Anneanne Hipotezi: Büyükanne (Nine) Olan Katil Balinalar ve Yaşlılığın Evrimi

Menopozu geçmiş dişi katil balinaların aynı zamanda gruplarının lideri olduğu bulundu. Nineler, gruplarını somon sürülerine yönlendiriyorlar.

İnsan türünde dişiler menopoza girdikten sonra onlarca yıl yaşayabilirler. Sağlık koşullarının iyi olmadığı avcı-toplayıcı gruplarda bile 50 yaşını hayli aşmış, menopozu geçmiş ninelere rastlanır.

En basit evrimsel genetik modellerine göre, üreme sona erdikten sonra canlıların ölmesi beklenir. Nitekim doğada artık üreyemeyecek kadar yaşlanmış farelere, tavşanlara veya kurtlara rastlanmaz. 

İnsanda menopoz sonrası yaşamın teorik bir açıklaması "anneanne hipotezi"dir: Yaşlı kadınların sağlıklı kalması, torunlarının sağlığına katkıları sayesinde evrilmiştir. İnsanlığın uzak geçmişinde, sağlıklı ninelerin çocukları da daha sağlıklı kalmış - böylece "ileri yaşta sağlıklı kalma" genleri evrilmiştir. Nineler, torunlarını koruyarak veya onları kritik bilgilerle donatarak desteklemiş olabilirler.

Ninesi Olan Başka Türler?

Doğabilimciler 20. yüzyılda menopoz sonrası yaşamın yalnızca insana mahsus olmadığını farkettiler. İki balina türünde de ("katil balina" diye bilinen Orcinus orca ile Globicephala macrorhynchus) artık üremeyen yaşlı dişilere rastlanıyordu. Ama niye ve nasıl?

Üç türün -insan dahil- ortak özellikleri var. Birincisi, üçü de sosyal hayvanlar. Bu türlerde sağlıklı yaşlılık, yaşam boyu edinilen bilginin gençlere aktarımı ve bunun torunlara faydası sayesinde evrilmiş olabilir. Ayrıca üç tür de büyük cüsseli avcılar. Özellikle değişken çevre koşullarında farklı avların bilgisinin nesilden nesle aktarılması bu türlerde yaşam savaşında özellikle önemli olmalı.

Current Biology dergisinde yeni yayınlanan bir çalışma, bu nine katil balinaların sosyal rollerini araştırdı. Katil balinalar 12 ila 40 yaşları arasında yavruluyorlar. Erkekler genelde 50'lerine ölürken, dişiler 90'larına kadar yaşayabiliyor. 

Zor Günlerde Ön Plana Çıkan Nineler

Exeter Üniversitesi'nden araştırmacılar, katil balinaların davranışlarını, balinaların somon sürülerini takiplerini içeren 750 saatlik video görüntülerini inceleyerek analiz ettiler. Yaşları bilinen 102 bireyin davranışlarının dökümü çıkarıldı.

Araştırmacılar, nine katil balinaların gruplarına sıkça önderlik ettiğini buldu. Nineler, gruplarını somon sürülerine yönlendiriyordu.

Özellikle de somonun azaldığı, beslenmenin zorlaştığı dönemlerde önderlik rolleri artıyordu.

Yazarlar, nine katil balinaların önder rollerini deneyimleri sayesinde oynadıklarını tahmin ediyor. Bu sosyal rol, menopoz sonrası uzun ömürlülüğün anahtarı olmuş olabilir. 

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Makale, menopoz sonrası bireylerin bilginleri sayesinde topluluğa yarar sağladıkları hipotezine destek sunuyor. Erkeklerin neden erken öldükleri ise makalede tartışılmıyor; bu daha anlaşılmamış olabilir.

Yazarlar, insanlık tarihinde de yazıdan önce yine bireylerin yegane bilgi kaynağı olduğunu, bu koşullarda yaşlıların bugünkünden daha da özel bir rolleri olacağını hatırlatıyor.

Makalenin açık erişim olması güzel bir ayrıntı.

Not: Bu makale daha önceden BilimSol'da yayınlanmıştır.