Erkekler olmadan da...

Canlıların çoğalması, çoğunlukla dişinin yumurtası ile erkeğin sperminin bir araya gelerek döllenmenin gerçekleştiği, bu nedenle eşeyli üreme dediğimiz bir süreçtir, yani iki eşeyin birlikte yeni canlılar üretmesi. Bazı canlılar ise hem eşeyli hem eşeysiz ürer, yani eşeyler bir araya gelmeden de tek bir eşeyin varlığı ile yeni bireyler üretilebilmesi durumudur. Arılarda partenogenez bunun bilinen en iyi örneklerinden biri. Kraliçe çiftleşme gerçekleşmeden, yani bir erkek arıya ihtiyaç olmadan yeni bireyler üretebilir. Dikkat ederseniz, üreyebilir demedim, çünkü buna direkt olarak üreme demek çok da doğru olmaz, zira arılar bu yolla yalnızca erkek arıları dünyaya getirebilir. Bir yandan devam eden eşeyli üreme ile dişi arılar ve yeni kraliçeler ortaya çıkmazsa, yalnızca partenogenezle erkeklerin üremesi neticede bir kara son olurdu, popülasyonun ölümü! Eşeyli ve eşeysiz üreme ve evrimi hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek için Evrim Ağacı'nın konuyla ilgili yazısını okumanızı tavsiye ederim.

Benim burada bugün bahsetmek istediğim ise oldukça ilginç olan yeni bir bilimsel makalede rastladığım eşeyli ve eşeysiz üreme ile ilgili bir çalışma. 28 Temmuz'da Current Biology dergisinde yayınlanan makaleye göre bilim insanları ilk kez, sadece eşeyli olarak üreyen bir hayvanda - ki bu hayvan genetik ve davranış çalışmalarının ünlü gözdesi, meyve sineği Drosophila melanogaster'dir - eşeysiz üremeyi tetikledi. Yalnızca eşeyli üreme özelliği gösteren bir türde, türün bireyleri herhangi bir malformasyon veya milyarda bir gözlenecek bir etken sonucu partenogenez gibi bir yolla yeni bireyler oluşturmamış ise, bunun olması pek mümkün değildir. Ama Caltech, Cambridge ve Tennesse Üniversite'lerinin birlikte ve Alexis Sperling önderliğinde yaptığı çalışmada bilim insanları mümkün olmayanı laboratuvarda başardı^[1].

Drosophila melanogaster dışında, aynı gruba ait bazı başka türlerde, eşeyli ve eşeysiz üreme arasında geçişler, etrafta hiç erkek olmaması durumunda türün devam etmesini sağlayan bir hayatta kalma ve üreme stratejisi olarak evrilebilir. Seçici veya zorunlu olmayan partenogenez olarak da bilinen benzer bir stratejinin gözlendiği bir meyve sineği türü ise Drosophila mercatorum. Bilim insanları bu fenomenin genetik yapısı hakkında fikir edinmek için, D. mercatorum'un sadece eşeyli üreyen ve sadece partenogenezik olarak birey üreten farklı genetik yapıdaki bireylerinin tüm genomlarını okuyup karşılaştırarak partenogeneze yol açan genleri tespit etmişler. Bu tür bir gözlem aslında genetik araştırmalarda yaygın olarak yapılan bir çalışma türüdür.

Asıl görece yeni ve oldukça ilginç olan kısım ise bu genleri alıp, ilk kez D. melanogaster'e, yani sadece eşeyli üreyen bir türe, CRISPR genetik mühendislik yöntemleriyle ekleyerek, partenogenezle çoğalabilmesini sağlamış olmaları. Çalışma 220,000'den fazla bakire meyve sineğinin kullanılmasıyla altı yılda tamamlanabilmiş. Heyecan verici!