Kannabidiol (CBD) Çılgınlığının Altında Çok Fazla Belirsizlik Yatıyor!

SQDC (Société Wuébécoise Du Cannabis) web sitesinde "CBD" araması yapınca neredeyse 1000 adet sonuçla karşılaşabilirsiniz. SQDC, halka medikal olmayan kenevir satan, Quebec hükümetine bağlı bir şirkettir. Tüm bitkiler gibi, kenevir de birçok doğal kimyasal içerir ve bu kimyasallardan biri olan kanabidiol (veya CBD) sağlık açısından oldukça tartışmalı olan yararlar sunmaktadır.

Bu web sitesinde CBD'yi yumuşak jel kapsül, ağız spreyi, yağ serumu, kurutulmuş bitki veya sigara şeklinde satın alabilirsiniz. Hatta folyo paketlerde içine CBD aşılanmış kuru incir, elma veya pancar şeklinde ürünler de alabilirsiniz.

Gelin görün ki, sitedeki iddialar kesin vaatlerde bulunmaktan kaçınıyor: CBD, belki sizi rahatlatabilir, bilişsel fonksiyonlarınızı arttırabilir, ya da ruh halinizi iyileştirebilir. CBD içeren sakız ve kenevir aşılanmış çikolata dahi satın alabileceğiniz internetin geri kalanında ise iddialar CBD'yi anksiyeteyi yenebilen, insomniyi iyileştirebilen ve hatta kanseri tedavi edebilen bir yaşam iksirine dönüştürüp iyice doruk noktasına ulaştırıyor.

Kenevir ve türevlerine ilişkin yasalar gevşedikçe kenevire olan ilgi ve hakkındaki iddialar artmaktadır. Bu durum, kenevir içerek "kafa bulmak" ile ilgilenmeyen insanları uykularını iyileştirmek veya ağrılarını dindirmek gibi amaçlarla CBD kullanımına yönlendirebilir. Sonuçta CBD, bir bitkiden gelen ve kullanımı onaylanmış doğal bir molekül. Bu yüzden etkili ve güvenli olmalı, değil mi?

Bir Belirsizlik Perdesi

Kenevirin insan vücudu üzerinde etkili olmasının büyük nedenlerinden biri endokanabinoid sistemimizdir. Bu sistem tüm omurgalı canlılarda yer alır: Sinir sistemimize bağlı olan bu sinyal sistemi vücudumuzda iştah, inflamasyon ve ruh hali değişimleri gibi birçok olayda rol oynar.

Bu sistemi bir anahtar-kilit mekanizması olarak düşünebiliriz. Vücudumuz belli reseptörlere bağlanan endokanabinoidler üretir, onları aktive eder ve vücutta değişikliklere yol açar. Fakat bu reseptörler vücut dışındaki kanabinoidler tarafından da aktive edilebilir. Kenevir bitkisi terpenler, flavonoidler, alkaloidler ve en önemlisi 100 farklı çeşit kanabinoid içerir. Bunlar endokanabinoid sistemimizle etkileşime girebilen bileşiklerdir. Şu ana kadar üzerinde en iyi çalışılmış kanabinoidler THC (Tetrahidrokanabinol) ve CBD'dir. THC "kafa yapar", CBD'nin ise tam olarak ne yaptığına dair tartışmalar sürmektedir.

Belirli durumlarda kullanılması için onaylanmış, CBD içeren birçok ilaç vardır. Örneğin Epidiolex; Dravet sendromu (çocukluk çağında ortaya çıkan nadir bir epilepsi türü), Lennox-Gastaut sendromu (bir başka epilepsi türü) ve tüberoz skleroz kompleksi (kanserli olmayan tümörlerin büyümesine yol açan bir genetik bozukluk) ile ilişkili nöbetleri tedavi etmek için kullanılan, yüksek derecede saflaştırılmış CBD içeren bir ilaçtır. Eşit oranda THC ve CBD içeren Sativex adlı ilaç ise, bazı ülkelerde multipl skleroz semptomlarını tedavi etmek için kullanılmaktadır.

Birkaç ay önce, kenevirin potansiyel yararlarına ve bunlardan ne kadar emin olduğumuza ışık tutan kapsayıcı bir inceleme yayınlandı.^[1] Bireysel çalışmalar, konu hakkında ne bildiğimize dair genel bir bakış sağlamak amacıyla sistematik olarak incelenebilir ve meta-analizleri yapılabilir; bu inceleme de bir adım ileri gidip kenevirin potansiyel yararları ve risklerine dair bir incelemelerin incelemesi şeklindedir.

