Etobur Bitkilerin Anatomik Özellikleri Nedir? Türleri ve Yaşam Koşulları Nelerdir?

Anatomik ve mekanizma özellikleri sayesinde diğer bitkilerden kendini ayıran bu kompleks ve bir o kadar da ilgi çekici canlılar nasıl oldu da botanik dünyasının gözde bitkisi haline geldi? Öncelikle genel bitki tanımına bakalım: Bitkiler ( Plantae ) hücresel olarak sıklıkla çok hücreli, ökaryotik ve ototrof ( özbeslenen ) canlı tanımındadır. Toprak üstü organlar: Gövde, Yaprak, Çiçek, Meyve ve Tomurcuk'tur. Kök sistemi ise şöyledir: Ana kök, Yan kök ve Kök ucu. Klorofil bulunduran bu canlılar (tam parazit olan bitkiler hariç) Fotosentez olarak adlandırılan, ışık enerjisini kendi bünyesinde kullanarak kimyasal bir enerjiye dönüştüren, inorganik maddelerden organik madde üretmeyi başarabilen sistemler bütünüyle birlikte çalışır.

Çarpıcı bir biçimde Bitki Alemi birçok kola ayrılır ve hepsinin kendine has dikkat çekici özellikleri vardır. Örneğin Eğrelti Otu (Pteridophyta) damarlı çiçeksiz bitkiler grubuna dahildir.

https://www.pexels.com

Etobur Bitkileri Diğer Bitkilerden Ayıran Özellikler Nelerdir?

Asıl ilgimizi çeken özellikleri diğer bitkilere göre aktif olarak hareket eden yapısı ve etçil tavır sergilemeleri olsa da bundan çok daha fazlasını sistematik ve nizami bir şekilde yaptıkları davranışlar gözleri hayrete düşürüyor. Yaprak, gövde ve kök sistemiyle bir bütün olan etoburların asit ve besin değerleri açısından yoksun bataklıklar genel yaşam koşulları arasında. Yaşadıkları alan bizlere gösteriyor ki besin yetersizliğinden kaynaklı kendini toprak dışı canlılarla beslenmeye, böylece azot ve protein ihtiyacını karşılamaya adapte etmeyi başarmış. Beslendikleri canlılar sıklıkla böcekler, akarlar hatta bazen kurbağa gibi nispeten daha küçük hayvanları yakaladıkları görülmüştür.

Et yiyen ya da etobur bitkiler iki gruba ayrılarak farklılık gösterir: Aktif ve Pasif kapanlar. Aktif kapana en iyi şekilde verilebilecek örnek birçoğumuzun aklına gelen Venüs bitkisi (Dionaea muscipula).

science.org

Böcekleri cezbedici asıl nokta, bitki tarafından nektar benzeri sunulan besin kaynağıdır. Çoğu etobur bitki bu yolu izler ve kendini bitkinin cazibesine bırakan av teslim olarak yem olur. Venüs bitkisinde işleyiş kısaca şöyledir:

1. Hali hazırda nektar salgılayan bitki, kapan açık şekilde bekler.
2. Av niteliğindeki canlı bu salgıdan beslenmek için kapana doğru ilerler.
3. Canlı kapan içindeki Tetik tüylere dokunur. Motor hücreler sıvı ile dolar. Sıvı, bitki tetiklendiği an motor hücrelerden dışarı atılır ve hücre otomatik olarak daralarak saniyenin beşte biri kadar bir süre içinde kapanır, av bu süreci algılayamaz veya tepki için hızı yetersiz kalır.
4. Av, artık kelimenin tam anlamıyla kapana kısılmıştır ve çıkış yolu kalmamıştır.
5. Kapan dişleri birbirine tamamen kenetlenir. Tetik tüyler görevini yerine getirmiştir ve geriye doğru yatarak kendini zarar görmekten kurtarır. Böylece bir sonraki avlanmada tekrar kullanılabilir hale gelir.
6. Artık geriye sadece sindirim işlemi kalmıştır. Yaklaşık otuz dakika içinde ise bu süreç başlar.
7. Nasıl sindirilir bu av? Kapanın içindeki salgı bezleri, asitler ve enzimler tam olarak bu yüzden vardır. Salgılar yavaş yavaş salınarak avın önce yumuşak dokularını sindirmeye başlamıştır. İki haftaya yakın bir sürede avdan geriye kalanlar sadece iskeletidir. Bu av kanatlı bir böcek ise kanatları ve dış iskeleti sindirilmez.
8. İki hafta sonunda her şey eski haline döner. Kapan açılır, geriye kalan parçalar rüzgar yardımıyla düşer ve bitkimiz artık yeni avları için nektar salgılamaya başlar.

