Hayvanlar alemi çok geniş olmasına rağmen bilim insanları da biliyor ki bu alemin yalnızca küçük bir kısmı hakkında bilgi sahibiyiz. An itibariyle 2.3 milyon türden haberdar olmakla beraber, bazı tahminlere göre de her yıl ortalama 15,000 yeni türün bulunmasıyla bu sayı daha da artıyor.

Amerika’daki 12 farklı kurumdan yıllar boyunca bütün bu hayvanları belgelemek ve sayılarını belirlemek için bir araya gelen araştırmacılar, bilinen tüm türleri ve aralarındaki evrimsel ilişkiyi görselleştirmek amacıyla kapsamlı bir şema oluşturdu. Ortaya çıkan şema, geçen sene Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) dergisinde yayımlandı.

Bir lambanın düğmesine bastığınızda, odanızdaki ışık anında yanar. Bir lambanın düğmesine bastığınızda, Edison lambası (enkandesan lamba) gibi bir lambayı oluşturan bir filament, yani incecik bir iplik üzerinden geçen güçlü bir elektrik akımı, filamenti oluşturan maddenin atomlarını ısıtır ve ısınan filament etrafa fotonlar saçar. Bunun temellerini, ışık hızının nereden geldiğiyle ilgili yazılarımızda ve videomuzda anlatmıştık. Ama buradaki kritik soru şu: Filamenti ısıtan elektrik enerjisi nereden geliyor? Dahası, o yazımızda ışık hızının anında ışık hızına ulaştığını söylemiştik. Peki elektriğin hızı da ışık hızında mı? Eğer öyleyse, elektrik de anında ışık hızına mı ulaşıyor? Değilse, elektriğin hızı ne kadar, ne düzeyde?Sahi, elektrik dediğimiz şey ne? Bunca elektron nereden geliyor?

Eğer elektriğe dair kafanızda soru işaretleri varsa ve özellikle de okullarda öğretilenler nedeniyle elektriğin su gibi akan veya suyun akarken iş yapması gibi akarken iş yapan bir olgu olduğuna inandırıldıysanız, bu yazımızda insan medeniyetini mümkün kılan elektriği daha doğru tanıma imkanınız olacaktır.

Fosillerin keşfedilmesini konu alan filmlerde ya da hikayelerde genellikle birilerinin arka bahçesinde bütün bir dinozor kemiği bulduğu gösterilse de paleontologlar gerçekte, çoğunlukla bir iskeletin ufak tefek parçalarıyla uğraşır. Bu resim çoğu zaman eksik olsa bile, küçücük bir kemik parçası dahi yepyeni bilgiler ortaya çıkarabilir.

Bilim insanları bu parçaların nereden geldiğini anlamak için fosil içinde korunmuş antik kemikleri incelemek için kullanılan görece yeni bir yöntem olan palaeoproteomik yöntemini kullanıyor. Frontiers in Mammal Science dergisinde yayınlanan bir çalışma, bu tekniğin Avustralya’nın nesli tükenmiş keseli dev hayvanlarına (İng: "Megafauna") ait kemiklerde ilk kez başarıyla kullanıldığını ortaya koyuyor.^[1] Bu türler, günümüz Avustralya keseli hayvanlarının dev ataları olarak biliniyor.

Toplumsal eşitsizliğin tarihi engindir. Zenginler ve fakirler, kadınlar ve erkekler, siyasetçiler ve yönetilenler... İnsan doğası kusursuz olmadığı için, insanların inşa ettikleri sistemler de kusursuz olamamaktadır. Buna rağmen, atalarımız her gün bir yandan av olmadıklarından emin olup, bir yandan avcılık ve toplayıcılık ile karınlarını doyurmak zorunda kalırken, günümüzde köşebaşındaki marketten karnımızı doyuruyoruz. Toplumsal buhranın sebep olduğu beklenmedik bir cinayete kurban gitme olasılığımız da ziyadesiyle düşük. Demek ki biyolojik tarihimizden gelen sorunların üstesinden istediğimizde gelebiliyoruz. Çözümlerimiz de inşa ettiğimiz sistemlerin kendisi kadar kusursuz olamıyor; ancak kabul edilebilir düzeyde çözümler üretebiliyoruz. İş kadın-erkek eşitliğine geldiğinde bunu neden hala yapamadık? Ve bu yönde atılan adımlar neden güçlü bir ayak direyiş ile karşılanıyor?

