Hiperaktif Çocuklara Sahip Ebeveynlerin Korkulu Rüyası: Ritalin Nedir, Ne Değildir?

Birçok aile, bağımlı olabileceği korkusuyla çocuklarına psikiyatristlerin yazdığı Ritalin (ya da jenerik ismiyle metilfenidat) ve benzeri uyarıcıları (stimülanları) kullandırmaktansa, alternatif tedavi arayışlarına girmeyi tercih ediyor. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) için verilen dozun üzerinde bir miktarda kullanıldığında bu ilaçların kokain benzeri etkiler yaptığı yaygın olarak biliniyor. Ancak iki madde arasında önemli farklar var.

Ritalin Bağımlılık Yapar Mı?

Bağımlılık oluşmasına sebep olan faktörlerden biri, ilacın beyindeki dopamin miktarını ne kadar kısa sürede yükselttiğidir: Ne kadar çabuk yükselirse, istismar potansiyeli de o kadar yüksek olur. Araştırmalara göre Ritalin'in beyindeki dopamin miktarını artırması yaklaşık 1 saat, kokainin ise saniyeler sürmektedir. Aynı zamanda DEHB tedavisi için kullanılan ilaç dozları düşük ve uzun etkilidir, bu da bağımlılık riskini azaltmaktadır.

Aslına bakarsanız, tedavi edilmemiş DEHB'li bireylerde madde bağımlılığı oranları, Ritalin kullananlardan daha yüksektir. Tedavi edilmeyen DEHB, ileriki yaşamda depresyon, davranış bozukluğu, anksiyete, bipolar bozukluk ve madde bağımlılığı gibi problemlere sebep olabilmektedir. Madde kullanımı direkt olarak DEHB'nin veya yukarda sıralanan komorbid (eşlik eden) bozuklukların semptomlarını rahatlatma amacı taşıyabilir. Reçeteli stimülan tedavisine ne kadar erken başlanılırsa, madde bağımlılığı riski de o kadar azalır.

Bazı Uyarılar

Her kimyasal maddede olduğu gibi Ritalin gibi ilaçlarda da doz, her şeydir. Reçete edilen doz ve sürede alındığı sürece dikkate değer bir sorun oluşmayacaktır. Ancak birçok kişi, bir önceki dozu almayı unuttukları için veya çok geç hatırladıkları için bir sonraki doz ile birlikte almaktadırlar. Bu, son derece tehlikelidir. Bunun yerine, unutulan doz atlanmalı ve bir sonraki dozdan devam edilmelidir.

Ayrıca bu ilaç, reçete edilen kişiler haricinde kimse tarafından kullanılmamalıdır. Dozun doğru tutturulamaması halinde yüksek doz alımı dolayısıyla nöbetler, nefes darlığı, bilinç kaybı, halüsinasyonlar, kas kasılmaları ve hatta ölüm görülebilir.

Ritalin, Sağlıklı Bireylerin Öğrenme Kapasitesini Artırır mı?

Tüm dünyada, özellikle üniversite sınavına hazırlanan gençler arasında bu ilaçlara başvurmak oldukça popüler hale geldi. Ancak bu boşa bir çaba; çünkü Ritalin'in öğrenme kapasitesini artırması mümkün değil. Birçok çalışmaya göre Ritalin, bilişsel işlevleri zaten optimal düzeyde olan sağlıklı bireylerce kullanıldığında hiçbir etki göstermiyor.

Ritalin ve benzeri ilaçlar bilişsel performansın halihazırda düşük olduğu; yani DEHB'li bireylerde kullanıldığında odaklanma durumunu normal düzeye çeker. Bunların kapasiteyi artırdığı bilgisi ise gerçek değildir.

Tedavi Edilmeyen DEHB Nelere Sebep Olabilir?

Bu bozukluğa sahip kişilerde sıklıkla dürtüsellik, dikkat problemi ve buna bağlı olarak hafıza problemleri görülür. Aynı zamanda organize olmada ve görevlerini yerine getirme konusunda sıkıntı yaşarlar. Tüm bunlar bireylerin akademik ve profesyonel hayatını performans düşüklüğü bakımından önemli ölçüde etkiler.

Sırayla konuşma, doğru zamanda uygun tepki verme gibi zorluklar sosyal hayatı da derinden sarsabilir. Tedavi edilmeyen çoğu çocuk, bunlara bağlı olarak düşük özgüven ve depresyon gibi ek problemlerle karşılaşabilir. Kız çocuklarında yeme bozukluğunun gelişmesi de oldukça yaygın görülür.

Bazı hastalarda semptomlar yaşla birlikte azalsa/kaybolsa da DEHB bazıları için ömür boyu sürecek olan bir bozukluktur. Zaman yönetiminde ve organize olmada başarısızlık, iş arkadaşlarıyla geçinememe ve eleştiri kabul etmeme gibi nedenlerden dolayı bir işe girme veya girdiği işi sürdürmede yaşanılan sorunlar hiç de azımsanacak gibi değildir.

Ritalinin Yan Etkileri Nelerdir?

Elbette her ilaç gibi, Ritalin de belli başlı yan etkilere sahiptir. Bunlar arasında gerginlik, uyku sorunları, iştah kaybı, kilo kaybı, baş dönmesi, mide bulantısı, kusma veya baş ağrısı bulunmaktadır. Bu semptomların rahatsız edici düzeye ulaşması halinde hekime başvurmak gerekir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

DEHB tanısı konulan çocuklara verilen ilaçlar, bu gibi problemler ve yan etkiler göz önünde bulundurarak, çocuğun göreceği faydanın yan etkilerinden daha ağır bastığı durumlarda reçete edilir. Sadece psikiyatristin gerekli gördüğü durumlarda kullanılmalıdır; ancak bu reçetenin verilmesi halinde de kullanmaktan sakınmamak gerekmektedir.