Knowledge.carolina.com

İşte etçil bitkimizin hayrete düşüren yolculuğu böyledir. Bir kapanın işlevini yitirmesi için üç veya dört böcek yakalaması yeterlidir. ABD'nin kuzeyinde bataklıklara özgü bu bitki, artık son yıllarda evlerde de bakılmaya başlandı ve popülerliği gittikçe artmaya devam ediyor.

Bu bitkilerin böcek gibi besinler almadığında beslenemeyeceğine ve buna bağlı olarak öleceğine dair bilgiler meraklıların kafasını oldukça karıştırmakta. Aslında bu bilgi yanlıştır. Etçil bitkiler tıpkı diğer bitkiler gibi güneş ışığından yararlanarak fotosentez yaparak kendi besinlerini oluştururlar. Yakaladıkları besinler fazladan besin kaynağı olarak kullanılır. Çünkü ilk başta da açıkladığımız gibi, etçil bitkiler temel besinlerden yoksun sulu bataklıklarda yaşarlar.

Bir Başka Etobur: Güneş Gülü Bitkisi.

Her ne kadar anatomik ve görünüş farklılıkları gösterseler de neredeyse dünya üzerinde bulunan 700 civarı etobur bitkinin amacı hemen hemen aynıdır: Avlanmak. Bir diğer deyişle böcekleri kendine çekmek, yakalamak, kaçış yolu bırakmadan titizlikle sindirmek.

Güneş Gülü türlerine örnek vermek gerekirse:

• Drosera capensis
• Drosera spatulata
• Drosera aliciae
• Drosera binata
• Drosera adelae
• Drosera paradoxa

Gibi birçok türe ayrılır.

dengarden.com

Güneş Gülü, Venüs bitkisi gibi kapan yapısına sahip olmasa da onun da kendine has avları çekici bir yapısı var. Ortak özelliklerinden biri besin kaynağı yetersiz topraklarda yaşamasıdır. Diğer bitkiler gibi ana mekanizması fotosentezdir. En belirgin anatomik yapısı yapraklarında ( veya dokungaç ) bulunan yapışkan ve kendine çeken nektarlı damlacıklar sayesinde böcekleri adeta kendine yapıştırır.

Güneş Gülü avlanma işleyişi şöyledir:

1. Dokungaçları üzerinde bulunan damlacık şeklinde gözle görülebilen nektarlar nem, ışık ve yeterli ortam sağlandığında ortaya çıkar ve avlanmak için hazır bekler.
2. Böcek bu nektara dayanamaz ve onu tatmak için bitkiye yaklaşır.
3. Fakat hesap etmediği bir nokta vardır: Bitkiye yem olmak. Önce böceğin bacakları sonra gövdesi yapışır ve kurtulamaz.
4. Güneş Gülü harekete geçmeye hazırdır. Yapışan böceği yavaşça kendisine doğru katlanarak sarar ve hapseder. Zaten hali hazırda tuzağa düşmüş böceğin artık hiçbir çıkış yolu yoktur.
5. Sindirim işlemleri başlar. Böceği salgıladığı enzim ve asitlerle eritir ve sindirir.
6. Sindirme işlemi bittiğinde dokungaç eski haline döner ve yeni avlarını bekler.

sciencegifs.csullender.com

Böceklerin Korkulu Rüyası: Su İbriği

Suibriğigiller familyasına mensup 170 kadar türü olan Nepenthes'ler şüphesiz anatomik olarak en dikkat çekici etçil bitkiler arasında. Genellikle tropikal ve subtropikal iklimlerde karşımıza çıkarlar. Güneydoğu Asya ana vatanıdır. Sürünücü ve tırmanıcı bitki özelliği göstererek yaşamlarını sürdürürler.

Bazı Su İbriği türlerleri:

• Nepenthes adnata
• Nepenthes alata
• Nepenthes argentii
• Nepenthes baramensis
• Nepenthes bellii
• Nepenthes burkei
• Nepenthes danseri

Ve çok daha fazlası.

www.gardenersworld.com

Her ne kadar ibriklere ''çiçek'' gözüyle baksak da aslında onlar birer yapraktır ama her yaprak ibrik değildir. Sıklıkla yaprak uçlarında ibrikler üretirler. Dışında bulunan kapak, ibriği yağmurdan korumaya yöneliktir. ''İbrik dudağı'' olarak adlandırılan yapı, avları kendine çekmek için tıpkı diğerleri gibi nektar salgılar. İbrikler oluştuğunda içlerinde nispeten yapışkan, sümüksü bir sıvıyla dolar. Etobur bitkiler arasında gözlemlenen en büyük kapanlar bu bitkiye sahiptir ve 35 cm'ye kadar büyüyebilir. Avladıkları hayvanlar arasında böcek türleri, kertenkeleler, kurbağalar vardır.

