Kozmoloji Standart Modelinin Yedi Önemli Eksikliği

Evrenin nasıl oluştuğunu ve bugün hala nasıl genişlemekte olduğunu açıklamaya çalışan “Lambda Soğuk Karanlık Madde” modeli kısaca ΛCDM uzun süredir kozmolojinin ana çerçevesi olarak kabul ediliyor.

Model, evrenin yaklaşık %70’inin karanlık enerji, %25’inin karanlık madde ve sadece %5’inin bildiğimiz normal madde olduğunu söyler. Geri kalan küçük bir kısmı ise nötrinolar ve fotonlardan oluşur. Kısacası, varlığımızın büyük bölümü hakkında aslında neredeyse hiçbir şey bilmiyoruz.

ΛCDM, Genel Görelilik kuramı üzerine inşa edilmiştir ve evrenin büyük ölçeklerde homojen ve izotropik olduğu yani her yönde aynı göründüğü varsayımına dayanır. Bu ilkeye göre, evrenin nasıl evrimleştiğini onun içeriğine ve enerji bileşenlerine bakarak hesaplayabiliriz. Ama bütün bunlara rağmen, bugün geldiğimiz noktada bu modelin bazı temel zayıflıkları giderek daha fazla konuşuluyor. Gözlemlerle teori arasındaki küçük farklar artık istatistiksel “hatalar” gibi görünmüyor aksine modelin yapısal sınırlarını gösteriyor.

Evrenin Büyük Hikayesi

Kozmolojinin standart anlatısına göre, evren bir zamanlar son derece sıcak ve yoğun bir halden genişlemeye başladı.Buna yol açan şeyin, enflasyon ya da şişme denilen kısa ama aşırı hızlı bir genişleme dönemi olduğu düşünülüyor. Bu süreç, uzayı neredeyse ışık hızında gererek bugünkü devasa ölçeğine taşıdı. Her 10⁻³² saniyede, Planck uzunluğu kadar küçük bir alan, evrenimizin tamamından bile daha büyük hale geliyordu. Bu dönemde oluşan küçük kuantum dalgalanmaları, zamanla evrendeki büyük yapıların galaksilerin, kümelerin, boşlukların temelini attı.

Benim için büyüleyici olan kısım şu: Kaotik gibi görünen bu mikroskobik dalgalanmalar, aslında evrendeki düzenin kaynağıydı. Rastgelelikten doğan bir düzen… Evrenin ilk anlarında madde ve antimadde dengedeydi. Ancak maddeden çok çok az milyarda bir kadar bir fazlalık vardı. Eğer o minicik fark olmasaydı, bugün bildiğimiz anlamda hiçbir şey var olmayacaktı.

Bu bana hep şunu düşündürür: Evrenin varlığı bile bir anlamda “tesadüfün istikrarlı hali”dir. Kuantum düzeyindeki küçük farklar, milyarlarca yıl sonra yıldızlara, gezegenlere ve bize dönüşüyor. Evren soğudukça protonlar ve nötronlar birleşip en hafif elementleri oluşturdu: hidrojen, helyum ve bir miktar lityum.

Sonrasında madde yoğunluk farkları büyüdü, çekim etkisiyle yapılar oluşmaya başladı. Bu erken evren dalgalanmalarının izleri, bugün hâlâ kozmik mikrodalga arka planında görülebilir. Yani gökyüzüne baktığımızda aslında milyarlarca yıl öncesine, evrenin ilk yankılarına bakıyoruz.

ΛCDM modeli, birçok gözlemi açıklamada başarılı olsa da evrenin bazı özelliklerini açıklamakta zorlanıyor.

Örneğin:

1-Hubble Gerilimi: Evrenin genişleme hızı farklı yöntemlerle ölçüldüğünde tutarsız sonuçlar verir, Karanlık Enerjinin Doğası Evrenin hızlanan genişlemesine neden olduğu düşünülen karanlık enerji, hâlâ tamamen gizemini korur.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

2- Karanlık Enerjinin Doğası: Evrenin hızlanan genişlemesine neden olduğu düşünülen karanlık enerji, hala tamamen gizemli.

3-Karanlık Maddenin Kaynağı Varlığını dolaylı olarak biliyoruz ama hiçbir deneyde doğrudan gözlenmedi.

4- Erken Evrenin Düzlüğü: Evrenin neden bu kadar “düz” olduğu açıklanmakta güçlük çekiliyor.

5- Madde-Antimadde Asimetrisi Maddenin neden baskın çıktığı hala çözülememiş bir problem.

