Thales’in Tahmin Ettiği, Med-Lidya Savaşını Bitiren Güneş Tutulması

Miletli Thales MÖ 624 yılında doğmuş ve MÖ 546 yılında ölmüştür. Antik Yunan’ın ilk bilim insanı, filozofu ve astronomudur. Thales, mitopoetik düşünceden kopup felsefi düşünceye geçişin sembolüdür ve İyonya Aydınlanmasını başlatmıştır.

Thales, varlıkların ardında temel ve düzenli bir yapının var olduğunu, evrendeki çokluğun gerisinde aslında birliğin olduğu görüşünü ortaya atmış ve kendisinden sonra gelen birçok filozofun da üzerinde durduğu “Evrenin ana maddesi nedir?” sorusuyla felsefenin en önemli problemlerinden biri olan Arkhe problemini ortaya koymuştur.

Thales’e göre her şey sıvı bir varlıktan beslenir yani evrenin ana maddesi sudur. Aynı zamanda yerin su üzerinde durduğunu ve her şeyin tanrılarla dolu olduğunu söylemiştir.

Herodotos’un anlattığına göre Thales MÖ 28 Mayıs 585 yılında bir Güneş tutulması olacağını önceden tahmin etmiştir. Herodotos’un Tarih adlı eserinde şöyle geçmektedir:

“Lidyalılar ve Medler arasında savaş patlak verdi ve beş yıl boyunca çeşitli başarılarla devam etti. Bu süreçte Medler Lidyalılara karşı birçok zafer kazandılar ve Lidyalılar da Medlere karşı birçok zafer kazandı. Diğer savaşları arasında bir gece nişan vardı. Bununla birlikte, denge her iki ulusun da lehine olmadığı için, altıncı yılda başka bir çarpışma oldu ve bu sırada, savaş iyice ısınırken, gün aniden geceye dönüştü. Bu olay Miletli Thales tarafından önceden bildirilmişti, o da İyonyalıları bu konuda önceden uyarmış ve olayın tam olarak gerçekleştiği yılı saptamıştı. Medler ve Lidyalılar, değişimi gözlemlediklerinde, savaşmayı bıraktılar ve barış şartlarının kabul edilmesini istiyorlardı.^[1]”

Barış antlaşmasının şartları kapsamında Lidya Kralı Alyattis’in kızı ile Med Kralı Siyaksares’in oğlu evlendi ve Halys Nehri (Günümüzde Kızılırmak) iki ulusun sınırı kabul edildi.

Ay ve Güneş tutulmalarına ilişkin muhtemel en eski kayıtlar Hint’te ve Çin’de M.Ö. 3000’lere, Babil’de ise MÖ 700’lere kadar uzanmaktadır. Bu tarihlerden itibaren Babillerde sistematik kayıtlar yapılmış ve belirli koşullarda oluşan tutulmaların bir süre sonra aynı geometrik koşullarda tekrarlanabileceğini keşfetmişler buna Saros döngüsü adını vermişlerdir. Saros döngüsünde bir tutulma 6586 gün sonra benzer fiziksel özellikte tekrarlanır fakat tutulmanın nerede olacağı bilinmezdi.

Mısırlılar ve Mezopotamya uygarlıkları Güneş tutulmasını önceden bildirme imkanı veren Saros döngüsünü biliyorlardı. Söylenene göre Thales, Mısır seyahati sırasında Saros döngüsünü öğrenmiş ayrıca Mısır’da MÖ 18 Mayıs 603 yılındaki tutulmayı ya bizatihi kendisi gözlemlemiş ya da Mısırlılardan işitmişti. 6586 gün (18 yıl 11 gün) sonra, başka bir tutulmanın daha olacağını hesaplayabilirdi ve bu tarih MÖ 585 yılına rastlıyordu.

Birçok bilim tarihçisine göre Thales’e atfedilen bu olay yalnızca bir efsaneden ibarettir. Fakat Herodot'unkinin yanı sıra hikâyenin başka anlatıları da var. Laertios Diogenes, Thales ile aynı yüzyılda yaşayan Ksenofanes'in tahminden etkilendiğini söyler ve ayrıca Demokritos ve Heraklitos'tan ek tanıklıklar verir. Thales’in Mısır ve Mezopotamya uygarlıklarından geometriyi Yunan’a taşıması da göz önünde bulundurulduğunda Güneş tutulmalarına ilişkin bilgileri de bu uygarlıklardan elde etmiş olması ve buna dayalı tahmin yapmış olması kuvvetle muhtemeldir.