler tarafından kazanılan uygunluk faydasını artırdığından, akraba ve akraba olmayan arasında ve yakın ve daha uzak akraba arasında ayrım yapma mekanizmaları, bunun evrimi için kritik öneme sahiptir.[52], [55], [122], [123] Babalar ve kardeşler birbirlerini tanımlayabilirlerse, kardeşler arasında iş birliğine dayalı yetiştirmenin getirileri gibi, babalar için yatırıma karşı firar etmenin göreceli getirileri artar.
İnsanlar için, dil ve akrabalık sınıflandırma sistemleri aracılığıyla bir dizi ilişkiyi tanımlama yeteneği, grup üyeleri arasındaki akrabalık farklılıklarının tanınmasına izin vererek, muhtemelen akrabalık yanlı iş birliğinin getirilerini güçlendirmiştir.[13], [124] Karmaşık akraba sistemleri, geleneksel insan toplumlarında oldukça gelişmiştir ve sınıflandırmayı; biyolojik akrabadan ve yakın akrabayı, uzak akrabadan ayırmaya izin verir. Bu, bireylerin yakın akrabalarını seçici olarak tanımlamalarına, onlarla iş birliği yapmalarına ve ne zaman ve ne kadar yardım edecekleri konusunda karar vermelerine olanak tanır. Babalar söz konusu olduğunda, akraba ayrımcılığı, tümü toplumsal olarak belirlenmiş rollere sahip bir dizi baba ilişkisine (örneğin biyolojik, sosyal ve/veya üvey babalara) izin verir.
Tüm insan toplumlarında bulunan dile dayalı akraba sınıflandırma sistemlerinin ilginç bir olası sonucu, tek eşliliğin olmadığı durumlarda bile, çocukların, kardeşlerini, babasını ve babaların çocuklarını tanımlamasına izin vermesidir. Seri tek eşlilik, uzun üreme kariyerleri, yüksek eş ölümü ve boşanma oranları nedeniyle, insanlık tarihi boyunca büyük ihtimalle norm olduğundan, akrabalık terimleri, ebeveynlerin ve çocukların birlikte veya yakın yaşamamalarına rağmen, birbirlerini ve yakın akrabaları tanımlamalarına izin verir. Ayrıca, akrabalık sınıflandırma sistemleri, mevcut bir hane dışında akrabaya yatırım yapmanın getirilerini kolaylaştırarak, anneler, babalar ve kardeşler arasındaki iş birliğinin sürdürülmesi için tek eşlilik gereksinimini azaltır.[125] Bu nedenle, insan toplumları boyunca ve toplum içinde gördüğümüz üreme sistemleri çeşitliliği, yakın akrabaları belirleme ve tercihen tek eşliliğin yokluğunda bile onlara yatırım yapma yeteneğimizin bir sonucu olabilir.
Sonuç
Akademik literatürde insana özgü bir çiftleşme sistemi üzerinde belli bir fikir birliği oluşamamıştır. Günümüz insan toplumlarında tek eşli, poliandri, polijini ve kısa süreli çiftleşme kalıpları mevcuttur ve çoğu toplum birden fazla türde evlilik ve çiftleşme ilişkisi sergiler. Çiftleşme sisteminin basit bir sınıflandırmasını daha karmaşık hale getiren şey, atalardan kalma çiftleşme modellerini belirtmek için kullanılan insanlara özgü biyolojik özelliklerin birden fazla olası yorumudur. Zorlayıcı olsa da literatür incelemesi birkaç temel anlayış sunmaktadır:
- Çoğu toplumda çok eşlilik sosyal olarak onaylansa da tek eşlilik kültürlerarası herhangi bir grupta baskın evlilik türüdür.
- Evlilik dışı seks, toplumlar arasında gerçekleşmektedir ancak insanlarda çift babalılık oranları sosyal olarak tek eşli kuşlar ve memelilerinkiyle karşılaştırıldığında görece düşüktür.
