Alkol ve Seçimler

Bugün üniversitedeki bölümüzde bilimsel makale tartışma günlerinden biriydi ve sineklerin çiftleşme partnerlerini seçerken ilgi gösterdikleri özelliklerin, alkol alınca daha az önemli olmalarıyla ilgili bir makaleyi ele aldık. "Alcohol reduces choosiness and relaxes mate preferences in female Drosophila simulans^[1]" (Alkol, Drosophila simulans dişilerinde seçiciliği azaltır ve eş tercihlerini rahatlatır) başlıklı bu makale, 2023 Aralık ayında saygın bir dergi olan Biological Journal of the Linnean Society'de yayımlandı.

Alkol tüketimi, kuşlarda, memelilerde ve böceklerde yaygın olarak gözlenir. Özellikle meyve sinekleri gibi üzerinde çalıştığımız türlerin, tabiatları gereği çürük ve yüksek alkollü fermente meyveleri tercih ettiğini biliyoruz. Alkolün eşeysel özellikleri ve cinsel davranışları etkilediği de iyi bilinir. Hatta insanlarla yapılan araştırmalarda, hafif alkol sarhoşluğunun cinsel dürtüleri ve ilişki sıklığını arttırdığı, davranışlarda farklılaşmaya yol açtığı bilimsel verilerle de desteklenmiş iyi bilinen gerçeklerdendir. Bu tip etkiler insanlar dışında fare gibi başka memelilerde de araştırılıyor. Örneğin, düşük alkol dozları tükettikten sonra erkek sıçanlar, önceden tepkisiz oldukları dişilerle karşılaştıklarında daha istekli bir şekilde çiftleşmeye yatkın davranmışlar. Benzer çalışmalar meyve sineklerinde de benzer sonuçlar göstermiş. Buraya hepsini tek tek eklemedim, eklediğim makaledeki referanslara bakabilirsiniz. Kısaca, alkol tüketimi eş seçiminde davranışları etkileyen önemli bir çevresel faktör gibi görünüyor. Dolayısıyla bu etkilerin temelindeki mekanizmaların evrimsel olarak korunduğu düşünülmektedir.

Makaleyi özel kılan şeylerden biri, meyve sineklerinde bu zamana kadar çalışmaların daha çok erkeklerin davranışları üzerine odaklanmış olması. Bu makalede bilim insanları dişilerin eş seçimi ile alkol alımı arasındaki ilişkiye bakmışlar.

Drosophila simulans, genetik ve evrim laboratuvarlarında çok kullandığımız bir meyve sineği türüdür ve pek çok diğer meyve sineği türünde olduğu gibi dişiler çiftleşecekleri erkekleri bazı özelliklerine göre seçer. Daha önce yapılan çalışmalardan, dişilerin erkekleri, ürettiği kütiküller hidrokarbonlar gibi koku feromonları ve vücut büyüklüğü gibi morfolojik özelliklerine göre ayırt edip seçtiğini ve bu tercihlerinin genetik temelli olduğunu biliyoruz. Tamamıyla genetik olmadığı, öğrenme yoluyla jenerasyonlara aktarıldığını da biliyoruz ama bu da başka bir yazının konusu olsun.

https://insektarium.net/diptera-2/drosophilidae-wywilznowate/drosophila-simulans-wywilzna-owocowa/

Makaledeki deney ise şöyle: Araştırmacıların elinde birbirinden farklı genetik arka plana sahip (farklı genotipler) D. simulans dişi soyları var ve bu dişi soyları farklı genotipleri nedeniyle farklı erkekleri seçme eğiliminde olabilirler. Kısaca ekleyeyim, bir genotip genomu açısından biricik bir bireydir diyebiliriz. Bu yazıyı okuyan siz bir genotipsiniz, ben başka bir genotipim, hepimiz tek bir tip değiliz, farklıyız...! Burada bilim insanlarının amaçları bu farklı genetik yapıya sahip dişilerin alkol aldıklarında üreme davranışlarının nasıl değiştiğine bakmak. Sineklerde bazı yöntemler kullanarak, genotipleri saflaştırır, bir genotipi temsil eden klon gibi birbiriyle çok benzer kardeşler yaratabiliriz. Dolayısıyla aynı genotipe sahip farklı bireyleri, farklı ortamlarda yetiştirme şansımız olur. Burada da kullanılan genotiplerin istenilen kadar klonal dişi kardeş bireyleri üretilmiş ve bu dişilerin yarısı alkolsüz, diğer yarısı alkollü besinle 3 gün boyunca beslenmiş.

Daha sonra bu her genotipten ve her besin ortamından gelen dişilerde, eş kabulü (dişilerin kiminle çiftleştikleri), çiftleşmeye başlama süresi (ne kadar hızlı çiftleştikleri) ve toplam çiftleşme süresi (ne kadar süreyle çiftleştikleri) ölçülmüş. Bu ölçümler, dişi eş seçiminin farklı yönlerini yansıtır. Mesela, genellikle daha hızlı çiftleşen dişiler daha az seçici olarak tanımlanır. Çünkü daha hızlı çiftleşen dişiler, potansiyel eşleri gözlemlemeye daha az zaman harcarlar.

Sonuçlar oldukça çarpıcı! Alkol alan çoğu genotipteki dişiler, alkol almayanlara göre daha yüksek olasılıkla çiftleşmişler. Ayrıca alkol almış dişilerin, alkol almamış dişilere göre daha hızlı çiftleştiğini gösteriyorlar. Öte yandan çiftleşme süresi alkol alımından etkilenmemiş, dişiler her zaman ki ortalama çiftleşme süresi kadar çiftleşmişler - ki bu türde yaklaşık 15 dakikadır -. Bunlar farklı genotiplerin çoğunun gösterdiği ortalama sonuçlar olsa da birkaç farklı genotipe sahip dişiler alkol alımından o kadar etkilenmemiş ve çiftleşme davranışlarını değiştirmemişler.

Özetle, alkol alan D. simulans dişileri çiftleşmeye karar verirken daha az seçici davranarak hem daha geniş yelpazede farklılık gösteren erkeklerle çiftleşmiş, hem de çiftleşme kararını çabuk vermiş. Birkaç istisna dişi ise alkole daha toleranslı davranmış. Şaşırdık mı, bence hayır! Bu arada küçük bir ek, makalenin yazarlarının bir kısmını tanıyorum. Bu, bir makaleyi okurken oluşturduğu güven açısından bilim insanları için elzem olmasa da önemlidir. Konumuzla alakalı olmayan bu tip önemli konulara değinmeye de devam edeceğim!

Takipte kalın, yine görüşmek üzere, sevgiler sevgili bilim okurları!