6- Kozmik Mikrodalga Arka Planındaki Sapmalar Planck verileriyle model öngörüleri tam olarak örtüşmüyor.

7- Yerel Yapı Problemleri Galaksilerin dağılımı, bazı bölgelerde beklenenden çok daha yoğun.

Zamanın Başlangıcı Sorunu Model, evrenin başlangıcında “ne” olduğunu açıklamıyor; sadece şişmeden sonrasını anlatıyor.

Bu noktada insan ister istemez şu soruyu soruyor:

Belki de evreni anlamaya çalışırken yanlış yerden başlıyor ve belki de evren, bizim varsaydığımızdan çok daha derin, çok daha karmaşık bir yapı.

Benim düşüncem; ΛCDM modeli, kuşkusuz bugüne kadar elimizdeki en başarılı kozmolojik çerçeve. Ama artık sınırlarına dayandığını hissediyorum. Tıpkı Newton fiziğinin bir dönemde evreni açıklamaya yetip sonra yerini Einstein’ın göreliliğine bırakması gibi, belki de şimdi de benzer bir dönüm noktasına yaklaşıyoruz.

Karanlık Enerji ve Boşluğun Sessiz Gücü

Evrenin genişlediğini biliyoruz, hem de gittikçe hızlanarak genişlediğini. Bu hızlanmanın kaynağı olarak karşımıza çıkan şey ise, hala tam anlamıyla ne olduğunu bilmediğimiz bir kavram: karanlık enerji. Adına “enerji” diyoruz ama bildiğimiz hiçbir enerji türüne benzemiyor. Ne bir parçacığı var ne bir alanı… Sadece etkisini hissediyoruz uzayın dokusunu yavaşça birbirinden uzaklaştırıyor. Evrenin yaklaşık yüzde yetmişini oluşturduğu söylenen bu “görünmeyen güç”, bana hep tuhaf bir huzursuzluk hissi verir.

Çünkü aslında bu, boşluğun kendisinin bir enerjisi olabilir. Yani uzay gerçekten “boş” değil; kendi içinde bir gerilim, bir potansiyel taşıyor. Bu da şu anlama geliyor: Evrenin dokusunun kendisi, genişlemeyi tetikleyen bir enerji biçimi olabilir. Kimi fizikçiler bunu kozmolojik sabit olarak tanımlar, kimileri ise kuantum vakum enerjisi der.

Agora Bilim Pazarı

Bebo ve Bice'nin Keşifleri - 2 | Bize Bir Mancınık Lazım!

Yo, olamaz! Köprü yıkıldı… Çekirge Zigi için kolay, şöyle bir zıplasa yeter. Ama Bebo ve Bice uçurumu nasıl aşacaklar?

Bebo pembe bir solucan, Bice ise mavi bir pire; birbirinden hiç ayrılmayan iki arkadaş. Bebo biraz şakacı, Bice ise serüven peşinde koşan bir oyunbaz. Meraklı Bebo ve Bice’nin karşısına her zaman tuhaf ve sıra dışı şeyler çıkıyor. Onlar da basit deneyler yaparak olayları açıklığa kavuşturuyorlar.

Bebo ve Bice’nin Keşifleri, okul öncesi dönemden başlayarak çocukları dünyayı gözlemlemeye ve problemler karşısında çözüm üretmeye teşvik ediyor. Hikayeye yerleştirilmiş basit deneyler aracılığıyla çocuklar erken yaşta bilimle tanışıyor.

Instagram’da kitap hakkındaki okur yorumlarını sizin için derledik, okumak için #bebovebicedomingo etiketiyle arama yapabilirsiniz.

Devamını Göster

₺180.00

Satın Al Tüm Ürünler

Ama isim ne olursa olsun, ortada çok daha derin bir soru var:

Bu enerji nereden geliyor, neden var ve neden tam da bu kadar?

Çünkü eğer karanlık enerji biraz daha güçlü olsaydı, evren çok hızlı genişleyip hiçbir galaksi oluşmadan parçalanırdı. Biraz daha zayıf olsaydı, kütleçekim baskın gelir ve evren çoktan kendi içine çökerdi. Yani evren, bir anlamda “olması gereken kadar” genişliyor. Ne fazla ne eksik. Bu da bana hep ince ayarlı bir sistemin içinde olduğumuz hissini veriyor. Sanki evren, yaşamı mümkün kılacak o hassas dengeyi kendiliğinden koruyor.

Ve belki de en büyük gizem burada:

Evrenin genişlemesini sağlayan şey, aslında görünmez bir boşluğun kendi iç gerilimi olabilir. Yani varoluşun temelinde, boşluğun kendisi yatıyor olabilir.