- Belirli anatomik özelliklerin evriminin zamanlaması tartışmaya açık olsa da insandaki cinsel dimorfizm seviyeleri ve akrabalarının testis boyutu, büyük kuyruksuz maymun akrabalarımızdan farklı bir cinsel seçilim tarihine işaret etmektedir.
Özetle, insan toplumları arasındaki çiftleşme kalıpları, ilişkilerin istikrarı ve babaların yatırım yapma biçimleri açısından birçok etnografik çeşitlilik örneği olmasına rağmen, konut içindeki çift bağının, insan çiftleşme ilişkilerinde her yerde bulunan bir özellik olduğu sonucuna varılmaktadır. Bu, zaman zaman polijini ve/veya poliandri yoluyla ifade edilir, ancak en yaygın olarak seri olan ve düşük düzeyde çift babalılık ve yüksek düzeyde baba bakımı ile karakterize edilen tek eşli evlilik şeklinde gözlemlenir.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 18
- 6
- 5
- 3
- 3
- 3
- 2
- 2
- 2
- 1
- 1
- 1
- Çeviri Kaynağı: Frontiers in Ecology and Evolution | Arşiv Bağlantısı
- ^ D. Symons. (1979). The Evolution Of Human Sexuality. Oxford University Press. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b R. B. Lee. (2017). Man The Hunter. ISBN: 9781138527560. Yayınevi: Routledge.
- ^ a b J. B. Lancaster. (2010). Parenting Across The Life Span: Biosocial Dimensions. ISBN: 9780202363820. Yayınevi: Routledge.
- ^ a b G. P. Murdock, et al. (2007). Standard Cross-Cultural Sample. JSTOR, sf: 329. doi: 10.2307/3772907. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. V. Flinn, et al. (1986). Resource Distribution, Social Competition, And Mating Patterns In Human Societies. Princeton University Press, sf: 217-243. | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. R. Binford. (2001). Constructing Frames Of Reference: An Analytical Method For Archaeological Theory Building Using Ethnographic And Environmental Data Sets. ISBN: 9780520223936. Yayınevi: University of California Press.
- ^ a b c F. W. Marlowe, et al. (2012). The Human Operational Sex Ratio: Effects Of Marriage, Concealed Ovulation, And Menopause On Mate Competition. Journal of Human Evolution, sf: 834-842. doi: 10.1016/j.jhevol.2012.09.004. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. L. Kramer, et al. (2017). Adult Sex Ratios And Partner Scarcity Among Hunter–Gatherers: Implications For Dispersal Patterns And The Evolution Of Human Sociality. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, sf: 20160316. doi: 10.1098/rstb.2016.0316. | Arşiv Bağlantısı
- ^ H. E. Fisher. (2005). Evolution Of Human Serial Pairbonding. Wiley, sf: 331-354. doi: 10.1002/ajpa.1330780303. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b K. Hill. (1995). Ache Life History: The Ecology And Demography Of A Foraging People. ISBN: 9780202020365. Yayınevi: Routledge.
- ^ M. B. Mulder. (2009). Serial Monogamy As Polygyny Or Polyandry?. Human Nature, sf: 130-150. doi: 10.1007/s12110-009-9060-x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Jokela, et al. (2010). Serial Monogamy Increases Reproductive Success In Men But Not In Women. Behavioral Ecology, sf: 906-912. doi: 10.1093/beheco/arq078. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b K. L. Kramer, et al. (2011). Postmarital Residence And Bilateral Kin Associations Among Hunter-Gatherers. Human Nature, sf: 41-63. doi: 10.1007/s12110-011-9115-7. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b S. K. Wasser. (1983). Social Behavior Of Female Vertebrates.
- ^ F. W. Marlowe. (2003). A Critical Period For Provisioning By Hadza Men: Implications For Pair Bonding. Evolution and Human Behavior, sf: 217-229. doi: 10.1016/S1090-5138(03)00014-X. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b c U. Reichard. (2003). Monogamy: Mating Strategies And Partnerships In Birds, Humans And Other Mammals. ISBN: 9780521525770. Yayınevi: Cambridge University Press.
