Duygusal Belirsizliğin Bilimsel Anatomisi

İnsan ilişkileri bazen ilginç bir şekilde bilimin en karmaşık ilkelerine meydan okur. Basit bir duygu sorusu bile, fizik laboratuvarında yapılmış bir deney kadar şaşırtıcı sonuçlar verebilir.

Bunu özellikle şu tür bir iletişimde çok net görürüz:

Bir taraf netlik ister; diğer taraf netliği, yine karşı tarafın cevabına göre şekillendirir.

Bir taraf “hislerin ne?” diye sorar; diğer taraf “sen söyle, ben ona göre konuşayım” der.

Sonuç?

Duygusunu ölçmeye çalıştıkça duygusu değişen, tanımlamaya çalıştıkça muğlaklaşan bir iletişim alanı. Aslında bilim buna yabancı değil, bu yazıda yaşanan bu tür bir iletişimi, fiziksel belirsizlik, psikolojik kaçınma ve bilimsel yöntemin temel kuralları üzerinden anlatacağım.

Belirsizlik İlkesi ile Başlayan Bir Hikâye

Fizikte Belirsizlik İlkesi der ki:

Bir parçacığın konumunu ne kadar kesin belirlemeye çalışırsan, momentumunu o kadar belirsiz yaparsın. İkisini aynı anda net bilmek mümkün değildir.

Duygusal iletişimde bunun karşılığı şöyle ortaya çıkıyor: Bir duygu ne kadar sorgulanırsa, o kadar bulanıklaşır ve netlik beklentisi arttıkça netlik azalır. Kısacası bir duyguyu ne kadar sıkıştırıp açıklamaya zorlarsan, o duygunun o kadar bulanık hâle gelmesi demektir.

Adeta insan ile değil; kuantum parçacığıyla konuşuyor olursun! Soruyu netleştirdikçe duygusal pozisyon kayar, yaklaşınca uzaklaşır, kavramaya çalışınca dağılır…

Psikolojik Çerçeve: Duygusal Kaçınmanın İnce İşçiliği

Psikoloji bu tabloya farklı bir açıklama getiriyor: Bazı iletişim biçimleri, duygunun kendisinden çok duyguyu söyleme sorumluluğundan kaçmaya dayanır.

Bu tip iletişimde olan kişi:

• Duygusunu direkt ifade etmez,

• Cevabını karşı tarafın cevabına bağlar,

• Suçluluk veya sorumluluk almak yerine odağı değiştirir,

• Netliği erteler, belirsizliği sürdürür.

Bu, ilişki kurma niyetinden ziyade kontrol ihtiyacı üzerinden işleyen bir mekanizmadır. Karşı taraf ne söylerse duygu o yöne kıvrılır; yani duygu sabit değil, koşula bağlıdır. Böyle bir iletişimde “gerçek his” değil, “karşı tarafa göre şekillenmiş yanıt” vardır. Bu yüzden hiçbir yanıt özgün değildir; hepsi refleks, hepsi koşullu tepkidir.

Bilimsel Yöntem Devreye Girince: Nedenselliğin Çöküşü

Bilimsel yöntem, ilişki analizinde bile güçlü bir araçtır.

Temel kurallar basittir:

1. Bir hipotez kurarsın.

2. Gözlem yaparsın.

Agora Bilim Pazarı

Cam Dağdaki Prenses (Üçü Bir Arada Etkinlik Kitabı)

Devamını Göster

₺120.00

Satın Al Tüm Ürünler

3. Sonuç çıkarırsın.

Fakat belirsizlik temelli iletişimde bu üç adımın da altı boştur ve hipotez net olsa bile gözlem tutarsızdır; gözlem tutarsız olunca sonuç dağılır, nedensellik yok olur ve sebep–sonuç çizgileri birbirine karışır.

Bilim bunu şöyle tanımlar:

“Tutarsız veriden tutarlı sonuç üretilemez.”

Bilimsel Perspektiften Yansıyan Gerçek

Fiziksel belirsizlikle psikolojik kaçınmanın kesişim noktasında tek bir gerçek kalır:

Bu tür iletişimlerde duygu değil, yalnızca bir belirsizlik döngüsü vardır. Taraflardan biri netlik bekledikçe diğerinin cevabı şekil değiştirir. Duygu asla sabitlenmez ve inisiyatif alınmaz. Sistem kapalı bir kutu gibi davranır, içine bakmaya çalıştıkça görüntü bozulur, ölçmeye yaklaştıkça anlam kayar. Sonuç olarak ilişki değil, sadece sonsuza dönen bir muğlaklık üretilir.

Son söz olarak söylemek gerekirse, netlik bir lüks değil, temel bir gerekliliktir; bilimsel açıdan bakıldığında bir sistemde ölçüm sürekli bozuluyorsa o sistem kararlı değildir, psikolojik açıdan bir duygu ifade edilmiyorsa o duygu yoktur, sadece ertelenmiştir, iletişim açısından ise bir duygu koşula göre şekilleniyorsa özgünlüğünü yitirir ve insan ilişkilerinde teori değil, sonuç önemlidir; netlik yoksa belirsizlik başlar, belirsizlik iletişimi çöker ve iletişim çökerse ilişki zaten kurulmamıştır, bu nedenle bilim de, fizik de, psikoloji de tutarsız zeminden sağlam bir yapı çıkamayacağını açıkça gösterir.