Büyük Patlama, modern kozmolojik teoriler ışığında, maddenin aşırı yoğun ve sıcak bir noktadan genişlemesi sonucu Evren'imizin oluşmasını mümkün kılan âna verilen isimdir. Yani tıpkı kara deliklerin merkezinde bulunan tekillik gibi, Evren'in başlangıcında da bir tekillik bulunmaktadır. Evren, bu tekil noktadan başlamış ve bugünkü haline doğru evrimleşmiştir. Evren'in şu andaki büyüklüğünü tam olarak bilemiyoruz; ancak Evren'in gözleyebildiğimiz kadarının 93 milyar ışık yılı çapa sahip bir küre olduğunu biliyoruz. Evren'in büyüklüğüyle ilgili detayları buradaki yazımızdan okuyabilirsiniz.

Albert Einstein, 1915 yılında uzay ve zaman algımızı kökünden değiştiren Genel Görelilik Teorisi’ni ortaya attığı zaman denklemlerin statik olmayan bir evreni gösterdiğini fark etti. O zamanlarda Evren’in genişlediğine veya daraldığına dair bir gözlem olmadığı için Einstein denkleme "Kozmolojik Sabit" adıyla bilinen bir parametre koydu, bu parametre boş uzayın enerjisini temsil ediyordu ve kütle çekimin etkisini yok ederek Evren’in statik bir biçimde kalmasını sağlıyordu.

Darwin, Lamarck ve Huxley başta olmak üzere evrimsel biyolojinin öncülleri, evrimin geniş zaman ölçeğinde, aşamalı olarak gerçekleştiği fikrini ortaya koymuşlardır. Başlangıçta yaygın olarak türlerin zaman içinde adaptasyonlar yoluyla değişebileceği ve evrimin uzun süreçler boyunca milyonlarca yıl içinde sürekli olarak gerçekleşerek, organizmaların çevreleriyle etkileşim içinde olduklarını ve bu etkileşimlerin zamanla türlerin evrimine yol açtığı fikirleri kabul görmüştür.

Zamanla evrim üzerinde yapılan araştırmalar artıkça bazı organizmaların çevresel değişikliklere hızla uyum sağlayarak adaptasyonlar geliştirebileceği ve bu adaptasyonların kısa süre içinde genetik varyasyonlar yoluyla yayılabileceği keşfedilmiştir. Bu noktada da evrimin uzun stabil dönemlerini bölen hızlı değişim sıçramaların olduğu hipotezi ortaya atılmıştır. Örneğin söz konusu tür uzun bir süre "değişmeden" seçilim göstermeye devam ediyordur; lakin kısa bir dönemde gerçekleşen jeolojik veya biyolojik olaylar ardından jenerasyonda hızlı bir değişim (sıçrama) yaşanabileceği savunulmaktadır. Tam olarak desteklenemeyen ve üzerinde tartışmalar olan bu hipoteze sıçramalı evrim veya kesintili denge (İng: "punctuated equilibrium") adı verilmiştir.

Muhtemelen zaten bildiğiniz gibi boşanmalar giderek yaygınlaşıyor. Wang ve Schofer, 2018’de yaptıkları çalışmada, 1970’li yıllardan bu yana dünyada boşanma oranının iki katından fazla arttığı sonucuna ulaştılar. Araştırmacılara göre Kuzey Avrupa ve Batı Avrupa boşanma oranlarının en yüksek olduğu yerler. Bunun dışında Kanada’da, Avustralya’da ve Yeni Zelanda’da da dünya ortalamasının çok üzerinde oranlar mevcut. Uzak Doğu ve Orta Doğu ülkelerinde ise oranlar giderek artmasına rağmen, dünyanın geri kalanına göre hâlâ oldukça düşük.

Aynı araştırmada, bir ülkedeki boşanma oranını en fazla etkileyen faktörün ekonomik gelişmişlik düzeyi olduğu sonucuna ulaşıldı. Buna göre kişi başına düşen milli gelir arttıkça boşanma oranı da artıyor. Boşanma ile en ilgili görünen toplumsal bazdaki diğer değişkenler ise eğitim seviyesinin yüksek olması, kadının çalışma hayatında olması, dindarlığın daha düşük olması ve sosyal aktivizm.