- ^ L. W. Simmons, et al. (2004). Human Sperm Competition: Testis Size, Sperm Production And Rates Of Extrapair Copulations. Animal Behaviour, sf: 297-302. doi: 10.1016/j.anbehav.2003.11.013. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b K. Anderson. (2006). How Well Does Paternity Confidence Match Actual Paternity?. Current Anthropology, sf: 513-520. doi: 10.1086/504167. | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. C. Griffith, et al. (2003). Extra Pair Paternity In Birds: A Review Of Interspecific Variation And Adaptive Function. Wiley, sf: 2195-2212. doi: 10.1046/j.1365-294X.2002.01613.x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Mead. (1928). Coming Of Age In Samoa: A Psychological Study Of Primitive Youth For Western Civilization. Yayınevi: William Morrow and Co..
- ^ R. Parker. (2006). Anxious Anthropologists: The Study Of Sex. Wiley, sf: 130-131. doi: 10.1525/ahu.1985.10.4.130. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b T. Gregor. (1987). Anxious Pleasures: The Sexual Lives Of An Amazonian People. ISBN: 9780226307435. Yayınevi: University of Chicago Press.
- ^ H. Garth. (2013). Food And Identity In The Caribbean. ISBN: 9780857853585. Yayınevi: Bloomsbury Academic.
- ^ a b S. Beckerman. (2002). Cultures Of Multiple Fathers: The Theory And Practice Of Partible Paternity In Lowland South America. ISBN: 9780813024561. Yayınevi: University Press of Florida.
- ^ S. Beckerman, et al. (1998). The Barí Partible Paternity Project: Preliminary Results1. Current Anthropology, sf: 164-168. doi: 10.1086/204706. | Arşiv Bağlantısı
- ^ F. Boas. (1975). The Eskimo Of Baffin Land And Hudson Bay: From Notes Collected By Captain George Comer, Captain James S. Mutch, And Rev. E. J. Peck. ISBN: 9780404116316. Yayınevi: AMS Press.
- ^ L. Hennigh. (1970). Functions And Limitations Of Alaskan Eskimo Wife Trading. ARCTIC, sf: 24-34. doi: 10.14430/arctic3151. | Arşiv Bağlantısı
- ^ A. R. Holmberg. (1985). Nomads Of The Long Bow: The Siriono Of Eastern Bolivia. ISBN: 9780881331615. Yayınevi: Waveland Press.
- ^ a b F. Marlowe. (2000). Paternal Investment And The Human Mating System. Behavioural Processes, sf: 45-61. doi: 10.1016/S0376-6357(00)00118-2. | Arşiv Bağlantısı
- ^ N. J. Smelser. (2001). International Encyclopedia Of Social & Behavioral Sciences. Yayınevi: Pergamon.
- ^ M. Gurven, et al. (2007). Longevity Among Hunter- Gatherers: A Cross-Cultural Examination. Wiley, sf: 321-365. doi: 10.1111/j.1728-4457.2007.00171.x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b M. Andersson. (1994). Sexual Selection. ISBN: 9780691000572. Yayınevi: Princeton University Press.
- ^ A. F. DIXSON. (2006). Evolutionary Perspectives On Primate Mating Systems And Behavior. Wiley, sf: 42-61. doi: 10.1111/j.1749-6632.1997.tb51912.x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. M. Kappeler, et al. (2002). Evolution Of Primate Social Systems. International Journal of Primatology, sf: 707-740. doi: 10.1023/A:1015520830318. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b c d e f A. F. Dixson. (2009). Sexual Selection And The Origins Of Human Mating Systems. ISBN: 9780199559435. Yayınevi: Oxford University Press, USA.
