Epilepsi (Sara) Nedir? Epilepsi Nöbetleri Soğan, Deri Ayakkabı, vb. Koklatılarak Geçirilebilir Mi?

İddia

Soğan ve deri ayakkabı gibi keskin kokulu besinleri epilepsi nöbeti geçiren birine koklatırsanız, nöbet hemen sona erer, faydası olur.

Gerçek mi?

Sahte

Gerçek Ne?

Soğan, sarımsak, vb. keskin kokulu besinlerin ağızdan alınmasının veya bunlara ek olarak ayakkabı gibi keskin kokulu cisimlerin hastaya koklatılmasının epilepsi nöbetleri ile hiçbir alakası bulunmamaktadır. Tam tersine, hastaya yardım edebileceğiniz kıymetli zamanınızdan çalan, yaşamı son derece tehdit edici, geçersiz uygulamalardır.

İddianın Kökeni ve Epilepsi Tedavisi

Epilepsi tedavisinde benzodiazepin grubu kimyasallar ve anti-epileptik ilaçlar kullanılmaktadır. Bu ilaçlar genellikle nöral aktiviteyi yavaşlatmayı ve epileptik nöbetleri sakinleştirmeyi hedeflemektedir. Bu sırada, beslenme uzmanları da nöronların düzgün aktivitelerine devam edebilmesi adına selenyum içerikli besinler önermektedirler.

Selenyum, soğan ya da sarımsak gibi besinler içerisinde az miktarda bulunmaktadır; ancak bu kimyasalın alınabileceği en iyi yerlerden biri de bu besinlerdir. Mit, bu noktadan doğmaktadır. Ancak sanılanın aksine selenyum, bir nöbet sırasında burna dayanan soğandan vücuda geçmez! Bu yüzden, soğan koklatmanın, bir epilepsi nöbeti geçiren kimseye hiçbir faydası olmadığı gibi, soğan koklatmakla zaman harcamanın da son derece ölümcül etkileri olabileceği insanlar tarafından bilinmelidir.

Bilgiler

Epilepsi (halk arasında bilinen adıyla "sara"), en yaygın olarak sert ve çoğunlukla korkutucu olan nöbetlerle kendini gösteren, birçok kronik (uzun dönem) nörolojik bozukluğun genel adıdır. Epilepsi tek bir hastalık değil, ortak bir noktası olan birçok farklı “epilepsi” grubudur, hepsinin ortak noktası ise başlangıç yeri beyin olan nöbetler geçirme eğilimidir. Epilepsi genellikle kişinin ancak birden fazla nöbet geçirmesinden sonra teşhis edilir.

Epilepsi nöbetleri, beyindeki nöronların anormal, aşırı veya hiper-senkronize bir şekilde elektrik sinyalleri oluşturmasından kaynaklanmaktadır. Kısaca beyin, normal kontrolünü kaybederek vücuda anormal düzeyde sinyaller gönderir ve bu da, kasların kontrolsüz kasılmasına, bireyin bilincini kaybetmesine ve vücudunun kontrolünü sağlayamamasına neden olur. Tüm nöbetlerin nedeni epilepsi değildir. Epilepsiye benzeyebilen diğer rahatsızlıklara, bayılma veya şeker hastalığı tedavisi gören bazı kişilerde çok düşük kan şekeri de dahildir.

Kişi, hayatının herhangi bir noktasında, herkes epilepsi hastalığına yakalanabilir. Günümüzde, Dünya çapında 50 milyon civarında epilepsi hastası bulunmaktadır. Bunların %90'ı, "gelişmekte olan ülkeler" olarak bilinen ülke grubunda bulunmaktadır. Bu hastalık gençlik yaşlarına kadar kendini göstermeyebilir ve herhangi bir gün, herhangi bir zamanda, herhangi bir insanın başına ilk nöbetle birlikte gelebilir. Bu yüzden her yaştan ve her sosyal sınıftan her birey bu hastalığa karşı hazırlıklı olmalıdır.

Epilepsi teşhisleri en sık çocuklara ve 65 yaş üstü insanlara konur. Birleşik Krallık'ta yarım milyondan fazla kişi, yani yaklaşık 100 kişiden 1’i epilepsi hastasıdır. Türk Nöroloji Derneği'nin 2015 verilerine göre Türkiye’de yaklaşık 700 bin kişi, yani 100 kişiden 1’i epilepsi hastasıdır.