Mars'a çarpan iki göktaşını kaydeden NASA'nın InSight uzay aracının elde ettiği veriler, Mars yerkabuğunun yapısı hakkında yeni bilgiler sağlıyor. Daha önce araştırmacılar, dalgaları bir depremin dış merkezinden gezegenin iç kısmına doğru yayılan birçok deprem gözlemlemişlerdi. O zamandan beri, gezegenin yüzeyinde dolaşan dalgalar oluşturacak bir olay ile karşılaşmayı umuyorlardı.

24 Aralık 2021'de bekledikleri olay gerçekleşti. InSight'a yaklaşık 3500 kilometre uzaklıkta bir göktaşı Mars'a çarptı. Bu çarpma olayı, çapı 100 metreden fazla bir krater oluşturarak beklenilen yüzey dalgalarını yarattı. Araştırmacılar ayrıca, ikinci bir şok kaynağı olarak InSight'tan 7500 kilometrenin biraz altında bir mesafede bir göktaşı çarpması tespit ettiler. Köln Üniversitesi Jeoloji ve Meteoroloji Enstitüsünden Dr. Brigitte Knapmeyer-Endrun ve Sebastian Carrasco, bu iki olayın sağladığı verilerin değerlendirmesinde yer aldı. Sonuçlar Science dergisinde yayımlandı.

Kaliforniya Üniversitesi'nden bir bilim insanının öncülük ettiği bir çalışma, insanların vahşi yaşamla etkileşime girmesinin tehlikelerine dair yeni uyarılar sunuyor. Biyolojik Bilimler Fakültesi'nden Yardımcı Doçent Shermin de Silva, nesli tükenmekte olan Asya filleri üzerinde araştırmalar yürütüyor. Daha önce bu hayvanların yaşam alanlarının küçülmesi konusunda raporlar yayınlayan de Silva, bu küçülmenin insanlar ve filler arasında bölgesel çatışmalara yol açtığını söylüyor.

De Silva, Ecological Solutions and Evidence dergisinde yayınlanan şimdiki çalışmasında insanların yabani hayvanlara yiyecek vermesinin ciddi sonuçlarını olduğuna dair yeni kanıtlar sunuyor. Rapor, bu tür bir beslemenin yaban hayvanlarının insanlara alışmasına yol açarak sorun çıkarma konusunda daha rahat davranmalarına neden olduğunu gösteriyor. Çalışma, sadece fillerin yaşadığı bölgeler için değil, aramızda yaşayan tüm yaban hayatı türleriyle etkileşimler konusunda da önemli bir uyarı niteliği taşıyor.

Amazon ormanının derinliklerinde bulunan Yanomami köyü, Batılı kültürü reddediyor. Köylüler üzerlerinden geçen helikopterleri görüyor olsa da bazı gruplar Batılılarla iletişim kurmadı ve onların modern yaşantılarıyla henüz tanışmadı. Bu tarz gruplar üzerinde yapılan çalışmalar sonucu yayınlanan makaleye göre, modern yaşam tarzımız vücudumuzda bazı değişimler yaratıyor. 

Vücudumuzun her yüzeyinde yer alan bakteri ekosistemi sağlımız üzerinde çok etkili. Bu mikrobiyom, bağışıklık sistemimizden davranışlarımıza kadar birçok yönden bizleri etkiliyor. Tabii ki mikrobiyal ekosistem bizleri hasta da ediyor. 

FU Orionis'in ALMA gözlemleri, geçmişteki bir gaz akışından kaynaklanan kütleçekimsel birikimin genç yıldızlarda nasıl ani parlaklığa neden olduğunu ortaya koyarak yıldız ve gezegen oluşum süreçlerine ışık tutuyor.^[1]

Orion takımyıldızındaki ikili yıldız sistemi olan FU Orionis, ilk kez 1936 yılında merkezdeki yıldızın aniden normalden 1.000 kat daha parlak hale gelmesiyle gökbilimcilerin dikkatini çekti. Ölmekte olan yıldızlardan beklenen bu davranış FU Orionis gibi genç bir yıldızda daha önce hiç görülmemişti. Bu garip olay, yeni bir sınıflandırmasında yeni bir isme ilham verdi. FUor yıldızları, birdenbire parlayarak parlaklık patlaması yaşarlar, ardından yıllar sonra tekrar soluklaşır.