- ^ C. E. Graham. (1981). Reproductive Biology Of The Great Apes: Comparative And Biomedical Perspectives. ISBN: 9780122950209. Yayınevi: Academic Press.
- ^ Fawcett, et al. (2009). Patterns Of Male Reproductive Behaviour In Multi-Male Groups Of Mountain Gorillas: Examining Theories Of Reproductive Skew. Behaviour, sf: 1193-1215. doi: 10.1163/156853909X419992. | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. R. Leigh, et al. (2005). Ontogeny And The Evolution Of Adult Body Size Dimorphism In Apes. Wiley, sf: 37-60. doi: 10.1002/ajp.1350360104. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b C. A. Lockwood, et al. (2007). Extended Male Growth In A Fossil Hominin Species. American Association for the Advancement of Science (AAAS), sf: 1443-1446. doi: 10.1126/science.1149211. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b A. D. Gordon, et al. (2007). Strong Postcranial Size Dimorphism Inaustralopithecus Afarensis: Results From Two New Resampling Methods For Multivariate Data Sets With Missing Data. Wiley, sf: 311-328. doi: 10.1002/ajpa.20745. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b P. L. Reno, et al. (2010). An Enlarged Postcranial Sample Confirms Australopithecus Afarensis Dimorphism Was Similar To Modern Humans. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, sf: 3355-3363. doi: 10.1098/rstb.2010.0086. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b J. M. Plavcan, et al. (2005). Intrasexual Competition And Canine Dimorphism In Anthropoid Primates. Wiley, sf: 461-477. doi: 10.1002/ajpa.1330870407. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b C. O. Lovejoy. (2006). The Origin Of Man. American Association for the Advancement of Science (AAAS), sf: 341-350. doi: 10.1126/science.211.4480.341. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. L. Reno, et al. (2003). Sexual Dimorphism In Australopithecus Afarensis Was Similar To That Of Modern Humans. Proceedings of the National Academy of Sciences, sf: 9404-9409. doi: 10.1073/pnas.1133180100. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. A. Lockwood, et al. (1996). Randomization Procedures And Sexual Dimorphism Inaustralopithecus Afarensis. Journal of Human Evolution, sf: 537-548. doi: 10.1006/jhev.1996.0078. | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. M. Plavcan. (2000). Inferring Social Behavior From Sexual Dimorphism In The Fossil Record. Journal of Human Evolution, sf: 327-344. doi: 10.1006/jhev.2000.0423. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b J. M. Plavcan. (2012). Sexual Size Dimorphism, Canine Dimorphism, And Male-Male Competition In Primates. Human Nature, sf: 45-67. doi: 10.1007/s12110-012-9130-3. | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. C. Reynolds. (2014). African Genesis: Perspectives On Hominin Evolution. ISBN: 9781107454507. Yayınevi: Cambridge University Press.
- ^ D. A. Puts. (2010). Beauty And The Beast: Mechanisms Of Sexual Selection In Humans. Evolution and Human Behavior, sf: 157-175. doi: 10.1016/j.evolhumbehav.2010.02.005. | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. A. Willner. Sexual Dimorphism In Primates. (2 Ocak 1989). Alındığı Tarih: 2 Ocak 2023. Alındığı Yer: UCL | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b S. B. Hrdy. (2009). Mothers And Others: The Evolutionary Origins Of Mutual Understanding. ISBN: 9780674032996. Yayınevi: Belknap Press.
- ^ a b c P. M. Kappeler. Mind The Gap: Tracing The Origins Of Human Universals. ISBN: 9783642027246.
- ^ a b S. Gavrilets. (2012). Human Origins And The Transition From Promiscuity To Pair-Bonding. Proceedings of the National Academy of Sciences, sf: 9923-9928. doi: 10.1073/pnas.1200717109. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. Salmon. (2011). Oxford Handbook Of Evolutionary Family Psychology. ISBN: 9780195396690. Yayınevi: Oxford University Press, USA.
