Satürn'ün Halkaları Neden Kayboluyor?

Satürn, halkalarıyla ünlüdür. Gezegeni güneş sisteminin görünür olduğunda sayısız gözlemciyi merceğe çeken bu halkalardır. Satürn'ün astronominin en büyük ilgi odağı olduğunu, gezegeni gördükten sonra diğer gök cisimlerinden daha fazla insanın bu hobiye bağlandığını iddia edebiliriz.

Herhangi bir gece Satürn'e bir teleskopla bakın gezegeni ve tabii ki halkalarını göreceksiniz, ancak bu, görüntünün sonsuza kadar aynı kalacağı anlamına gelmez. Aydan aya, hem Dünya hem de Satürn yörüngelerinde hareket eder ve Satürn, iki dünya arasındaki mesafe arttıkça ve azaldıkça küçülüp büyür, sönükleşir ve parlaklaşır.

Ancak yıldan yıla başka bir şey daha belirginleşiyor. Ne zaman baktığınıza bağlı olarak, halkaların gezegeni çevreleyen geniş bantlar olarak göründüğünü fark edebilirsiniz. Bir yıl sonra tekrar baktığınızda, halkaların biraz daha ince göründüğünü fark edebiliriz.

Tersine, halkalar bir yıl nispeten ince görünüp bir sonraki yıl daha geniş olabilir. Peki bunun nedeni nedir? Halkalar hareket ediyor mu? Yoksa gezegen üzerinde garip bir etkiye sahip başka bir şey mi var?

Her şey Satürn'ün eksen eğikliğine dayanıyor. Tüm gezegenler, bir dereceye kadar eğiktir, Merkür'ün neredeyse hiç olmayan 0,03 derecelik bir eğimi vardır ve Uranüs 82,23 derecelik bir eğimle yan yatmış şekilde döner.

Dünya'nın 23,44 derecelik bir eğimi olduğundan dolayı mevsimlerimiz vardır. Haziran ayında, kuzey yarımküre Güneş'e doğru yönelir ve bu nedenle o yarımkürenin daha sıcak bir iklim yaşanır. Aynı zamanda, güney yarımküre Güneş'ten uzağa yönelir ve bu nedenle iklim daha soğuktur ve orada kış yaşanır.

Satürn'ün ekseni 26,73 derece eğiktir ve mevsimleri de vardır. Aradaki fark, Satürn'ün Güneş'in etrafında dönmesinin neredeyse 30 yıl sürmesi ve bu nedenle her mevsimin yaklaşık 7,5 yıl sürmesidir.

Bizim bakış açımıza göre, bu gezegenin halkalarını gördüğümüz açıyı değiştirir. Satürn'ün kuzey yarımküresinde yaz olduğunda, gezegenin kuzey kutup bölgesi bize doğru dönüktür ve halkaların üst tarafını görürüz. Güney yarımkürede yaz olduğunda, güney kutup bölgesi bize doğru dönüktür ve halkaların alt tarafını görürüz. Her iki zamanda da halkalar bize tamamen açık görünür.

Ancak gezegen yörüngesi boyunca hareket ettikçe, eğim açısı azalır ve halkalar daralır. Gezegen dik olduğunda, belirgin bir eğim olmadığında (Satürn'ün ilkbahar veya sonbaharına eşdeğer) Dünya halkaların düzlemini geçer ve halkalar bize yandan görünür. Bu, kısa bir süreliğine görüş alanından kayboldukları zamandır . Halkalar 0,6 milden (1 km) daha kalın olmadığından, o kadar incedirler ki, kilometrelerce öteden düz bir kağıt parçasını görmeye çalışmak gibidir. Esasen, bizim bakış açımıza göre, halkalar basitçe kaybolur.

Bu yeni bir keşif değil ve aslında yüzlerce yıldır biliniyor. İtalyan gökbilimci Galileo halkaları ilk olarak 1610'da fark etti, ancak teleskoplar o zamanlar nispeten yeni bir icat idi ve ev yapımı versiyonu halkaları oldukları gibi gösteremedi.

Bunun yerine, gezegene iki başka dünya eşlik ediyormuş gibi görünüyordu, gezegenin her iki yanında bir tane ve her biri Satürn'ün kendisinin yaklaşık üçte biri büyüklüğündeydi. Hatta onları kulaklar gibi tarif edecek kadar ileri gitti.