Bu konuya dair çok sayıda sistematik incelemeyi okuduktan sonra söyleyebiliriz ki, kenevir ve türevleriyle ilgili ölçülen ağrı kesici, uyku düzeltici etkiler ve hatta kenevir tüketiminin yan etkileri zayıf kanıtlarla desteklenmektedir. Tıp araştırmalarında altın standart olan randomize kontrollü çalışma sonuçlarının kesinlik derecesi çok düşüktür. Birçok çalışma, kenevir ve türevlerinin üzerinde çalışılan hastalık için faydalı olmadığını gösteren negatif sonuçlar ile sonlanmıştır.

CBD, ağrı kesici olarak umut vericidir; ancak konu hakkındaki birçok inceleme makalesi CBD ve diğer kenevir türevlerini bir arada incelediğinden CBD'yi tek başına bir ağrı kesici olarak değerlendirmek zorlaşıyor. Bu yıl yayınlanan kapsamlı inceleme makalesinin yazarları, hastalar kenevir veya CBD gibi türevlerini kullandıklarında kronik ağrılarının ortalamada %30 kadar azaldığını hesapladılar.

2022 yılında yapılan bir incelemede ise CBD'nin tek başına artrit ve benzer hastalıklara sahip bireylerde ağrıyı azalttığına dair laboratuvar hayvanları üzerinde yapılan çalışmalar oldukça ümit verici görünüyordu; ancak insanlar üzerinde yapılan çalışmalar yetersiz kalmıştı.^[2] THC veya CBD'nin kanser veya multipl skleroz gibi nörolojik hastalıklara sahip bireylerde yaşam kalitesini arttırdığına dair çalışmaların meta-analizinin sonuçları ise hayal kırıklığıydı.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Peki CBD, uyku için faydalı mı? Aynı kapsayıcı incelemeye göre evet, faydalı olabilir; ancak sonuçlar hastanın uyku sorununa neden olan sağlık sorununa göre değişiyor ve bununla ilgili çalışmaların çoğu bazı hatalar içeriyor.^[3]

Ayrıca bazı çalışmalarda CBD'nin anksiyete azaltıcı etkileri gözlenmiştir ve bu da uyku kalitesini etkileyen bir şeydir. Ancak farelerde kesinlikle işe yarasa da insanlar üzerinde denendiğinde, mesela topluluk önünde konuşma yapmak gibi stresli durumlarda sağlıklı insanlara verilen tek doz CBD test edildiğinde, sonuçlar gerçeklikten biraz uzaklaşıyor.^[4] Sonuçlar şu ana kadar tatmin edici olsa da çalışmalar, küçük örneklem büyüklükleri gibi birçok sorunla dolu.^[5]

Multipl skleroz ise sinir hücrelerini etkileyen dejeneratif bir hastalıktır ve spastisite olarak bilinen kas sertliği ile birlikte görülür. Kanabinoidlerin (CBD de dahil) multipl sklerozlu bireylerde spastisiteyi azalttığına dair orta güvenilirlikte kanıtlar mevcuttur.^[1] Ancak bu çalışmaların az kapsayıcı olması emin olmamızın önüne geçmektedir.

Şizofreni, Crohn's hastalığı ve ülseratif kolit hastalığı için CBD'nin yararlarına dair kanıtlar yetersizdir ve kesin değildir.^[6] Parkinson hastalığı için CBD veya kenevir kullanımının sonuçları tatmin edici olsa bile, daha kapsamlı ve titiz denemelere ihtiyaç duyulmaktadır.^[7]

Tüm bunlar CBD'nin bu sorunlar için işe yaramadığını söylediğimiz anlamına gelmiyor; fakat şu ana kadar yayınlanan çalışmaları göz önünde bulundurduğumuzda kesin olarak bir şey söyleyemeyiz. Eğer CBD güçlü bir ağrı kesici veya etkili bir uyku ilacı olsaydı şimdiye kadar yapılan araştırmalarda açıkça belli olurdu. CBD, bazı durumlarda gerçekten kullanılıyor: Epidiolex bunun bir kanıtı. Peki CBD her şeyin ilacı mı? Kesinlikle değil.

Ağrı ve sızılarınız için denemeye karar vermeden önce bilmelisiniz ki CBD, genelde bahsedilmeyen birçok risk içerebilen bir kimyasal.

CBD Ne Kadar Güvenli?

CBD, masummuş gibi düşünülebilir çünkü beynimiz doğayı çekici bulur. Kenevir sadece bir bitkidir, CBD de bu bitkiden gelir, dolayısıyla CBD güvenlidir diye düşünürüz. Fakat CBD bir kimyasaldır ve kimyasalların insan kullanımındaki güvenliği doğal ya da sentetik olması ile alakalı değildir. Örneğin Geleneksel Çin Tıbbında kullanılmış birçok bitki karaciğere zarar vermektedir. Eğer daha önce zehirli bir sarmaşık bitkisine dokunduysanız, bitkilerin her zaman zararsız olmayacağını anlamışsınızdır.