- ^ a b B. Chapais. (2008). Primeval Kinship: How Pair-Bonding Gave Birth To Human Society. ISBN: 9780674027824. Yayınevi: Harvard University Press.
- ^ C. C. Grueter, et al. (2012). Evolution Of Multilevel Social Systems In Nonhuman Primates And Humans. International Journal of Primatology, sf: 1002-1037. doi: 10.1007/s10764-012-9618-z. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b A. H. Harcourt, et al. (1981). Testis Weight, Body Weight And Breeding System In Primates. Nature, sf: 55-57. doi: 10.1038/293055a0. | Arşiv Bağlantısı
- ^ G. J. Kenagy, et al. (1986). Size And Function Of Mammalian Testes In Relation To Body Size. Journal of Mammalogy, sf: 1-22. doi: 10.2307/1380997. | Arşiv Bağlantısı
- ^ A. P. MØLLER. (1988). Testes Size, Ejaculate Quality And Sperm Competition In Birds. Biological Journal of the Linnean Society, sf: 273-283. doi: 10.1111/j.1095-8312.1988.tb00812.x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ G. A. Parker. (2016). The Evolution Of Expenditure On Testes. Wiley, sf: 3-19. doi: 10.1111/jzo.12297. | Arşiv Bağlantısı
- ^ R. D. Martin, et al. (1981). Outward Signs Of Breeding. Nature, sf: 7-9. doi: 10.1038/293007a0. | Arşiv Bağlantısı
- ^ B. I. Strassmann. (1981). Sexual Selection, Paternal Care, And Concealed Ovulation In Humans. Ethology and Sociobiology, sf: 31-40. doi: 10.1016/0162-3095(81)90020-0. | Arşiv Bağlantısı
- ^ A. F. Dixson. (1983). Observations On The Evolution And Behavioral Significance Of “Sexual Skin” In Female Primates. Advances in the Study of Behavior, sf: 63-106. doi: 10.1016/S0065-3454(08)60286-7. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b B. Sillen-Tullberg, et al. (1993). The Relationship Between Concealed Ovulation And Mating Systems In Anthropoid Primates: A Phylogenetic Analysis. The American Naturalist, sf: 1-25. doi: 10.1086/285458. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. Rooker, et al. (2018). On The Evolution Of Visual Female Sexual Signalling. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, sf: 20172875. doi: 10.1098/rspb.2017.2875. | Arşiv Bağlantısı
- ^ D. Morris. (1994). The Naked Ape Trilogy: Naked Ape/Human Zoo/Intimate Behaviour. ISBN: 9780224041409. Yayınevi: Jonathan Cape.
- ^ B. G. Campbell. (1985). Human Evolution: An Introduction To Man's Adaptations. ISBN: 9780202020242. Yayınevi: Aldine.
- ^ S. B. Hrdy. (2011). Mothers And Others. ISBN: 9780674060326. Yayınevi: Harvard University Press.
- ^ B. B. Smuts. (1993). Male Aggression And Sexual Coercion Of Females In Nonhuman Primates And Other Mammals: Evidence And Theoretical Implications. Advances in the Study of Behavior, sf: 1-63. doi: 10.1016/S0065-3454(08)60404-0. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. Gowaty. (1997). Feminism And Evolutionary Biology: Boundaries, Intersections, And Frontiers. ISBN: 9780412073618. Yayınevi: Springer.
- ^ C. L. Nunn. (1999). The Evolution Of Exaggerated Sexual Swellings In Primates And The Graded-Signal Hypothesis. Animal Behaviour, sf: 229-246. doi: 10.1006/anbe.1999.1159. | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. B. Lancaster. (2006). A Feminist And Evolutionary Biologist Looks At Women. Wiley, sf: 1-11. doi: 10.1002/ajpa.1330340603. | Arşiv Bağlantısı
- ^ A. M. Hurtado, et al. (1992). Trade-Offs Between Female Food Acquisition And Child Care Among Hiwi And Ache Foragers. Human Nature, sf: 185-216. doi: 10.1007/BF02692239. | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. B. Hrdy. (1999). Mother Nature: A History Of Mothers, Infants, And Natural Selection. ISBN: 9780679442653. Yayınevi: Pantheon.
