Doğu gorili (Gorilla beringei)

Gözlem Bilgileri

Süha Derbent'in Evrim Ağacı'na katkı sağladığı muhteşem dağ gorili (Gorilla beringei beringei) gözlemlerinden birkaç tanesine tanıklık ediyorsunuz! Kendileri, Orta Afrika'nın doğu kesimlerinde fotoğraflandı.

Tanım ve Genel Bilgiler

Şempanze ve bonobodan sonra insanlara en yakın (%98 DNA benzerliği) olan ve aynı zamanda yaşayan en büyük primatlardır. Geniş vücutları, uzun kolları ve büyük kafaları ile karakterize iri insansı maymun (ape) türüdür. Burunları yassı ve burun delikleri (nostril) geniştir. Yüzler, eller, ayaklar ve göğüsler kılsızdır. İnsanlar gibi kompleks bilişsel yeteneklere sahiptirler. Bu konu hakkındaki kapsamlı yazımıza buradan ulaşabilirsiniz. Öyle ki alet kullanma, karar verme, düşünme, kin tutma, gülme ve hatta dini ritüeller içeren davranışlar sergilerler. O kadar ki Koko isimli meşhur batı gorili, işaret dili öğrenerek insanlarla iletişim dahi kurabiliyordu.

Seksüel dimorfizm, yani cinsiyetler arası görünüş farkı oldukça belirgindir. Erkekler, dişilerden çok daha iridir. Yetişkin bir erkek doğu gorili 140-205 kg ağırlığa ve ayakta durduğunda 1.7 m yüksekliğe sahip olabilir. Dişiler ise genelde 90-100 kg civarında ve 1.5 m uzunluğundadırlar. Ölçülen uzun erkek 1.95 metredir. Ölçülen en ağır erkek ise 267 kg'dır. Her iki cinsiyette de kıllar genel olarak siyah tonlarındadır. Ancak erkek bireylerin sırt kılları yaşlandıkça gri/gümüş tonlarına döner. Bu yüzden erişkin erkeklere "gümüş sırtlı" denir.

Süha Derbent

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Taksonomide doğu gorili (Gorilla beringei) diye bilinen tür, Grauer gorili (Gorilla beringei grauer) ve dağ gorili (Gorilla beringei beringei) olmak üzere iki alt türe ayrılır. Bu yazıda konu edindiğimiz bireyler Gorilla beringei beringei alt türüne, yani dağ goriline aittir.

Eskiden batı gorili (Gorilla gorilla) alt türü olarak sınıflandırılırken, son filogenetik çalışmalar ışığında yeni türe atandılar. Dolayısıyla goril cinsi, Orta Afrika'daki dağılımına bağlı olarak batı gorili (Gorilla gorilla) ve doğu gorili (Gorilla beringei) olmak üzere iki türe ayrılır.

Süha Derbent

Gerek filogenetik bağları gerekse homolojilerine bakıldığında goriller Homininae alt ailesine dahil edilmiştir. Diğer yakın akrabalarıyla evrimsel süreçte yolları ne zaman ayrıldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte son yıllarda yapılan araştırmalarla 10 ile 10.5 milyon yıl önce insan (Homo) ve şempanze (Pan) cinsinden ayrıldığı belirtilmektedir. Doğu Etiyopya’da bulunan Afar Gediği’nde bulunan 10 milyon yıl öncesine ait fosilleşmiş dişlerin, yeni tanımlanan Chororapithecus abyssinicus isimli goril türüne ait olduğu ortaya çıkarıldı. Bu yeni türün, günümüzde yaşayan Afrika gorillerinin doğrudan atası olabileceği düşünülüyor. Aynı zamanda insanlar, şempanzeler, bonobolar, goriller, orangutanlar, gibonlar, siyamanglar gibi kuyruksuz maymunlara ait ortak atanın Avrupa ve Asya topraklarında değil, Afrika topraklarında olduğunu da gösteriyordu. Evrimsel olarak şempanze ve bonobodan önce goriller ayrılır. Daha geriye gidildikçe orangutanlar. Daha da geriye gidince gibbonlar ayrılır. Elbette aralarda birçok tür vardır; kabaca bu şekilde anlatılabilir.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Grauer gorilleri (Gorilla beringei grauer), Orta Afrika'nın batısında bulunan Kongo Cumhuriyeti'nin doğu kesimlerinde yaşarlar. Dağ gorilleri (Gorilla beringei beringei) ise Uganda'da, Doğu Afrika ülkesi olan Rwanda'nın volkanik yamaçlarında ve Kongo Cumhuriyeti'nin doğusunda dağılım gösterirler. Bu coğrafyalar genel olarak Sahra Altı Afrika diye geçer. Diğer primat türlerine göre yaşam alanlarının görece küçük oluşu, sağlanabilecek besin miktarının kısıtlı olması anlamına geldiği kadar, düşman türlerle ya da rekabet doğurabilecek biçimde kendi türdeşleriyle yüz yüze karşılaşma olasılığını da azaltmaktadır.

Süha Derbent

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Yaşam alanlarının azalması ve yasak avlanma nedeniyle IUCN Kırmızı Liste'de CR (Critically Endangered) olarak sınıflandırılırlar. Yani maalesef nesilleri kritik ve tükenmek üzere olan primatlardan biridirler. Popülasyonları o kadar azaldı ki, Grauer gorili diye bilinen Gorilla beringei grauer alt türünde 3800 birey, dağ gorili diye bilinen Gorilla beringei beringei alt türünde ise sadece 880 birey bulunmaktadır. 1996 ile 2016 yılları arasında popülasyonlarının %70'ini kaybettiler.

