Çokkocalılık (Poliandri) Nedir? İnsan Toplumlarında Bir Kadının Çok Sayıda Erkek ile Evlenmesi Ne Kadar Yaygındır?
Time
Bir erkeğin çok sayıda kadın ile evlendiğini duymuş olabilirsiniz peki ya bir kadının çok sayıda erkek ile evlenmesini duydunuz mu? Aslında doğada çok sayıda türde "çokkocalı ilişki" (ya da bilimsel adıyla poliandri) görülmektedir. Evrimsel yönden bu durumunun neden geliştiğine dahil farklı görüşler mevcuttur. En fazla kabul görülen görüş, dişinin çok sayıda erkek ile çiftleşerek neslini devam ettirme şansını arttırmasıdır. Dişi kedilerin birçok erkek kedi ile çiftleşmesi, bu konuda verilebilecek bariz örneklerden birisidir; ancak bu, sadece bir üreme stratejisi değildir. Örneğin Galapagos şahinleri, insanların sosyokültürel yapısı içerisinde kurdukları işbirliklerine benzer şekilde, sadece dayanışma amacıyla da çokkocalı ilişkiler sergilerler.[1]
İnsan popülasyonlarında poliandri (çokkocalılık, İng: "polyandry"), diğer üreme stratejilerine göre daha nadir gözüken bir durum olmasına rağmen, anaerkil insan toplumlarda sıklıkla gözlemlenebilir. Eski tarihlerden beri genellikle Uzak Doğu Asya ve Güney Asya ülkelerinde, akrabalık örüntülerinin iktisadi ve siyasi boyutunda etkin bir rol oynamaktadır. Günümüzde çokkocalığın temel olarak yaygın olduğu iki bölge bulunur: Tibet Platosu ve Güney Pasifik Adaları (özellikle de Markiz Adaları).[2] Bu iki bölge kadar olmamakla birlikte, dünya çapında; Güney ve Kuzey Amerika, Afrika'da dahil olmak üzere 53 farklı toplulukta poliandri gözlemlenir.[3]
İnsanlar arasında poliandri, genellikle iki farklı şekilde gözükür: Bunlardan birisi, kadının çok sayıda farklı erkek ile evlenmesi, diğeri ise erkek kardeşlerin tek bir kadın ile evlenmesidir. Bu durum sosyolojik bakımından kültürel göreceli birçok avantaj getirmekle birlikte, cinsel yolla yayınlan hastalıklar için risk faktörüdür. Bu risk faktörü, eğer ki getirdiği kültürel avantajları dengeleyemeyecek olursa, tür içerisinde görülme sıklığının az olmasını (veya azalmasını) bekleriz. Gerçekten de gördüğümüz budur: Çin'deki anaerkil yapıya sahip 40 bin nüfuslu Mosuo halkından 232 hane üzerinde yapılan bir çalışmada, çokkocalı ilişkinin, hane başına doğumu arttırmadığı görülmüştür. Hatta popülasyon içindeki kadınların evlenmesine mâni olmasından ötürü, dolaylı yoldan nüfusun azalmasına sebep olmuştur.[4]
Çokkocalı evlilikler, eski Kelt toplumlarında kadınların daha fazla mülk sahibi olması için çok fazla erkek ile evlendirilmesi şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Kökeni oldukça eski olan bu tür evlilik şekli, MÖ. 2300 civarında Lagaşlı Sümer kralı Urukagina tarafından yasaklanmıştır. Musevilik, Hristiyanlık ve İslamiyet gibi semavi dinlerde de bir kadının çok sayıda erkek ile evlenmesi yasaklanmıştır. İzole bir şekilde yaşayan geleneksel kabilelerde ise bu tür birliktelikler hâlâ görülebilmektedir.[5]
Bir Hindu destanı olan Mahabharata'da da poliandriye atıflar mevcuttur. Pançala kralı Drupa'nın kızı olan Draupadi, Hastinapur'un kralı Pandu'nun iki karısı Kunti ve Madri'den olan 5 oğulları ile evlidir. Ayrıca her erkeğin başka bir karısı da bulunur.[6]
Poliandri (Çokkocalı) Evliliklerin Nedenleri