Çoğu insan için Evrim Teorisi'nin tartışmaya yer bırakmaz şekilde ortaya koyduğu türler arası kuzen-ata ilişkisi, anlaması güç kavramlardan birisidir. Halbuki sadece kendi ailelerimize bile bakarak bu evrimsel olguyu algılamamız mümkündür. Bu makalemizde, türler arası akrabalık ilişkilerinden ziyade, tür içerisindeki akrabalık ilişkilerine odaklanacağız. Bu makaleyi, buradaki makalemiz gibi bazı diğerleriyle birleştirerek analiz edecek olursanız, var olmuş, var olan ve var olacak tüm türlerin birbirleriyle nasıl akraba olduğunu anlamanız mümkün olacaktır. Gelin şimdi sizi soy hattınız içerisinde son derece ilginç bir yolculuğa çıkaralım. Bu süreçte, evrimsel biyoloji ile ilgili birçok kavramı analiz etme ve anlama fırsatı bulacağınızı umuyoruz. Hikayeyi birinci tekil şahıs olarak anlatacağız, çünkü bu hikaye Wait But Why isimli bilim sitesinin kurucusu Tim Urban'ın soy ağacı tarihine yaptığı bir yolculuğa dayanıyor. Ondan öğreneceğimiz çok şey var, dolayısıyla hemen başlayalım:

Büyüklerimden yalnız 89 yaşındaki babaannem hayatta: Nana...

BirdLife International'ın 148 kuş türü üzerinden yaptığı analize göre, Avrupa'nın 25 ülkesindeki en yaygın kuş türlerinin nüfusları, son 30 yıldır %39 oranında (57 tür) azaldı.

Kış aylarında Avrupa'dan uzaklaşarak Akdeniz havzasına göç eden milyonlarca ötücü kuş, kendilerini bekleyen bir tehlikeyle karşı karşıya. Bu tehlikelerden biri, tarımsal üretim. Özelleştirmek gerekirse, oldukça güncel bir mesele haline gelmiş olan zeytin hasadı, her kış ölen milyonlarca kuşun sorumlusu. Güncel diyoruz, çünkü geleneksel olarak gündüz vakitlerinde yapılan zeytin hasadı, serin havanın organik bileşiklerin korunmasındaki olumlu etkisi nedeniyle artık gece yapılmaya başlandı ve uygulamanın milyonlarca kuşun hayatını tehlikeye atmasında zamanlamanın önemli bir etkisi var. Sadece bir tercih meselesi oluşu ise olayı daha trajik hale getiriyor. İspanya, Endülüs'te her yıl 2.6 milyon kuş bu traktörler tarafından öldürüldüğü ortaya çıkınca bu uygulama yasaklandı, ancak Portekiz'de sürdürülüyor ve her kış 96.000 kuş ölüyor.

Edebiyatımızın geçiş dönemi eserlerinden biri olan Atabetü'l Hakayık edip Ahmet yüknek'in yazdığı bir eserdir. Edip Ahmet yükneki 12 yüzyılda yaşamış bir şairdir. Doğduğu yer veya doğum tarihi konusunda hiçbir bilgi yoktur, bir nasihatname veya siyasetname niteliği taşıyan ve karahan türkçesinin en önemli eserlerinden biri olan Atabetü'l Hakayık (gerçeklerin eşliği) adlı eseri günümüze ulaşmıştır. Eseri Karahanlılar'a hanedanına mensup bir idari olduğu düşünülen Muhammed dad sipehsalara hediye etmiştir. Eserin en eski nüshası 15 yüzyılın başına ait Semerkant’ta Timurlulardan edebi eserlere meraklı ve ilgili olan Emir Arslan hoca Tarhan tarafından düzenlenmiş bu nüshanın sonunu ek olarak eklenmiş bilgilerden Ahmet yüknek'in doğuştan kör ve babasının adının Mahmut olduğu tahmin edilmektedir. Eserlerinde sık sık hadisleri ayetleri değinmesi arapça bilen İslami ilimleri tahsil etmiş bir kişi olduğunu göstermektedir eserlerinde ilmin mutluluğa götüren yol oluşundan cömertliğin bütün ayıpları yıkayan bir şey olduğunda, kibirin kötülüğünden bahsedilmiştir eseri Kutadgu Bilig'in etkisinde yazdı söylenir. şairin ölümü hakkında hiçbir bilgi bulunmamaktadır.

Modern zamanda ilk olarak hibetü'l Hakayık veya aybeytül Hakayık olarak yanlış isimlerden alınmıştır Nazım birimi beyit ve dörtlüklerden oluşan bu eserin Şair Yusuf Has Hacip'in eserinin Kaşgar şivesi, Uygur alfabesi ile yazılmış ilk yazması İstanbul Ayasofya kütüphanesinde bulunmaktadır.