Davranış ve Etoloji

Baskın gümüş sırtlı (erişkin erkek) gorilin yönlendirdiği, 35 kişiye ulaşabilen, sabit ve istikrarlı aile grupları halinde yaşarlar. Doğu gorilleri, batı gorillerinden daha büyük gruplar halinde bulunabilirler. Ayrıca eskiden sadece bonobolara ve insanlara özgü olduğu düşünülen yüz yüze seks, son zamanlarda gorillerde de gözlemlendi. Tam anlaşılmayan sebeplerden ötürü (küçük testis?) erkek bireylerin kalitesiz sperm vermesi sonucu birçok başarısız gebelik kaydedildi. Cinsel seçilim adına çeşitli dikkat çekme hareketleri sergilerler. Yaklaşık 8.5 aylık gebelik dönemleri ve doğum sonrası yavru bakımından ötürü dişiler 3-4 senede bir doğum yapar. Yeni doğan bebekler pempe-gri tonlarında bir deriye sahiptir ve 3.5 yaşına kadar anne sütü ile beslenir. Yürümek için ellerini kullanırlar; ancak gerektiğinde kısa mesafeleri iki ayak üzerinde katedebilirler. Öte yandan çeşitli eklembacaklılardan ve sürüngenlerden korktukları gözlemlenmiştir. Yağmuru ve suyu da pek sevmezler.

Erkekler iri vücutları sayesinde dişileri ve ailelerini korurlar. Herhangi bir tehdit algıladığında yumruk darbeleri ile kendi göğsüne vurma ve üstüne yürüme gibi koruma davranışları sergileyebilirler. Gümüş sırtlılar yaklaşık 815 kg ağırlığı kaldırabilirler. O kadar güçlüdürler ki, muz gibi meyvelere ulaşmak için ağaçları bile kırabilirler. Genelde en azılı düşmanları leoparlar (Panthera pardus) diye bilinir. Herhangi bir saldırı anında erkek, grubunu hayatı pahasına olsa dahi korur.

Süha Derbent

Diyet ve Metabolizma

Otçuldurlar (herbivor). Coğrafyalarındaki meyve azlığı yüzünden, yeşillik ağırlıklı diyetleri bulunur. Buna rağmen coğrafik olarak oldukça dar bir yaşam alanları vardır. Beslendikleri bitkilerin çeşitliliğinden olması muhtemel.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Her ne kadar güçlü ve iri olsalar da, bir o kadar utangaç ve zararsızdırlar. Sadece aileleri ve grupları adına korumacıdırlar. İki farklı grup karşılaştığında, dominant erkekler kavga edebilir. İnsanlara karşı herhangi bir zararları yoktur. Yine de insanlarla karşılaştıklarında göz teması kurulmaması tavsiye edilir. Zira gümüş sırtlılar bunu bir tehdit olarak algılayabilir. Dolayısıyla gözlem sırasında bir grup ile karşılaşıldığında, kafanın öne eğilip göz teması kurulmaması önerilir. Ayrıca koruma altındaki gorillere insanlar tarafından çok iyi bakılır. Örneğin bu videodaki yavru goril, annesinin doğum sırasında bazı sıkıntılar yaşaması dolayısıyla sezaryenle, veteriner hekimler tarafından doğurtulmuştur. Sezaryen sayesinde hem anne, hem de bebek kurtulmuştur.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Etimoloji

Kartacalı kaşif Hanno'nun Batı Afrika'yı (Sierra Leone) M.Ö. 500'lü yıllarda keşfetmesi ile birlikte, orada yaşayan kıllı ve iri insan benzeri canlılara Gorillae yani "vahşi kadınlar kabilesi" adı vermesi ile türemiştir. Tam olarak hangi primat türleri ile karşılaştıkları kesin olmamasına rağmen, isim korunmuştur.

Diğer Bilgiler

• Yaşayan en büyük primattırlar.
• Tıpkı insanlar gibi 10'ar el ve ayak parmağı, 32 dişi, ileri dönük gözleri vardır.
• İnsanlara kadar gelecek soy hattıyla gorillerin 7 milyon yıl kadar önce ayrıldı; ancak türleşmenin 5 milyon yıl öncesinde şempanzelerle insanların ayrılmaya başlamasına kadar devam etti.
• Tıpkı insanlar gibi her birinin kendi kişilikleri vardır.
• Keder, acı, sevgi gibi duyguları yansıtabilirler.

• Birbirlerinin kıllarını temizlediklerini ve bunun sosyal hayatlarının önemli bir parçasıdır.
• Erkek egemen toplumlarda yaşadıklarını ve 1 alfa erkeğin etrafında toplanan haremlerden oluşur.
• Tıpkı insanlar gibi 9 ay gebeliğe sahiptir.
• Basit aletler üreterek avlanabilirler ve sorunları çözebilirler.
• Genelde sessizdirler; ancak iletişim kurarken birçok farklı ses kombinasyonu kullanarak farklı durumları birbirlerine iletebilirler.

David Mach

Uyarı: Bu içerikteki görseller, vahşiyaşam fotoğrafçısı Süha Derbent tarafından, Evrim Ağacı'nın "Yaşam Ağacı" projesi için hibe edilmiştir. Fotoğrafların izinsiz olarak kopyalanması, dağıtılması ve kullanılması kesinlikle yasaktır. Tüm hakları saklıdır.