Geleneksel topluluklarda grup üyelikleri daha çok akrabalık ilişkileri düzeyinde ele alınır. Geçimini avcı ve toplayıcılık, ilkel tarımcılık ve bahçecilik (hortikültür) ile idame eden toplumlar, iş gücünü akrabalar üzerinden pay eder ve üretimi akrabalık üzerinden sürdürürler. Yeni ittifaklar kurmak, iktidar alanlarını genişletmek veya var olan kaynakları en verimli şekilde kullanmak için evlilik ve akrabalık bağları kullanılır. Tibet ve Nepal'in çokkocalı toplumlarında soylu kişiler aile mülklerini yine aile içinde tutmak için erkek kardeşlerin tek bir kadınla evlenmesini sağlar.[7]
Poliandri, askeri ve ticari faaliyetlerin çok fazla olduğu ve bu faaliyetleri karşılamak için mevcut erkek sayısının azaldığı toplumlarda da görülür. Savaş ve uzun süreli ticaretin olduğu yerlerde çokkocalı evlilikler, evde mutlaka iş bölümü yapılabilecek bir erkek bırakır ve diğer kocaları göreve gönderir. İki erkek kardeşin tek bir kadın ile evlendiği durumlar da mevcuttur. Bu tür evliliklerin nedeni erkek kardeşlerin hibesine düşen sınırlı arazinin bölünmesini durdurmak ve çocuk bakımını kolaylaştırmaktır. Ayrıca eş ve çocuk sayısı azalıp sınırlı (kıt) kaynaklar korunacaktır.[8]
Çokkocalılık, bazı antropologlar tarafından insani örgütlenme biçiminin en erken formu olan anaerkil toplumlardan günümüze kalmış bir miras olarak değerlendirilir.[9] Poliandri durumunun çok sık gözlemlenmediği coğrafyalarda da araştırma yapan uzmanlar, erken insanlık tarihinin aile ilişkileri bakımından günümüze dek evrimini anlama boyutunda önemine işaret eder.[4]
Tarım keşfedilmeden önce insanların eşitlikçi toplumlar halinde yaşadığını ileri süren anarko-primitivizm görüşünün savunucularına göre, avcı toplayıcılık yapan toplumlar eşitlikçi, tarıma geçen toplumlarsa ürünleri korumak için görevlendirilenlerin erkekler olması ve kabililer arası rekabetin artması sebebiyle eşitliğin bozulduğu toplumlardır. Ayrıca anarko-primitivistlerin iddialarına göre yerleşik düzene geçmek, doğa ile uyumu da bozmuştur.
Kadının daha üst bir statüye sahip olması; siyasi pozisyonların veraseti, arazi tahsisi ve diğer birçok durumun kadın üzerinden aktarılması nedeniyledir. Bazı anasoylu toplumlarda kadınlar, hane halkının dışına taşan görev ve yetkilere sahiptir. Kamu otoritesi erkeklerdeymiş gibi gözükse de son karar verici ve iktidar özellikle yaşlılar olmak üzere kadınlardır.[8] Aynı şekilde Çullukgiller familyasından bazı kuşlar da kaynakları yani erkekleri, çokkocalı ilişki düzeyinde kontrol eder. Kaynak ve çiftleşme kontrolü dişi kuşlardadır.[1]
Poliandri (Çokkocalı) Evliliğin Günümüzdeki Sıklığı
Poliandri evliliği, Uzak Doğu Asya ve Güney Asya ülkelerinde sıklıkla gözlemlenir bu coğrafyalar dışında neredeyse dünyanın birçok farklı yerinde eskiden veya günümüzde gözlemlenmiştir. Asya dışında birçok kabile bu tür evliliği oldukça azaltmasına rağmen tamamen yok etmemiştir.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Afrika'da Durum
Güney Sudan ve Etiyopya'da yaşayan hortikültür şekilde geçimini sağlayan Nuerler, çocuk sahibi olmayan kadınları bir başka kadın ile evlendirilir. Evlendirilen bu kadın farklı bir erkek tarafından hamile bırakılır. Doğan çocuk ise bu kadın ile evlenen çocuğu olmayan kadının soy hattına dahil edilir.[7] Doğrudan bir poliandri durumu gözükmese dahi kadın, eski eşini bırakıp farklı bir kadın ile evlenmiş ve o kadını hamile bırakan erkeğin sayesinde soyunu devam ettirmiştir.