Bunun elbette birçok nedeni var. Kimisi feministler tarafından verilen mesajları isabetsiz buluyor. Kimisi ortada herhangi bir eşitsizlik problemi olmadığı kanaatinde... Kimisi, yöntemin feministlerinkinden farklı olması gerektiğini düşünüyor. Kimisi tamamen alakasız ve yanlış konulara odaklanıldığı düşüncesinde... Ancak bu ve bunun gibi düşünen gruplar azınlıkta. Geri kalan herkes kadın-erkek eşitsizliğinin kabul edilemez ama çözülebilir bir problem olduğunda hemfikir. İşte bu büyük kitlenin problemi ise susmak... Uğraşmak istemiyorlar, tartışmalara girmek istemiyorlar, konu hakkında bilgisiz olduklarını düşünüyorlar, toplumda daha büyük problemler olduğuna kanaat getirmiş durumdalar... Dolayısıyla susuyorlar. Bu da, özellikle de internetin gericiliği ve popüler fikirlerin yerilmesini ön plana çıkaran yorum/beğeni sistemleri ve algoritmaları ışığında, azınlığın sesinin, bir gürültü olarak da olsa, çoğunluğun sessizliğinin yerini almasına neden oluyor.

Türev ve integral, matematiğin en önemli konseptlerinden ikisidir. Günümüzde okullarda (liselerde) bu ikili çok yüzeysel bir şekilde ve çoğunlukla tamamen ezbere dayalı olarak anlatılmaktadır. Özellikle de bu kavramların ne anlama geldiği öğrenciye anlatılmadan, sadece nasıl çözüleceği üzerinden anlatım yapılmaktadır. Örneğin türev için "sayının üssünü katsayı olarak önüne al ve üssü 1 azalt" denmekte, integrali anlatmak içinse "üssü 1 arttırıp, aynı sayıyı payda olarak sayının altına yaz" gibi kalıp halinde ve algılamanın imkansız olduğu bir biçimde anlatılmaktadır.

İyi, bu işlemleri yapalım da... Neden? Ne işe yarıyor? Ya da öğrencilerin daha sık sorduğu şekliyle: Gerçek hayatta ne işimize yarayacak?

Mutlaka fark etmişsinizdir: İnsanlar arasındaki bireysel farkların çok barizdir; fiziksel açıdan olsun, yüz görünümü olsun, hepsi farklıdır... Ama örneğin bin tane Ankara kedisine de baksanız, hepsi birbirine benzerdir. Şempanzeler ve diğer maymunlar da öyle. Sincaplar mesela... Peki ya yunuslar, balinalar? Hepsi birbirinin aynısı! Acaba var da biz mi göremiyoruz? Tıpkı kaplanların ya da çitaların üzerilerindeki çizgilerin parmak izi niteliği taşıması gibi? İnsanların hepsinin farklı olmasının kökeni nedir? Bu farklar, hayvanlarda var mı? Sanıyoruz insanların, tüm omurgalı hayvanlar içindeki en düşük çeşitliliğe sahip hayvan türü olduğu gerçeği, bu algınızı sorgulamanıza neden olacaktır.

Tabii bu argümanın bir diğer versiyonu da insan toplumlarının içinde görülür: "Çinlilerin hepsi birbirine benzer!", son derece yaygın bir argümandır. Benzer şekilde diğer Uzak Doğu ve Asya toplumlarından olan insanların da çok benzer olduğu iddia edilir. Halbuki her bir türün içerisinde, akıl almaz sayıda, hatta sonsuz sayıda farklılıklar bulunmaktadır ve çevre koşulları altında bu farklılıklar canlılara çeşitli üstünlükler ve zayıflıklar sağlamaktadırlar.

Doğayı ve canlıları tanımak, yaşam alanlarını tanımaktan geçer. Ancak günümüzde pek az insan etrafına gerçekten iyi bir bakış atarak canlıların yaşam alanlarını ve bu alanlar içerisinde birbirleriyle olan ilişkilerini inceliyor. Çok az insan ekolojik çalışmalardan haberdar ve birçok insan ekolojiyi "çevre korumacılığı"ndan ibaret sanıyor. Ancak ekoloji, bundan çok daha geniş, uçsuz bucaksız bir bilim dalı ve evrimsel biyolojinin de belki de en yakın olduğu dallardan biri. Bu sebeple ekolojiyi anlamak, evrimi anlamanın başlıca gereksinimlerinden biri. İşte bu videoda, size ekolojinin en ilginç konularından birisi olan sulak alanlar ve haliçleri anlatmaya çalışacağız.