- ^ H. Kaplan. (2000). A Theory Of Human Life History Evolution: Diet, Intelligence, And Longevity. Evolutionary Anthropology. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b K. Kramer. (2005). Maya Children: Helpers At The Farm. ISBN: 9780674016903. Yayınevi: Harvard University Press.
- ^ a b K. L. Kramer. (2010). Cooperative Breeding And Its Significance To The Demographic Success Of Humans. Annual Reviews, sf: 417-436. doi: 10.1146/annurev.anthro.012809.105054. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b K. L. Kramer, et al. (2018). Infant Allocare In Traditional Societies. Physiology & Behavior, sf: 117-126. doi: 10.1016/j.physbeh.2018.02.054. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b B. S. Hewlett. (2005). Hunter-Gatherer Childhoods: Evolutionary, Developmental, And Cultural Perspectives. ISBN: 9780202307480. Yayınevi: Routledge.
- ^ a b W. O. H. Hughes, et al. (2008). Ancestral Monogamy Shows Kin Selection Is Key To The Evolution Of Eusociality. American Association for the Advancement of Science (AAAS), sf: 1213-1216. doi: 10.1126/science.1156108. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. K. Cornwallis, et al. (2010). Promiscuity And The Evolutionary Transition To Complex Societies. Nature, sf: 969-972. doi: 10.1038/nature09335. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b c D. Lukas, et al. (2012). Cooperative Breeding And Monogamy In Mammalian Societies. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, sf: 2151-2156. doi: 10.1098/rspb.2011.2468. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b J. J. Boomsma. (2007). Kin Selection Versus Sexual Selection: Why The Ends Do Not Meet. Current Biology, sf: R673-R683. doi: 10.1016/j.cub.2007.06.033. | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. J. Boomsma. (2009). Lifetime Monogamy And The Evolution Of Eusociality. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, sf: 3191-3207. doi: 10.1098/rstb.2009.0101. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. K. Ivey. (2000). Cooperative Reproduction In Ituri Forest Hunter‐Gatherers: Who Cares For Efe Infants?1. Current Anthropology, sf: 856-866. doi: 10.1086/317414. | Arşiv Bağlantısı
- ^ R. D. Lee, et al. (2004). Children's Economic Roles In The Maya Family Life Cycle: Cain, Caldwell, And Chayanov Revisited. Wiley, sf: 475-499. doi: 10.1111/j.1728-4457.2002.00475.x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Lahdenperä, et al. (2004). Fitness Benefits Of Prolonged Post-Reproductive Lifespan In Women. Nature, sf: 178-181. doi: 10.1038/nature02367. | Arşiv Bağlantısı
- ^ E. Voland. (2005). Grandmotherhood: The Evolutionary Significance Of The Second Half Of Female Life. ISBN: 9780813571416. Yayınevi: Rutgers University Press.
- ^ N. B. Jones, et al. (1994). Foraging Returns Of !Kung Adults And Children: Why Didn't !Kung Children Forage?. Journal of Anthropological Research, sf: 217-248. doi: 10.1086/jar.50.3.3630178. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. Hawkes, et al. (1995). Hadza Children's Foraging: Juvenile Dependency, Social Arrangements, And Mobility Among Hunter-Gatherers. Current Anthropology, sf: 688-700. doi: 10.1086/204420. | Arşiv Bağlantısı
- ^ R. B. Bird, et al. (2002). Constraints Of Knowing Or Constraints Of Growing?. Human Nature, sf: 239-267. doi: 10.1007/s12110-002-1009-2. | Arşiv Bağlantısı
- ^ T. Clutton-Brock. (2002). Breeding Together: Kin Selection And Mutualism In Cooperative Vertebrates. American Association for the Advancement of Science (AAAS), sf: 69-72. doi: 10.1126/science.296.5565.69. | Arşiv Bağlantısı
- ^ W. D. Koenig. (2004). Ecology And Evolution Of Cooperative Breeding In Birds. ISBN: 9780521530996. Yayınevi: Cambridge University Press.