Nijerya, Plateau Eyaleti'nde yaşayan Irigwe insanları arasında evlilikler poliandri şeklinde gözükür. Kabile arasında kadınlar çocukları ile birlikte hayatları boyunca birden fazla hane arasında transfer yaşar. Yeni bir erkek ile evlenmesi durumunda önceki eşinden boşanmaz. Kadın her yeni haneye girişinde çocukların bakımı onun biyolojik babasından çıkıp yeni evlendiği erkeğe geçer.[10]
Tanzanya ve Kenya sınırları içinde bulunan "Masai Mara" bölgesinde yarı göçebe bir hayat süren Maasai insanları poliandri şeklinde evlilik gösterebilir. Yüksek bebek ölümlerinin gözüktüğü bu toplumda bebekler 3 aylık oluncaya kadar birey olarak tanınmaz, liderler dışında herkes gibi ölürse toprağı kirleteceği düşünülür ve toprağa gömülmez. Yüksek savaş oranının olduğu bu kabilede neslin devamı için kadınlar kendileri ile yaşıt birçok erkek ile evlenir.[11]
Ayrıca Afrika'da Namibya ve Angola'da yaşayan San Kabilelerinden Kung insanları, Tanzanya'da yaşayan Bahuma kabileleri, Kanarya Adaları'nda yaşayan bazı Canarians toplulukları, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde yaşayan Lele insanlarında da çokkocalı evlilikler gözlemlenir.[3]
Uzak Doğu Asya'da Durum
Çin'de özellikle Tibet ve Nepal'e yakın kesimlerinde yaşayan bazı toplumlarda bir çocuğun birden fazla babası olabilir. Genellikle bu kesimlerde erkek kardeşler tek bir kadınla evlenir yani çocuğun babaları kardeş erkeklerdir. Fakirlik oranı arttıkça bu tür evliliğin gözükme ihtimali de artmaktadır.[10]
Kuzeydoğu Asya'da genellikle Rusya ve Çin'in topraklarını içeren Mançurya bölgesi ile Sakhalin Adası arasında yaşayan Nivkh veya Gilyak insanlarında poliandri gözlemlenir. Erkek sayısının kadın sayısından fazla olduğu bu toplumlarda bir kadının birden çok erkek ile evlenmesi mümkündür.[10]
Moğolistan'da yaşamını sürdüren bazı azınlıklarda da poliandri gözükebilir. Tibet Özerk Bölgesi'nde bazı azınlıklarda da poliandri gözlemlenebilir. 1988 yılında 753 Tibetli aile üzerinden yapılan bir ankette, ailelerin %13'ünün poliandri uyguladığı gözlemlenmiştir.
Güney Asya'da Durum
Hindistan'ın Kerala Eyaletinde yaşayan bir dizi kast grubu olan Nayarlar çokkocalı evlilik gösterebilir. Kadınlar çok koca ile evli iken her bir koca da çok kadın ile evlidir. Doğan çocuk hangi kocadan olursa olsun kabul edilir ve bakımı bölüşülür. Bazı poliandri kabilelerinde gözüken evliliğin asla bozulmaması olayı bu topluluk için geçerli değildir taraflar istedikleri zaman ayrılabilir.[12]
Yine Hindistan'ın özellikle Tamil Nadu ve Kerala eyaletlerinde 9.500 göçebe Dravidyan kabilesinden oluşan Paliyan veya Pazhaiyarare halklarında poliandri gözlemlenir. Hindistan'ın Nilgris bölgesinde Toda kabilesi, eki Travancore hakimiyetinin olduğu topraklarda da Najanad Vellala insanlarında çokkocalı ilişki gözlemlenebilir.[10]
Güneydoğu Asya'da Durum
Endonezya ve Malezya'da yaşayan Punan Bah insanları, Endonezya'da geleneksel tarzda Riau Sumatra'nın iç kesimlerinde yaşayan 5000 kişilik kabile topluluklarından biri olan Sakai halkaları, Malay Adası'nda yaşayan Semang toplumlarında bazen poliandri gözlemlenir.[3]
Filipinler'de Zamboanga Yarımadası'nda yaşayan Subanon insanları eğer kocaları ölür ise dul kalmazlar. Ölen kocalarının kardeşleri ile evlenir ve ilişkiye girerler. Evlendikleri kocalarının kardeşleri başka bir kadınla evli olması bu duruma mâni değildir. Tüm insanların evlenmesi gerektiğine dair çok güçlü ve genel bir inançları vardır. Bu inanç yüzünden çokkocalı veya çokkarılı evlilikler gözükebilir.[13]
