Elizabeth Holmes Vakası : Proje Çocuk Kavramı ve Toksik Başarı Kültürünün Birleşimi Bize Neler Öğretmeli

Elizabeth Holmes davası geçtiğimiz bir kaç yılda gündemi hayli meşgul etti malumunuz. Kendisi hali hazırda 11 yıl 3 aylık cezasını çekmek üzerine cezaevinde bulunuyor. Konu hakkında bilgi edinmek isteyenler bu platformda Çağrı Mert Bakırcı tarafından yayınlanan Theranos: Bir Damla Kan, 10 Milyar Dolar Sahtekarlık isimli videoyu izleyebilirler.

Bu yazıda Theranos'un hikayesinden çok Holmes'un kişiliğini oluşturan çevresel faktörlerin iş hayatı açısından etkisi tartışılacak.

Kariyerist Bir Topluluk Olarak Orta-Üst Sınıf

Her ne kadar Orta-Üst kelimesi modern sosyoekonomik ölçeklendirmede kullanılmıyor olsa da kabaca

• B sınıfı olarak da geçen Üstün-Altı
• ve C1 sınıfı geçen Ortanın-Üstü

skalalarını bir arada Orta-üst olarak tanımlamak mümkün. Çünkü bu iki grubun arasındaki geçişkenlik çok yakın.

Çok kabaca bu tabir en üst tabaka zenginlerin işyerlerinde üst düzey yöneticilik yaparak orta ve alt sınıfları yöneten, veya yine toplumda üst düzey akademisyen, gazeteci v.b. uzmanlık alanlarında faaliyet gösteren, veyahut da serbest meslek erbabı olup yüksek hacimli işler yapan kişilerin oluşturduğu grupları temsil etmektedir.

Orta-Üst sınıfın yazıya dahil edilmesinin sebebi dünyanın her yerinde bu toplumdaki kişilerdi "kariyerist" davranış kalıplarının çok baskın olmasıdır. Genellikle çok işe dönük bir yaşam sözkonusudur ve aile ilişkileri, ebeveyn rolleri dahil, bu kariyere göre şekillendirilir.

Bu tür çocukların çok iyi eğitim olanakları ve iş ağları ile çevrelendikleri için başarılı olma ihtimallerinin yüksek olduğu bilinmekle beraber, özellikle ruh sağlıkları açısından büyük riskler içinde yaşadıkları biliniyor.

Bir Proje Çocuk Olarak Holmes

"Proje Çocuk" kavramı ailesinin tüm ilgisinin üzerine yoğunlaştırıldığı, kendi seçimlerinin yapılmasına izin verilmeyen, genellikle tek çocuk olan ve bir kariyerist olarak yetiştirilen kişileri tanımlamakta kullanılıyor.^[1]

Proje çocuklara Orta-Üst sınıf ailelerde daha çok rastlandığını görüyoruz. Holmes tam olarak böyle bir ailenin çocuğu. Babası enerji şirketlerinde yönetici, annesi ise kongre çalışanıydı.

Holmes Bakırcı'nın da videosunda belirtildiği gibi Stanford'da çok da başarılı bir öğrenci olmadığı halde anne ve babası tarafından Çince öğrenmeye teşvik edildi ve onun isteğinin dışında Çin'e yollandı.

Proje çocuklarda anne ve babaya karşı kuvvetli bir sevgi nefret ilişkisi olduğunu biliyoruz. Ebeveynlerin çocuğa sürekli ulaşamayacağı büyük hedefler koyması çocukları aşırı baskı altına alıyor.^[2]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Holmes da aslında hiç istemediği ve sürekli şikayet ettiği Çin deneyiminin ardından başarılı olmaya aşırı tutkulu bir kişi haline gelmişti. Bu hayatında alacağı bütün stratejik kararları etkileyecekti.

Theranos'taki Otoriter Ortam

Holmes ve iş ortağının Theranos'ta tamamen insani duygulardan yoksun, fazlası ile otoriter bir ortam yarattığını biliyoruz. Bu durum bir kaç açıdan Holmes'un işine geliyor gibi görünüyordu.