İki yıl sonra, Galileo teleskopunu tekrar gezegene doğru çevirdiğinde ve ona eşlik eden iki dünyanın görünüşte ortadan kaybolduğunu fark ettiğinde kafası karıştı. Daha sonra, Satürn halkalarının geri döndüğünü fark etti, ancak bu sefer, halkalar öncekinden daha dar göründüğü için, onları kollar olarak tanımladı.

1659 yılında Hollandalı astronom Christiaan Huygens, Satürn'ün "hiçbir yere bağlı olmayan ince, düz bir halka ile çevrili" olduğunu ve Satürn'ün eğimi sayesinde "aynı halkanın bize bir zamanlar oldukça geniş bir elips, başka bir zamanda daha dar bir elips ve hatta bazen düz bir çizgi gösterdiğini" ileri süren teorisini yayınladı.

Kaybolan halkalar fikri kulağa imkansız veya olanaksız gelebilir, ancak bu olguyu gözlemlemek yeterince kolaydır. Sadece sabırlı olmak gerekir, çünkü süreç geceden geceye değişir.

Satürn'ün Güneş etrafındaki yörüngesi 30 yıl sürdüğü ve halkalar yalnızca Satürn'ün ilkbahar veya sonbaharında bize yandan göründüğü için, her halka düzleminin geçişi arasında yaklaşık 15 yıllık bir boşluk vardır. Halkalar en geniş olduklarında, yıldan yıla çok fazla fark göremeyiz, ancak gezegen yörüngesi boyunca ve hareket ettikçe, halkaların kademeli olarak daraldığını fark edebiliriz. Gezegen halka düzlemi geçişine ne kadar yakınsa, halkalar o kadar hızlı daralmış gibi görünür ve değişiklikler aydan aya veya haftadan haftaya fark edilebilir hale gelebilir.

Sonunda, halka düzlemi geçişinden önceki haftalar ve günlerde halkalar kaybolacaktır. Halkaları ne kadar süre görebileceğimiz gerçekten birkaç faktöre bağlı olacaktır:

• Gezegenin Güneş'e göre gökyüzündeki konumu.
• Kullandığımız ekipman. Teleskobunuzun açıklığı ne kadar büyükse, o kadar fazla ışık toplayabilir ve halkalar daraldıkça onları görmek o kadar kolay olur.

2025'te, Satürn'ün Halkaları Birkaç Ay Boyunca Dünya'dan Görülemeyecek

Bir sonraki halka düzlemi geçişi 23 Mart 2025'te gerçekleşecek. Satürn sonbaharda en iyi şekilde görülebildiğinden Güneş'e çok yakın olacak. Halkalar o zaman dar olsalar bile fark edilir derecede açık olacaklardır. Bundan sonra halkalar kapanmaya devam edecek, ancak gezegen Güneş'e karşı zemin kaybettikçe onu gözlemlemek daha da zorlaşacaktır.

Satürn, halka düzlemi geçişinden 12 Mart'ta Güneş'le kavuşumda olacak ve gezegen yaklaşık üç veya dört hafta sonra şafak vakti alacakaranlığına çıkacak. O sırada doğu ufkunda, Venüs ve Merkür'e yakın, alçakta görünecek ancak çok alçak olma ihtimali var ve gökyüzü teleskopla gözlemlenmeyecek kadar parlak olacak.

Satürn'ün Gerçek Kaybolma Eylemi

Kısa bir süreliğine onları göremeyecek olsak da, Satürn'ün halkaları yakın gelecekte hiçbir yere gitmiyor. Ancak daha büyük, kozmik bir zaman ölçeğinde, gezegenin buz ve kaya bantları son çalışmalara göre gerçekten de yok olma yolunda olabilir. Mayıs ayında, Cassini uzay aracı tarafından toplanan eski verileri inceleyen araştırmacılar, Satürn'ün halkalarının düşünülenden çok daha genç olduğunu öne sürdüler. Sadece son 400 milyon yılda oluşmuş olabilirler. Satürn'ün 4,5 milyar yıllık tarihiyle karşılaştırıldığında, bu halkaları oldukça yeni kılıyor.

Neyse ki bu bir gezegen kıyametinin işareti değil. Aksine, basit bir fizik meselesi.