Kozmoloji Standart Modelinin Yedi Önemli Eksikliği

Evrenin nasıl oluştuğunu ve bugün hala nasıl genişlemekte olduğunu açıklamaya çalışan “Lambda Soğuk Karanlık Madde” modeli kısaca ΛCDM uzun süredir kozmolojinin ana çerçevesi olarak kabul ediliyor.

Model, evrenin yaklaşık %70’inin karanlık enerji, %25’inin karanlık madde ve sadece %5’inin bildiğimiz normal madde olduğunu söyler. Geri kalan küçük bir kısmı ise nötrinolar ve fotonlardan oluşur. Kısacası, varlığımızın büyük bölümü hakkında aslında neredeyse hiçbir şey bilmiyoruz.

ΛCDM, Genel Görelilik kuramı üzerine inşa edilmiştir ve evrenin büyük ölçeklerde homojen ve izotropik olduğu yani her yönde aynı göründüğü varsayımına dayanır. Bu ilkeye göre, evrenin nasıl evrimleştiğini onun içeriğine ve enerji bileşenlerine bakarak hesaplayabiliriz. Ama bütün bunlara rağmen, bugün geldiğimiz noktada bu modelin bazı temel zayıflıkları giderek daha fazla konuşuluyor. Gözlemlerle teori arasındaki küçük farklar artık istatistiksel “hatalar” gibi görünmüyor aksine modelin yapısal sınırlarını gösteriyor.

Evrenin Büyük Hikayesi

Kozmolojinin standart anlatısına göre, evren bir zamanlar son derece sıcak ve yoğun bir halden genişlemeye başladı.Buna yol açan şeyin, enflasyon ya da şişme denilen kısa ama aşırı hızlı bir genişleme dönemi olduğu düşünülüyor. Bu süreç, uzayı neredeyse ışık hızında gererek bugünkü devasa ölçeğine taşıdı. Her 10⁻³² saniyede, Planck uzunluğu kadar küçük bir alan, evrenimizin tamamından bile daha büyük hale geliyordu. Bu dönemde oluşan küçük kuantum dalgalanmaları, zamanla evrendeki büyük yapıların galaksilerin, kümelerin, boşlukların temelini attı.

Benim için büyüleyici olan kısım şu: Kaotik gibi görünen bu mikroskobik dalgalanmalar, aslında evrendeki düzenin kaynağıydı. Rastgelelikten doğan bir düzen… Evrenin ilk anlarında madde ve antimadde dengedeydi. Ancak maddeden çok çok az milyarda bir kadar bir fazlalık vardı. Eğer o minicik fark olmasaydı, bugün bildiğimiz anlamda hiçbir şey var olmayacaktı.

Bu bana hep şunu düşündürür: Evrenin varlığı bile bir anlamda “tesadüfün istikrarlı hali”dir. Kuantum düzeyindeki küçük farklar, milyarlarca yıl sonra yıldızlara, gezegenlere ve bize dönüşüyor. Evren soğudukça protonlar ve nötronlar birleşip en hafif elementleri oluşturdu: hidrojen, helyum ve bir miktar lityum.

Sonrasında madde yoğunluk farkları büyüdü, çekim etkisiyle yapılar oluşmaya başladı. Bu erken evren dalgalanmalarının izleri, bugün hâlâ kozmik mikrodalga arka planında görülebilir. Yani gökyüzüne baktığımızda aslında milyarlarca yıl öncesine, evrenin ilk yankılarına bakıyoruz.

ΛCDM modeli, birçok gözlemi açıklamada başarılı olsa da evrenin bazı özelliklerini açıklamakta zorlanıyor.

Örneğin:

1-Hubble Gerilimi: Evrenin genişleme hızı farklı yöntemlerle ölçüldüğünde tutarsız sonuçlar verir, Karanlık Enerjinin Doğası Evrenin hızlanan genişlemesine neden olduğu düşünülen karanlık enerji, hâlâ tamamen gizemini korur.

2- Karanlık Enerjinin Doğası: Evrenin hızlanan genişlemesine neden olduğu düşünülen karanlık enerji, hala tamamen gizemli.

3-Karanlık Maddenin Kaynağı Varlığını dolaylı olarak biliyoruz ama hiçbir deneyde doğrudan gözlenmedi.

4- Erken Evrenin Düzlüğü: Evrenin neden bu kadar “düz” olduğu açıklanmakta güçlük çekiliyor.

5- Madde-Antimadde Asimetrisi Maddenin neden baskın çıktığı hala çözülememiş bir problem.

6- Kozmik Mikrodalga Arka Planındaki Sapmalar Planck verileriyle model öngörüleri tam olarak örtüşmüyor.

