Değişen Dünyada Eşeysel Seçilim

Efsaneye göre aşk ve güzellik tanrıçası Venüs ve denizler tanrısı Neptün’ün oğlu Erice, büyük bir güce ve yeteneğe sahip bir savaşçı olarak doğar. Özellikle boks konusunda ustalık sergileyen Erice, Sicilya adasının batısındaki Eryx Dağı'nın zirvesine, 750 metre yukarıya kendi şehrini kurmaya karar verir. Erice, şehrini kurduktan sonra bölgeye gelen tüm yabancıları boks maçlarına davet etmeye başlar, fakat maçları her zaman kendisi kazanır ve yenilen yabancıları öldürür. Erice'nin bu acımasızlığı, şehrinin korku uyandıran bir yer haline gelmesine neden olur. Ta ki Herkül (Herakles) Sicilya'ya gelip, boks maçını kazanıp Erice'yi öldürene kadar. Erice'nin ölümüyle, şehirdeki korku ve şiddet dönemi sona erer. Herkül tarafından yeni bir düzen kurulur ve şehir, barış ve huzurun merkezi haline gelir. Erice kasabası bugün, Orta Çağ'dan kalma taş sokakları, tarihi yapıları ve muhteşem manzarasıyla adeta bir açık hava müzesi gibi ve tam anlamıyla bir bilim merkezi halini almış.

Bahar Patlar

Bahar Patlar

Erice'nin simgelerinden biri, Sicilya doğumlu dünyaca ünlü fizikçi Ettore Majorana'nın adını taşıyan E. Majorana Vakfı ve Bilimsel Kültür Merkezi'dir. 1963 yılında kurulan vakıf, o yıllardan beri fizik başta olmak üzere çeşitli bilim dallarında uluslararası konferanslar, seminerler ve kurslar düzenliyor. Her yıl dünyanın dört bir yanından bilim insanları Erice'ye gelerek bu etkinliklere katılıp bilgi alışverişinde bulunuyorlar. Bu anlamda burası bana Nesin Matematik Köyü’nü çok anımsattı. Bu zamana kadar Erice’de düzenlenen toplantılara geldikten sonraki bilim hayatında Nobel alan 106 farklı bilim insanı olmuş, diğer başka 49 bilim insani ise geldiğinde zaten Nobel ödüllüymüş. Bu yıl düzenlenen etkinliklerden biri “Değişen Dünyada Eşeysel Seçilim” başlıklı çalıştay ve tabii ki duyar duymaz yerimi ayırtmıştım. Eşeysel seçilim ve ekolojik faktörler arasındaki etkileşimlere odaklanan seminerlerin bulunduğu çalıştay benim için hem eşsiz bir bilimsel aktivite hem de İtalya’nın güzel manzaraları ve yemeklerine doyduğum bir bilimsel tatil kaçamağı oldu.

Bahar Patlar

Eşeysel seçilim, Darwin’in keşfini dile getirmesinden yaklaşık 100 yıl sonra gerçek anlamda çalışılmaya başlandı ve son 30-40 yıldır çalışmaların sayısı hızla arttı. Bugün artık eşeysel seçilim evrimin en önemli yürütücüsü olarak kabul edilen bir mekanizma olmaya başladı. Bunu özellikle bu gibi etkinliklerden de anlayabiliyoruz. Pek çok farklı ülkeden katılımcı olmasına rağmen Birleşik Krallık üniversitelerinden daha çok katılımın olması, eşeysel seçilimin en çok doğduğu topraklarda mı çalışılıyor olduğunu düşündürdü.

Bu çalıştayda özellikle altı çizilen meseleler iklim değişikliği gibi değişen çevresel şartlar ve eşeysel seçilim parametrelerinin nasıl etkileştiği ve türlerin uyum başarılarını nasıl etkiledi gibi konular üzerine. Dişilerin seçimi, erkekler arasındaki rekabet veya dişi ve erkekler arasındaki çekişmelerin değişen ekolojik faktörlerle ne gibi dinamik ilişkiler içinde olduğu üzerine kafa yoruyoruz.

Bahar Patlar

Katılımcılar arasında kadınların erkeklerde koku ve MHC genleri ile ilişkili seçimleri üzerine yapılmış meşhur deneylere imza atan Claus Wedekind’de vardı. Özellikle benzer bir deneyi atlar (Equus caballus) üzerinde de yaptıklarından bahsetti. Onlarca dişi atın, kendisinden farklı veya aynı MHC gen yapısına sahip atlarla koklaşmasına izin verilmiş. Beklentileri, insanlarla yapılan deneylere benzer şekilde, dişilerin kendi MHC genlerini tamamlayabilecek farklı MHC gen yapısına sahip erkekleri kokularından tanıyıp, o erkeklerle çiftleşmeyi tercih etmeleri. Fakat dişilerin erkekleri sadece koklamasına izin verilmiş ve sonra dişilere herhangi farklı başka erkeklerden toplanan spermler transfer edilmiş. Sonuçlar çok ilgi çekici. Dişiler eğer koklaştığı erkeğin kokularından hoşlanmışsa, yani erkek MHC farklı gen yapısına sahipse, transfer edilen spermlerin yumurtaları dölleme ve dişinin hamile kalma olasılığı o derece artmış. MHC yapısını koku aracılığıyla algılayıp erkeği beğenen dişiler, o erkekten aldıklarını sandıkları spermlerin dölleme şansını bir şekilde arttıran çeşitli mekanizmaları devreye sokmuş olsalar gerek. Yani dişilerin bu kararları beyinde olup bitmiş diyebiliriz. Değişen şartlar MHC gibi hastalıklara karşı önemli genlerin çeşitliliğini tehlikeye sokarsa, dişiler çiftleşse dahi spermlerin dölleme yeteneği azabilir.

Diğer bir katılımcı Jan Komdeur, 1985 yılından beri kimsenin yaşamadığı minicik adalarda Seyşeller bülbüllerini takip ettiği çalışmalarından bahsetti. İklim değişikliği sonucu adalarda böcek varlığı azalıyor. Çalışmalara göre besini azalan kuşların birbirlerine yavru bakımı konusunda yardım etmelerinin önemi artmış. Teyzelik iklim değişikliği ve besin azalması sonucunda daha kıymetli bir hal almış.

Üç gündür devam eden çalıştay bana, Viktorya dönemi feministlerinin savunduğu gibi, eğer dişi seçimi toplumu değiştirme gücüne sahipse, değişen dünyada dişiler bu rolü nasıl bir dünya şekillendirmek adına kullanabilirler gibi şeyler düşündürdü. Bana öyle geliyor ki daha akıllı erkekleri seçmeye başlamak bizi hızlı bir teknolojik gelişim patlaması noktasına getirdi. Hem de daha akıllı erkeklerin belki de daha az cinsiyetçi olması sonucu, biz kadınların da bu gelişimin üretken birer parçası olmamızı sağladı. Seçimlerimiz belki de bu çelimsiz türümüzü önce daha büyük beyinli hale getirip bugünlere taşıdı, şimdi de dünyayı parmağımızda oynattığımız bir istilacı haline getirdi. Eğer öyleyse umarım seçimlerimiz daha az öfkeli, daha doğa sever, diğer canlılara ve içinde yaşadığı çevreye daha saygılı erkekler yönünde şekillenir.