- ^ J. S. Gilchrist, et al. (2007). Who Cares? Individual Contributions To Pup Care By Breeders Vs Non-Breeders In The Cooperatively Breeding Banded Mongoose (Mungos Mungo). Springer Science and Business Media LLC, sf: 1053-1060. doi: 10.1007/s00265-006-0338-2. | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. J. Boomsma. (2013). Beyond Promiscuity: Mate-Choice Commitments In Social Breeding. The Royal Society, sf: 20120050. doi: 10.1098/rstb.2012.0050. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. McAuliffe, et al. (2005). Eusociality, Menopause And Information In Matrilineal Whales. Trends in Ecology & Evolution, sf: 650. doi: 10.1016/j.tree.2005.09.003. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. Hawkes, et al. (2002). Grandmothering, Menopause, And The Evolution Of Human Life Histories. Proceedings of the National Academy of Sciences, sf: 1336-1339. doi: 10.1073/pnas.95.3.1336. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. Hawkes, et al. (1995). The Male's Dilemma: Increased Offspring Production Is More Paternity To Steal. Evolutionary Ecology, sf: 662-677. doi: 10.1007/BF01237661. | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. M. Mathews. (2003). Tests Of The Mate-Guarding Hypothesis For Social Monogamy: Male Snapping Shrimp Prefer To Associate With High-Value Females. Behavioral Ecology, sf: 63-67. doi: 10.1093/beheco/14.1.63. | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. Fromhage, et al. (2007). Faithful Without Care: The Evolution Of Monogyny. Wiley, sf: 1400-1405. doi: 10.1111/j.0014-3820.2005.tb01790.x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ D. Lukas, et al. (2013). The Evolution Of Social Monogamy In Mammals. American Association for the Advancement of Science (AAAS), sf: 526-530. doi: 10.1126/science.1238677. | Arşiv Bağlantısı
- ^ A. Grafen, et al. (1978). A Model Of Mate Desertion. Animal Behaviour, sf: 645-652. doi: 10.1016/0003-3472(78)90131-8. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b R. Thornhill. (1976). Sexual Selection And Paternal Investment In Insects. The American Naturalist, sf: 153-163. doi: 10.1086/283055. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b J. M. Perrone, et al. (1979). Parental Care Patterns Of Fishes. The American Naturalist, sf: 351-361. doi: 10.1086/283394. | Arşiv Bağlantısı
- ^ T. H. Clutton-Brock. (1991). The Evolution Of Parental Care. ISBN: 9780691025162. Yayınevi: Princeton University Press.
- ^ R. I. M. Dunbar. (1976). Some Aspects Of Research Design And Their Implications In The Observational Study Of Behaviour. Behaviour, sf: 78-98. doi: 10.1163/156853976X00244. | Arşiv Bağlantısı
- ^ G. P. Murdock, et al. (2007). Factors In The Division Of Labor By Sex: A Cross-Cultural Analysis. JSTOR, sf: 203. doi: 10.2307/3773347. | Arşiv Bağlantısı
- ^ D. L. Leonetti, et al. (2011). The Foundation Of Kinship. Human Nature, sf: 16-40. doi: 10.1007/s12110-011-9111-y. | Arşiv Bağlantısı
- ^ Z. Barta, et al. (2014). Social Role Specialization Promotes Cooperation Between Parents. The American Naturalist, sf: 747-761. doi: 10.1086/676014. | Arşiv Bağlantısı
- ^ B. M. Gurven, et al. (2009). Why Do Men Hunt?. Current Anthropology, sf: 51-74. doi: 10.1086/595620. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b P. B. Gray. (2010). Fatherhood: Evolution And Human Paternal Behavior. ISBN: 9780674048690. Yayınevi: Harvard University Press.