Epilepsinin Nedenleri

Farklı tür epilepsi hastalıklarının altında birçok farklı neden yatıyor olabilir. Bu nedenler karmaşık ve bazen de tespit edilmesi zor olabilir. Aşağıdaki durumlardan birinin veya birden fazlasının varlığı, bir kişinin nöbet geçirmeye başlamasına neden olabilir:

• Ebeveynlerden bir veya ikisinden aktarılmış genetik bir eğilim (kalıtsal),
• Kalıtsal olmayıp kişinin genlerinde meydana gelen yeni bir değişimden kaynaklanan genetik bir eğilim,
• Beynin düzgün gelişmemesi veya beyin zedelenmesinden kaynaklanan başka bir hasar, menenjit gibi enfeksiyonlar, felç ya da tümör gibi beyindeki yapısal (bazen semptomatik de denir) değişimler (Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) gibi bir beyin görüntüleme tekniği bu değişimleri gösterebilir.),
• Tüberoskleroz veya nörofibromatozis gibi beyni etkileyen tümörlere neden olabilecek genetik hastalıklardan kaynaklanan yapısal değişiklikler.

Günümüzde bazı araştırmacılar epilepsiye yakalanma şansının neredeyse her zaman bir ölçüde genetik olduğuna inanıyor, çünkü nöbet geçirmeye başlayan her kişinin daima belli bir seviyede genetik yatkınlığı vardır. Bu seviye yüksek, düşük veya bu aralıktaki herhangi bir yer arasında değişebilir.

Nöbetler beyin zedelenmesi ya da başka bir yapısal değişiklikten sonra başlamış da olsa, bu hem söz konusu yapısal değişikliğin hem de kişinin genetik eğiliminin birleşiminden kaynaklanıyor olabilir. Birçok kişinin benzer bir beyin zedelenmesi geçirmiş olabileceğini, ama bu beyin zedelenmelerinin ardından hepsinin epilepsi hastası olmadığını düşününce, bu fikir akla yatkın geliyor.

Nöbet Eşikleri

Nöbet geçirmeye sebep olan genetik yatkınlığın bir parçası da nöbet eşiğidir. Bu, nöbetlere karşı olan ve bireye göre değişen direnç seviyemizdir. Belirli koşullar altında hepimiz nöbet geçirebiliriz, fakat çoğu insanın nöbet geçirmeye karşı olan doğal direnci nöbet geçirmesini engellemektedir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Nöbet eşiğimiz, anne-babadan çocuğa aktarılan genetik yapımızın bir parçasıdır. Dolayısıyla nöbet geçirme olasılığınız, ebeveynlerinizin birinin veya her ikisinin de epilepsi hastası olup olmamasına kısmen bağlı olabilir.

Nöbet eşiğiniz düşükse, beyniniz nöbetlere karşı daha az dirençlidir. Dolayısıyla belli bir sebebi olmaksızın birdenbire nöbetler geçirme olasılığınız, nöbet eşiği yüksek olan birine göre daha fazladır.

Doktorlarınız nöbetlerinizin başlama nedenini size açıklayabilir, ancak bu her zaman mümkün olmayabilir. Neden bazı kişilerin nöbet geçirip diğerlerinin geçirmediğini daha iyi anlamak için araştırmalar hala sürmektedir.

Epilepsinin Tarihi

Eski çağlarda epilepsi hastalarının içerisine kötü ruhların girdiği, lanetlendikleri, yüce bir güç tarafından çarpıldıkları sanılmaktaydı. Bu hastalar çoğunlukla nöbet sırasında diri diri yakılmakta veya anında öldürülmekteydi. Günümüzde ise epilepsinin son derece kontrol edilebilir ve kısmen düzeltilebilir bir beyin hastalığı olduğunu biliyoruz. Ancak halen hastaların %30'u, en iyi ilaçları kullansalar bile epileptik nöbetlere sebep olan nöron gruplarının durumuna, alanına, gücüne, vs. bağlı olarak nöbetlere engel olamamaktadırlar.

