Matematik ve Satranç

Başlığa konu olan makale şudur:

https://evrimagaci.org/matematik-becerisi-ile-satranc-yetenegi-arasinda-dogrudan-bir-baglanti-kesfedildi-10039

Şunları eklemek önemli olabilir:

1) Stanford Üniversitesi Matematik Eğitimi Profesörü Jo Boaler'in Koç Üniversitesi yayınlarından çıkmış olan "Sınırsız Zihin" kitabını tüm okurlara önemle tavsiye ederim. Nispeten yeni çıkmış olan bu kitapta birçok kişiden örnek var fakat özellikle şu iki örnek çok etkileyici: matematiği anlamakta zorluğa neden olan diskalkuli teşhisine rağmen Berkeley California Üniversitesinde İstatistik okumuş Dylan Lynn, ortaokuldayken öğretmenleri tarafından öğrenme güçlüğü teşhisi konmuş olmasına rağmen Oxford Üniversitesinde Uygulamalı Matematik doktorası yapmış olan Nicholas Letchford. Yazarın nörobilimciler ile yaptığı araştırmaların sonucu şöyle: bazı insanların "sayısal zekaya sahip" olduğu, bazılarının ise olmadığı düşüncesi, doğru olmayan zararlı söylencelerden kaynaklanıyor.

Not: Koç Üniversitesi yayınlarının bilim serisinden çıkan "Zekanın Bilimi ve İdeolojisi" kitabını da mutlaka okumalısınız. Zekânın tanımlanmış, doğuştan gelen ve testlerle ölçülebilen bir özellik olamayacağını; bu tür testlerin hem ideoloji vb. düşüncelerden kaynaklandığını hem de genetik ve nöroloji alanlarındaki son bilimsel veriler ile uyuşmadığını ortaya koyuyor. Kitabın aytıntılı açıklaması şu bağlantıda: https://press.ku.edu.tr/kitap/zekanin-bilimi-ve-ideolojisi/

Evrim Ağacı yazısı bunu iddia etmiyor zaten ama satrancı, üstüne basa basa "bu bir zeka oyunudur, zekiler oynayabilir" düşüncesi ile anlatan bazı kişiler çocukların gelişimine zarar veriyor. Satranç oynarken zorlandıkları zaman "sanırım yeteri kadar zeki değilim" algısı oluşmaya başlıyor; başarılı olsa bile, ileriki safhalarda zorlandığı zaman gelişimini durduruyor. Üstteki paragrafı o yüzden yazdım; matematik ile alakalı olarak görünse bile, bu nörobilimsel bulgular satranca da pek ala uyarlanabilir. Bazı insanlar tarafından yanlış anlaşılabileceğini düşündüğüm Evrim Ağacı makalesinden bir bölüm ise şöyle:

Özellikle bazı çalışmalar vardır ki, bu iki değişken arasındaki ilişkiyi daha da ileri götürerek; satranç oynayan nüfusun, satranç oynamayanlara göre daha zeki olduğu kanısına varılmıştır.[1] Ancak bu çalışmalar bizleri, satrancın zekayı geliştirdiği sonucuna götürmez. Çünkü nedenselliğin yönü belirsizdir. Aslında bunun birkaç alternatif açıklaması vardır: Örneğin yüksek bir IQ, yüksek bir satranç yeteneğinin nedeni olabilir. Bir başka deyişle; zeki bir birey, satranç ileri derecede analitik düşünme becerisi gerektirdiği için, satranca daha çok ilgi duyabilir ve daha ileri düzey satranç yeteneği kazanabilir.

Aşağıdaki ikinci paylaşımım, yüksek IQ ile satranç-matematik-bulmaca vs. gibi alanlar arasındaki bağlantının belirsizliğini daha net gösteriyor:

2) Çevirmen arkadaşımın yardımıyla Fields, Abel ve Kraliyet Ödülü kazanmış şu üç matematikçi ile gmail üzerinden yaptığım konuşmalar bahsettiğim belirsizliğe ışık tutuyor: Karen Uhlenbeck, Richard Thomas ve Martin Hairer. Üç matematikçinin ortak noktası şu: çocukluk/gençlik çağlarında zeka oyunları ve satranç ile aralarının iyi olmaması... Richard Thomas bunun en ileri örneği olabilir: gençken acele edip heyecanlandığı için bulmaca çözmüyor, satranç ile uğraşmıyormuş. Karen Uhlenbeck gençlik yıllarında satrancı bırakıp yapboz oyunlarına yönelmiş. Martin Hairer ise satrançta iyi olmadığını söyledi sadece.

Ek: Google Translate ve DeepL araçları ile iletişime geçtiğim matematiksel fizikçi ve matematik profesörü John C. Baez (Vikipedi'den araştırabilirsiniz) bana şöyle bir cevap vermişti: "Zeka oyunlarından, matematik bulmacalarından ve yarışmalardan hep hoşlanmamışımdır. Ben sadece evrendeki en büyük gizemleri çözmek istedim. Ayrıca hızlı olmam gerektiğini hissetmekten de hoşlanmıyorum. Yalnız değilim: Ünlü matematikçi Gelfand 'Hızlı olmak sadece pire yakalamak istiyorsanız iyidir' demiş."

Ayrıca aşağıdaki makalenin öğrenmede etkili olduğunu savunduğu "doğal yetenek" faktörünün de konuya hakim olmayanlar tarafından yanlış anlaşılabileceğini düşündüğüm için, bu makaleye, önerdiğim kitaptaki bilgiler ile yaklaşmak yararlı olabilir:

https://evrimagaci.org/yetenek-caba-optimizasyon-ogrenmede-basariyi-belirleyen-faktorler-nelerdir-daha-iyi-nasil-ogrenebilirsiniz-12590

Jo Boaler'ın "Sınırsız Zihin" kitabı, yeni nörobilimsel bulgular ışığında bu konuları çok daha akılcı bir şekilde değerlendirmemizi sağlıyor. Okumanızı tavsiye ederim.