- ^ K. W. Wachter. (2003). Offspring: Human Fertility Behavior In Biodemographic Perspective. ISBN: 9780309087186. Yayınevi: National Academies Press.
- ^ C. T. Ross, et al. (2016). Evidence For Quantity–Quality Trade-Offs, Sex-Specific Parental Investment, And Variance Compensation In Colonized Agta Foragers Undergoing Demographic Transition. Evolution and Human Behavior, sf: 350-365. doi: 10.1016/j.evolhumbehav.2016.02.005. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. E. Lamb. (2003). The Role Of The Father In Child Development. ISBN: 9780471231615. Yayınevi: John Wiley & Sons.
- ^ D. W. Shwalb. (2013). Fathers In Cultural Context. ISBN: 9780203816004. Yayınevi: Psychology Press.
- ^ S. J. C. Gaulin. (1980). Paternal Confidence And Paternal Investment: A Cross Cultural Test Of A Sociobiological Hypothesis. Ethology and Sociobiology, sf: 301-309. doi: 10.1016/0162-3095(80)90015-1. | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. Archer. (2006). Testosterone And Human Aggression: An Evaluation Of The Challenge Hypothesis. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, sf: 319-345. doi: 10.1016/j.neubiorev.2004.12.007. | Arşiv Bağlantısı
- ^ R. G. Bribiescas, et al. (2012). Male Life History, Reproductive Effort, And The Evolution Of The Genus Homo. Current Anthropology. doi: 10.00. | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. C. Wingfield, et al. (1990). The "Challenge Hypothesis": Theoretical Implications For Patterns Of Testosterone Secretion, Mating Systems, And Breeding Strategies. The American Naturalist, sf: 829-846. doi: 10.1086/285134. | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. T. Gettler, et al. (2011). Longitudinal Evidence That Fatherhood Decreases Testosterone In Human Males. Proceedings of the National Academy of Sciences, sf: 16194-16199. doi: 10.1073/pnas.1105403108. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. B. Gray. (2011). The Descent Of A Man's Testosterone. Proceedings of the National Academy of Sciences, sf: 16141-16142. doi: 10.1073/pnas.1113323108. | Arşiv Bağlantısı
- ^ B. J. Hatchwell, et al. (2001). Kin Discrimination In Cooperatively Breeding Longtailed Tits. Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences, sf: 885-890. doi: 10.1098/rspb.2001.1598. | Arşiv Bağlantısı
- ^ A. S. Griffin, et al. (2003). Kin Discrimination And The Benefit Of Helping In Cooperatively Breeding Vertebrates. American Association for the Advancement of Science (AAAS), sf: 634-636. doi: 10.1126/science.1089402. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. L. Kramer, et al. (2014). Kin-Selected Cooperation Without Lifetime Monogamy: Human Insights And Animal Implications. Trends in Ecology & Evolution, sf: 600-606. doi: 10.1016/j.tree.2014.09.001. | Arşiv Bağlantısı
- ^ K. L. Kramer, et al. (2015). Was Monogamy A Key Step On The Hominin Road? Reevaluating The Monogamy Hypothesis In The Evolution Of Cooperative Breeding. Wiley, sf: 73-83. doi: 10.1002/evan.21445. | Arşiv Bağlantısı
- S. Washburn, et al. (1968). The Evolution Of Hunting. Man the Hunter, sf: 293-303. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 11/12/2024 22:16:57 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/13155
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
This work is an exact translation of the article originally published in Frontiers in Ecology and Evolution. Evrim Ağacı is a popular science organization which seeks to increase scientific awareness and knowledge in Turkey, and this translation is a part of those efforts. If you are the author/owner of this article and if you choose it to be taken down, please contact us and we will immediately remove your content. Thank you for your cooperation and understanding.