• Hem çalışanlar üzerinde kurduğu otorite, başarı duygusunun tatmini açısından onu rahatlatıyordu (proje çocuklarda narsistik ve sosyopatik eğilimler çok yüksektir)
• Hem de bu tür bir model çalışanların temel bazı bilgilere erişimin kısıtladığından (ki bu sonraları bir çalışan tarafından kırılacaktı) sahtekarlıklarını daha rahat gizleme olanağı sağladı.

Bununla beraber bu tür ortamlar yöneticilerdeki kibri arşa çıkardığından, yaptıkları hataların sonunda ellerinde patlaması da kaçınılmaz oluyor. Nitekim Theranos'un hikaesi de çok hızlı bir şekilde yere çakıldı malum. Hikayenin detayları videoda var. Burada tekrar edilmeyecek.

Toksik Başarı ve Rekabet Kültürü

Kapitalist iş kültürü sürekli ve sert bir rekabeti öncelediği gibi, bu kültürün ayakta kalması için başarı hikayelerini pazarlayarak girişimcileri cesaretlendirmeye çalışır.^[3]

Bununla beraber başarıya aşırı tutkulu, girişimciliğe aşırı değer veren paradigma, bazen gerçeğin denetlenmesini engelliyor.

Holmes vakası ilk ortaya çıktığında yatırımcılar arasındaki veya yönetim kurullarındaki iş insanı ve özellikle eski kudretli siyasetçi ve bürokratların bu olayı nasıl görmediği hayli tartışıldı. Oysa ABD'de siyasi arenadaki bir çok oyuncu iş dünyasından transferdir ve bir çoğu da yazının başında belirtilen kariyerist sınıftan gelir. Dolayısı ile karşılarında genç, hırslı ağzı iyi laf yapan bir kızcağızı gördüklerinde bu reflekslerinin onu desteklemeye itmesi beklendik bir durum.

Ancak burada asıl problem başta verdikleri destek değil. Asıl problem daha sonra ortaya çıkan şüphelere ilk etapta kulak tıkamaları. Oysa olayı ortaya çıkaran çalışan, Dışişleri eski bakanı George Shultz'un torunuydu. Kuvvetle muhtemeldir ki Shultz torununu yeterince başarılı olamamış, ancak maaşlı bir teknisyen olmuş(!) biri olarak gördüğünden ona inanmamayı seçti. Ne de olsa karşı tarafta bir başarı hikayesi(!) duruyor. Tam onların düşünce dünyalarına uyan bir örnek! (Gerçi hakkını verelim, torunu dinleyen kişi de başka bir yatırımcı ve zengin Rupert Murdoch oldu ama bu diğer problemleri kapamıyor)

Bu durum bize bir hikayeyi cesaretlendirmenin onu denetlemeye engel olmaması gerektiğini çok iyi anlatıyor. Eğer baştan çalışanlardan gelen uyarılar dinlense ve belki de bir harici denetim prosodürü uygulansa (bu işi ustaca yapan büyük firmalar var) zaten iş asla bu noktaya gelmeyecekti.

Sonuç

Holmes büyük bir kariyer baskısı ile proje çocuk olarak büyümüş, bunun yarattığı narsizm yüzünden ruh hali sarsılmış, sonrasında yaşamı çok kötü bir yere evrilmiş bir kişi. Özellikle rekabetçiliğin çok kutsandığı sosyal gruplarda hikayenin nasıl kötü bitebileceğini bize harika bir şekilde anlatıyor.

Onun bu özelliği, hikayesine dahil olan ve yine aynı toksik kültürden gelmiş yatırımcılar ile bir araya geldiğinde kaçınılmaz bir felaket yaşandı. Oysa başarı kadar başarısızlığın da hoş karşılanabildiği (ki startup kültürü buna uygundur asılnda), cesaretlendirmenin denetlemek ile harmanlanabildiği bir ortam oluşmuş olsa belki de bunların yaşanmasına hiç gerek kalmayacaktı.