Amerika'da Durum
Güney Amerika'da Ache, Aymara, Canele, Cashinahua, Cubeo, Guaja, Kulina, Mehinaku, Ponoan Matis, Surui, Yanomamö ve Zo'e toplumlarında poliandri gözlemlenebilir.[3]
Kuzey Amerika'da Aleut, Alutiiq, Blackfoot, Cherokee, Cooper, Iglulik, Innu, Inupiaq, Mackenzie River Eskimoları, Netsilik, Paviotso, Pawnee, Point Hopeler, Pomo, Shoshoni, Tikerarmiut, Tlingit, Utes ve Yokuts toplumlarında poliandri gözükebilir.[3]
Okyanusya'da Durum
Avustralya'nın Güney Avustralya Eyaleti'nde yaşayan Diyari yerlileri, Mikronezya Federal Devletleri'nin nüfusunun neredeyse %49'unu oluşturan Chuukese halkları ve Lamotrek Adası'nda yaşayan bazı gruplar, yerli Hawaiililer'de, Vanuatu Cumhuriyeti'nin en büyük ikinci adası olan Malekula'da yaşayan bazı kabilelerde poliandri gözükebilir.[3]
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
36
-
21
-
16
-
5
-
3
-
2
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ a b M. O. Krasnec, et al. Mating Systems In Sexual Animals. (1 Ocak 2012). Alındığı Tarih: 5 Şubat 2021. Alındığı Yer: Nature Education Knowledge | Arşiv Bağlantısı
- ^ Encyclopaedia Britannica, et al. Polyandry, Marriage Of A Woman To Two Or More Men At The Same Time. (20 Kasım 2018). Alındığı Tarih: 5 Şubat 2021. Alındığı Yer: Brittanica | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b c d e f K. E. Starkweather, et al. (2012). A Survey Of Non-Classical Polyandry. Human Nature, sf: 149-172. doi: 10.1007/s12110-012-9144-x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b N. E. Johnson, et al. (1991). Matriarchy, Polyandry, And Fertility Amongst The Mosuos In China. Journal of Biosocial Science, sf: 499-505. doi: 10.1017/S0021932000019593. | Arşiv Bağlantısı
- ^ Wikipedia. Polyandry. (30 Ocak 2021). Alındığı Tarih: 5 Şubat 2021. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
- ^ Wikipedia. Pandava. (5 Aralık 2020). Alındığı Tarih: 5 Şubat 2021. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b S. Özbudun, et al. (2019). 50 Soruda Antropoloji. ISBN: 978-605-5888-23-7. Yayınevi: Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
- ^ a b C. P. Kottak. (2016). Antropoloji: İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış. ISBN: 978-9944-492-77-5. Yayınevi: De Ki Basım Yayım Ltd. Şti..
- ^ M. G. Kenny, et al. (2017). Antropolojiye Giriş: Kültür Ve Mekan Hikayeleri. ISBN: 978-605-4878-52-9. Yayınevi: Dipnot Yayınları.
- ^ a b c d A. Akinyoade. 5 Places Where Women Have More Than One Husband. (19 Haziran 2019). Alındığı Tarih: 5 Şubat 2021. Alındığı Yer: The Guardian | Arşiv Bağlantısı
- ^ Wikipedia. Maasai People. (21 Ocak 2021). Alındığı Tarih: 5 Şubat 2021. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. J. Fuller. (2015). The Internal Structure Of The Nayar Caste. Journal of Anthropological Research, sf: 283-312. doi: 10.1086/jar.31.4.3629883. | Arşiv Bağlantısı
- ^ Wikipedia. Subanon People. (28 Ocak 2021). Alındığı Tarih: 6 Şubat 2021. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 11:40:33 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/10096
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