7- Yerel Yapı Problemleri Galaksilerin dağılımı, bazı bölgelerde beklenenden çok daha yoğun.

Zamanın Başlangıcı Sorunu Model, evrenin başlangıcında “ne” olduğunu açıklamıyor; sadece şişmeden sonrasını anlatıyor.

Bu noktada insan ister istemez şu soruyu soruyor:

Belki de evreni anlamaya çalışırken yanlış yerden başlıyor ve belki de evren, bizim varsaydığımızdan çok daha derin, çok daha karmaşık bir yapı.

Benim düşüncem; ΛCDM modeli, kuşkusuz bugüne kadar elimizdeki en başarılı kozmolojik çerçeve. Ama artık sınırlarına dayandığını hissediyorum. Tıpkı Newton fiziğinin bir dönemde evreni açıklamaya yetip sonra yerini Einstein’ın göreliliğine bırakması gibi, belki de şimdi de benzer bir dönüm noktasına yaklaşıyoruz.

Karanlık Enerji ve Boşluğun Sessiz Gücü

Evrenin genişlediğini biliyoruz, hem de gittikçe hızlanarak genişlediğini. Bu hızlanmanın kaynağı olarak karşımıza çıkan şey ise, hala tam anlamıyla ne olduğunu bilmediğimiz bir kavram: karanlık enerji. Adına “enerji” diyoruz ama bildiğimiz hiçbir enerji türüne benzemiyor. Ne bir parçacığı var ne bir alanı… Sadece etkisini hissediyoruz uzayın dokusunu yavaşça birbirinden uzaklaştırıyor. Evrenin yaklaşık yüzde yetmişini oluşturduğu söylenen bu “görünmeyen güç”, bana hep tuhaf bir huzursuzluk hissi verir.

Çünkü aslında bu, boşluğun kendisinin bir enerjisi olabilir. Yani uzay gerçekten “boş” değil; kendi içinde bir gerilim, bir potansiyel taşıyor. Bu da şu anlama geliyor: Evrenin dokusunun kendisi, genişlemeyi tetikleyen bir enerji biçimi olabilir. Kimi fizikçiler bunu kozmolojik sabit olarak tanımlar, kimileri ise kuantum vakum enerjisi der.

Agora Bilim Pazarı

The Lodger (Marie Belloc Lowndes)

The Lodger is a novel by English author Marie Adelaide Belloc Lowndes. The short story was first published in the January, 1911 edition of McClure’s Magazine, in 1911. Belloc Lowndes wrote a longer version of the story, which was published as a series in the Daily Telegraph in 1913 with the same name. Later that year, the novel was published in its entirety by Methuen Publishing.

The story is based on the Whitechapel murders of 1888, committed by Jack the Ripper. While some of the traits of the novel’s killer has been attributed to Forbes Winslow’s findings about the original murderer, Lowndes was also influenced by the Lambeth Poisoner’s physical appearance.

The book tells the story of Mr. and Mrs. Bunting, owners of a failing lodging in London, who see in Mr. Sleuth, their only guest in a long time, their chance to salvage their business. As new murders happen in the surrounding neighborhoods, the couple slowly begin to suspect their lodger might be the one responsible for them.

The Lodger is the first known novelization based on the Jack the Ripper story. The novel has been considered an example of how to write a psychological suspense due to its focus on the effects the serial killer has on the main cast of characters, instead of on the murders themselves. The novel was adapted multiple times to the cinema and radio, including Alfred Hitchcock’s first publicly available film, The Lodger: A Story of the London Fog.

Warning: Unlike most of the books in our store, this book is in English.
Uyarı: Agora Bilim Pazarı’ndaki diğer birçok kitabın aksine, bu kitap İngilizcedir.

Devamını Göster

₺300.00

Satın Al Tüm Ürünler

Ama isim ne olursa olsun, ortada çok daha derin bir soru var:

Bu enerji nereden geliyor, neden var ve neden tam da bu kadar?

Çünkü eğer karanlık enerji biraz daha güçlü olsaydı, evren çok hızlı genişleyip hiçbir galaksi oluşmadan parçalanırdı. Biraz daha zayıf olsaydı, kütleçekim baskın gelir ve evren çoktan kendi içine çökerdi. Yani evren, bir anlamda “olması gereken kadar” genişliyor. Ne fazla ne eksik. Bu da bana hep ince ayarlı bir sistemin içinde olduğumuz hissini veriyor. Sanki evren, yaşamı mümkün kılacak o hassas dengeyi kendiliğinden koruyor.

Ve belki de en büyük gizem burada:

Evrenin genişlemesini sağlayan şey, aslında görünmez bir boşluğun kendi iç gerilimi olabilir. Yani varoluşun temelinde, boşluğun kendisi yatıyor olabilir.