Katılımcılara CBD verilen birçok çalışma, CBD'nin güvenli olduğunu ve çok az istenmeyen etkisi olduğunu raporlamıştır. Problem şu ki; bu güvenlik değerlendirmesi katılımcıların anlık bildirdiği etkilere dayanmaktadır. CBD'nin vücuttaki metabolizması daha iyi anlaşıldıkça araştırmacılar klinik denemelerde ortaya çıkmayabilecek problemleri dile getirmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), bu yılın başında CBD'nin ağız yoluyla alındığında toksisitesi hakkında bir inceleme yayınladı.^[8] Bu incelemeye göre öncelikle kana karışan CBD miktarı aç karnına alınıp alınmadığına bağlı olarak oldukça değişiyor. Aç karnına alındığında, alınan dozun yaklaşık %6'sı kana karışıyor. Yüksek yağ içeren besinlerle alındığında ise bu sayı %19'a kadar çıkıyor. Bu, CBD'nin vücut üzerindeki etkisini değiştirebilir. İkinci olarak, güçlü kanıtlarla gördüğümüz üzere CBD birçok insan harici hayvanda erkek üreme sistemine zarar verebiliyor. Örneğin sperm sayısını düşürerek döllenmeyi zorlaştırabiliyor.

Üçüncü sırada ise karaciğer problemleri var. Ağız yoluyla alınan CBD'nin bu organa zarar verebileceğini biliyoruz. Epidiolex denemelerinde, ilacı alan beş hastanın birinde normalin üstü derecede karaciğer enzimi gözlemlendi ve hastaların bazıları bu yüzden ilacı almayı bırakmak zorunda kaldı. Bu nedenle Epidiolex kullanan hastaların düzenli olarak kan testine girmesi öneriliyor. Buna yol açan, hastaların aldığı diğer epilepsi ilaçları da olabilir; ancak literatür genel olarak CBD'nin karaciğere zarar verebileceği yönündedir.

Ayrıca CBD, vücuttaki sindirim şeklinden dolayı diğer ilaçlar ile etkileşime girme potansiyeline de sahiptir. Bu durum ilaçların vücuttaki seviyesinin CBD olmadığındaki seviyesinden daha yüksek veya düşük olmasına neden olabilir. Dolayısıyla anekdotlardan, kapsamsız çalışmalardan ve kanabidiolun doğal olmasından kaynaklanan güvenlik anlayışı sorgulanmayı hak etmektedir.

Bunların hiçbiri CBD'yi işe yaramaz ve tehlikeli bir madde olarak göstermeyi amaçlamıyor. Fakat CBD sıkça zararsız, şifalı bir ilaç olarak lanse edilmekte. Bu algının da dikkatli bir şekilde düzenlenmesi gerekiyor. Bazı çocukluk çağı epilepsisi türleri gibi sınırlı sayıda hastalığın tedavisinde CBD'den gerçekten yararlanılıyor. Bir dizi başka hastalığa etkisi de ümit verici; ama şu ana kadar yapılan çalışmalar diğer konularda pek bilgi içermiyor. Optimal dozlar bilinmiyor. CBD her ne kadar bağımlılık yapıcı olmasa da yan etkiler olarak raporlanan uyku hali, ağız kuruluğu, bulantı, iştahta düşüş ve ishalin de ötesinde vücuda hemen ortaya çıkmayan ciddi zararlar verebilmektedir.^[2]

Bu listeye ticari ürünlerin her zaman göründüğü gibi olmadığı gerçeğini de ekleyebiliriz: Test edildiklerinde genellikle etikette belirtilenden farklı miktarda CBD ve THC içerdikleri görülmektedir.^[9] Ayrıca düzenli olarak ağır metaller ile kontamine olabilmektedirler.^[10] Bazı ürünler hiç CBD içermemesine rağmen CBD olarak piyasaya sürülmektedir.^[11]

Hükümet tarafından test edilen lisanslı ürünlerin etiketleri daha güvenilirdir. Bu konuda klinisyenleri eğiten Mayo Clinic'ten bir grup araştırmacı, kalite standartları olan satıcılar bulmayı öneriyor: CGMP sertifikası, bağımsız bir raporlama sistemi, ürün numunelerinin içerdiği THC oranının %0.3'ten düşük olması ve böcek ilacı veyahut ağır metal içermediğini gösteren laboratuvar testlerinin varlığı kontrol edilmeli.^[12] CBD, yalnızca bir ilaç değil, aynı zamanda doğal bir sağlık ürünü olduğu için ve bu tarz ürünler genelde yeterince regüle edilmediği için, ne yazık ki tüketicinin kendisinin önlem alması gerekiyor.^[13]

Her ne kadar CBD'nin düşük doz kullanımı önerilse de 300 miligramdan azı yeterince etkili olmayabiliyor.^[14] Son olarak CBD, her şeye çare olan şifalı bir iksir değil. Bir ilaç ve her zaman bir ilaç olarak anlaşılmalı.