Bir de Su İbriği işleyişine göz atalım:

1. Bitki tarafından ibrikler oluşturulur. Sıvı dolu ibrikler olgunlaşınca nektar salgılar ve avı bekler.
2. Gelen av (bu avı böcek olarak ele alabiliriz) nektarı tatmak üzere ibriğin dudak kısmına konar. Tutunmaya çalışır fakat ibrik dudağının kaygan yapısı nedeniyle içine düşer.
3. İbriğin içi sümüksü sıvıyla dolu olduğu için böcek uçmaya çalışsa da çıkamaz. Boğulur ve sindirilmeye hazır hale gelir.
4. Su ibriği ( Nepenthes ) amacına ulaşır. Sümüksü sıvıyla böceği yok oluncaya kadar sindirir ve besin ihtiyacını karşılamış olur.

www.newscientist.com

Eşsiz Etobur: Yağ Çanağı

Yağ Çanağı ( Pinguicula ya da Butterworts ) olarak bilinen bu bitki aslında diğer etoburlardan çok daha az bilinmekte. Sebebi ise alışılmış etobur algısının dışında olması. Dışarıdan bakılan bir gözle, sadece ototrof görünen bu bitkimiz aslında çiçekli böcekçil ve avcıdır. Diğer etoburların aksine daha çok kayalık ve uçurumlu yerleri tercih eder. Kök sistemleri fazla gelişmemiştir. Ana vatanı Meksika ve Guatemala'yadır.

https://herebutnot.com/pinguicula-care-growing-butterwort-plants-indoors/

Etli bitkileri ( Sukulent ) andıran Yağ Çanağı genellikle daha küçük böcekleri kendine çeker. Yaprakları etlidir ve yapışkan sıvı salgılar. Gözle görmemiz zordur fakat dokunulduğunda elde yapışkan bir his bırakır. Avladığı küçük böcekleri müsilajinöz yani yapışkan sıvı ve enzimler sayesinde yapraklarının üzerinde sindirir. Yıllık olarak mor, pembe ağırlıklı çiçekler açar.

Birçok hibrit türü vardır. Örneğin Pinguicula Aphrodite.

Sucul ve Etçil Bitki: Suçarkı

Suçarkı ( Aldrovanda vesiculosa ) yaşamını tamamen suyun altında geçiren bir etobur. Güney Avrupa, Asya'nın Doğusunda, Hindistan ve Japonya ana vatanıdır. Kök yapısı yoktur. Uzun bir gövdenin etrafında dizilmiş yaprakçıklar ve kapanlardan oluşur. Kökleri olmadığı için su yüzeyinde süzülür.

Kapan sistemi Venüs bitkisine benzemekle beraber onun kadar büyük beslenme kaynakları yakalayamaz. Genellikle suda yaşamını sürdüren Su piresi ( Daphnia ) ile beslenir. Kapanlar şeffaftır ve küçük tetik tüyleri bulunur. Avlar tetik tüylerine dokunarak bitkiyi uyarır ve yakalanır. Diğer etobur bitkiler gibi nektar salgılamaz, sadece bekler ve av geldiğinde kapana sıkıştırır. Kapanın içindeki mukus sıvısı avın kaçmasına izin vermez ve sindirim başlar.

Boyu otuz santimetreye kadar ulaşabilir. Akvaryum meraklılarının gözde bitkisi olmaya devam etmektedir. Su piresi aslında akvaryum içerisinde başka bir canlının besin kaynağı değilse hobiciler tarafından istenmeyebilir. Çok hızlı ürerler ve bütün akvaryumu kaplayabilirler. Suçarkı bunun için iyi bir çözüm yolu olacaktır.

eol.org

Sonuç^[1]

Bitkiler, hayatımızın kilit noktası olarak kafamızı her kaldırdığımızda, gözümüzün her pencereden dışarı baktığında hafife alınmayacak derecede kompleks yapıya sahip canlıları. Ekosistemi ve varoluşumuzu şekillendiren bitkiler, her alanıyla dikkatimizi üzerlerine topluyor. Etobur bitkilerin keşfedilmesiyle Botanik dünyasına yeni bir bakış açısı getirmek aslında bitkilerin nizami işleyişini gözler önüne seriyor. Charles Darwin'in Türlerin Kökeni'nde dediği gibi, ''Yer yüzünde hiç böcek olmasaydı, bitkilerimiz güzel çiçekli olmazdı, gösterişsiz olurdu.'' cümlesi doğanın aslında birbiriyle uyum içinde destekleyici bir döngüde olduğunu bize gösteriyor. Otçul böceklerin bitkilerle beslendiğini biliyorduk, artık bazı bitkilerin de aktif hareketli ve algı mekanizmaları gelişmiş böceklerle beslendiğini biliyoruz. Etobur bitkilerin evrimi, hibrit türleri, bakımı ve fenotipleri onlarla daha iyi bir iletişim kurmamızı sağlıyor.