Günümüzde, epilepsi bilim insanlarının çok yoğun bir şekilde incelediği ve beynin fonksiyonlarının anlaşılması konusunda bize birçok bilgi veren bir hastalıktır. Eğer epilepsiye tümörler neden oluyorsa (ki birçok başka nedeni de vardır; genetik mutasyonlar gibi), bu tümörler beynin farklı bölgelerine yayılarak epileptik durumları yayabilirler. Bu durumda, baskı yapılan veya hasar verilen beyin bölgelerinin fonksiyonları kademeli olarak durur. Bu da bir yandan hastalıkla mücadele eden bilim insanlarına beynin farklı bölgelerinin işlevleriyle ilgili bilgiler verir.

Epilepsi Nöbeti Belirtileri

Epilepsi nöbeti aşağıdaki şekillerde kendini gösterir:

• Birey kaskatı kesilir.
• Bilinç kaybolur.
• Birey yere yığılır.
• Kasılma ve titreme hareketleri görülür.
• Ağız etrafında morluklar oluşur (düzensiz nefes alındığı için).
• İdrar ve dışkı kaçırılabilir.
• Tüm bu nöbet belirtileri sadece 1-2 dakika içerisinde geçecektir.

Nöbet Geçiren Kişiye Yardım Etmek İçin Yapılması Gerekenler

Epilepsi nöbeti geçiren birini gördüğünüzde, soğan koklatmaya çalışmak kadar anlamsız bir iş yapmak yerine, aşağıdakileri uygulayabilirsiniz:

• Bireyin etrafını anında boşaltın, kas kasılmaları sırasında etrafa çarparak kendisine zarar vermesine engel olun. Keskin uçlu, sivri köşeli bütün cisimleri etraftan kaldırmaya çalışın veya üzerlerini yumuşak cisimlerle örtün.
• Kafasının altına bir yastık koyun ve çarpmasına engel olun.
• Epileptik olduğuna dair üzerinde taşıması gereken kartı bulmaya çalışın. Bu kartta gerekli bilgiler bulunacaktır.
• Öninde sonunda nöbet sona erdiğinde, onları yan yatırın, yukarıda kalan dizlerini karınlarına doğru çekin ve üstte kalan kollarını başlarının altına koyun (toparlanma pozisyonu). Sakince nefes almalarını sağlayın.
• Eğer nöbet 1-2 dakikada sona ermezse veya bir risk durumu olduğunu biliyorsanız MUTLAKA ambulans çağırın!
• Birey kendine gelene kadar asla yanından ayrılmayın!
• Kendisine telkinler verin, nöbetin sona erdiğini söyleyin.

Nöbet Sırasında Asla Yapılmaması Gerekenler

• Soğan, sarımsak gibi halk arasında hatalı olarak epileptik nöbeti sona erdirdiği sanılan besinleri arayıp koklatmaya çalışmayın!
• Kişinin hareketlerini onu sıkarak durdurmaya çalışmayın! Nöbeti geçirmesine engel olmayın!
• Çok ciddi bir tehlike öngörmediğiniz sürece (bir uçurumun kenarında nöbetin geçirilmesi gibi) bireyi hareket ettirmeye, yer değiştirmeye çalışmayın!
• Ağzına kesinlikle yiyecek koymayın, su vermeyin!

Epilepsinin Müziği

Brian Foo isimli sanatçının bu ilginç çalışmasında, epilepsi hastası bir çocuğun elektroensefalografi (EEG) denen ve beyin dalgalarını ölçen bir makinadan alınan veriler müziğe dönüştürülmüş. Bu yapılırken, bir epilepsi nöbeti öncesi, sırası ve sonrasındaki beynin aktivitesi dikkate alınmış.  

Sanatçı, amacının epilepsi sırasında bir insanın beyninde neler olup bittiğini ve bunun diğer zamanlara kıyasla beynin çalışmasından ne kadar farklı olabileceğini, bu hastalıktan muzdarip olmayanlara bir miktar gösterebilmek olduğunu söylüyor.

Teşekkür: Bu yazıya katkılarından ötürü Şükrü Kesim'e ve Berkin Uysal'a teşekkür ederiz.